Зияткерлік меншік негіздері: Оқушыларға арналған сұрақтар мен жауаптар

1. ЗМ жүйесі неге қажет? 
 
Адамзат тарихы-бұл міндеттерді шешу немесе идеяларды білдіру 
мақсатында 
қазіргі 
білім 
базасына 
қиял, 
жаңашылдық 
және 
шығармашылықты қолданған адамдар тарихы. Біздің ата-бабаларымыз 
жасаған сансыз өнертабыстарды еске түсіріңіз: Месопотамиядағы ерте 
жазудан, Қытай есептеу тақтасынан, сириялық астролябиден, Үндістандағы 
ежелгі обсерваториядан, Гутенберг баспа станогынан іштен жану 
қозғалтқышына дейін, пенициллин, Оңтүстік Африкада қолданылатын 
дәрілік шөп пен емдеу әдістері. Оларды соңғы жүз жылда жасалған 
жаңалықтарға 
қосыңыз 
(транзисторлар, 
жартылай 
өткізгіштер, 
нанотехнологиялар, рекомбинантты ДНК негізіндегі дәрілер және т.б.), және 
біз бүкіл әлем бойынша өмір сүретін шығармашылық тұлғалардың қиялы 
адамзатқа техникалық прогрестің қазіргі заманғы деңгейіне қол жеткізуге 
мүмкіндік берді деген қорытындыға келдік. Зияткерлік меншік жүйесі ЗМ 
адамзаттың зияткерлік жетістіктерін ұлттық деңгейде ғана емес, 
мемлекетаралық деңгейде де қорғауға арналған.ЗМ негізінде жасалған 
көптеген тауарлар, мысалы голливудтық фильмдер, Француз шарабы және 
неміс прецезиялық станоктары басқа елдерге еніп, ұлттық шекараны кесіп 
өтеді. Алайда, егер осы тауарларда іске асырылған ЗМ басқа елдерде 
қорғалмаса, онда бұл құқық иеленушілерге елеулі залал келтіретін 
контрафакциялар мен плагиатқа арналған алаң ашады. ЗМ құқықтарын 
Халықаралық қорғау міндетін шешу үшін елдер ЗМ өз режимдерінің 
мүмкіндігінше келісу және үйлестіру үшін зияткерлік меншік туралы 
халықаралық шарттар жасасады. Адам шығармашылығының қозғаушы күші 
бола отырып, ЗМ экономикалық және әлеуметтік прогресте маңызды рөл 
атқарады, өйткені "Данышпан отынына
қызығушылық отын қосады" (Авраам 
Линкольн).
2.ЗМ дегеніміз не? 
ЗМ -бұл заңмен қорғалуы мүмкін коммерциялық кәсіпорындардың 
ақыл-ой қызметінің және іскерлік беделінің нәтижелері үшін ұжымдық атауы 
пікірінде.ЗМ шеңберінде қорғалатын объектілердің нақты тізбесіне келетін 
болсақ, бұл мәселе әр елдердің заңнамасында ЗМ режимдерінің негізінде 
жатқан ұсыныстарға байланысты әртүрлі шешіледі.ЗМ айқын анықтамасы 
Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымын (ДЗМҰ) құру туралы Конвенцияда 
да, зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері жөніндегі келісімде 
де (ЗМҚСАК бойынша келісім) келтірілмейді. 

Оның орнына осы құжаттарда олардың анықтамаларын көрсете 
отырып, ЗМ-ке жататын құқықтардың әртүрлі санаттары тізімделеді және 
оларды қорғау көлемі белгіленеді. ЗМ туралы әртүрлі келісімшарттардың 
ережелерін талдай отырып, біз ЗМ қорғау мынадай құқықтар мен құқықтық 
қатынастарға қолданылады деген қорытындыға келе аламыз: (1) патенттер, 
оның ішінде өнертабыстарға, пайдалы модельдерге (28-сұрақты қараңыз), 
өнеркәсіптік үлгілерге (мысалы, Қытайда) және өсімдіктер сорттарына 
(мысалы, АҚШ-та); (2) авторлық құқық және сабақтас құқықтар; (3) тауар 
белгілері, географиялық нұсқаулар, фирмалық атаулар және фирмалық стиль 
сияқты коммерциялық қызметте пайдаланылатын айырым белгілері; (4) 
өсімдіктердің 
жаңа 
сорттары; 
(5) 
интегралдық 
микросхемалар 
топологиялары; (6) коммерциялық құпиялар және ашылмаған ақпарат; және 
(7) жосықсыз бәсекелестіктің жолын кесу. 
3.ЗМ қандай санаттарға бөлінеді? 
ЗМ құқықтарын жіктеудің екі негізгі тәсілі бар. Біреуі ЗМ авторлық 
құқыққа (54-сұрақты қараңыз) және өнеркәсіптік меншік, яғни авторлық 
құқық ЗМ-тің басқа нысандарынан бөлінуі болып табылады. Осыған 
байланысты "өнеркәсіптік меншік"деген мәселе туындайды. Бір жағынан, 
егер сіз кітап жазсаңыз, сурет салсаңыз немесе өзіңіз үшін музыка 
шығарсаңыз, сіз авторлық құқық аясында қорғалатын шығармашылық 
жұмыстың авторы болып табыласыз. Екінші жағынан, өнеркәсіп пен 
саудада, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және тау-кен өндіру салаларында 
пайдаланылатын ақыл-ой еңбегінің нәтижесі қорғаудың басқа нысанын 
қажет етуі және өнеркәсіптік меншік құқығының санатына жатқызылуы 
мүмкін. Жіктеудің тағы бір тәсілі - ЗМ-ті ақыл-ой еңбегінің нәтижелеріне 
және коммерциялық белгілерге бөлу, яғни тауар таңбалары мен 
географиялық нұсқауларды ЗМ-тің басқа нысандарынан бөлу (122-сұрақты 
қараңыз). Осы жіктемеге сәйкес патенттің құндылығы өнертапқыштың 
өнертабысынан, ал авторлық құқықтың құндылығы - автордың әдеби және 
көркем туындысынан, ал тауар таңбаларының құндылығы таңбаның өзін 
жасау жөніндегі шығармашылық еңбектен емес, өзі ұсынатын беделге 
байланысты болады.Мысалы, "Кока-кола" тауар таңбасы бірнеше миллиард 
тұрады, алайда оның құндылығы ең бастысы, таңбаның дизайнымен емес, 
көпжылдық коммерциялық қызмет процесінде компания құрған беделмен 
анықталады. 
4.ЗМ сипаттамасы қандай? 
Дәстүрлі меншік құқықтарынан айырмашылығы, ЗМ құқықтары өзінің 
табиғаты бойынша материалдық емес. Сонымен қатар, олар ерекше болып 

табылады және шектеулі аумағы мен қолданылу мерзімі бар. Бұл тек 
салыстырмалы мағынада ғана дұрыс және көрсетілген сипаттамаларға ЗМ 
құқықтарының барлық түрлеріне ие екендігін білдірмейді. Кейбір 
ерекшеліктері бар. Мысалы, ашылмаған коммерциялық құпия теориялық 
тұрғыдан мәңгілік болуы мүмкін, өйткені оны қорғау мерзімі шектелмейді. 

жүктеу/скачать 1,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: