«МӘҢгілік ел идеясы алаш зиялыларының ТҦЛҒалық ТҦҒыры»

121 
Бұндайда біріншіден, шыдамды түрде ата-анаға ӛмірде бұл қылықтың 
ӛзіне немесе баласы үшін, зиян келтірер зардабы барын түсіндіру, кӛздерін 
жеткізу қажет. Сонымен қатар, әке-шешенің осындай жүріс-тұрысы үшін, 
баланың кӛретін азабы, ұяты мен қиналысына кӛңіл аударту басты назарда 
болуы керек. Отбасында ата-ананың қайсысының беделі жоғары екендігін 
анықтап, оның отбасылық ӛмірін ӛзгеруіне кӛзін жеткізу бұл сынып 
жетекшісінің міндеті. Бұл отбасындағы жасӛспірімді айналадағы адамдармен 
кӛбірек дидарластырып, қолдау кӛрсету, бақылап отыру қажет.Тағы бір 
кездескені отбасында баланың кішкентай қателігіне бола ұрып-соғып 
жазалауды жӛн деп санайтын ата-аналар. Әдетте, бұл үйдің баласы ӛте қатыгез, 
ашушаң болып келеді. 
Бұндай жағдайда да, ата-ана қылығының дұрыс еместігіне кӛздерін жеткізу 
керек. Балаға ӛзінің досыңдай, қатарындай қарап, күш кӛрсетуден аулақ болуға 
шақыру, бала тәрбиелеуде шыдамдылықтың қажет екендігін түсіндіру шарт. 
Сыныптағы тәрбие жұмыстарына бұндай ата-ананы үнемі араластыру қажет. 
Себебі, педагогикалық іш-шараға араласқан ата-ана, баласын басқа қырынан 
кӛреді және баласымен ӛзара қарым-қатынасын ӛзгертеді. 
Зерттеуімізде алған нәтижелерді ӛңдей отырып, мынадай«қиын» 
балалармен жұмыс істеу жолдарын қарастырдық: 
1.Балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау; 
2.Оның жақсы қасиеттеріне сүйену. А.Бебельдің: «Әр адамның бойында 
ояту және жетілдіру ғана керек сан-алуан қабілет болады» деген керемет сӛзін 
есте ұстап, әр оқушының жақсы жақтарын табу және оны дамыту. 
3.Баланың бойында қоғамдық қызметке бейімділігі бар екенін дәлелдеу. 
Мектеп психологының қиын баламен қарым-қатынасында қолданатын 
формасына: сұрау, талап ету, сендіру, бұйыру, мадақтау, жазалау т.б. Бұл 
формалардың бәрін қолдануды білгенімен, кейде оның ретін, жӛнін, мӛлшерін 
білмей жатады. Оны педагогикалық тактыны жете меңгерген адам ғана біледі. 
Зерттеуіміздің негізінде анықталған, қиын балалардың жұмыс істеудің 
негізгі шарттарына тоқталайық: 
1) Әрбір қиын баланы жан – жақты зерттеп, мінез – құлықтарының бағыт – 
бағдарын айқындау, оның ішіндегі адамгершілік типтегі қасиеттерін іріктеп 
алу. 
2) Әрбір оқушының бойындағы адамгершілігін анықтай отырып, соның 
негізінде тәртіпті, айналасындағы ӛмірге кӛзқарасты, ұжымдық қарым – 
қатынас дағдыларын қалыптастыруды ұйымдастыру. 
3) Әрбір жеке тұлғаның ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне және 
творчестволық талап – тілектеріне орай, қабілеті мен икемдектерін дамыту, 
қоғам жұмыстарына қатыстыру. 
4) Кейбір қиын оқушылардың оқу – тәрбие процесінде ұжымдық ӛмір 
қарым – қатынастарында ұсқынсыз ауытқушылықтар болса, дәл кезінде қол 
үшін беріп, одан сақтандыру, оны туғызатын әрекеттерді жоюымыз керек.
Қиын баламен жұмыс жасаудың бір түрі-әңгімелесу, оқу – тәрбие 
процесінде ең қажетті құралы. Оқушының жеке басына түскен жағдай, оны 

122 
ортаға салуға болмайтындай болса, онда мұғалім не тәжірибелі педагог баламен 
жеке сырласу арқылы баланың ӛмір сүру туралы жақсы пікірлерінің 
қалыптасуына, кӛздерін жеткізе алады.
Халқымыздың рухани мұраларының бірі-салт-дәстүрді де қиын баламен 
жұмыста қолдануға болады. Сол арқылы, ұрпаққа адалдық, ақыл-ой, еңбек, 
эстетика, отбасы тәрбиесіне байланысты тәлім-тәрбие беретіні ежелден белгілі. 
Балаларды, нашақорлықтан, ұрлықтан арашалауда, олардың санасына кісілік, 
адамгершілік қасиеттің рухын ұялатуға берері кӛп. Ата-бабаларымыз 
әдептілігімен, ӛнерпаздығымен отбасы мүшелерінің бір-біріне деген ӛзара 
достық қарым-қатынасымен, ерен еңбегімен балаларына үлгі ӛнеге кӛрсеткен.
Сол сияқты, тіл де қиын бала мәселесін шешудің бір жолы болып 
табылады.Тілі енді шығып келе жатқан нәрестенің дұрыс ана тілінде сӛйлеуіне 
де, зор мән берілген, әртүрлі жаңылтпаш, мақал-мәтелдер үйрететін, еретегілеп 
айтып беретін ата-аналарының «бала-біздің болашағымыз» деп қарауы, 
болашақ ел ұрпағының жақсы адамзат болып ӛсуіне зор ықпалын тигізері анық. 
«Елдің кӛркі тіл десек, тілдің кӛркі сәби ме деп қаласың», -деп Қ. 
Мырзалиев тегін айтпаған. Сондықтан, отбасы мүшелері арасында жақсы 
қарым-қатыныс қалыптасқан болса, олар ӛз ана тілінде сӛйлесе, ол жанұяда 
мәдениетті азамат ӛсіп шығатыны сӛзсіз [5,71б]. 
Қиын бала мәселесі қаншалықты ӛзекті болғанымен, зерттеу барысында 
байқағанымыз, дұрыс берілген тәрбие мен қарым-қатынас, бұл мәселені 
шешудің бірден- бір жолы демекпіз. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. 
Ахметжанова Н. Мінез-құлқы қиын балаларға психологиялық мінездеме.-
А.,2001ж. 
2. 
Абрамова Г.С. «Практическая психология» Екатеринбург:Деловая книга,-
М1998г. 
3. 
Рожков М.И. «Воспитание трудного ребенка. Дети с девиантным. -
М.1998г. 
4. 
В.Г. Психология трудных школьников. – М., 2001г. 
5. 
Қалдаров О.Б. Жеткіншектердің дамуы. – А., 2000ж. 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: