_______________________
1. Қастеев Ә. (Альбом) – Алматы, «Ӛнер», 1986-258б.
2. Қастеев Ә. Репродукциялар альбомы. – Алматы, «Жалын», 1978-156б.
3. Қастеева Г., Ә.Қастеев туралы суретшінің қызымен сҧхбат./ «Алматы ақшамы», 2003, 22 наурыз.
4. «Ол кім, бҧл не?» Ә.Қастеев – Алматы, 1986 – 166-167б.
Аннотация. Творчество художника Казахстана Абылхана Кастеева при жизни воплощена жанрами
изобразительного искусства творчествами работ, на картинах показан образ из жизни народа
казахской степи, рабства, нищеты, богатых и бедных. В творчество художника развита на высоком
уровне живопись, графика и рисунок.
Annotation. Creativity of the artist of Kazakhstan Abilhan Kasteev at life is embodied by genres of fine arts
творчествами of jobs, in pictures the image from life of the people of the Kazakh steppe, slavery, poverty,
rich and poor is shown. In creativity of the artist the painting, diagram and figure is advanced on a high level.
158
Б.Козжанов
СМЕНА ПАРАДИГМЫ: ОТ РАВЕНСТВА ДОСТУПА
К РАВЕНСТВУ ВОЗМОЖНОСТЕЙ В ОБРАЗОВАНИИ
УДК: 378
Современная стратегия образования должна быть ориентирована на развитие и обогащение
духовных возможностей человека, формирование духовно богатой личности, творца культуры.
Следовательно, главная миссия педагога в этом контексте – быть побудителем самопознания и
саморазвития учащегося, чтобы каждый воспитанник имел возможность творить себя, раскрывая и
реализовывая свой потенциал в интересах служения обществу. В этих условиях становится особо
актуальным вопрос перехода от парадигмы равного доступа каждого к образованию к парадигме
обеспечения равенства образовательных возможностей каждому в зависимости от его
индивидуальных способностей и дарований.
Мировая тенденция развития современной цивилизации показывает, что эффективное
образование стало ключевым фактором стабильности и развития общества. Качество человеческого
капитала, главной формирующей силой которого является система образования, выступает главным
стратегическим ресурсом общественного развития. Уровень информированности, интеллектуального
и духовного развития общества является совокупным результатом активности и возможности
реализации права на образование каждым индивидом. Поэтому обеспечение равенства
образовательных возможностей граждан определяет не только эффективность системы образования,
но и успешность общества.
В мире нет ни одного общества, которое смогло преодолеть неравенство. Опыт тысячелетий
говорит как о том, что нет абсолютного решения этой проблемы, так и о том, что на каждой ступени
развития цивилизации человек будет снова и снова ставить вопрос о равенстве и будет искать пути и
средства его решения. Преодоление неравенства, достижение или хотя бы приближение к равенству
остается не только заветной мечтой человечества, но и необходимым условием стабильности
общества, поступательного его развития.
Равенство является основной составляющей понятия социальной справедливости. В
социалистическом обществе, в условиях командно-административной системы, стремление к
социальной справедливости привело к "уравниловке", духовному застою, безынициативности.
Рыночные отношения, свободная конкуренция делают не только возможным, но и необходимым
такой тип равенства как равенство возможностей. Общество в своем развитии находится сейчас на
таком этапе, когда эффективность социальных структур, институтов возможна только при переносе
основного акцента на его акторов т.е. людей, активизацию и реализацию их возможностей (уровня их
образованности, профессионализма, жизненного опыта и т.д.)
Необходимо различать понятия "равенство доступа образования" и "равенство
образовательных возможностей". Равенство доступа образования есть доступность образования для
всех социальных слоев общества. Понятие "равенство доступа образования" бесспорно, имело
значительное теоретическое и прикладное значение в процессе перехода общества к
индустриальному периоду своего развития, в период массовизации образования. Равенство доступа
образования выполняло задачу, сначала распространения грамотности, элементарных знаний, а затем
- на их основании, подготовку массового рабочего и большого количества специалистов для заводов
и фабрик. Это был социальный заказ общества к институту образования, равенство доступа было
механизмом достижения его массового характера.
Постиндустриальное развитие общества, модернизируя всю социальную систему, идет путем
смены ролей, содержания деятельности, целей и задач социальных институтов, и, главное,
изменяется место и роль основного субъекта социальной системы-человека. Трудно переоценить
значимость социального института образования и степень его влияния на темпы и характер
социально-экономических преобразований в современном обществе. Парадигма социальных
преобразований определила смену парадигмы образования. Цели казахстанского общества - такие
как общественное согласие, построение гражданского общества, предполагает ориентирование всей
социальной системы на личность, ее "жизненный мир", ее индивидуальность, реализацию ее
возможностей, «Личностно-центрированная" парадигма образования все настойчивей приходит на
смену «знаниецентрированной». Главными направлениями образования стали: индивидуализация,
159
дифференциация, вариативность, многоступенчатость и непрерывность. Новая цель образования с
необходимостью ведет к изменению содержания основополагающих принципов, в том числе и
принципа равенства доступа. Равенство образовательных возможностей есть принцип новой системы
образования, целью которой является развитие и реализация личностного потенциала субъектов
образовательного процесса. Равенство образовательных возможностей есть обязательный фактор
стабильности и успешности информационного общества, нейтральный компонент равновесия в
обществе как социальной системе.
Суть идеи равенства возможностей заключается в том, что все позиции в обществе должны
быть открыты и заниматься посредством участия в конкуренции независимо от социально-классового
происхождения, от расы, национальности, гендера, возраста и места проживания на основе
образовательных достижений и личного таланта. Данная форма равенства требует создания во всех
сферах общества гибкой системы, основанных на законе, достаточно легитимных, строгих критериев
отбора для занятия людьми определенных статусов.
Одним из главных направлений реализации равенства возможностей является решение
проблемы социальной депривации посредством роста социальной защищенности населения.
Государство выступает гарантом обеспечения членов казахстанского общества жизненно важными
благами. Кроме того, по мере роста экономического потенциала увеличивает субсидии в социальную
сферу, тем самым, создает условия выравнивания доступа к первичным социальным благам, на
основе которых человек обретает определенные возможности, реализовывает и наращивает их.
Равенство образовательных возможностей есть создание условий для осуществления права на
образование, реализацию и развитие интеллектуального потенциала индивида независимо от
физических, материальных, географических, производственных и других жизненных условий, в
соответствии с активностью образовательной позиции личности, степенью его образовательной
мотивации. Равенство доступа образования есть лишь базовая ступень равенства образовательных
возможностей. Для системы образования, целью которой является формирование творческой
личности, способной к самостоятельному поиску, переработки и усвоению нового знания,
самообразованию и самореализации - принцип «равенства доступа образования» считаем
недостаточным в силу следующих причин. Во-первых, равенство доступа образования есть лишь
принцип входа субъекта в систему образования и практически не распространяет своего влияния на
структуру и содержание образовательного процесса; принцип равенства образовательных
возможностей охватывает взаимоотношения индивида с системой образования и при входе в нее, а
также взаимоотношения индивида с внутренними компонентами, составляющими содержание
образовательного процесса. В рамках традиционной системы образования осуществляется принцип
равенства доступа образования как доступа к знаниям ( это и есть конечная цель данной системы) в
рамках формализованного (линейного) образования (строгой последовательности изучаемых
дисциплин и сроков обучения, например). В инновационном образовании формализованность
отходит на второй план, минимизируется до базовых государственных стандартов, на первый план
выступает содержание образовательного процесса. Таким образом, сокращается дистанция между
обучающимся и образовательным компонентом (учебными и наглядными пособиями, лекционным и
методическим материалом и т.д. в электронном или мультимедийном виде).
Во-вторых, система образования, основанная на равенстве доступа образования, ориентирована,
в первую очередь, на среднего учащегося (студента). Система образования, осуществляющая
равенство возможностей ориентирована, прежде всего, на индивидуальность личности, на ее
потребности и возможности, ее потенциал. Равенство доступа образования является механизмом
массовизации образования. Равенство образовательных возможностей есть принцип системы
образования, развивающий и реализующий индивидуальность, личностный потенциал учащихся
(студентов).
В-третьих, традиционная система образования относится к индивиду как к объекту передачи
готовых знаний, допуск к которой обеспечивается социальной ориентацией общества. В
инновационной системе образования учащиеся (студенты) выступают субъектами своего
образования, которым необходимо предоставить равные возможности выстраивать индивидуальную
образовательную траекторию, ставить образовательные цели, отбирать содержание формы обучения,
то есть участвовать в проектировании собственного образования.
В-четвертых, с равенством доступа образования, ориентированным на среднего учащегося, не
сочетается элитное образование (гимназии, лицеи, национальные, республиканские школы и вузы и
т.д.), ориентированное на реализацию неординарных способностей.
160
В-пятых,
с равенством доступа образования не сочетается индивидуализация,
дифференциация, вариативность, составляющие главные ориентиры инновационного образования.
В социалистической системе, а затем и в период формирования нового казахстанского
общества (по инерции) существовал стереотип выверенной поэтапности жизни своих граждан:
школа, вуз (училище, на худой конец). Всем необходимо было иметь аттестат об окончании школы,
диплом об окончании профессионального учебного заведения для того, чтобы обрести определенный
социальный статус (чтобы не быть хуже других, в конце концов). Человек "стучался" в дверь
социального института образования, потому что другие социальные институты, социальная система в
целом, "не хотели" признавать его без аттестата, диплома, и "могли" не признавать его. Таким
образом, традиционное образование имело право "допуска" или "не допуска" в свою систему.
Характерной чертой современного общества является индивидуализация. Личность, ее
поведение, индивидуальные интересы и ценности, потеснили доминирующие ранее роли социальных
институтов. Социальным институтам в информационном обществе приходится все больше считаться
с индивидом, ориентироваться на особенности его индивидуального потенциала, подстраиваться под
его позиции. Образно говоря, теперь и социальный институты (образование в-1-ую очередь) стоят на
пороге индивидуальной жизни, «стучатся» в жизнь индивида.
Понятия «равенство доступа образования» и «равенство образовательных возможностей»
относятся как частное и общее, при этом обеспечение равенства доступа образования является
первоочередной задачей реализации «равенства образовательных возможностей».
В последнее время, принцип равенства образовательных возможностей или совсем «не звучит»
или затерялся где-то в закоулках теоретических изысканий по вопросу о роли образования в
обществе. Равенство зачастую стали называть догмой, оставшейся нам в наследство от советской
системы. Необходимо переосмысление, теоретическое исследование принципа равенства
образовательных возможностей как базового, основополагающего принципа всего общества и сферы
образования в частности, в связи с модернизацией всех сторон общественной жизни, появлением
новых социальных практик.
__________________________
1. Захарычева А.М. Экономическая результативность системы управления качеством высшего
образования. //Педагогическое образование и наука. 2008, N 1
2. О некоторых направлениях модернизации системы управления вузами в современных
условиях.//Материалы международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы
совершенствования механизма индустриально-инновационного развития экономики Казахстана» -
Туркестан, 2010
Аннотация. Мақалада автор стандартталған «қатырма қағаз» дайындайтын «қол жетімділік теңдігі»
парадигмасынан жеке тҧлғаның шығармашылық әдеуетін дамытуға бағытталған «мҥмкіндіктер
теңдігі» парадигмасына кӛшу қажеттігін негіздеген.
Annotation. In this article the author bases necessity of transition from paradigm ―equality of access‖ to
education, which heads to preparation of standard possessor of documents to paradigm ―equality of
possibilities‖ in education, which directs to development of creative potential learners personality.
М.П.Оспанбаева
ПСИХОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛАР
ӘОЖ 88.8 я 73
О -75
Жаңа ғасырдың алғашқы онжылдық белесін артқа қалдыра отырып, тҥйгеніміз қоғамның
қарқынды даму ҥдерісінің білім беру саласына айтарлықтай серпін бергендігі. Жаңарулар
заманындағы басты ерекшелік, ҥдемелі ақпараттық даму – білім мазмҧнының қолданбалылығын
барынша арттыруды міндеттейді. Қазақстандағы білім беру реформаларының жалпы мақсаты білім
беру жҥйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеу болып табылады. Адами капиталға,
әсіресе ерте балалық шақтан бастап, кемелдену кезеңіне дейін білімге қаржы жҧмсау қоғам мен
экономикаға айтарлықтай табыс әкелетіні бҥгінгі таңда дәлелдеуді қажет етпейтін фактор болып
161
отыр. Адами капиталды қаржыландырудың ӛзгермелі әлемге жылдам бейімделе алатын, техника
тіліне жетік, ӛнімді жҧмыс кҥшін жасау ҥшін аса қажеттігі және бҥгінгі таңда білім беруге
жҧмсалатын қаржыны әлеуметтік қажеттіліктерге арналған шығын ретінде қабылдамай,
экономикалық инвестиция ретінде тҥсіну керектігі «Қазақстан Республикасында білім берудің 2011-
2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында» айқын кӛрсетілді. Осы қҧжатта білім
берудің экономикалық тиімділікпен қатар, әлеуметтік табысқа да қол жеткізетіні: азаматтық
қатынасы берік, қоғамдық санасы жоғары әлеуметтік капиталдың қалыптасуына ықпал ететіні
анықталды. «Білім беру, ерте балалық шақтан бастап, әлеуметтік, еріктік-эмоциялық,
интеллектуалдық т.б. аса қажетті ӛмірлік дағдылардың қалыптасуында маңызды мәнге ие. Келешекте
білім берудің барлық тҥрінің тиімді дамуының пайымды дәйектемесі осында. Қазақстанға білім
беруді тҥбегейлі жаңарту қажет: білім беру сапасы жақсарып, оған жҧмсалатын қаржы кӛлемі
қомақты әрі тҧрақты болуы тиіс» [1].
Заманауи ӛзгерістер ағымы адам психологиясының да қарқынды дамуына оң ықпал етуде. Жаңа
дәуір адамы адамзат тарихындағы бай тәжірибені бойына сіңіре отырып, ӛзі ӛмір сҥріп отырған
заман ерекшеліктерімен бірге даму ҥстінде. Бҧл қҧбылыс барлық адамтану саласының мамандарына
жаңа міндеттер жҥктейді. Замандастарымызды қоғамдық қҧбылыстардан тыс қалмауға, әлеуметтік
ортаның тыныс-тіршілігімен қатар ӛмір сҥруге шақыра отырып, олардың санасын «жаңа дәуір
адамы» моделіне бағыттай білу қажет. Модель мазмҧны жауапкершілігі жоғары, жаңаша ойлайтын,
зерек те елгезек, кеңістік заңдылықтарынан хабардар, іскер, шешім қабылдай білетін, уақытты
бағалайтын, іс-әрекеті табыстылық пен сәттілікке бағдарланған, әлеуметтік орта қағидаларын ҧстана
отырып, ӛз ӛмірін қалауынша қҧра алатын тәуелсіз, еркін адамды сипаттайды.
Психология адам туралы пәндердің ішінде орталық мәнге ие ғылым саласы. Басқа пәндер «адам
– қоғам - орта» қатынасына негізделсе, психологиялық білімдер адамның жан-дҥниесіне, рухты
байытуға бағытталады. Рух асқақтығының негізінде жатқан ҧлы кҥш – махаббат болса, рух
еркіндігінің тҥбі – сабыр. Ж.Баласағҧнның «Қҧтты білігінде» «жанҧшыру – топастықтың белгісі» деп
тҧжырымдалады [2].
Адам баласының пәни ӛмірдегі басты миссиясы – «рухани еркіндік» идеясының негізі сан ғасыр
бҧрын Йасауи бабамыздың «Диуани хикметінде» қаланып, кейінірек хакім Абайдың «толық адам»,
дана Шәкәрімнің «кемел адам» ілімдерімен толықты. Олардың кілті пендешілікті жеңу, ақиқат ӛмір
сҥру, сҥйіспеншілікпен іс қылу, ӛз болмысыңды танып-білу, қасаңдықтан сақтану, жанды нәрлендіру,
ҧлы рух кӛзімен орасан зор махаббатпен қауышу сынды кәміл ілімдер.
Жаңарулар заманы тіршіліктің баға жетпес тамаша туындысы – адамды барынша жетілдіруге
(дамытуға) және бақытты етуге бағдарланған инновациялық психологиялық теорияларды кӛптеп
тудыруда. Олардың қатарында М.Норбековтың ағзаны қуаттандыру арқылы сауықтыру
психологиясын, Л.Хейдің «ӛзіндіктаным», «кешірім-тазару» концепцияларын, В.Синельниковтың
«ниет кҥші» теориясын, Н.Правдинаның жетістік психологиясын, Н.Козловтың ӛзара қарым-
қатынастарды реттеуге бағытталған әлеуметтік практикалық психологиясын, С.Коноваловтың
«Адам – ақпараттық-қуаттық жҥйе» концепциясын, П.Ивановтың «Балақай» сауығу әдістемесін,
Мартин Брофманның «ақ нҧр», «сәуле» арқылы ӛзіндік сауығу тәсілін, Крайонның (Ли Кэролл)
метафизикалық ілімі мен дуализм теориясын атауға болады. Адамзаттың ӛзіндей кӛне ақиқат пен
табиғи білімдердің замана ерекшелігіне сай ӛңделіп, тасымалдануын қамтамасыз еткен инноватор-
психологтардың жаңа дәуір адамын қалыптастыру ҥрдісіндегі еңбектері ерен. Олардың барлығына
ортақ қҧндылық – авторлық концепциялардың негізіне «рух еркіндігі» теориясын қалай білулерінде.
Бҧл инновацияларда мәдениет, сенім, әлеумет ерекшелігі, ҧлттық сипат жоқ. Олар адамзат баласына
ортақ туындылар; ең бастысы адам игілігіне бағытталуымен қҧнды.
«Қазақстан Республикасында білім берудің 2010-2015 жылдарға арналған стратегиялық
жоспарында» жаңа білімдер туралы ғылыми зерттеулерге басымдық берілген [3].
Осы мақсатта
Психология мамандығының оқу жоспарындағы базалық және мамандану пәндерін инновациялармен
толықтырудың алғашқы нҧсқасы жасалды (1-кесте).
1-кесте
Психология мамандығы пәндерін инновациялармен толықтыру жобасы
№
Инновациялар
Мамандық шеңберінде
қолдану
1
Л.Хейдің «ӛзіндіктаным» концепциясы
«Даму психологиясы» курсы: тҧлғаның
ӛзіндік жетілуі
162
2
Л.Хейдің «кешірім-тазару» концепциясы
«Жалпы психология» курсы: «Эмоция және
сезім» тақырыбына
3
В.Синельниковтың «ниет кҥші» теориясы
«Жалпы психология» курсы: «Мотив»
тақырыбына
4
М.Норбековтың «Октава» теориясы
«Практикалық
психология»
курсы:
иландыру әдісі
5
Н.Козловтың
ӛзара
қарым-қатынастарды
реттеуге бағытталған әлеуметтік практикалық
психологиясы
«Жалпы психология» курсы: «Қарым-
қатынас» тақырыбына
6
Н.Правдинаның жетістік психологиясы
«Әлеуметтік
психология»
курсы:
табыстылыққа ҥйрету тетігі
7
Крайонның (Ли Кэролл) метафизикалық ілімі
«Практикалық психология» курсы: НЛБ
әдісі
8
Крайонның (Ли Кэролл) дуализм теориясы
«Тҧлға
теориясы»
пәні:
тҧлға
қҧрылымындағы эго және суперэго.
9
Дж.Кохтың «Бейсана» теориясы
«Жалпы психология» курсы: «Сана және
бейсана» тақырыбына
10
Л.Хейдің «ойлау стилін ӛзгерту» теориясы
«Жалпы психология» курсы: «Ойлау»
тақырыбына
11
Л.Хейдің аффирмациялар теориясы
«Жалпы психология» курсы: ойлау мен
сӛйлеудің ӛзара байланысы.
12
С.Коноваловтың «Адам – ақпараттық-қуаттық
жҥйе» концепциясы
«Жалпы
психология»
курсы:
адам,
индивид, тҧлға мәселелері.
13
В.Синельниковтың
«Қуатты
Айкидо»
теориясы
«Практикалық психология» курсы: басқаға
ықпал ету тәсілі.
14
В.Синельниковтың
«Ауруыңды
сыйла»
(асқындырма) теориясы
«Денсаулық
психологиясы»
курсы:
сауығудың психологиялық тәсілдері.
15
П.Ивановтың «Балақай» сауығу әдістемесі
«Жалпы психология» курсы: «Мінез»,
«Ерік»
тақырыптарына
(ҧстамдылық,
сабыр)
16
М.Норбековтың ағзаны қуаттандыру арқылы
сауықтыру психологиясы
«Практикалық психология» курсы: ӛзін-ӛзі
басқару.
17
Мартин Брофманның «ақ нҧр», «сәуле»
арқылы ӛзіндік сауығу тәсілі
«Практикалық психология» курсы: ӛзін-ӛзі
басқару.
18
Крайонның
(Ли
Кэролл)
«Адам
мҥмкіндіктері» теориясы
«Жалпы
психология»
курсы:
адам,
индивид, тҧлға мәселелері.
Классикалық психологиялық білімдер мазмҧнының қолданбалылығын арттыру ҥшін ондағы
материалдарды нақты ӛмірмен барынша тығыз байланыстыру шарт. Оқу мазмҧны ізгілендіру
қағидасына сәйкес қҧрылуы қажет. «Білім – берушіден» қағидасы білімді тасымалдаушы, оқушы
жанына жеткізе білушіге, яғни ҧстазға сын. Пәнді жетік білу, әдістемені шебер меңгерумен бірге,
оқытушылық жҧмыс нәтижелілігі шәкірт жанын ҧғыну, ӛзіне тарта білу, ӛмір сҥруге, білімпаздыққа,
мамандыққа қҧлшынысын арттырумен қоса, әр оқушыға дифференциалды қатынаспен сипатталады.
Мәселе – білім мазмҧнынан тыс; білім берушінің ӛз ісін қаншалықты жауапкершілікпен, нәтижелі
атқара алуында. Бҧл тҧрғыдан қарағанда, жаңа дәуір мҧғалімінің қызметіне қойылар талап деңгейіне
қоса, оның жеке басының адамгершілік сапалары да барынша ескерілері хақ.
«Қазақстан Республикасында білім берудің 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік
бағдарламасында» «жастар әлеуетінің ашылу тетігін жҥзеге асыру» міндеттелген [1]. Бҧл білім беру
мазмҧнына жаңаша қатынасты қалыптастыруды қажет етеді. Білім берудің барлық буынында,
әсіресе, жоғары оқу орындарында оқу пәндерінің мазмҧнын бағдарлама шеңберіндегі
материалдармен шектемей (қажет жерінде бағдарламаға да ӛзгеріс ендіруге болады), озық
инновациялармен толықтыру арқылы білімгерлердің рухани-адамгершілік дамуына, ӛзіндік
жетілуіне, дербестігіне, сана-сезімінің заманауи ҥрдістерге лайық бейімделуіне, ойлау стилінің
ӛзгеруіне, ӛз-ӛзіне сенімділігінің артуына, іс-әрекеті мен кӛңіл-кҥйінде жағымды қатынастың
басымдығына, қоғамдық мінез-қҧлықтың позитивті жақтарының артуына қол жеткізуге болады.
163
_________________________
1. Қазақстан Республикасында білім берудің 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік
бағдарламасы. Астана. 2010.
2. Баласағҧн Ж. «Қҧтадғу білік» Алматы. 2007.
3. Қазақстан Республикасында білім берудің 2010-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары.
Астана. 2010.
Достарыңызбен бөлісу: |