Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры имани гүЛ Қайрат ж о л ды ба й ұ л ы

ИМАНИ ГҮЛ
тан,  бір  сәтге  бірнеше  жерде  болу  мүмкіншілігіне  ие. 
Бір  істі  істеу екінші бір істі  істеуіне  бөгет бола алмайды. 
Міне, сондықган Әзірәйіл періште дүниеніц бір жеріндегі 
белгілі  бір  адамның  жанын  алған  сәтте  баска  жердегі 
екінші бір адамның жаньш да оп-оцай ала алады160. Мүны 
тағьг бір мысалмен айқындай гүсейік. Мысалы, белгілі бір 
жерден  радио  толкындары  арқылы  хабар  жіберілсе,  сол 
толкынды ұстайтын жиіліктегі (частота) барлық қүралдар 
да дэл  сол  хабарды  сөйлей  кетеді.  Ал  орталықтан хабар- 
ды бір ғана туймені басу аркылы тоқтатса, сол толқынды 
үстайтын жиіліктегі барлык радио, т.б. басқа күралдар да 
тоқтай калады. Дэл осы секілді Әзірейіл періште де өлім 
жиілігіне  қарасты  барлық  адамньщ  жанын  бір  уакытта 
неге ала алмасын?!
Өлер 
алдықдағы 
адамға  Әзірейіл  періштеніц 
корқынышты  яки  ұнамды  болып  түрлі  кейіпте  көрінуін 
қарапайым  ғана  айнаны  мысал  ете  отырып  түсіндіріп 
көрейік. 
Мысалы,  бөлмедегі  жуз  айнаның  біреуі 
шағьшысқан заттарын кара-көк,  үзын-қыска, ал енді бірін 
жуан-жіңішке,  егіп  көрсететін  болса,  болмеге  кірген  бір 
ғана адам жүз айнада жүз түрлі кейіпте көрінеді. Міне, сол 
сияқты  Әзірейіл  періште  де  рухын  алатын  кісінің  иман, 
ғибадат,  міиез-қулықтариның  рухани  айналарындағы 
жағдайына қарай түрлі  бейнеде көрінеді. Күнэһар адамға 
үрейлі,  айбаггы, ал такуа адамға ұнамды кейіпте көрініп, 
рухын майдан кыл суырғандай оп-оңай алуы мүмкін.
Асылында,  бүл  жерде  келтірілген  барлық  мысалдар 
сүрақтың жауабын жеңілдету үшін берілді. Періштелерді 
ешбір  озгеріссіз  дэл  мысалдардағыдай  деуден  мүлде 
аулақпыз.
160 Савфет Сених, Шүпһелер үзеріне, 60-бет. Т.Ө.В. баспасы, Измир. 
1988 
ж .
285

М ухаммед  пайгамбар (с.а.у.) неліктен
 
Ч
коп яйел алган? М уны  нэпсіқұмарлыққа 
К.
ж атқызатындарга не деуге болиды ?
 
4
--------------- — ------- .-------------------------------------------|
-------------
Ежелден күні бүгінге дейін адамзат тарихына қарасак, 
карама-кайшы  пікірде  екі  коғам  бар  екенін  байқаймыз. 
Бұлардың  біріншісі  -   ¥ л ы   Жаратушыға  иман  келтірген 
жандар  болса,  екіншісі  иман  келтірмей  күпірлік  жолын 
ұстаіиандар. Иманнан макұрым қалғандар  әрдайым иман- 
ды жандарға сан түрлі жолдармен шабуыл жасап, олардыд 
қастерлеген  киелі  үғымдарын  тілдеп  келген.  Осылайша 
олар  өздерінің  ішкі  дүниелеріндегі  арам  пиғылдарымен 
коғамдағы пэк адамдардың санасын улауға тырысуда. Ен­
деше,  бүгінгі  танда  да  арам  пиғылды  кара  ниеггілердін 
болуы табиғи нэрсе.  Өйткені,  эркім өзінің ішкі дүниесіне 
карай  эрекет  етеді.  Осылайша  ¥ л ы   Жаратканның  «Уа, 
пайғам бары м ,  әркім  өз  м інез-құлқы на  карай  әрекет 
етеді-де»161 деген баянының туралығын растайды.
Міне,  сондықтан  бүгінгі  танда  пайғамбарымыздын 
толық  өмірбаянын  былай  койғанда,  аты-жөнін  де 
дүрыс  білмейтін  жандардың  Оньщ  (с.а.у.)  көп  эйелмен 
некелескенін  қозғай  беруі  -  дін  дүшпандарының жайған 
жалған  жалаларының  нэтижесі  екені  сөзсіз.  Мүндай 
пікірлерді жаюға тырысқан адамдар ешбір дінге сенбейтін 
имансыз  жандар  да  болуы  мүмкін.  Ал,  бүл  адамдар 
пайғамбарымыз  жайлы  қоздатып  келген  бүл  қитұркы 
істі өздері  ешбір шектеусіз,  ешбір зансыз жасырын түрде 
істеуде.  Енді  осы  эйелдермен  бірге  болу  мәселесінде
161  И сра сүресі,  84-аят.
286

ИМ АНИГҮЛ
осыншалықты 
нәпсілерінің 
қүлақкесті 
қүлдарына 
айналған 
б%л
  кісілердін  пайғамбарымыздың  әр  түрлі 
мақсаттар мен хикмеггер үшін Алла қосқан ақ некелілері 
турасында оны қаралап, айыптауға, одан есеп алуға ешбір 
арлары да, бетгері де жок.  Яки бұл тақырыпта Оны (с.а.у.) 
қасақана қаралауға тырысқандар исламға жаны қас  еврей 
жэне  христиан  дінін  үстанагын  кейбір  адамдар.  Ал,  бүл 
дінге  сенетін  адамдардьщ  да  бул  эрекетгері  ақылга  да 
өздері  сенген  Тэурәт,  Інжіл секілді кітап ұстанымдарына 
да  қайшы.  Себебі,  олардың  өздері  қастерлейтін  бүл 
кітаптарда көптеген пайғамбарлардың көп эйелмен некелі 
екендікгері  баяндалған.  Мысалы,  Тэурагга  Ибраһим, 
Дэуіт,  Сүлеймен  сияқгы  пайғамбарлардың  көп  әйелмен 
шаңырақ  қүрғандығы  айтылган.  Ендеше,  өздері  сенетін 
пайғамбарлардың көп  эйел  алуына ешбір кінэ  такпаған 
еврейлер 
мен 
христиандардың 
сонғы 
пайғамбар 
Мүхаммедке  (с.а.у.)  келгенде  жалғаннан  жала  жауьгп, 
күйе жағуға тырысулары дүшпандыктан басқа ештене де 
емес162.
Сондай-ақ  бүл  жайлы  күмэнді  ой  өрбітіп,  тілдерін 
босқа  бүлғап  жүргендер  -   ислам  дінін  жетік  білмейтіп, 
пайгамбарымыз жайлы жазылған кітаптарды окымастан, 
өзгелердің өтіріктен өрген өсек өрмегіне іліпген адамдар. 
Егер  олар  пайғамбарымыздың  өмірбаянын  бастан-аяқ 
дұрыстап  оқып  шығып,  оның  эрбір  ісін  зерделер  болса, 
аталмыш  күмэндарынан  сейілігх,  ақиқатқа  көз  жеткізер 
еді.
Ғаламның  рақым  нуры  -   Мұхаммедтін  (с.а.у.) 
көп  әйелмен  некелесуіндегі  асыл  хикметтер  мен  ұлы 
максаттарды 
түсіндірмес 
бүрын 
дін 
дүшпандары
162 Мухидцин Акгүл, пейгамберимизин ханымлары ве евлиликлери  -
деки хикметлер -  I. Иени үміт журналы, №12,31-бет.  1999 ж.
287

ИМ АНИГҮЛ
айтқандай  Оның  (с.а.у.) 
«нәпсіцұмар,  әйелцұмар»
  емес 
екенін  дэлелдеуіміз  кажет.  Ол  үшін  пайғамбарымыздын 
өмір сүрген дэуірі мен коғамын жетік білуіміз лэзім.  Иә, 
ол  дәуірдің 
«надандьщ,  цараңгылыц»
  дэуірі  делініп,  та- 
рихта  қара  таңбасымен  орын  тепкені  бэрімізге  мэлім. 
Надандық  пен  қараңғылық  үстемдік  еткен  бүл  қоғамда 
зинақорлық  ашықтан-ашык  жасалды.  Тіпті,  зина  жа- 
саушы  осы уя іты  ісімен  халық алдында мактанып,  атақ- 
абыройға кенелді. Ата-тек, шежіре шатасып, көптеген ба- 
лалар  өз  әкесінен  бейхабар-ды.  Осыншалыкты  бүзылған 
коғамда  Пайғамбарымыз  -   өзінің  ар-үятына  зэредей  кір 
жуытпаған абзал тулға.  Ол өзінің алғашқы отауын жиыр­
ма бес жасында тіккен еді. Пайғамбарымыз күш-жігердін 
бойда  тасып  тұрған  осы  бойдақтық  шағында  да  үятты 
істерге мацайламады. Нэпсісін тежеп, өзінің ерік-жігеріне 
ие  бола  білді.  Егер  пайғамбарымыз  осы  жасына  дейін 
әлдебір  әйелмен  заңсыз  байланыста  болған  жағдайда, 
тырнак астынан кір іздегіш дін дүшпандары муны жерден 
жеті қоян тапқандай аттан салып күллі әлемге жар салар 
еді.  Алайда,  пайғамбарымыздың  пэк  емірі  мұндай  лас 
істерден  пэк  болғандықтан,  дін  дұшпандарының  діңкесі 
құрыгт,  бұл  туралы  жақ  аша  алмауда.  Демек,  Мухаммед 
(с.а.у.)  -   пайғамбарлык  шағына  дейін  де  нәпсіқүмарлык 
пен  әйелқүмарлықтан  аулақ  болған,  ар-ұятына  қылаудай 
дақ түсірмеген абыройлы жан163.
Жиырма  бес  жасында  өзінен  он  бес  жас  үлкен  Ха- 
диша  анамызбен  шаңырақ  көтерді.  Пайғамбарымыз 
Мекке  қаласындағы,  тіпті,  дүниедегі  ең  сымбатты  әрі 
ең  сыйлы  жан  бола  тура  өзінен  он  бес  жас  үлкен  Хади- 
ша  анамызбен  некелесті.  Дін  душпандары  айтқандай,
163  Махмуд  Хамди  Закзук,  Хакайкул-Ислам  фи  муажаһаги 
шубуһаатил-мушаккикин,  354-бет.  Кайр қаласы, Мажлисул-ағла 
лй шуунил-Исламия. 2004 ж.
288

ИМАНИ ГҮЛ
Пайғамбарымыз  нәпсіқүмар  біреу  болғанда,  өзінен  он 
бес жас үлкен әйелге үйленер ме еді? Хадиша анамыз бай 
болғандықган  үйленді  деген  ой  тііггім  орынсыз. 
Себебі 
Пайғамбарымыз  (с.а.у.)  Хадиша  анамызбен  үйленгеннен 
кейін барлық байлығын дін жолында кедейлерге таратып, 
өздері  күнкөрісі  қарапайым халықтан да 
төмен
  жүпыны 
өмір сүргенін ^мытпайық. Байлық үшін үйленген адам өзі 
әрең  жеткен  байлықты мүқтаждарға  осылай  оңды-солды 
таратар ма еді?!
Хадиша анамызбен көтерген бүл киелі шаңырактың 
дәм-түзы  жиырма  бес  жыл  жарасты.  Хадиша  анамыз 
о  дүниелік  болғаннан  кейін  де  пайғамбарымыз  (с.а.у.) 
бес-алты  жылдай  бала-шағасымен  жалғыз  қала  берді. 
Егер  пайғамбарымыз  элгілер  айтқандай  эйел  кұмар 
болса,  осыншама  жыл  қалай  ғана  ешбір  үятты  істің 
көлеңкесіне  де  маңайламастан  бойдақ  жүре  алды? 
Пайғамбарымыздьщ бүдан кейінгі  барлық некелесулері 
эйелге  деген  күмарлық  сезімнің  азаятын  шағында  ба- 
сталды.  Яғни,  53-54  жасында.  Бүған  қоса,  Айша  ана- 
мыздан  өзге  некелескен  жарларыньщ  барлығы  да 
үлбіреген жас қыздар емес, жастары эжептеуір үлғайған 
жесір  эйелдер  еді.  Тіпті,  кобініц  бүрынгы  күйелерінен 
бірнеше  баласы  да  өздерімен  ере  келген  болатын.  Ал 
енді  пайғамбарымыздың  барлык  некелесулері  эйел 
құмарлыктан,  нәпсікұмарлықтан 
туындаған  бол­
са,  пайғамбарымыз  калыңдыкка  жасы  үлғайған  жесір 
эйелдерді  емес,  он  екі  де  бір  гүлі  ашылмаған  үлбірген 
жас қыздарды таңдар еді ғой.
Күннен-күнге  өрістеп  кең  етек  алып  бара  жаткан 
жаңа дінді тоқгату үшін  не істерлерін білмей абдыраған 
құрайыштықтар  Пайғамбарымыздын  немере  агасы  Әбу 
Тэліпке келіп: 
«Біз оган қалаған байлыгын берелік, қала- 
са, М еккенің бар билігін қолына усшигтшйық, зйел щиіа-
12— 1250
289

И М АН ИГҮЛ
са,  ең эдемі қызымызға  үйлендірейік,  ауруга  шалдықса, 
дүниенің  ең  атақты  дәрігерін  іиаңыртып  емдетейік. 
Тек  ата-бабамыздың  дініне  қарсы  шықпасын.  Мына 
жаца  дінін  тастасын», 
-
  деп  ұсыныс  тастаған  еді. 
Әбу  Тәліп  құрайыштықтардың  бүл  ұсынысын  Алла 
елшісіне  жеткізді.  Пайғамбарымыз  ұсыныстарын  естір- 
естімес:  «Алла  Тагалага  ант  етейін,  егер  менің  оң 
қолыма  күнді,  сол  қолыма  айды  үстатса  да мен  бүл 
дінімді  уагыідаудан  бас  тартпаймын», 
—
  деп  жауап 
берді. Егер нәпсісін тояттату үшін үйленер болса, Мекке 
мүшріктерінің  бүл  үсыныстарына  пайғамбарымыздың 
(с.а.у.) берер жауабы жоғарыдағыдай болар ма еді?!
Демек,  Пайғамбарымыздың  (с.а.у.)  көп  әйелмен 
некелесуінің  астарында  нэпсікұмарлык  емес,  басқа  биік 
мақсаттар мен ұлы хикметгердің жатканы есті адамға ай- 
дан анық. Бұл хикметтерді қысқаша түсіндірейік:
1. 
Тэлім-тэрбие  және  үйретуге  байланысты.  Ис­
лам  діні  -   ең  ақырғы  дін.  Сондыктан  бұл  дін  күллі 
адамзатгың  қажетгілігін  өтейтіндей  ерекшелікке  ие  бо­
луы лэзім. Міне,  сондықтан тіршіліктің қай  қырын  бол­
са  да  камтитындай  ереже-қағида,  завдар  экелуге  тиісті. 
Адамзат  көкейіндегі  кез-келген  сұрақтарьша  жауап  таба 
алуы үшін Пайғамбарымыздың (с.а.у.) үй тіршілігі, ж ащ я 
өмірі,  түнгі  өмірі,  үй  ішіндегі  қарым-қатынастары  т.б. 
бөгде ешкім хабардар бола бермейтін іс-әрекеттерінің бэрі 
нақты түрде бүге-шігесіне дейін түсіндірілуі керек.  Олай 
болмаған  жағдайда  қияметке  дейін  жалғасатын  ақырғы 
бұл дін түсініксіз, жабық күйінде қалмак. Ал ондай діннін 
элемдік дін болуы әсте мүмкін емес.
Пайғамбарымыздық  (с.а.у.)  көп  адамға  беймәлім 
жанұя  тынысыньщ  толық  білініп,  адамзатка  жеткізілуі 
үшін Оның отбасында бірнеше жаннын болуы лэзім. Міне,
290

ИМАНИ ГҮЛ
осындай үлы  мақсаттың  жүзеге  асуы  үшін Пайғамбары- 
мыз (с.а.у.) бірнеше әйелмен некелескен болатын.
Пайғамбарымыздьщ  эрбір  сөзі  ғана  емес,  эрбір  іс- 
эрекеті -  үмбетіне темірқазық іспетгі жол көрсетер ереже- 
кағида.  Оның  түнде  түрып  оқыған  намазын,  мінэжат, 
ғибадатгарын  бізге  осы  пэк  жүбайлары  жеткізбегенде, 
пайғамбарымыздың 
бұл 
түстары 
үмбетіне 
мүлде 
беймэлім  күйде қалар  еді.  Барлық хадис кітаптарына  на- 
зар  аударар  болсак,  Хақ  Елшісінің  (с.а.у.)  түнгі  намазы, 
үйдегі  қарым-қатынасы,  баска  да  бөгде  адамдар  көре 
бермейтін  іс-эрекеттерінің  бэрін  Айша  анамыз  сиякты 
пэк жүбайлары риуаят еткеніне куэ боламыз. Тіпті, Айша 
анамыз  хадистерді  жеткізіп  кана  қоймай,  қай  хадисгің 
кандай  жағдайда  айтылғанын  да  жақсы  білуші  еді.  Әбу 
Муса  әл-Әшғари  (р.а.):  «Бізге  (сахабаларга)  бір  хадис 
тусініксіз  болса,  оны  Айшадан  сурап  білетін  едік»ш 
-деп,  пайғамбарымыздың  пэк  жүбайларының  исламды 
түсіндірудегі ерекше орнын білдірген.
Әйел баласына қатысты сан алуан үкімдерді үйретуде 
пайғамбарымыздың  ак  некелілері  мүсылман  әйелдер 
мен  пайғамбарымыздың  арасында  дэнекерлік  кызметін 
атқарды. 
Пайғамбарымыздьтң 
эйелдерінің 
бірнешеу 
болуының  арқасында  әйел  заты  өздеріне  қатысты  ислам 
үкімдерімен  оңайырақ  танысу  мүмкіндігі  туды.  Ислам 
дініндегі  әйелдерге  байланысты  хайыз,  нифас  секілді 
кейбір  ұятты  мэселелерді  пайгамбарымыздьщ  эйелдерге 
тікелей  түсіндіруі  дұрыс  емес-ті.  Міне,  сондықтан 
пайғамбарымыздың  ак  некелілеріиің  эркайсысы  эйел­
дерге осы мәселелерді емін-еркін тусіндіретін.
Алла  елшісінің  жүбайларының  арасында  жас,  орта 
'жастагы және жасы егде тартқан әйелдер бар еді. Себебі,
164 Х адисті имам Тирмизи жеткізді.
291

ИМАНИ ГҮЛ
эр жас  мөлшерінің  өзіне тэн жеке  мәселелерінің болаты- 
ны  да  сөзсіз.  Міне,  осы  мэселелер  пайғамбарымыздың 
ошағын-да  іс  жүзінде,  Алла  елшісінің  көз  алдында 
болғандықтан,  жауабы  мен  шешімдері  де  дер  кезінде 
беріліп отырды.  Пайғамбарымыздың әр жас ерекшелігіне 
тэн  мэселелерге  берген  жауаптары  мен  шешімдерін 
ұмбетіне  жеткізуі  осы  пэк  жұбайларьшыц  арқасында 
жүзеге асты.
Пайғамбарымыздың 
ш аңырак 
көтерген 
ақ 
некелілері  арабтың  түрлі  руларынан  болатын.  Тіпті, 
олардың  арасында  сол  аймақтағы  еврей  сияқты  баска 
да  ұлт  өкілдері  де  бар  еді.  Олар  пайғамбарымыздьщ 
кезі  тірісінде  эрі  бақилық  болғаннан  кейін  де  өз  рула- 
ры  мен  қауымдарына  ислам  дінін  үйретуге  атсалысты. 
Пайғамбарымыздың эр жүбайы өз руларының ортасын- 
да  ұстаздық  қызметін  атқарды.  Тәпсір,  хадис  секілді 
білім салаларының тарауында үлкен үлес қосты.
2. Қоғамға катысты хикметтері:
А) Пайғамбарымыздың эйелдерінің басым көпшілігі 
пана  түтар  ешкімі  жоқ  эрі  жетім  балаларымен  жалғыз 
калган  жесір  әйелдер  болатын.  Пайғамбарымыз  жана 
дінді  уағыздай  бастағанда  мұсылмандар  мүшріктерден 
кагты  жэбір  көрді.  Оларды  сан  алуан  азаптарға  душар 
етті. Ислам діні жаңа тарай бастағандыктан бір отбасында 
кейбіреулердіңэйелдерімұсылмандыктықабылдағанымен 
күйеулері  карсы  болатын,  енді  біреулерінің  кыздары 
мүсьшман болып, экелері исламнан бас тартты. Мүсылман 
болған  эйелдерге  ең  алдымен  күйеулері,  еосын  экелері 
қарсы  шығып,  жаңа  діннен  қайтуы  үшін  оларды  аяу- 
сыз  таяқтың  астына  алып,  шырқыратып  жан  шыдатпас 
азаптарға салатын. Бір жолын тауып күйеулерінен кашқан 
қорғансыз  мұсылман  әйелдерді  пайғамбарымыз  кейде 
еахабаларына  кей тұстарда  Алланьщ әмірімен,  өзіне не-
292

ИІҮТАНИ ГҮЛ
келеп,  оларды  мүшріктердін  азабынан  күтқарып,  оларға 
пана бола бідді.
Бір жанүяда кейде эйелі де, күйеуі де мұсылмандыкты 
бірдей  қабылдап  жатты.  Ерлсрі  түрлі  себептермен  о 
дүниелікболғанмүсылманәйелдерэке-шешесінің,ағайын- 
іуысының жанына барган жағдайда оны дереу өлтіретіні 
яки  жан  шыдатпас  азапқа  душар  ететіндері  сөзсіз  еді. 
Осындай  қорғансыз калған жесір  эйелдерді  мүшріктерге 
қорлатпай  аман  алып  қалу  үшін  пайғамбарымыз  (с.а.у.) 
оларды  өз  үсыиистары  бойынша  сахабаларға  яки  Алла 
Тағаланың  эмірімен  өзіне  некелейтін.  Міне,  осындай 
қиын  жағдайға  тап  болған  мұсылман  эйелдердің  жара- 
лы  көңілдеріне  медеу  болып,  жетімдерінің  басын  сипау 
үшін  пайғамбарымыз  үйлену  сияқты  қиын  істі  кейде  өз 
жауапкершілігіне де алатын.
Пайғамбарымыздың хазіреті Сәуда, Хафса, Мэймуна 
аналарымызбен үйленуінін астарында осындай максаттар 
жатыр.
б)  Алла  елшісінің  көп  эйелмен  некелесуінде  сол 
кездегі қоғамға тэн кейбір ерекшеліктер назарға алынған. 
Мысалы, сахаба Әбу Бәкір, Омардың кыздарымен үйленуі 
арқылы  Кұрайыш руымен туысқандық  байланыс кұрды. 
Арабтарда туыстык қатынастар өте қуатты еді. Міне, осы 
туыстық сезім,  байланыс  арқылы күрайыш руының жаңа 
дінге жақындай түсулеріне себеп болды.
3. С аяси м ақсаттар:
А лла  елшісі  Мұхаммедтің  (с.а.у.)  некелесуінің 
бір  қыры  саяси  мақсагқа  да  сүйенді.  Бүл  аркылы 
пайғамбарымыз  көптеген  рулардың  ислам  дінімен  та- 
нысуына  себеп  болды.  Бір  адам  белгілі  бір  румен  яки 
үлтпен  қыз  алысқанды  ол  ру  яки  үлтпен  табиғи  түрде 
жакындық байланысы күшейе түсетіндігі белгілі.  Яғни, 
кұдалық-күдандалык  байланыс  арқылы  араларындағы
293

ИМАНИ ГҮЛ
ыза-кек, 
дұшпапдык 
жойылып, 
сыйластык 
бой 
көтереді.  Міне,  адам  табиғатының  осы  бір  қырын 
жақсы  білген пайғамбарымыз  (с.а.у.)  мұны ислам дінін 
жұртқа  жеткізуде  шебер  қолдана  білді.  Мьтсалы,  Ха­
рис  кызы  Жубэйра,  Хуйай  қызы  Сафия  ж эне  Әбу  Су- 
фиян  кызы  Рэмләлармен  некелесуінде  осындай  астар 
бар.  Аталмыш  үш  анамыз  да  сол  қоғамда  әжептеуір 
ықпалы  бар  кісілердің  қыздары  еді.  Ж убэйра  мен 
Сафияның  экелері  еврейлердің  басшыларының  сана- 
тында  болатын.  Бұлармен  некелескеннен  кейін  еврей- 
лермен  туысқандык  қарым-қатынас  орнап,  көптеген 
адамдардың  Исламмен  танысып,  мұсылман  болуына 
мүмкіншілік  туды.  Ал,  Рәмлэ  анамыздың  әкесі  Әбу 
Суфиян  Мекке  басшыларының  бірі  болумен  катар 
мусылмандардың  азулы  дұшпаны  еді.  Мүсылмандарға 
көрсетпегені  қалмаған  Әбу  Суфиян  қызы  Рэмланың 
Пайғамбарымызбен 
үйленуінен 
кейін 
әжептеуір 
жүмсарып, кейіннен Ислам дініне өз еркімен кірді165.
Құдаласу 
арқылы 
ара-қатынас, 
байланысты 
жақсарту тәсілі  кейінгі  ғасырларда да  көп  қолданылды. 
Мысалы,  қазақ  хандары  қалмақтар  секілді  көршілес 
елдермен  де  кыз  алысқан.  Максат  -   қарым-қатынасты 
күшейту,  олардың  ішкі  саясатынан  хабардар  болу,  елге 
төнер  қауіптің  алдын  алу  болған.  Бір  өкініштісі,  бүл 
тэсіл  кейіннен  мұсылмандарға  қарсы  да  қолданьшған. 
Тарихта кейбір үлкен мансапқа кол жеткізген мұсылман 
басшьшардың  жұбайларын  зерттеген  уақытымызда 
олардың да ағылшын, француз, неміс, еврей сияқты өзге 
ұлттардан болғандығын көреміз.
163  Мухиддан  Акгүл,  пейгамберимизин  ханымлары  ве  евлиликл  - 
риндеки хикметаер-1. Иени үміт журналы, № 12,31-бст.  1999 ж.
294

ИМ АНИ ГҮЛ
Алайда  пайғамбарымыз  бүл  тэсілді  игі  мақсатга 
қолданған.  Адамзаттың  исламмен  танысып,  екі  дүниеде 
де бакытты болуын көздеген.
Иэ,  Пайғамбарымыз (с.а.у.) жасаған, тарихта бұрын- 
сонды  болмаған  эрі  ескірмейтін,  тозбайтын  рухани, 
ғылыми,  саяси,  мәдени  төңкерісгерінің  ешбірін  елемей, 
Алланың бү.йрығымен жоғарыда айтылған үлы мақсатгар 
мен  асыл  хикметтер  үшін  Оньщ  (с.а.у.)  көп  эйелмен 
некелесуін  жамандыкка  балап,  жарықтан 
қашқан 
жарқанат  тэрізді  иләһи  нүрдан,  исламнан  қашқан  жан­
дар  үшін  Алла  Тағаладан  тек  қана  тура 
жол
  тілеп, 
жүректерінің иман иұрымен нүрлануын қалаймыз!

Ислам діпіп үст апгап м үсы лмапдарды ң
 
S 
бүгінгі күпі гылым -білім де арт т а қалуы
 
|
неліктеи?
 
J
------- — --------------------------------------------------------:----- :------------------;-------  
j  . п и ц ц у   ,, 
-fr
Ислам -  адамзатты  екі дүниенің  бакытына  жетелер 
Алла  Тағаланьщ  акырғы  діні.  Оның  дэлелі  -   Қүранның 
нүрлы  аятгарын  өмірлерінің  сан  саласьтна  шамшырак 
ете  білген  мұсылмандар.  Иә,  Құран  кағидаларын 
берік  үстанып,  аяттардьщ  касиетіне  бас  иген  алғашкы 
мусылмандар 
мэдениетте, 
ғылымда 
күллі 
әлемге 
ұстаздык етіп, үлгі бола білді. Себебі, Қуранның алғашкы 
аяты 
«щ ра»,
  яғни 
«оқы!»
  деп  түскен.  Бүл  бүйрык  тек 
Қүранды жатқа оқу емес, жаратылыс сырларын оқу, адам­
ды  оку,  жалпы  ғаламды  зерттеп-зерделеп  оку  еді.  Құран 
аяттары  мен  Мухаммед  (с.а.у.)  пайғамбардың  хадистері 
мұсылмандарды эрдайым білімге, ғылымға  үндеді. Тіпті, 
Пайғамбарымыз (с.а.у.) «гылым үйрену -  эрбір мүсылман 
ер  кісіге  де,  мүсылман  әйелге  де  парыз»
  деп,  ғылым 
үйренуді  әйел-еркек  деп  бөліп  жатпай,  эрбір  мұсылман 
баласына парыз  етгі.  Ғылым іздеуці  мектеп, университет 
сияқгы  білім  ордаларымен,  докторлық,  профессорлық 
тэрізді  ғылыми  дәрежемен 
яки 
өмірдін  белгілі  бір 
кезеңімен ғана шектемей 
«гылымды бесіктен  көрге дейін 
ізде!»
  деп,  үлкен  талап  қойып,  бүкіл  өмірді  қамтитын 
нысананы  меңзеді.  Исламда  эрбір  ғылым  саласы  Алла 
Тағаланыңкұдіретін, ұлылығын, шеберлігін, шексіз білімін 
паш  етіп,  кулды  Жаратушыға  бір  табан  жақындататык 
болғандықтан,  мусылмандар  ғылымға  жай  ғана  ізденіс, 
өзінің атын  шығаратын  әуестік емес,  ғибадат,  күлшылық 
ретінде  қараған.  «...Білетіндер  мен  білмсйтіндср  тен
296

ИМАНИ ГҮЛ
бе?...»166  деп  келетін  Кұра»  аяттары  білетіндер  мен 
білмейтіндердің,  сауаттылар  мен  сауатсыздардың  сөз 
сөйлеуде,  өзгелермен  карым-катынаста,  ел  басқаруда, 
бала  тэрбиелеуде,  жалпы  кай  кырьшан  болмасын  тең 
еместігін, тіпті, Алла Тағаланың алдында да бір дэрежеде 
болмайтындығын ашың ұқгырды. Қүран иман еткен жан- 
дарды эрдайым « акы лга салмайсыцдар ма?», «ойлана- 
ты н   а қ ы л   иелері  үшін  ж араты лы ста  ғибраттар  бар», 
« пікір өрбітпейсіңдер ме?» деген секілді көптеген аятта- 
рымен  кашан да  оймен  саралауға,  акылға жугініп,  терең 
пайымдауға,  салмақты  пікірге  шақырды.  Тіпті,  бір  сағат 
ғылым-білім үйрену исламда бір жылдыкнэпіл ғибадаттан 
да артық саналды167. Ислам эркімге еңбегіне қарай несібесі 
берілетіндігін  айтып,  Қүцайға  сеніп  қам-қарекетсіз  кол 
қусырып  жатудың  дұрыс  еместігін  түсіндіріп,  еңбекке, 
ізденіске шақырды. Мүсылман әрбір ісін Алла Тағаланың 
назарына ұялмай ұсьшардай тиянақты, сапалы істеуі тиіс. 
Себебі,  Күран  аяты  осыны талап етуде.  «Ецбен  етівдер! 
Себебі,  істерінді  Алла  Тағала,  оның  елшісі,  ж алпы  
м үсы лм анлар көреді»1*8.
Дініміздің  адамзатты  ғылымға  қызықтырып,  еңбек- 
ке  кұлшынтканын  жете  түсініп,  Қүраннын  эрбір  аятын 
өмірлеріне  шамшырақ  ете  білген  мұсылмандардаи  эр 
түрлі  ғылымның  негізін  қалаған  көптеген  ғұламалар 
шығып, күллі әлемге сара жол қалдырды.
«Ж ер  домалац  па,  төрт  бұрышты  ма,  жоц  элде 
м идай жазъщ па? Ж ер   күнді айнала ма,  жоқ  кун  ж ерді 
айнсіла  м а?»
  деп  аражігін  ажырата  алмай,  батыс  ала 
шапқын  болып  жатқан  кезде  жердің  домалақ  екендігін 
VIII  гасырда-ак  тәпсір  ғалымдарымыз  анық  айтып  кет-
166 Зумэр сүресі, 9-аят.
167  Кашфул-хафа,  1-том,  310-бет.  Тахриж  ахадисил-Ихиа,  9-том, 
291-бет.
l6s Тәуба сүресі,  105-аят.
297

ИМ АНИ ГҮЛ
кен  болса,  XI  ғасырда  Әл-Бируни  сынды  мұсылман 
ғалымдарымыз  ғылыми  тұрғыдан  дэлелдеген  болатын. 
Ал батыс елі XI ғасыр емес, XVI ғасырдың орта шеңінде 
де  жердің  домалақ  екендігін  дәлелдемек  болған  Ко­
перник,  Галипео  Галилей  сынды  ғалымдарын  Інжілдіи 
қағидаларына  қайшы  деген  катігсздікпен  шіркеудің 
инквизиция  сотына  салып,  өртейміз  деп  қоркытып, 
пікірлерінен айнуға мэжбүр етті. Ал Италияның ғалымы 
Бруноны  пікірінен  қайтпағаны  үшін  аяусыз  тірідей 
өртеп  жіберді.  Орта  ғасырлардағы  батыстың  ғылымға 
деген  осындай  жабайы  көзқарасына  карамастан,  соңғы 
ғасырларда ғылым мен технологияда үлкен жетістіктерге 
жеткендіктерінің арқасында  философия мен тарих көбіне 
еуроцентристік  көзқараста  жазылып,  бүкіл  мэдениет 
пен  философияның  «бастауы»  европалықтар  болып 
шыға  келді.  Бүл  көзқарасты  қалыптастырғандықтары 
соншалык,  қай  коғамда  болмасын  элі  күнге  осы  жаңсак 
пікір  жетегінде  жүргендер  баршылық.  Мэдениет,  білім, 
тарих  кітаптарында  мүсылман  ғалымдарының  атта- 
ры  тіптен  ескерілмеді.  Мүсылман  мэдениетінің  ең  бір 
гүлденіп,  шарықтау  шегіне  жеткен  алтын  дэуірі  әдейі 
бүркемеленіп,  орта  ғасырды  европалықгар 
«ңараңғыльщ 
дэуірі»
 деп атады.
Қазіргі  таңдағы  ғылымның  дамуына  батыстың 
косқан  үлесін  ешкім  жокка  шығара  алмайды.  Алайда, 
батыстың осындай деңгейге көтеріліп, ғылым мен техно­
логия саласындағы көптеген жаңалықтарға қол жеткізуіне 
мұсылман ғалымдарының үлесі өте зор болғандығы анык. 
К.В.  Бодлейдің  айтқанындай: 
«Қ азіргі  батыс  мәдениеті 
ренессансца, ренессанс өз кезёгінде исламга царыздар».
Тарихка  үңілсек,  мүсылмандардың  батыс  ғалым- 
дарынан бұрын көптеген ғылымның негізін калагі, талай- 
талай  жаңальщтарды  ашканына  куэ  боламыз.  Алғашқы
298

И М А Н И Г Ү Л
күн сағатын ойлап тапқан орта ғасыр астрономия жэне ма­
тематика ғалымы Жабир ибн Әфлах  та мұсылмандардан 
еді.  Ол  Батыста 
«G eber Filins  Afflae»
  есімімен  танымал. 
Химия  саласының  атасы  Жабир  ибн  Хаййан  (721-805): 
«Материяның  ең  кішкентай  бөлшегі  атомда  т ыгыз 
энергия  бар.  Г рек  галымдарының  айтцанындай  атом 
бөлінбейді  д е у   дүры с  еиес.  Бүл  да  бөлінеді.  Ал,  бөлінген 
ж агд ай да  Багдаттыц  күл-талцанын  шыгаратындай 
күш  пайда  болады.  Бүл  -   Алланың  цүдіретінің  ныша- 
ны»
  деп,  атом  бомбасы  жайлы  алғаш  түсінік  берген. 
Зоология  ғылымының  алғашқы  ұстаздарынац  Жаһиз 
(негізгі  аты  Әбу  Осман  Амр  ибн  Бахр)  жэне  сегіз 
ғасыр  бұрын  автоматтық  жүйені  ал-ғаш  ойлап  тапкан 
Ж эзари  (1136-1206),  европапықгардан  400  жыл  бұрын 
«Хайатул-Хайауан»
 
атты 
зоологиялык 
энциклопе­
дия  кітабын  жазған  Демири  (1349-1405)  (негізгі  аты 
М ұхаммед  ибн  Муса),  европага математиканы  үйреткен 
Әбу  Камил  Шужаъ  (?-951),  Тригонометрияға  тангенс, 
котангенс,  синус  жэне  косинус  зандылықтарын  қоскан 
математик  Әбул  Уэфа  (940-998),  ең  алғаш 
«мәд  ж әзір» 
(теңіз суының көтеріліп-түсуі) заңын ойлап тапқан ғалым 
Әбу  Мағшар  (785-886)  да  мүсылман  ғалымдардан  еді. 
Сондай-ақ,  алғаш  рет  жүйелі  әрі  кең  көлемді 
«Әл-Жабр 
уәл-М үңабала»
  атты алгебра  кітабын жазып, батыска ал- 
гебраны  үйреткен  ғалым  әл-Хорезми  (780-850)  болған. 
Әлі кұнге дейін бұл ғылым сол кісінің жазган 
«әл-жабр» 
атты  кітабымен  аталғандықтан, 
«Алгебра»
  делінуде.  Ба- 
тысга  жеті  ғасыр  бойы  кітабы  колдан  түспеген  астро­
номия  ғалымы  Ферғани  (негізгі  аты  Әбул-Аббас  Ахмед 
ибн  Мухаммед)  батыста 
«Alfraganus»
  делінеді,  агроном 
саласында  орта  ғасыр  бойы  тек  мұсылмандар  арасында 
емес, жалпы дүниеде тендесі жоқ 
«Китабул-фәлах»
 атгы 
кітапты  жазган  Ибн  Аууам  (XII  ғасыр),  жиырма  тогыз
299

ИМАНИ ГҮЛ
жыл бойы көптеген елдерді, қүрлықтарды тынбай аралап 
зерттеген саяхатшы Ибн Баттута (1304-1369), он екі ғасыр 
бұрын алғашқы қағаз фабрикасын құрған уэзір Ибн Фазыл 
(739-805),  Wright,  Wilbur жэне  Orville  атты  агайындылар 
европада тұңғыш рет  1903  жылы ұшақ жасап, үшуға қол 
жеткізсе, бүдан шамамен 1000 жыл бұрыіт, яғни, 880 жылы 
үшақ жасап, ұшуға қол жеткізген Ибн Фирнас (?-888), та- 
рихты  ғылыми  негіздеп,  жүйелеген  алғашқы  ғалым  Ибн 
Халдун (1332-1406), туберкулез микробын R. Косһтан 150 
жыл бүрьш ашқан атақты дэрігер Камбур Уэсим (7-1761), 
дүниенің диаметрін алгаш өлшеген үш ағайындының бірі 
Мухаммед  ибн  Муса,  алгебрадағы  «Бином»  формула- 
сын тапқан  Омар  Хайям  (7-1123),  400 жыл  бұрын казіргі 
дүниежүзі картасына өте жақын кейіпте дүниежүзі карта- 
сын сызған Пири Рейс (1465-1554), түнғыш рет компасты 
ойлап  тапқан  Кабажаки  (XIII  ғасыр),  химия  саласында 
Кантитаф  тәсілін  ашқан  Әбул-Касым  әл-Каши  (7-1436), 
1000 жыл бүрын майда  тамырларды тауып, алғаш ретрак 
ауруына  операция жасаған ғалым Али ибн Аббас (?-994) 
секілді жүздеген ғалымдар мүсылман еді169.
Иман -  адамда ең киелі де қастерлі  нэрсе болса, ис­
лам  дінінде  сол  иманның  ж артысы-  тазалық.  Ардақты 
Пайғамбарымыз  (с.а.у.) хадисінде: 
«т азалы ц — иманның 
зкарт ы сы »
  деген.  Тазалыққа  мүнша  көңіл  бөлгендіктен 
ибн Сина, эр-Рази, Абдулқаһир жэне Сахир Ибн Насруллаһ 
секілді  ислам  ғалымдары  жуынудың  адам  денсаулығына 
пайдасын  егжей-тегжейлі  зерттеген.  Емханаларда жуыну 
үшін арнайы орындар бөлінген. Көптеген 

жүктеу/скачать 8,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: