Дәріс №14. Модельдер. Ақпараттық модель. Математикалық модель

109 
Табиғи және әлеуметтік шындықтың, адам мәдениеті тудырған нәтиженің, 
концептуальды-теориялық білімнің т.б. белгілі бір кӛрінісінің аналогын 
(сҧлбасын, қҧрылымын, таңбалар жҥйесін) модель деп айтады. 
Модель - бҧл зерттеу процесінде әлгі тҥпнҧсқаның аталмыш зерттеу ҥшін 
кейбір маңызды типтік белгілерін сақтай отырып, тҥпнҧсқа - объектіні 
алмастыратын материалдық немесе ойша кӛзге елестететін объект. 
Қҧрылу тәсілдеріне және қҧрылымдарына қарай барлық модель 
материалдық және идеал модель болып екіге бӛлінеді. 
Материалдық модельге объективті тіршілік ететін, адам қолымен жасалған 
немесе осы модельдерге тән белгілі қасиеттерге бара-бар адам іріктеп алған 
модельдер жатады.
Материалдық модельдер объектінің кӛлемдік қасиеттерін немесе 
байланыстарын қалыпқа келтіреді немесе бейнелейді. Мҧндай модельдердің 
тҥпнҧсқаға геометриялық жағынан ҧқсас болуы міндетті шарт болып табылады. 
Бҧл топқа әр тҥрлі макеттер, кристалдық торлардың кӛлемдік модельдері 
жатады. Мҧндай модельдерді мектепте иллюстративтік модельдер деп те 
атайды.
Материалдық модельдердің кӛрнекілігі олардың сезім органдарына 
лайықтылығында ғана емес, сонымен бірге барлық практикалық әрекет (ӛлшеу, 
бақылау) объектінің ішкі қҧрылысына, қозғалыс принциптеріне, оның 
заңдылықтары мен маңыздылығына да байланысты екендігінде. Материалдық 
модель кӛрінбейтін объектілерді кӛрнекі тҥрде зерттеуге мҥмкіндік береді. 
Адам ойындағы физикалық заңдылықтарға, математикалық ережелерге 
және логикалық ақыл-ойға сҥйеніп жасалатын модельді идеал модель дейді. 
Олар: суреттер, белгілі бір таңбалар, символдар арқылы берілуі мҥмкін. Бірақ 
элементтердің барлық ӛзгерісі адам миында логикалық, математикалық, 
физикалық ережелер мен заңдар арқылы ӛтеді. 
Идеал модельді екіге бӛлуге болады: тҥсінік модель және таңбалық 
модель.
Тҥсінік модель - объективтік шындықтың адам миындағы бейнесі. Адам 
бейне арқылы ойлайды. Сондықтан оқушыларда бейнелер қорын толтыру - 
физиканы оқытудың басты міндеттерінің бірі. Тҥсінік модель әсіресе 
микробӛлшектерді, тікелей сезім мҥшелері арқылы қабылдауға болмайтын 
объектілерді зерттеуде керек. 
Таңбалық модельдерде объектінің элементтері, олардың қатынастары мен 
қасиеттері белгілі таңбалардың кӛмегімен беріледі. Таңбалық модельдердің 
ерекшелігі - модельдің элементтері мен тҥпнҧсқаның элементтерінің арасында 
ешбір ҧқсастықтың болмауында.
Таңбалық модельдер сезімге - кӛрнекілік элементтері базасында қҧрылады. 
Таңбалық модельдеуде әр тҥрлі сҧлбалар, сызбалар, формулалар, табиғи және 
жасанды тілдердің алфавитіндегі сӛйлемдер модель ретінде қызмет ете алады.
Модель тӛмендегі жәйттер:
- нақты объект қалай қҧрылған - оның қҧрылысы, негізгі қасиеттері, даму 
заңдылығы мен қоршаған дҥниемен ӛзара әрекеттестігі қандай екендігін тану 
ҥшін; 

110 
- объектіні не процесті басқаруға ҥйрену және қойылған мақсатқа жету 
кезінде басқарудың ең тиімді тәсілдерін айқындау ҥшін; 
- берілген тәсілдерді іске асырудың тура және жанама салдарларына, 
объектіге әсер ету формаларына болжам жасау ҥшін қажет. 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: