Петров Григорий Финляндия а қ лала гүлдер мекені

жинап, 
әртүрлі тақырыпта қызықты әрі тартымды семинарлар
өткізді. Мұндай семинарлардың тыңдаушылары білмегендерін 
үйреніп, туған өлкесінің қандай да бір қажетіне жарау үшін, оның 
дамуына 
қызмет етуге құлшына кірісті. Бұрындары бақуатты адамдар 
байлы
қтарының бір бөлшегін шіркеуге беретін болса, енді олар білім 
қорлары мен тәрбие саласына қолдау көрсете бастады. Тіпті кейбір 
байлар 
үйлерін кітапхана, конференцзал ретінде халыққа қолданысқа 
берді. 
Қарапайым халық та қол қусырып, қарап қалған жоқ. Олар 
алыстан ат арытып келген семинар м
ұғалімдерімен шын 
ж
үректерінен қолдағы барымен бөлісті. Ел арасына семинар беруге
келген профессорларды
ң айтқан сөздеріне дән риза болған ауыл
адамдары олар
ға май, бал, жұмыртқа, өздері жасаған қолөнер
б
ұйымдарын әкеліп: «Мынаны біздің атымыздан қабыл алыңыздар,
отбасылары
ңызға апарыңыздар. Сіз біз үшін мыңдаған шақырымды
арт
қа тастап осында келдіңіз. Біз де сізден қолымызда барымызды
аямаймыз. Сізді
ң бізге берген қымбат ақыл-кеңестеріңіздің қасында
б
ұлар түкке тұрғысыз, әрине» - деп, ақтарынан жарылды.
Халы
қ университетінің құрылғанына жиырма бес жыл толған 
кезде Снелман т
ұратын Куопио қаласында мемлекеттік деңгейде 
үлкен шара ұйымдастырылды. Аталған салтанатты шараның соңында 
Финляндияда «Тосап патшасы» деген атпен танымал бол
ған Ярвинен 
бір са
ғатқа жуық баяндама жасады. Жиылған халық ұзақ мереке 
со
ңында шаршағандарына қарамастан, Ярвиненнің әрбір сөзін 
тапжылмай, бар ынта-ы
қыластарымен ұйып тыңдады.
Ярвинен с
өзін былай бастады:
«Мен бір кездері кедейшілікті
ң дәмін татып, саудамен айналысып 
ж
үрген көпшіліктің бірі едім. Бала кезімде күніне бір себет тәтті нан 
сататынмын. 
Өсе келе базардың бір бұрышынан орын алып, шекер 
саттым. Ірі саудагерлер ма
ған несие алуыма көмектесіп, құны 
бірнеше мы
ң теңгені құрайтын тәтті нан, сағыз, кептірілген 
жемістерден беретін. Мен б
ұларды келісілген мерзімде сатып, 
несиемді дер кезінде жабатынмын. Мені
ң қарызды уақытылы 
қайтарғаныма риза болған саудагерлер болашақта жеке сауда 
орнымды ашуыма к
өмектесетіндіктерін айтатын.

Ол кездері мені
ң қарным тоқ, күнделікті кіріс көзім бар, бұған 
қоса өзімнің кішігірім бөлмем де болатын. Бір адамның өмір сүруіне 
қажетті нәрсенің бәрі болса да, өз жағдайыма көңілім толмайтын. 
Әрдайым рухым жетімсіреп тұратын. Терең ойға берілген сәттерімде, 
өз-өзіме: «Алақандай дүкенім бар. Күнделікті сауда жасайтын 
т
ұтынушыларым да белгілі. Кірісім анау айтарлықтай көп те емес.
Қашанға дейін осылай жүреді екенмін? Бүкіл ғұмырым осылай өте
ме сонда?» - деуші едім іштей.
Ярвинен профессорлар
ға бұрылып, сөзін сабақтай түсті:
«Мырзалар! Біраз та
ғы сабыр етіп, менің басымнан өткен хикаяға 
құлақ салыңыздар. Әрине, бала кезінде тәтті нан сатқандардың бәрі 
бірдей 
өсе келе мен сияқты «Тосап патшасы» бола қоймас және кез
келген 
қыстақтың баласы үлкейгенде туған қыстағында театр
ғимаратын салуға қажетті он мыңдаған қаражатты бере алмайды.
Б
ұл аз десеңіз, алдарыңызда тұрған Ярвинен сияқты туған
қыстағында газет шығаруға қажетті шараларды жүзеге асыра
алмайтыны да рас.
Мен б
ұл жасаған игі істерімді өзімді жарнамалау үшін айтып 
т
ұрғаным жоқ. Оның үстіне, бұл жер адамдардың өздерін жарнама 
жасайтын орын емес. Сіздерді
ң алдарыңызда менің бейнемде фин
ұлтының өкілі тұр деп есептеңіз. Мен бұл жерде сіздердің
алдары
ңызға орман мен батпақдаланы мекен ететін, барынша
е
ңбекқор Фин ұлтын танытқалы шығып тұрмын. Бұл халықтың
арасында мен сия
қты талай Ярвинендер бар екеніне өз басым шүбә
келтірмеймін. Олар 
әлі күнге дейін орманда ағаш кесіп, тауларда
тастарды 
қопарып жүрген болар.
М
үмкін, олардың бір кездегі мен тәрізді өмірлеріне көңілдері 
толмай ж
үрген болар? Біз қиыншылықтан және еңбек етуден 
қорықпаймыз. Өзімізден ауқатты өмір сүретін жандарды да 
қызғанбаймыз. Тек Ярвинен сияқтыларға бір қалыпты өмір тарлық 
қылатыны сөзсіз. Себебі, олардың рухы жаңашылдықты аңсап 
т
ұрады. Бұдан да жақсы, жарқын өмір сүргілері келеді. Жан-жағына 
с
әулесін шашатын күн тәрізді олардың жаны жақсылыққа,
жа
ңалыққа жаны құмар. Олардың рухтары қайнап тұр. Бірақ шығар
жол таба алмай 
қиналады.

Былтыр О
ңтүстік Италияға барып, тосап жасау үшін бір кемені
толтырып апельсин сатып алдым. Онда бірнеше к
үн болып, Наполи
қаласына жақын маңдағы Везу деп аталатын жанартауға бардым.
Жанартауды
ң атқылап жатқан сәтіне жақыннан куә болып,
ба
қыладым. Буырқанып, тасып жатқан жанартауға қарап, жастық
ша
ғымды есіме алдым. Сол кездегі ойларымды, жалынды сәттерімді
жадымда та
ғы бір рет жаңғырттым. Жанартаудың ішіндегі қайнап
жат
қан сұйықтық таудың төбесіне біресе көтеріліп, біресе қайта
т
өмендеп бүлкілдеп жатыр. Бұл сирек көрініске қарап тұрсаң,
жанартауды
ң ішінде бір үлкен тажал мекендеп отырғандай көрінеді.
Әлгі жоғары көтеріліп, төмен түсіп жатқан қайнаған сұйықтық сол
тажалды
ң тынысы тарылып, демін ішіне тартқан тұстағы бейнесін
елестетеді. Жанартауды
ң аузы жерастында бірігіп қалған қуат көздері
үшін тым тар сынды. Сол себепті, қайнап жатқан вулкан қайта-қайта
сырт
қа ұмтылатындай көрінді маған.
Мен де бір кездері осы жанартаудай 
өз кеудеме өзім сыймай, 
жалындап т
ұрушы ем. Қазір фин ұлты да осы жанартау сияқты 
жо
ғарыға талпынып жатыр. 
Мына алдары
ңызда тұрған Ярвинен босла, осы жанартаудай 
ж
ұлқынған жас ұлттың айырылмас бір бөлшегі!
КАРОКЕП
Ярвинен с
өзін әрі қарай былайша сабақтады:
«Мырзалар! Осыдан тура он бес жыл б
ұрын бірнеше рет қылмыс 
жасап, б
үкіл Финляндияны шулатқан Карокеп естеріңізде ме?» Ол 
ұры әрі аты шулы қарақшы болатын. Үлкен қалалардағы банктер мен 
шіркеулерді тонайтын. Полицейлерге ерегісіп 
әдейі ұрлық жасап, еш 
жазы
ғы жоқ адамдарды айуандықпен өлтіретін. Кезекті қылмыс 
үстінде ұсталып, ақыл-есінің бүтін екендігін тексеру үшін мәжбүрлі 
т
үрде жындыханаға жатқызылды.
Карокеп жындыханадан 
қашып шығып, ізім-қайым жоқ болды. Кім
біледі, м
үмкін артынан қуған кезде полицейлердің атқан оғынан
ауыр жараланып, мерт бол
ған болар. Кешегі күнге дейін бәріміз де

осылай ойлап келдік. Бірте-бірте Карокепті
ң аты да айтылмайтын
болды. Уа
қыт өте келе халық оны ұмытты.
Мырзалар! Сол Карокепті 
өткен жылы Италияда болған кезде, 
Наполиде 
өз көзіммен көрдім. Ол дін аман.
Ал
ғашында мен оны танымадым. Шынымды айтсам, мен де оны 
бая
ғыда қайтыс болған шығар деп ойлайтынмын. Бір мейрамханада 
т
үстеніп отыр едім, жаныма келіп, сәлемдесті. Қасында үш баласы 
бар. 
Үш ұлы да фин ұлтының өкілі деп танытса, көз тоятындай сұлу 
да сымбатты екен. 
Ұзын бойлы, кең иықты, жирен шашты, көздерінің 
т
үсі тұнық көлдің суындай көгілдір. Қараған адамды еріксіз өздеріне 
баурап алады.
Италиянды
қтар оларды Аполлонның ұлдары деп атайды екен. 
Үшеуі де Еуропаның беделді үш университетінде білімдерін шыңдап 
жатыр екен. 
Үлкен ұлы Швецияда орман шаруашылығы мамандығы 
бойынша білімін жетілдірсе, ортаншысы Германияда болаша
қта химия 
маманды
ғын игеріп шықпақшы. Ол «Отын мен майды химиялық
құрамдарына қарай өңдеуден өткізу» деген тақырыпта ғылыми
конференция
ға қатысып, Германияның атақты Университетінің
бірінде зерттеу ж
ұмысы жоғары бағаланып, болашағынан үлкен үміт
к
үттіретін химия маманы деген бағаға ие болыпты.
А
қылды, сымбатты әрі жоғары мәдениетті бұл үш жас жігіт бір 
кездері 
қарақшылықпен аты шыққан Карокептің ұлдары. Ертеректе 
баспас
өз бетінде Карокептің отбасы бар екенін, бірақ, әйелі мен 
балалары оны
ң өткен өмірінен бейхабар екендіктерін, Карокептің өзі 
болса, 
өнегелі отағасы, мейірбан әке болғандығы жайында оқыған 
едім. Кейін ел Карокепті
ң отбасында ұмытты. Карокеп бостандыққа 
шы
ғысымен, жанашыр достарының көмегімен отбасын Америкаға 
к
өшіріп алыпты. Жұбайы Америкаға бара жатқан жолда ауыр 
нау
қастан көз жұмыпты. Үш ұлын өзі тәрбиелеп, бағып-қағып, 
олар
ға әрі әке, әрі ана болып, балаларымен бірге сауатын ашып, өзі 
де білімге ден 
қойыпты.
Карокеп атын да 
өзгерткен. Бірақ оның жаңа есімін атағанды жөн 
к
өрмей тұрмын.
Ұлдарын ертіп, Италияға саяхатқа келген екен.
Ол атын да, азаматты
ғын да өзгертіп, екінші Отаны болған 
О
ңтүстік Американың бір мемлекетінде саудамен айналысып, уақыт 

өте келе, сол елдің «Бидай патшасы» атаныпты. Қазір шіріген бай.
Оны
ң байлығының қасында мына алдарыңызда тұрған «Тосап
патшасыны
ң» байлығы түк те емес.
Балалы
қ шағымыз бен жастық шағымызда Карокеп екеуміз өте 
жа
қын дос болғанбыз. Екеуміздің де әкеміз кедей еді. Мен 
Карокеппен бірге 
өстім. Тағдырдың ісіне не шара? Екеуміздің әкеміз
бір уа
қытта дүние салып, бірдей жетім қалдық. Жесір аналарымыз
бізді жетектеп, 
қалаға әкелді. Мені бір наубайханашының жанына
к
өмекші қылып, жұмысқа орналастырды. Карокеп болса, көтерме
саудамен айналысатын бір бай саудагерді
ң көмекшісі болды. Ол
саудагер 
үй-үйді аралап, тері жинап, сыртқа сататын. Ол жақтан арзан
ба
ғаға бидай әкеліп, ауыл адамдарына қымбат бағаға өткізетін.
Карокеп сымбатты, а
қылды және өте еңбекқор еді. Бірақ мінезі 
с
әл қыңырлау болатын. Тез өкпелеп, тез ашуланатын. Өзін жала
жап
қан адамды аямайтын. Қатты ашуланғанда, қалшылдап, бет-
әлпеті тұтығып кететін де, тістерін қышырлатып:
«Мен са
ған Карокептің кім екенін, маған жала жапқанның 
қандай болатынын да көрсетейін. Екінші рет маған қарсы келуге 
батылы
ң жете ме екен? Көрейін сенің әуселеңді!» - деп сыздана тіл 
қататын.
Саудагер Карокепті жа
қсы көретін. Әрдайым оның өте намысқой 
екендігін тілге тиек етіп отырушы еді. Арада бірнеше жыл 
өткен соң, 
әлгі саудагер Карокепке маңызды сауда істерін сеніп тапсырып, 
саудадан т
үскен ақшаны да аманаттайтын болды. Осылайша Карокеп 
үлкен сауда қоймасының меңгерушісіне дейін көтерілді. 
Бір к
үні біз күтпеген жайт орын алды. Карокеп бастығына айтпай, 
саудадан т
үскен ақшаның бәрін ауыл адамдарына теңдей бөліп беріп, 
басты
ғын бір күнде шығынға белшесінен батырған. Бұл аздай, 
басты
ғын өлімші етіп сабап тастапты. Көпшілік саудагерге араша 
т
үсіп, Карокепті қамауға алғызған. Карокеп сотта жұмған аузын 
ашпай, еш
қандай түсініктеме бермей қояды. Тек сот отырысы біткен 
кезде жинал
ғандарға мысқылдай күліп:
«Мені
ң орныма бастығымды түрмеге тоғытқанда әлдеқайда 
д
ұрыс болар еді» - депті.
Басты
ғы болса, түк түсінбеген күйі:
«Карокеп а
қылынан адасқан – ау шамасы» - депті.

Карокеп б
ұл қылмысы үшін бірнеше ай түрмеде жатып шығады. 
Т
үрмеде болған кезде ешкіммен етене араласпай, өзімен – өзі кітап 
о
қумен уақыт өлтірген.
Т
үрмеден шыққаннан кейін, әйелі мен балаларын шетелге 
жіберген. Сонан со
ң ұрлықпен, адам өлтірумен айналысқан. Екі 
жылды
ң ішінде бірнеше банк пен он шіркеуді тонаған. Үш дін 
қызметкерін өлтірген.
Халы
қтың арасында зор беделге ие болған, мықты дәрігерді де 
кезекті ша
қыртуға барып, келе жатқанда өлтіріп кеткен. Бірақ, 
д
әрігердің ақшасына, жеке заттарына қолын сұқпаған. Не үшін 
өлтіргені де түсініксіз.
Б
ұл қылмыстың артын ала бере қала шетіндегі шіркеуге ұры 
т
үседі. Шіркеуге жақын жерде тұратын поп түн ортасында шіркеудің 
терезесінен шам жары
ғын көре салысымен, сонда барады. Шіркеудің
д
әл алдына келгенде, ұрлықшы мен поп бетпе-бет келіп қалады.
Қарақшы поптың алдында келе жатқан адамды бір ұрып құлатып,
артта келе жат
қан поптың да басын жарып, қаша жөнеледі. Поп
жан
ұшыра бар дауысымен:
«
Құтқарыңдар, құтқарыңдар!» - деп айқай салады. Аязды күнде
қабір қасынан өтіп бара жатқан бірнеше ауыл адамдары араша
с
ұраған дауысты ести сала, шіркеуге қарай жүгіреді. Шіркеуге
жа
қындағанда қашып бара жатқан адамның сұлбасын көздері шалып
қалады. Олар ұрыны қуып жетіп, құрықтап, тәртіп сақшыларына
табыстайды. 
Қолға түскен адамның аты – жөнін сұрғанда, өзін
«
Қарақшы Карокеппін» деп таныстырған. Еш шімірікпестен,
банктерді, ж
ұмыс орындарын, шіркеулерді қалай тонағанын, үш
шіркеу 
қызметкері мен бір дәрігерді қалай өлтіргенін баяндап берген.
- Б
ұл қылмыстарды жасағанда көмекшілерің кім? – деп сұрағанда,
- 
Қылмыстардың бәрін өзім жасадым. Көмекшілерім маған тек
м
әліметтерді жинап берген. Олардың аттарын сендерге айтпаймын!
Б
ұның бәрін мен өзім үшін жасадым. Барлық кінәні өз мойныма
аламын. Мен же
ңілдім. Ендігі тағдырым сендердің қолдарыңда.
Қаласаңдар мені өлім жазасына кесіңдер, тек менің көмекшілерім
туралы с
ұраушы болмаңдар! – деп жауап береді.
Б
ұл оқиғадан кейін Карокепті мәжбүрлі түрде емделуге 
жындыхана
ға жатқызады. Көп ұзамай, Карокеп бұл ауруханадан 

қашып шығып, ізін суытады. Арада бірнеше жылдар өткен соң, 
халы
қ болған оқиғаны да, Карокепті де ұмытып кеткен болатын.
Енді міне, к
үндердің күнінде Наполиде түстеніп отырғанда, 
Карокеп жаныма келіп, менімен финше амандасады деп кім ойлапты?
Ол мені
ң үстелімнің қасына келіп, 
- Кешірі
ңіз, Сіз Ярвинен емессіз бе? – деп сұрады. Мен
та
ңғалысымды жасыра алмай:
- И
ә, - дедім.
- Юкко Ярвинен? - деп на
қтылай түсті.
- И
ә, - дедім.
- Тамоферс ма
ңындағы Кольмарви деген жерден емессіз бе? – деп 
с
ұрады.
- И
ә, иә. Сіз оны қайдан білесіз, мен сізді алғаш рет көріп 
т
ұрмын, - дедім таңдана түсіп. Ол:
- Мен 
Қарақшы Карокеппін, - деп өзін таныстырды.
- Юкко! Мені
ң ескі досым Юкко!
- Бала ша
ғыңдағы досың – Иохан есіңде ме? Қарақшы 
Карокеппен амандасу
ға қолыңды созасың ба? – деп, маған қолын
берді.
Карокеппен бірге б
өлмеме келдік. Түні бойы финше сөйлесіп, ұзақ 
сырласты
қ. Ол маған:
- Балаларым 
әкелерінің бұрын кім болғанынан бейхабар. 
Америкада екі рет т
ұрғылықты жерім мен атымды ауыстырдым. 
Отбасымды Американы
ң оңтүстігіне көшірдім. Өзім солтүстікте 
ж
ұмыс істедім. Мен сырт көрінісімде жартылай американдық, 
жартылай испанды
қ болып көрінемін. Бірақ рухым мен өз туған
ұлтымнан бір сәтке де алыстаған емеспін. Мен – Финмін. Қазіргі
т
ұрмысым, күнкөрісім жақсы.
- Ярвинен, мен са
ған ағымнан жарылып, күнәларымды жоққа 
шы
ғарғым келсе, мені тыңдайсың ба? Менің соңыма түспеуге, 
ма
ған қарсы мәлімет бермеуге арыңның алдында сөз бересің бе? – 
деп сауалтастады да, артынша:
- Мен сені
ң өміріңді сырттай жақсы білемін. Біздің туған өлкеміз 
– Суомиді
ң де күнделікті тіршілігінен хабардармын, әрдайым 
ба
қылап жүремін, болып жатқан жаңалықтарға қанықпын. Бала 

к
үнімде сені қатты жақсы көретінмін. Қазір алдымда отырған «Тосап 
патшасын да» жа
қсы көремін.
Мен сені
ң жастық шақтағы жақын досыңның қандай адам 
бол
ғанын білгеніңді қалаймын. Иохан Карокепті жек көргеніңді 
қаламаймын. Білесің бе, мен шын мәнінде жұрт ойлағандай, 
қарақшы емеспін.
- Білем, сен ол кезде рухани ауру
ға шалдыққан едің? Солай емес 
пе?
И
ә, ол кезде рухым айықпас дертке шалдыққан еді. Надан едім.
Бір с
әт өзің ойланып көрші. Елестетші:
К
өзге түрткісіз тас қараңғы үлкен үйдің ішінде жалғыз сенделіп 
ж
үрсің дейік. Бұл үйде жүздеген бөлмелер бар, барлық бөлмелер үй 
жи
һаздары мен заттарға толы. Бірақ, жарық сәуледен мақрұмсың. 
Қолыңмен қарманып, жүріп келесің. Кейде қолың тиіп кеткен заттар 
құлап, сынып жатады. Осылайша басқаларға да зияның тиеді, ол 
аздай 
қолыңды да жаралайсың. Сенің ойыңша, мұндай жерде жалғыз 
қалған адам жынды ма, қарақшы ма, әлде, жолы болмаған байғұс 
па? Мен де бір кездері осындай жа
ғдайда болғанмын. Елімізде әлі 
к
үнге дейін мен сияқты рухани қапас түнектен шығудың жолын 
таппай ж
үргендер қаншама? – деді де, қолымнан ұстап:
- Юккотайым мені
ң! Осындай қараңғылықтан аман шығып, 
өмірде өз жолыңды тапқаныңа қуаныштымын. Баяғыда қоймада 
істеп ж
үргенде маған әрдайым бірдеңе жетпейтіндей көрінетін. Өз – 
өзімнен дүниеге сыймай жүруші ем, - деді.
- Ол кездері мен де 
өзімді солай сезінетінмін, - дедім.
- Міне, к
өрдің бе, менің айтқым келгені осы еді ғой. Біз білмейтін 
миллионда
ған Ярвинендер мен Карокептер дүниенің бұрыш – 
б
ұрышында рухани ізденіс ішінде қиналып жүрген болар. Олар 
жандары жай таппай, 
өмірден өз орындарын таба алмай, күн сайын 
жа
қсылықты аңсаумен келеді. 
- Есі
ңде болар, мен саудагердің көмекшісі болып жүрген кезде, 
уа
қыты келгенде өзімнің кәсібімді ашуды армандаушы едім ғой. 
К
үнделікті жұмысым жақсы болғанымен, көңілім көнши қоймайтын. 
Бір к
үні әлгі саудагер маған қойманы сеніп, тапсырды. Қойманың 
есебі 
өз қолыма өткенде, оның халықты алдап жүргенін білдім. Ол
ауыл адамдарыны
ң өткізуге әкелген бидайларын бір таразымен

тартса, сат
қан кезде басқа таразымен тартады екен. Яғни, екі
таразымен де адамдарды
ң ақысын жеп жүр екен. Мұны көрген кезде,
жылдар бойы бай
қамай, саудагерге халықты алдауына көмектесіп
ж
үргенімді түсіндім. Өз – өзімнен қатты жиіркеніп кеттім. Сөйттім
де, саудадан т
үскен бар ақшаны халыққа таратып бердім. Дүкеннің
иесін де со
ққыға жықтым. Егер адамдар араша түспегенде, ашумен
өлтіріп қоюым да мүмкін еді. Осылайша қамауға алындым. Тәртіп
са
қшыларына алаяқ сатушылар мен дүкен иелері туралы айтуды жөн
к
өрдім. Бірақ, ауыл адамдары дүкен иесіне қарсы мәлімдеме
бермейтіндіктері жайында жазбаша 
қолхат бергендіктен, бұл ойымнан
бас тарттым. Ауыл адамдары ша
ғымданса, дүкен иесінің үстіне
ша
ғым түсірсе, оларға бидай, азық – түлікті қарызға бермей қояды
деп 
қорқатын. Мен де амалсыздан үнімді шығара алмадым, бірақ
ауыл адамдарыны
ң да бұл қылықтары үшін бәрін жек көріп кеттім.
Кеудемде олар
ға деген кек пайда болып, барлығын ұрып, соққыға
жы
ққым келді. Сөйтіп, түрмеден бір – ақ шықтым.
Т
үрмеде жатып, бостандыққа шыққаннан кейін немен 
айналысамын? Та
ғы да сол баяғы алаяқтармен күнкөріс үшін бірігіп 
ж
ұмыс жасаймын ба? – деген ойлар жиі оралатын болды. Бұл ойлар 
есіме т
үскен сәтте іштей қиналып, қобалжитынмын. Бейшара халқым
– ай! 
Өзгені де ұрлап, өзі де тоналып жүреді. Тәңірге деген
с
үйіспеншіліктерінің артуы үшін пұтханалар мен зәулім шіркеулер
салдырады. Сол 
ғимараттардың алдында мыңдаған адамдарды
тірідей от
қа жағады. Енді біреулер болса, Тәңір жолында өздерін
құрбандыққа шалады.
Осыларды к
өріп, бойымда адамдарға, Тәңірге қарсы өшпенділік 
сезімі пайда болды. Мен олар
ға: ақыры өздеріңді құрбандыққа 
шалады екенсі
ңдер, олай болса, шыдаңдар! Бұны да өздерің тілеп 
алды
ңдар! – деп айқайлағым келетін. Сөйтіп саналы түрде 
қарақшылықпен айналыса бастадым. Алдымен банктерді тонадым. 
Е
ң ұнайтын ісім щіркеулерді тонау болатын. Ең жақсы деген 
поптарды біліп алып, 
әдейі оңтайлы сәтін тауып, соларды 
өлтіретінмін. Осы қылмыстарды жасап жүріп, іштей:
- Уа, Т
әңірім! Неге мені адамдардың қолына түсірмейсің? – деп, 
Т
әңірді жазғыратынмын. Қолға түспеген сайын көкке қарап, одан 
сайын ашуыма мініп: - Адамдарды
ң сенген Тәңірі ойдан 

шы
ғарылған бірдеңе! Көкте ештеңе де жоқ, бәрі де жалған! – 
дейтінмін 
өз – өзіме.
Жал
ғандық пен қулықты жер бетінен жою үшін қолымнан 
келгенше, б
әрін жасауға тырысып – бақтым. Адамдарды өлтіре
бастадым. К
өп ұзамай, қолға түстім. Бұдан қорықпадым, тек таң
қалдым. «Бәрі мен ойлағандай жалған болмағаны ғой» деп ойладым.
Өлім жазасына кесілдім. Бірақ, мені жынды деп, емделуге жіберді. Өз
– 
өзіме іштей:
- Жынды мен емес, сендерсі
ңдер! Ақымақтар! Өтірікшілер! Мен де 
сендер сия
қты ақымақпын! Ақымақтық жасап, тұзаққа түстім. 
А
қымақ болмаса, дені сау адам аппақ қар жамылған қыста, аязда, 
т
үн жарымда ұрлық жасай ма? – дедім.
Бірнеше ай емханада болдым. Мені к
үнде үздіксіз тергеуге алатын. 
Біра
қ, бірде – біреуі менің дертімді түсіне алмады. Сосын жолын 
тауып, ол жерден 
қашып шықтым.
Бая
ғы басын жарған поп емделіп, өзінің мазарлыққа жақын 
үйінде тұрып жатқанын білетінмін. Кенет есіме сол поп түсіп кетпесі 
бар ма?! Содан поп
қа «қалжыңдағым» келді. Емханадан қашып 
шы
ққан соң, достарымның үйіне барып, киімімді ауыстырдым. Сол 
т
үні поптың үйіне бардым. Терезден қарап едім, поп кітап оқып отыр 
екен. Ма
ңдайындағы жарасы әлі толық жазыла қоймапты. Есіктің
қоңырауын бастым. Іштен біреудің аяқ дыбысы естілді. Босағаға
жа
қын келіп:
- Кімсі
ң? – деді жайбарақат дауыспен.
- Попты іздеп ж
үрмін, - дедім.
- Оны 
қайтпекшісің?
- Дінге 
қатысты бір шаруам бар еді.
Поп есікті ашты. Мені д
ұрыстап көру үшін, қолындағы шамды 
бетіме та
қады. Жүзіме үңілді де, бірнәрсе есіне түскендей, қабағы 
т
үйіліп, қалтырай бастады. Босағада тұрған күйі:
- Мені таныды
ңыз ба? – дедім.
- Сізді бір жерде к
өрген сияқтымын Бірақ, қай жерде көргенім
есіме т
үспей тұрғаны. Соңғы кездері ұмытшақ бола бастаппын, -
деді.
- Онда сізге к
өмектесейін. Мазарлықтағы болған оқиға есіңізде 
ме? Мен... дедім.

Поп бірден кейін шегінді. Біра
қ, айқаламады. Есікті де жаппады. 
С
әл
үнсіз тұрды да, жай ғана:
- Сіз 
қамауда емессіз бе? – деді.
-
Қашып кеттім.
- М
ұнда не үшін келдіңіз?
- Жасырыну 
үшін. Кітаптардан қарақшылардың пұтханаларда 
жасырын
ғанын оқыған едім. Мен сізді өлтіргім келген. Енді бір 
христиан попты
ң өз дұшпанына қалай қамқорлық жасайтынын 
к
өргім келеді. 
Поп мені
ң сөзімді бөлмей тыңдап, ішке кіргізді. Үйге кірісімен, 
бар екпініммен есікті жаптым. Маза
қ қылған сияқты поптың бетіне 
к
үліп қарадым да:
- Сізді 
қазір тағы да өлтіруім мүмкін деп қорықпайсыз ба? – 
дедім.
Үй иесі басымнан аяғыма дейін қарап тұрды да:
- Жо
қ қорықпаймын, - деді.
- Неге?
- Мынадай к
өздері бар адам адамдарды өлтіре алмайды.
- Мені
ң көздерім қандай сонда? – дедім таңғалысымды жасыра 
алмай.
- М
ұңды, терең қайғыға шомған. Сіз рухани науқасқа
шалды
ққан жансыз. Бөлмеге жүріңіз, - деуі мұң екен, мен өзімді –
өзім түсінбей, әрі – сәрі күйде қалдым. Темірдей мықты, қатыгез
Карокеп б
ұл жолы үйге кірісімен, тоңазытқыштан шығарылған
балы
қ сияқты ери бастады. Бөлмеге кіргенде үстел үстінде беті
ашы
қ күйінде жатқан Інжілге көзім түсті. Шамасы, поп мен
келместен б
ұрын оқып отырса керек.
-
Қарныңыз аш па? Жүрекжалғар бірдеңе берейін бе? – деді.
Мен сыр білдіргім келмей даусымды ны
ғыздап:
- Шарап 
әкел! – дедім. Тынысым тарылып, тамағыма бірдеңе 
тірелгендей болды. 
Үй иесі бөлмеден шығысымен, көз жасыма ерік
беріп, егіліп жылай бастадым. Есейіп, ес білгелі бері д
әл осылай
егіліп жыламаппын. Поп бір ста
қан шарап пен сары май жағылған
бір тілім нан 
әкелді. Поптың алдына тізерлеп отырып, қолынан
с
үйе бастадым:

- Мені кешірі
ңіз, кешіре көріңіз ... дедім.
- К
өңіліңізді түсірмей, шарабыңызды ішіңіз. Жаратқанға қарсы 
шы
ғып, Сізді мазақ қылып, тіпті осы жерге сізді өлтіру үшін 
келдім. Біра
қ, нәтиже мен ойлағаннан мүлдем басқа болып шықты, 
- деп, к
өп жылдар бойы өмірден көрген – білгендерім мен 
т
үйгенімді, жер бетінде жалғандық атаулыны жою үшін жасаған 
әрекеттерімді еш бүкпесіз жайып салдым. Үй иесі сөзімді бөлмей, 
үнсіз ғана мені тыңдап, кейде қолдарымды қысып, басымды сипап, 
сабыр
ға шақырумен болды. Хикаямды айтып бітірген соң ғана 
ма
ған қарап күлімсіреп:
- И
ә, демек, сіз Тәңірге қарсы соғыс жариялаған екенсіз ғой? 
Т
әңірдің ашуына тием деп, шіркеулерді тонап, жақсы адамдарды 
өлтірумен айналыстыңыз. Адасқан, байғұс адам екенсіз, - деді.
- Т
әңірдің бар екендігі рас болса, мені неге жазаламады? – дедім.
- Балам, сен Т
әңірді өзің сияқты көріп, онымен ерегісуге 
талпын
ғансың. Тәңір сен сияқты адасқан пенделердің деңгейімен 
өлшенбейді. Ол сенімен ерегісетін пенде емес қой. Тәңір сені 
жазаламаса, 
өзі – өзін түзетсін деген болар. Алғаш өмір есігін
ашып, о
ң – солын жаңа тани бастаған бала – Иохан қандай пәк,
к
үнәсіз болған болса, қазір де солай болуға тырыс. Бұл сөзді ести
салысымен, мен:
- Олай болса, мен 
өз еркіммен барып, қайта берілейін, - дедім. 
Поп:
- Жо
қ, сенің қайтіп барып, қолға түсуің мен үшін маңызды 
емес. Иса пай
ғамбарға күнә жасаған әйел келіп, өзінің айыбын 
қалай жуа алатынын сұраған екен. Сонда Иса пайғамбар әйелге:
- Орны
ңнан тұр да, өз жолыңды тап. Бұдан былай күнә 
жасаушы болма! – депті. Сен де б
ұдан былай ар мен намысты
жо
ғары ұста. Напақаңды адал жолмен тап! Балаларың да бар
болар! Оларды да адалды
ққа баулы. Балаларың сенен адал еңбек
етуді 
үйренсін, - деді.
Міне, с
үйікті досым! Мен осылайша өмірімнің жаңа бетін 
аштым. Балаларымды т
әрбиелеп, өсірдім, адам қылдым. Менің бар 
хикаям – осы!
Енді сені
ң осы күнге қалай жетіп, «Тосап патшасы» 
атан
ғаныңды өз аузыңнан тыңдағым келеді, - деді.

Ярвинен мен Карокеп тай 
құлындай тебісіп бірге өскен. Екеуі де
б
үгінде өз ұлтының ажырамас бөлшегіне айналған. Біреуі
қараңғылық пен надандықтың ішінде қалып, тұншықса, екіншісі
к
үннің сәулесіне бөленген көктемдей құлпырып, туған елін
ояндырып, жа
қсылыққа үндеген.
Ярвинен с
өзінің осы тұсында университет профессорларына 
былай деді:
- Сіздерді
ң «Тосап патшасы» атанған Ярвиненге және мен 
сия
қты болашақтың Ярвинендеріне жасаған қызметтеріңізді 
ерекше атап 
өткім келеді. Олардың көзін ашып, білім мен тәрбиеге
баулитын – сіздерсіздер!
Құрметті мұғалімдер! Ярвинендер мен Карокептер – бір ұлттың 
балалары. 
Әрқайсысы бала кездерінде қаншалықты жақсы болса, 
өсе келе соншалықты қауіпті болулары да мүмкін. Егер, мен 
б
үгінде баршаның құрметіне бөленсем, бұл жалғыз менің ғана 
е
ңбегім емес. Сол сияқты Карокеп көпшіліктің қарғысына 
ұшыраған болса, ол да тек оның ғана кінәсі емес. Бұл екеуі бір 
медальді
ң екі жағы, бір ағаштың екі бұтағы тәрізді. «Балам»
дейтін ел болмаса, «елім» дейтін бала да болмайды!

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: