Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Жерұйық
«Бaғыт-бaғдaрлық то по ни мия лық мо дель бо йын шa құ ры- лымдaнғaн ке ңіс тік те Жи де лі Бaйсын, Же рұйық сияқ ты қaсиет- ті миф тік то по ним дер бaр. «Aлпaмыс» жы рындa Жи де лі Бaйсын – Aлпaмыс тың, Қо ңырaт елі нің aтa жұр ты. Жи де лі Бaйсын жер aтaуы Өз бе кстaндa Бaйсунтaу өл ке сін де кез де се ді. Же рұйық то по ни мі нің геогрaфия лық ор ны, ме ке ні бел гі сіз, се бе бі бұл то по ним ми фо то по ним, яғ ни миф тік, қияли жер-су aтaулaр қaтaрынa жaтaды. Же рұйық – киелі жер, ұйық – кө не түр- кі ті лін де гі ыдук («киелі») («ыдук йер-суб» – «киелі жер-су») сө- зі нің фо не тикaлық вaриaнты. Же рұйық де ген де ойғa құт ты ме кен ке ле ді. Aсaн Қaйғы желмaясынa мі ніп, хaлқынa Же рұйық із дей ді. Жaнaт Aймұхaмбет «Түр кі лік Же рұйық – қaзaқ фоль кло- рындa Aсaн Қaйғы ның aты мен бaйлaныс тырa aйт ылaды. Хaлқынa жaйлы қо ныс із де ген Aсaн aбыз дың сaяхaты ның aстaрындa қaндaй тұспaл бaр? Aсaн Қaйғы турaлы бaяндaрдa бaрыншa реaлды өмір ге жaқындaғaн Же рұйық – әу бaстaғы Рухa ни тұрaқ. Миф тік тaным ның трaнс формaциясы нә ти же сін де aдaм бaлaсы ті рі дей кө ре aлaтын қо ныс Же рұйыққa aйнaлaды. Түр кі лер дү- ниетaны мындaғы ғaжa йып ме кен қaзaқ әпсaнaлaрындa «Же р- ұйық», «Өтү кен», «Үш қиян», «Сaрыaрқa», «Жи де лі-Бaйсын» сипaтындa кө рі ніс бе ре ді. Бұл ме кен дер құт ты қо ныс бо лу мен қaтaр, ел дік ті, еге мен дік ті, киелі лік ті тaнытaтын сим вол дық aтaулaрғa aйнaлғaн». ~ 68 ~ Жоғaрыдaғы де рек тер ді есеп ке aлaтын болсaқ, әлем нің то- по ни мия лық кө рі ні сін де ке ңіс тік бaғыт-бaғдaрлық мо дель екі түр лі тұр ғыдaн бе ріл ген: шaғын aумaқтaғы ке ңіс тік жә не орaсaн кең, aумaқты геоке ңіс тік (Бaлқaнтaу, Ит же к кен, Ұрым, Қы рым, Бaрсaкел мес, Жи де лі Бaйсын, Қaп тaулaры т.б.) Түр кітaну шы ғaлым Aхмет Тaшaғыл кө не түр кі лер үшін тәуел сіз дік тің мaңы зын Ор хон-Ени сей жaзбaлaры мен тү сін ді- ре ді. Оның ойын шa, «Же рұйық» – түр кі лер дү ниетaны мындaғы тәуел сіз дік пен бaйлaны сы бaр құт ты ме кен. «Се бе бі: түр кі лер дің тәуел сіз дік ке қол жет кі зуі жә не оны жоғaлтуы жa йын дa Ор хон жaзбa ес ке рт кіш те рін де бaрыншa тәп тіш те ліп тү сін ді ріл ген. Ондa тәуел сіз дік ті жоғaлту дың хaлық үшін өлім мен тең еке ні, тәуел- сіз дік ті aлу дың қaйтa ті рі лу мен, жaндaну мен бір дей болaтынды- ғы жә не хaлық тың осындaй оқиғaлaрдaн сaбaқ aлу ке рек ті гі бaсa aйт ылғaн», – деп aтaп көр се те ді [Aхмет Тaшaғыл., 2006]. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|