Мектеп ресурстары эыдұ шолуы Анна Понс, Джереми Аморосо, Ян Херчински



Pdf көрінісі
бет8/28
Дата03.03.2017
өлшемі3,47 Mb.
#6396
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   28

2.2-
кесте
 
Қазақстанда республикалық, өңірлік
 
және жергілікті бюджетті қалыптастыру күнтізбесі
 
Бюджеттік процесс
 
кезеңдері 
 
Орталық 
деңгей
 
Облыстардың, Астана, 
Алматы деңгейі 
 
Аудандық 
деңгей
 
Келесі
 
бюджеттік
 
жылға
 
арналған ұлттық
 
даму
  
жоспарларын
 
және
 
макроэкономикалық
 
болжамды
 
бекіту
 
15 
сәуір
 
 
 
Бюджеттік
 
бағдарлама
 
әкімшілерінің
 
бюджеттік
 
жоспарларды
 
ұсынуы
 
15 
мамыр
 
Алдын
-
ала
 
бюджетті
 
бюджет
 
комиссиясының
 
қарауына
 
ұсыну
 
1 тамыз 
 
1 қыркүйек 
 
1 қазан
 
Түзетілген
 
бюджетті
 
атқарушы
 
органға
 
бекітуге
 
ұсыну
 
15 
тамыз
 

қазан
 
15 
қазан 
 
Соңғы
 
бюджетті
 
заң
 
шығарушы
 
органға
 
бекітуге
 
ұсыну
 
1 қыркүйек 
 
15 
қазан
 
1 қараша
 
Егер толық бюджетті
 
заң шығарушы орган 
бекітпесе

бірінші тоқсанға алдын
-
ала 
бюджетті бекіту
  
25 
желтоқсан 
 
Мемлекеттік
 
органдардың
 
операциялық
 
жоспарларды
 
қабылдауы
 
10 
қаңтар
 
Бюджетті
 
заң
 
шығарушы
 
органның
 
бекітуі
 
үшін
 
соңғы
 
мерзім
 
1 наурыз
 
Дереккөз

Экономика
 
және
 
бюджеттік
 
жоспарлау
 
министрлігінің
 
материалдары
 
бойынша
  (2011), 
Бюджеттік
 
гид

елдің 
бюджеті
 

 
әрқайсысының
 
бюджеті

Астана

Бюджет қалыптастыру процесі келіссөздер үшін көбірек мүмкіндіктер болу үшін бір мезгілде 
өтеді.  Қандай  да  бір  облыс  ауданның  бюджеттік  өтінімімен  келіспеуі,  бірақ  орталық  атқарушы 
органдардан  көбірек  қаражат  алуға  тырысу  үшін  ұсынылатын  бюджетті  пайдалануы  мүмкін. 
Бұдан  басқа,  талқылаулар  әртүрлі  органдардың  (бюджет  комиссиялары,  атқарушы  органдар  мен 
заң  шығарушы  органдар)  жұмысы  шеңберінде  өтеді.  Сонымен  қатар,  бюджетті  бекіту  ретімен, 
алдымен  ең  жоғары  деңгейде,  одан  кейін  төмен  деңгейде  өтеі.  Аудандардың  бюджеті  ол 
бағынатын  облыстың  бюджеті  бекітілгеннен  кейін  ғана  бекітіледі,  облыс  бюджеті,  өз  кезегінде, 
орталық атқарушы органдардың бюджеті бекітілгеннен кейін бекітіледі.  
Қаржыландырудың басқа көздері 
Сарапшылар  ақылы  қызметтерден  түскен  қаражатты,  демеушілік  көмекті  және 
қайырымдылықтарды  қоса  алғанда,  қаржыландырудың  басқа  көздері  туралы  келісілген  ақпарат 
алған жоқ. Ақылы қызметтерден түскен табыстар Қазынашылықтың қолма-қол ақшаның бақылау 
шотына  (ҚБШ)  енгізіледі  және  қамқоршылық  кеңеспен  немесе  ата-аналар  комитетімен 
консультациядан кейін мектептің қарауы бойынша үлестіріледі. Ата-аналардың, компаниялар мен 
басқа  берушілердің  қайырымдылықтары  Қазынашылықтың  ҚБШ  демеушілік  шотына  енгізіледі 
және мектептердің бірыңғай қалауы бойынша шығындалады (АТО, 2014). Ақылы қызметтер мен 
қайырымдылықтарға  жататын  табыстар  мен  шығындар  мектеп  бюджетінде  ескерілмейді.  Оған 
қарағанда, таза түрдегі қайырымдылықтар мектеп теңгерімінде көрсетілуі тиіс. Сарапшылар тобы 
ҚБШ шоттарындағы сомаларға қандай да бір бағалау алған жоқ. 
Мемлекеттік мектептер, әдетте, ақылы қызметтерді аз көрсетеді (АТО, 2014)
6
.  Мектептердің 
директорлары  мен  бухгалтерлерінің  көбі  мектептен  тыс,  педагогикалық  емес  іс-шаралар 
                                                      
6
 
Мектептер  «қосымша  білім  беру»  қызметтерін  шарт  негізінде  көрсете  алады.  Сарапшылар  барған 
мектептердің  көбі  мұндай  қызметтерді  көрсетеді,  бірақ  олар  ақылы  негізде  көрсете  алатын 
қызметтердің  түрлерін  көрсетуге  рұқсат  берілетінін  білмеген  немесе  түсініксіз  болған. 
Мемлекеттік  білім  беру  стандарттарының  қолданысына  ұшырайтын  қызметтер  үшін  ақы  алу 

55 
оқушылар  үшін  тегін  өткізілетінін  және  мектеп  үй-жайлары,  әдетте,  жергілікті  қоғамдық 
ұйымдарға немесе басқа тараптарға ақылы негізде жалға берілетінін айтты. Бірнеше мүдделі тарап 
«мемлекеттік  мекеме»  мәртебесі  оларға  төлем  алып,  осы  қаражаты  мектептің  қарауы  бойынша 
пайдаланылатын арнайы шотқа салуға тыйым салатынын атап көрсетті. Басқалары жаңа құрылған 
қамқоршылық  кеңестерінің  қалауы  бойынша  пайдаланыла  алатын,  өз  банк  шоттарын  ашу  және 
табыс  алу  құқығымен  мектептерге  «мемлекеттік  коммуналдық  кәсіпорын»  мәртебесін  беру 
жөніндегі болашақ жоспарлары туралы айтты. 
Таза  түрдегі  қайырымдылықтар  кең  таралған  сияқты  және  әдетте  тауарлар  мен  қызметтерді 
сыйлауды  қамтиды,  мысалы,  оқу  материалдары,  мультимедиялық  немесе  АКТ  жабдығы,  мектеп 
нысандарын  қалпына  келтіру  мен  жөндеу  бойынша  ұсақ  жұмыстар  (АТО,  2014).  Бұдан  басқа, 
отбасылар  мектепке  дейінгі  және  мектептегі  білім  беруді  қаржыландыруға  одан  да  көп 
қатысатынын көрсететін растаулар бар: орта есеппен мектептер әр отбасыдан 2009 жылы шамамен 
300 АҚШ долл. немесе одан да артық қаражат алды; бұл сома бастауыш сыныптарында кем және 
жоғары  сыныптарда  жоғары  болуы  мүмкін  (Сингх,  2012).  Төрт  облыстағы  60  мектеп  арасында 
өткізілген  тексеру  көрсеткендей,  ата-аналардың  көп  бөлігі  мектептер  үшін  ерікті  жарналар 
жасайды: қала мектептерінде 86%, ауыл мектептерінде 69% және шағын жинақталған мектептерде 
33% (Сандж, 2008). Сондай-ақ, тексеру шағын жинақталған мектептердегі ақша жинаудың төмен 
деңгейі  төмен  қажеттіліктерге  емес,  ата-аналардың  қаржыландыруға  қатысуға  қабілетсіздігіне 
байланысты екенін де көрсетті (Сандж, 2008). 
Білім беруге арналған шығындар 
Білім  беруге  бөлінетін  ресурстардың  жалпы  көлемі  соңғы  жылдары  салыстырмалы  түрде 
тұрақты  болды.  Қаржы  дағдарысымен  туындаған қысқа  мерзімді  төмендеуден  кейін, 2009 жылы 
білім  беруге  арналған  мемлекеттік  шығындар  шамамен  ЖІӨ-нің  4%-ы  деңгейінде  тұрды.                     
2013 жылға қарай білім беруге арналған мемлекеттік шығындар қалпына келіп, дағдарысқа дейінгі 
деңгейге  жақындады,  алайда,  ЖІӨ-нің  3,8%-ын  құратын  жоғары  емес  көрсеткіш  артында  жаңа 
жүзжылдық алдында басталған ЖІӨ-нің тез өсуі тұрды. Білімнің барлық деңгейлеріне бағытталған 
барлық мемлекеттік шығындардың үлесі жуырда 20%-дан арта түсті (2.3-кестені қараңыз). Жалпы, 
ЖІӨ-нің  1,1%-ын  құрайтын  білім  беруге  арналған  жеке  шығындар  негізінен  жоғары  білімге 
бағытталған, себебі бастауыш және орта білімге білім беруге арналған шығындардың тек бесінші 
бөлігі ғана келеді.  
Мектептегі  білім  беруге  бағытталған  мемлекеттік  шығындар  үлесі  (10,4%)  Қазақстанда 
ЭЫДҰ  орташа  көрсеткішінен  жоғары.  Ол  2011  жылдың  58%-ымен  салыстырғанда,  2013  жылы 
білім  беруге  арналған  барлық  мемлекеттік  шығындарының  жартысын  (51%)  құрады.  Бұл 
салыстырмалы  азаю  білім  бюджетіндегі  салыстырмалы  үлесі  2009  жылдан  кейін  үш  еселенген 
мектепке  дейінгі  білімнің  мемлекеттік  шығындарының  өсуімен  байланысты.  Алайда,  абсолютті 
қатынаста  мектептегі  білім  беруге  арналған  шығындар  соңғы  жылдары  ЖІӨ-нің  шамамен  2%-ы 
деңгейінде  болды,  бұл  ЭЫДҰ  бойынша  орташа  көрсеткіштен  едәуір  төмен  (3,6%)  (2.3-кестені 
қараңыз). 
                                                                                                                                                                           
тыйым  салынған,  бірақ  мектептерге  коммерциялық  негізде  кейбір  қызметтерді  көрсетуге  рұқсат 
етілген:  i)  қосымша  білім беру  бағдарламалары  (мысалы, шығармашылық,  спорт,  мәдениет және 
өнер  дамыту  бойынша);  ii)  оқу  бағдарламасының  пәндері  бойынша  қосымша,  тереңдетілген 
сабақтар;  iii)  басқа  іс-шаралар  (мысалы,  спорт  жарыстары,  семинарлар,  кездесулер, 
конференциялар,  жазғы  лагерьлер);  iv)  жалға  музыкалық  аспаптарды,  мектептегі  тамақтануды 
және Интернетке қолжетімділікті беру; v) энергия артықшылығы  vi) кәсіптік оқыту (АТО, 2014).
 

56 
2.3-
кесте
 
Қазақстанда, ЭЫДҰ
 
және
 
салыстыру
 
өткізілетін
 
басқа
 
елдерде
 
білім
 
беруге жұмсалатын
 
мемлекеттік
 
шығындар
 
ЖІӨ 
%  
Жалпы мемлекеттік 
шығындар 
%  
Бір оқушы басына, 
халықтың бір адам 
басына ЖІӨ %  
 
 
Білім жүйесі, 
барлығы 
 
Орта білім, 
оның ішінде 
бастауыш
1
 
Білім беру 
жүйесі, 
барлығы
 
Орта білім, 
оның ішінде 
бастауыш
1
 
Білім беру 
жүйесі, 
барлығы
 
Орта білім, 
оның ішінде 
бастауыш
1,2
 
Қазақстан
 (2013) 
3.8 
2.1 
20.5 
10.4 
16 
11 
Қазақстан
 (2011) 
3.8 
2.1 
18.4 
10.7 
14 
11 
ЭЫДҰ, орта есеппен 
(2011) 
5.6 
3.6 
12.9 
8.4 
27 
25 
ЭЫДҰ
 
кіретін

салыстыру
 
өткізілетін
 
елдер
 (2011) 
 
 
 
 
 
 
Мексика 
 
5.2 
3.5 
20.5 
13.6 
19 
16 
Польша 
 
4.9 
3.3 
11.4 
7.5 
31 
28 
Түркия 
 
4.1 
2.4 
10.9 
6.3 
18 
14 
ЭЫДҰ
 
кірмейтін

салыстыру
 
өткізілетін
 
елдер
 (2011) 
 
 
 
 
 
 
Бразилия 
 
6.1 
4.5 
19.2 
14.3 
26 
24 
Ресей 
 
3.9 
2.0 
10.9 
5.5 
24 
20 
Ескерту
:  (1) 
техникалық
 
және
 
кәсіптік
 
білім
 
беруді
 
қамтиды

Салыстырылатын
 
елдердің
 
деректері
 
орта
 
білімнен
 
кейінгі
 
үшінші
 
емес
 
білімді
 
қамтиды
  (
маңызды
 
емес
 
мөлшерде
), 
ал
 
Қазақстанның
 
деректері
 
осы
 
деңгейді
 
қамтымайды

және
  (2) 
салыстырылатын
 
елдер
 
үшін
 
деректер
 
жеке
 
және
 
мемлекеттік
 
шығындарды
 
қамтитын
 
бастауыш
 
және
 
орта
 
білімнің
 
орташа
 
көрсеткіші
 
ретінде
 
есептелді

Дереккөз

Авторлардың
 
ҚР
 
БҒМ

Қазақстан
 
Республикасы
 
Статистика
 
агенттігі
 
және
 
ЭЫДҰ
 
деректері
 
негізіндегі
 
есептері

2014
а
 (
салыстыру
 
өткізілетін
 
елдер
). 
Мектептегі білім жүйесіндегі бір оқушы басына шығындар шынайы қатынаста өсе түсті, бірақ 
егер  оларды  халықтың  бір  адам  басына  ЖІӨ-нен  үлесі  ретінде  көрсеткенде,  олар  сол  деңгейде 
қалды  (соңғысы  Қазақстандағы  өмір  сүру  деңгейінің  өсуімен  байланысты).  Халықтың  бір  адам 
басына ЖІӨ-нен үлесі ретінде көрсетілген бір оқушы басына шығындар 2013 жылы 11% құрады, 
бұл 2011 жылы ЭЫДҰ (25%) бойынша орташа есеппен айтарлықтай төмен. 2013 жылы мектептегі 
білім  алушылардың  бір  оқушы  басына  шығындар  мектепке  дейінгі  білімге  қарағанда  27%-ға 
төмен, шамамен жоғары білім шығындарымен бір деңгейде, және техникалық және кәсіптік білім 
шығындарымен  салыстырғанда  28%-ға  жоғары.  Мектептегі  білім  беру  жүйесіндегі  бір  оқушы 
басына  шығындар  инфляцияға  түзетумен  2009 және  2013  жылдар аралығындағы  кезеңде  26%-ға 
артты; ал мектепке дейінгі, техникалық және кәсіптік және жоғары білім беру жүйелеріндегі бұл 
өсу сәйкесінше 98%, 64% және 73% құрады (2.2-суретті қараңыз).  

57 
2.2-
сурет
 
Қазақстанда
 
бір
 
оқушы
 
басына
 
жыл
 
сайынғы
 
мемлекеттік
 
шығындар

білім
 
деңгейі
 
бойынша

2009-2013 
 
Дереккөз

Авторлардың
 
ҚР
 
БҒМ
 
және
 
ҚРСА
 
деректері
 
негізіндегі есептері
 
Кейбір  өңірлер  басқаларға  қарағанда,  білімге  айтарлықтай  көп  ресурстарды  бағыттайды. 
Мысалы, Оңтүстік Қазақстан облысы өз бюджетінің  41%-ын  білім беруге бөлсе, Астана қаласы 
тек 10%-ын ғана бөлген (ЭЫДҰ, 2014b). Білім беру қызметтерін ұсыну құны (басты түрде мектеп 
желілерін  ұйымдастыруға  байланысты)
7
  және  қаржыландырудың  баламалы  көздерінің  болуы 
(мысалы,  республикалық  бюджеттен  трансферттер)  жергілікті  бюджеттегі  білімнің  басымдық 
деңгейін  анықтайды.  Осыған  байланысты,  мектептердегі  үлесті  шығындар  едуір  деңгейде, 
Оңтүстік  Қазақстан  облысы  мен  Астана  қаласында  170 000  теңгеден  Солтүстік  Қазақстан 
облысында  373 000  теңгеге  дейін  өзгеріп  отырады  (АТО,  2014)
8
.  2.3-сурет  өңірлер  арасында  бір 
оқушы  басына  шығындардың  біркелкі  емес  екенін  көрсетеді,  бұл  қаражатты  игерудегі  едәуір 
ерекшеліктерге көрсетеді. 
                                                      
7
 
5.9-кесте  ЭЫДҰ-да  (2014b)  өңірдегі  ауыл  мектептердің  үлесі  білім  беруге  бөлінетін  жергілікті  бюджет 
үлесіндегі 72% айырмашылықты түсіндіреді (ЭЫДҰ, 2014b). 
 
8
 Үлесті шығындардың мәндері бір оқушыға арналған жергілікті бюджет шығындарын ғана көрсетеді. 
150 
195 
213 
254 
299 
187 
202 
225 
253 
235 
103 
103 
134 
165 
169 
131 
143 
157 
209 
227 
0
50
100
150
200
250
300
350
2009
2010
2011
2012
2013
Бір о
қушы
 б
асына 
мемлек
еттік
 шы
ғы
ндар 
(те
ңг
е)
 
Мектепке дейінгі 
Жалпы орта (бастауыш білімді қоса алғанда) 
ТжКБ 
Жоғары және жоғары білімнен кейінгі 

58 
2.3-
сурет
 
Қазақстан өңірлері
 
арасында бір оқушы басына жұмсалатын шығындардағы 
айырмашылықтар, (%) жергілікті бюджет  (2011 ж.)
 
 
Дереккөз

ЭЫДҰ  (2014b),  Ұлттық
 
білім
 
беру  саясатына
 
шолу:
 
Қазақстандағы
 
орта
 
білім, 
OECD
 
Publishing,  Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264205208-en

Күшті жақтар 
Білім беру басты басымдықтар санына жатады, шаншыл реформалар іске асырылады 
Қазақстанның  жалпы  стратегиялық  көрінісінде  білім  басты  басымдықтар  санына  жатады. 
Әртүрлі  деңгейдегі  стратегиялық  құжаттар  сериясы  сала  бағыты  үшін  тұрақты,  болжамды 
құрылымды қамтамасыз етеді. Елдің «Қазақстан-2050» даму стратегиясы 2020 жылға дейін БДМБ 
шеңберінде  мониторингілеу  мен  қол  жеткізуге  жататын  сандық  өлшенетін  индикаторлар 
сериясына өзгертілген білім беру секторының жалпы мақсаттарын айқындайды. Бұдан әрі ҚР БҒМ 
2014-2018  жылдарға  арналған  стратегиялық  жоспарында  кейін  бюджет  бойынша  шешімдер 
қабылдау  кезінде  пайдаланылатын  жылдық  нысаналы  көрсеткіштер  айқындалады.  Осылайша, 
мектепке  дейінгі  білім  беруді  қаржыландыруды  үш  есе  арттыру  2009  жылдан  кейін  басым  рөлі 
білімнің осы деңгейіне бөлінген стратегиялық жоспарлаудың тікелей нәтижесі болды. 
Білім  беруге  бөлінетін  ресурстарды  арттыру  үшін  анық  ниет  және  мүмкіндіктер  және  бір 
оқушы  басына  шығындардың  деңгейі  ЭЫДҰ  бойынша  және  басқа  көрші  елдердегі  орташа 
көрсеткіштен айтарлықтай төмен екені туралы  түсінік бар. Саланың стратегиялық құжаттарында 
белгіленген  реформалау  жөніндегі  бастамалардың  кең  спектрін  іск  асыру,  мысалы,  оқудың             
12-жылдық  жүйесіне  көшу  немесе  ақпараттық  технологиялардың  пайдаланылуын  кеңейту  үшін 
қосымша  ресурстардың  едәуір  көлемі  қажет.  Осы  Шолуды  дайындау  шеңберінде  бірқатар 
консультациялар жүргізілген Қазақстандағы жоғары деңгейлі бірқатар мүдделі тараптар саланың 
орташа  мерзімді  және  ұзақ  мерзімді  стратегиялық  мақсаттарына  қол  жеткізу  үшін  білім  беру 
бюджетін  арттыруға  оң  қарайтын  сияқты.  Білім  беру  жүйесіне  жұмсалатын  шығындар  ЖІӨ-нің 
шамамен  4%-ға  жуығын  құрайтын  және  бір  мезгілде  табиғи  ресурстар  есебінен  жылдам  өсу 
байқалатын және білім беру қызметтерін жақсарту үшін әлі де көп орны бар елде мектептер үшін 
мемлекеттік  ресурстарды  ұлғайту  жүзеге  асырылатын  ғана  емес,  сонымен  бірге,  тиімді  нұсқа 
ретінде көрінеді. Алайда, жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік шығындар мұнайға әлемдік бағаға 
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Алматы қаласы 
Астана қаласы 
Қарағанды 
Оңтүстік Қазақстан 
Атырау 
Жамбыл 
Ақтөбе 
Алматы 
Қостанай 
Шығыс Қазақстан 
Маңғыстау 
Батыс Қазақстан 
Павлодар 
Ақмола 
Қызылорда 
Солтүстік Қазақстан 
Жылына бір оқушы басына шығындар, ел бойынша орташа көрсеткіштен ауытқулар 

59 
тәуелді  болып  қалуда.  Сарапшылардың  сапарынан  кейін  мұнай  бағасы  үкіметтің  білім  беруге 
инвестицияларын ұлғайту қабілетін шектей отырып, 2014 жыл ішінде едәуір төмендеді. 
Қазақстандық  үкімет жуырда білім  беру  жүйесінің  сапасын  арттыру  бойынша  стратегиялық 
реформалардың шаншыл бағдарламасын бастады. Реформалар қазақстандық білім беру жүйесінің 
басты  проблемаларын  шешуге  бағытталған  және  білім  беру  жүйесі  сапасының  артуына  әкелуі 
мүмкін.  Міндетті 12-жылдық оқытуды енгізу қазақстандық оқушыларға білімнің келесі деңгейіне 
немесе еңбек нарығына өтуіне дейін олардың білімдерін, қабілеттерін және дағдыларын күшейту 
үшін  көбірек  мүмкіндіктер  береді.  Шағын  жинақталған  мектептерді  қолдау  үшін  ресурстық 
орталықтар құру мектептер арасында ынтымақтастықты дамытуың, шағын жинақталған мектептер 
оқушылары үшін көкжиектерді кеңейтудің және оқшаулауды жеңудің және оқушылардың әртүрлі 
топтары  арасындағы  байланыстарды  кеңейтудің  жақсы  мысалы  болып  табылады  (3-бөлімді 
қараңыз).  Сондай-ақ,  қаражатты  адам  басына  бөлуге  негізделген  қаржыландырудың  жаңа 
моделіне  жоспарланған  көшу  ресурстарды  бөлуде  тиімділік  пен  ашықтықты  арттыруға  қарай 
бірінші қадам болады (3-бөлімді қараңыз). 
Білім беру жоспарлары мен нормативтік құжаттар нақты күтулерді қамтамасыз етеді 
Ауқымды  орталық  жоспарлау  және  нормативтік  құжаттардың  толық  жүйесі  –  бұл  Кеңес 
Одағынан  мұраға  қалған,  білім  беруді  мемлекеттік  басқарудың  қазақстандық  жүйесінің  екі 
ерекшелігі. Білім беру жүйесінің жоспарлары мен стратегиялары нақты бағыттарды айқындайды, 
ал нормативтік құжаттар оларды іске асыру үшін операциялық әрекеттерге түрлендіреді. Барлық 
басты  стратегиялар  мен  нормативтік  құжаттарды  Президент  өзі  мақұлдайды  жәе  олар  заңнама 
негізінің бөлігі болып саналады. 
Ұзақ мерзімді орталық жоспарлау білім беру саясатының реттілігін қамтамасыз етеді 
Қазақстан  –  кеңес  үкіметі  кезінен  мұраға  қалған,  орталық  жоспарлаудың  берік  бекітілген 
жүйесі  бар  ел.  Стратегиялар  мен  жоспарлар  мемлекеттік  басқарудың  барлық  уақыт  көкжиектері 
бойынша  және  барлық  деңгейлерінде  ұйымдастырушылық  иерархияға  сәйкес  қабылданады. 
Көптеген  уақыт  көкжиектері  (қысқа  мерзімді,  орташа  мерзімді,  ұзақ  мерзімді)  бойынша 
жоспарларды  құру  білім  беру  саясатының  сабақтастығын  және  барлық  тараптар  үшін 
анықтылықты  қамтамасыз  етеді.  Бұл  білім  беру  реформаларына  дұрыс  белгіленген  мақсат 
бағытында сындарлы түрде дамуға мүмкіндік береді. 
Нормативтік  құжаттардың  толық  жүйесі  жекелеген  мектептер  үшін  қорғау  тетіктерін 
қамтамасыз етеді 
Қызметтерді регламенттейтін нормативтік құжаттардың толықтығының жоғары деңгейі – бұл 
бүкіл  ел  бойынша  тең  айналымды  қамтамасыз  ететін  және  ықтимал  тәуекелдерді  қысқартатын 
(мысалы, субъективті шешімдер, қателіктер, асыра пайдалану немесе сыбайлас жемқорлық) тетік. 
Бұл жергілікті деңгейдегі білім беру саласында әрекеттердің шағын еркіндігі бар екенін білдіреді.  
Нормативтік  құжаттар  жүйесі  жаңа  білім  беру  саясаттарын  әзірлеу  кезінде  түзетіледі  немесе 
кеңейтіледі.  
Мектептер  ресурстарды  мемлекеттік  басқарудың  нормативтік  құжаттарында  анықталған 
деңгейде  алады.  Нормативтік  құжаттар  мектептердің  ресурстарды  мемлекеттік  басқарудың 
орталық нормативтік құжаттарда белгіленген деңгейінде, штаттық санынан бір оқушыға арналған 
ауданға дейін, алу үшін нақтылықты және заңды қорғалуды қамтамасыз етеді (қосымша ақпараты 
бар  3-бөлімді  қараңыз).  Егер  мектеп  ресурстарды  нормативтік  құжаттарда  анықталған  деңгейде 
алмаса, мектеп директоры жергілікті билік органдарынан жетіспейтін ресурстарды талап ету үшін 
заңды  негіздерге  ие  болады.  Сонымен  қатар,  Білім  және  ғылым  саласындағы  бақылау  комитеті 
өткізетін  аттестаттау  мен  мектептерді  лицензиялау  процестері  мектептердің  нормативтік 
құжаттарды  орындауын  қатамасыз  етеді.  Бақылау  комитеті  нормативтік  құжаттардың 
бұзылуларын  анықтауға  жауап  береді  және  жергілікті  органдардың  бұзушылықтарды  жоюын 
қамтамасыз етеді. 

60 
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу прогресін мониторингілеу тетіктері 
Қолданыстағы  білім  беру  жоспарларына  қол  жеткізуді  және  мектептердің  нормаларға 
сәйкестігін қамтамасыз ететін мониторинг және орындауды қамтамасыз ету тетіктері қолданысқа 
енгізілген.  
Сарапшылар  білім  жүйесіндегі  барлық  өкілдер  білім  беру  мақсаттарына  қол  жеткізу  мен 
қолданыстағы  нормативтік  құжаттарға  сәйкес  келуді  түсінетінін  және  оған  баса  назар 
аударатынын  атап  өтті.  Қойылған  мақсаттарға  жету  үшін  талаптардың  орындалуын  қамтамасыз 
етудің  негізгі  жүйесі  құрылды:  тікелей  құрылымда  мемлекеттік  басқарудың  әр  деңгейі  жоғары 
тұрған  деңгеймен  тікелей  бақыланады  және  төмен  тұрған  деңгейді  өзі  бақылайды,  ал  көлденең 
құрылымда  кейбір  мекемелер  басқалардың  жетістіктерінің  мониторингін  жүзеге  асырады 
(толығырақ  ақпарат  бар  5-бөлімді  қараңыз).  Үнемі  есептілік  тікелей  Бақылау  комитеті  арқылы 
орталық деңгеймен өткізілетін тексерулермен толықтырылады.  
Әкімшілік әлеуетті арттыру үшін шаралар қабылданады 
Қазақстан  үкіметі  білім  беру  саласындағы  жаңа  міндеттерді  шешу  үшін  білім  беруді 
әкімшілендіру  саласындағы  әлеуетті  арттыру  қажет  екеін  жақсы  түсінеді.  Қазақстан  әр  деңгейі 
шектеулі  операциялық  дербестікке  ие  және  бірыңғай  әкімшілік  аппараттың  бөлігі  болып 
саналатын,  басқарудың  нақты,  иерархиялық,  икемсіз  құрылымымен  сипатталады.  Ол  білім  беру 
саясаттары  мен  стратегияларын  іске  асыру  кезінде  орталық  атқарушы  органдарға  жүйеге  жақсы 
бақылауды сақтап тұруға мүмкіндік береді. Білім беру процесі көрші елдерде бұзылған, дағдарыс 
кезінде  осы  әкімшілік  аппарат  мектептердің  ашық  болуын,  ал  мұғалімдердің  өз  жалақыларын 
алуын,  мектепке  келіп,  өз  оқушыларымен  жұмыс  істеуін  қамтамасыз  ете  отырып,  өз  тиімділігін 
дәлелдеді.  
Соңғы жылдары әкімшілік әлеуеттің дамуына қатысты өзекті өзгеріс ҚР БҒМ-да Білім және 
ғылым саласындағы  бақылау  комитетінің  құрылуы  болды.  Ол  облыстарда,  Астана  және  Алматы 
қалаларында  аумақтық  бөлімшелерді  қамтиды.  Комитет  білім  беру  жүйесінде  тиісті  емес 
басқаруды анықтаудың құралы болды және қолданыстағы нормалардың сақталуына жәрдемдеседі. 
Оған қоса, ҚР БҒМ ведомстволық бағынышты бірнеше ұйымдардың құрылуы соңғы жылдары 
білім  беру  секторын  одан  да  мамандандырылған  және  икемді  орталық  әкімшілендіру  үшін 
келешек  мүмкіндіктер  ашты.  Оған  мысал  Ақпараттық-талдау  орталығы  мен  Қаржы  орталығы 
болып  табылады.  Олардың  көпшілігі  ҚР  БҒМ-ге  кадрларды  тарту  процесін  жеңілдетуге  және 
операциялық  және  қаржылық  икемділікті  арттыруға  мүмкіндік  беретін  ұйымдастырушылық-
құқықтық  нысанда  құрылған.  Осы  жаңа  ұйымдар  ҚР  БҒМ  үшін,  онымен  тығыз  өзара  іс-қимыл 
жасау кезінде, ерекше қызығушылық туғызатын салалардағы қызметті жүзеге асырады.  Осылай, 
Қаржы  орталығына  қаржыландырудың  жанбасылық  формуласының  пилотын  іске  асыруды 
мониторингілеу тапсырылды (3-бөлімді қараңыз). 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   28




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет