1. Физиология пәні, басқа ғылымдармен байланысы, медицинадағы маңызы. Уник 100%
Синапстар. Синапстардың құрылымы. Синапстардың жіктелуі. Уник 100
жүктеу/скачать 0,93 Mb. Pdf көрінісі
|
физиология сессия Nazarkul E.S. 2021surak
| 26.Синапстар. Синапстардың құрылымы. Синапстардың жіктелуі. Уник 100
Синапс тітіркенудің жүйке талшығынан жүйке, бұлшықет және без жасушаларына өтуін қамтамасыз етеді. Синапс - импульстің бір ұяшықтан екінші ұяшыққа өтуіне мүмкіндік беретін ұйым. Бұл терминді ағылшын физиологы Чарльз Скотт Шеррингтон 1897 ж ғылымға енгізген болатын. Барлық синапстар үш негізгі элементтен тұрады: Пресинапстық мембрана - аксонның немесе дендриттің терминалды тармақталуының аяқталуынан пайда болады (дендродендриттік синапста). Кеңейтілген нерв аяқталуын - нейросекреторлық аппаратты қамтиды. Медиатордың синтезі презинапстық бөлікте орналасқан көпіршіктер мен митохондриялардың арқасында жүреді. Медиаторлар түйіршіктерде немесе флакондарда болады. Синапстық жарық - бұл құрылымы мен құрамы жағынан қан плазмасына ұқсас сұйықтықпен толтырылған пресс пен постсинаптикалық мембраналар арасындағы кеңістік. Саңылау бір жасушаның аксоны мен екінші жасушаның дендритін бөледі. Дәл осы ұяшық арқылы келесі ұяшық алдыңғы ұяшықтан импульс алады (20-дан 30 нанометрге дейін). Постсинапстық мембрана - жасуша қабығының қалыңдатылған бөлігі, ол пресинапстық мембранаға жанасады, яғни. серпін алады. Оның әрекет потенциалын тудыратын арнайы иондық арналары бар. Онда медиаторлардың әрекетін қабылдайтын рецепторлар рөлін атқаратын нақты ақуыздық ұйымдар бар. Синапстың жіктелуі Орналасуына байланысты жіктелуі Орталық - орталық жүйке жүйесінің шекарасында; Перифериялық - мионевральды және нейроэпителиалды; Ерекшеліктеріне байланысты жіктелуі Қоздырушы; Тежеуші; Механизмі бойынша жіктелуі: Электрлік; Химиялық; Онтогенездегі дамуы бойынша жіктеу: Тұрақты - туа біткен рефлекстер доғаларының синапстары; Динамикалық - қалыптасу процесінде, яғни. алынған рефлекстер. Импульс берілетін медиатордың жіктелуі: Холинергиялық - AЦХ бар медиатор (ацилхолин); Серотонергиялық - биогенді аминмен медиатор, т.а. серотонинмен 27.Синапс нейрондар арасындағы, нейрон мен эффекторлық клетка арасындағы функционалды құрылымды байланыс ретінде. 100% Ақпаратты беру және өңдеу үшін нейрондар бір-бірімен және атқарушы органдардың жасушаларымен өзара әрекеттеседі. Бұл өзара әрекеттесу арнайы контактілер - синапстар көмегімен жүзеге асырылады. Синапста жүйке талшығы ұшының пресинапстық қабығы, синапстық саңылау (байланыс жасушаларының мембраналары арасындағы кеңістік) және тізбектегі келесі нейронға жататын постсинапстық мембрана - бұлшықет, без ерекшеленеді. Бір нейрондағы синапстар саны бірнеше мыңға жетуі мүмкін. Жасушаға әсер ету сипатына 126ЖМ Назарқұл Еркебұлан байланысты қоздырғыш және тежегіш синапстар ажыратылады. Синапстар нейрондар арасындағы функционалды құрылымды байланыс болғандықтан, ол арқылы сигналдардың берілуін қарастыра кетсем. Қазіргі уақытта синапс арқылы сигналдарды берудің екі белгілі тәсілі бар: химиялық және электрлік. Адам миының нейрондары бір-бірімен негізінен химиялық синапстармен байланысты. Синаптикалық байланыс арқылы сигналдарды беретін заттарды медиатор деп атайды. Оларға ацетилхолин, адреналин, серотонин, гистамин, нейропептидтер, кейбір аминқышқылдары (глутамин, аспартик, глицин, гамма-аминобутирик және т.б.) жатады. Медиатор пресинаптикалық ұштардың көпіршіктерінде орналасқан. Жүйке импульстері соңына жеткенде, көпіршіктер пресинаптикалық мембранамен бірігеді және таратқыш синаптикалық саңылауға жіберіледі. Ол келесі жасушаның постсинаптикалық мембранасының бетіндегі жасушалық рецепторлармен байланысады, бұл оның мембраналық потенциалының өзгеруіне әкеледі. Мембрана зарядының өзгеруі постсинаптикалық потенциал деп аталады. Ол қоздырғыш немесе тежегіш болуы мүмкін. Нейронның дендриттері мен сомалары көптеген қоздырғыш және ингибиторлық синаптикалық сигналдарды алады, олар жинақталып, мембрананың жалпы постсинапстық потенциалын жасайды. Бұл потенциал жасуша денесінен шығуда, аксональды дөңес қабығында ұзақ қашықтыққа берілуі мүмкін импульсті разрядтарға айналады. Осылайша, синапстарда химиялық сигнал электрлікке айналады. Ұзақ уақыт бойы синапс арқылы ақпарат тек бір бағытта: пресинапстық мембранадан постсинаптикалық бағытта беріледі деген көзқарас қалыптасқан. Қазіргі деректер қарама- қарсы бағытта берілу мүмкін екенін көрсетті: нейронның постсинапстық мембранасынан жүйке аяқталуының пресинапстық мембранасына дейін. Бұл тасымалдауды жүзеге асыратын ақпараттық молекулалар анықталды: бұл полипептидтер (жүйке өсу факторы), сондай-ақ азот моноксиді (NO) молекулалары арасында жылжымалы ұсақ молекулалар. Сондай-ақ, постсинаптикалық мембранадан шыққан электрлік процестер көршілес дендриттер бойымен қарама-қарсы бағытта, пресинаптикалық аймаққа пассивті түрде тарай алатындығы, синапс пен медиатордың синапсқа шығуына әсер ететіндігі көрсетілген. Ақпаратты екі бағытта беру электр синапстарына да тән. Ақпаратты екі бағытта синапс арқылы беру нейрондық желілердің жұмысы үшін өте қажет. Ол жақын орналасқан нейрондардың өзара әрекеттесуін қамтамасыз етеді, жаңа синапстардың қалыптасуына және олардың жетілуіне қатысады. жүктеу/скачать 0,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|