аммонийлі-нитратты, амидті болып бөлінеді.
Нитратты тыңайтқыштарда азот нитратты түрде болады. Негізгі өкілдері натрий жəне кальций селитралары.
Натрий селитрасында 16% азот бар. Бұл тыңайтқыштың азотын өсімдік жеңіл сіңіреді, сондайақ, топырақ
ылғалы жоғары болса оңай шайылады əсіресе жеңіл топырақтарда.
Кальций селитрасында 17,5% азот бар.Физиологиялық сілтілі болғандықтан, топырақтың қышқылдығын
төмендетеді.
Аммоний сульфатында 20% азот бар. Өсімдіктер жеңіл сіңіреді. Қышқыл топырақтарға əк немесе фосфарит
ұнын қосып қолдануға болады.
Хлорлы аммонийда 24-25% азот болады. Қолданылуы шектеулі, себебі хлордың ионы картопқа, зығырға,
көкөністерге, жеміс-көкөніс дақылдарына кері əсер етеді.
Сұйық аммиакта 82% азот болады. Түссіз, жылжымалы, қайнау температурасы +34°С тең сұйық. Оны
жоғары қысымға шыдайтын болат балондарда сақтайды жəне тасымалдайды.
Аммиак суының бірінші сортында 20,5, екіншісінде 18% азот болады. Түссіз немесе сарғылттау аммиак иісті
сұйық. Азот түрінде болады. Бұл тыңайтқыштың қолайлы қасиеті - өсімдікке зиянды заттардың жоқтығы
жəне тез əсер ететін нитратты жəне шабан қозғалғыш аммонийлы азоттың болуы.
Мочевинада несеп нəрі 46% азот болады. Ұсақ кристалды ақ түсті зат, суда жақсы ериді. Мочевина немесе
карбамид топырақта бактерияның əсерінен аммонификацияны тез өтіп, физиологиялық қышқыл --
көмірқышқыл аммоний тұзын бөліп шығарады.
4. Микротыңайтқыштар. құрамында микроэлементтер (бор, мыс, кобальт, мырыш, т.б.)
болатын бейнорганикалық қосылыстар. Микротыңайтқыштар алғаш шет елдерде жəне Ресейде 19
ғасырдың 2-жартысында қолданыла бастаған. Микротыңайтқышдың бор, мыс жəне құрамында екі жəне
одан да көп микроэлементтер болатын полимикротыңайтқыш, т.б. түрлері бар. Микротыңайтқыш
ретінде микроэлементтердің тұзы немесе өндіріс қалдықтары
жоқ(шлак), қоқыс (шлам), фриттер, хелаттар алынады. Топырақта өсімдікке қажетті
микроэлементтер жеткіліксіз болса оның өсуі, дамуы тежеледі, түсімнің сапасы кемиді, ауруға
шалдығады. Бұл микроэлементтер ферменттер құрамына кіреді, биохимиялық
реакцияны жəне нуклеин, аминқышқылдары, қант, крахмал, хлорофилл биосинтезін күшейтіп, дақылдың
өнімінің артуына, сапасының жақсаруына əсер етеді.
