№21 «Росинка» бӛбекжайы Әдіскері Буентаева М. А. Табиғат аясына серуен
жүктеу/скачать 0,57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дымқыл құмдағы торғайлардың іздерін қарау
- Адамдардың киімдерін қарау
- Зерттеу «Тамыр жемістілер деген не»
- Ағаштар мен тал-шіліктерді бақылау
- Сызба құрастыру «Ағаштар мен талдардың қажеттілігі»
- Судың булануымен тәжірибе жасау
- Жаңбырдан кейінгі бақылау
- Зерттеу «Жаңбырдан кейін не болады»
- Суды бақылау
- Табиғаттағы ересектер еңбегін бақылау
- Зерттеу «Бізге не керек»
- Гүл бағына (скверге) саяхат
- Клумбадағы ӛсімдіктерді қарау
- Сызба құрастыру «Ӛсімдіктер қажеттілігі»
- Күні бойы күннің жағдайын бақылау
- Сызбасын құрастыру «Күннің аспандағы қимылы»
- Гүлді тексеруші бал араларын бақылау
- Сызба құрастыру «Қыстап қалатын және ұшып кететін құстард»
- Халық мақалын түсіндіру «Жазғы бір күн бір жыл асырайды»
Дымқыл құммен құрғақ құмды салыстыру Құрғақ құм шашылады – одан ештеңе жасауға болмайды, бірақ оны қайта салуға және сүзіп алуға болады. Дымқыл құм ауыр және шашылмайды, есесіне одан «бәліш пісіруге болады».
35
Құстарды бақылау Олар кӛңілдене ағаштан ағашқа ұшады, тамақ іздейді, шиқылдайды, құрғақ құмға немесе жаңбырдан кейінгі шалшық суға жуынады. 2 құстың атауын нақтылау (торғайлар, сауысқандар) Кӛк кӛгершін, кӛгершін. Кӛгершін келер жем үшін, Балалар, жем себелік, Жем жесін де семірсін, Сӛйтіп қолға үйренсін. Бұл есті құс тіл алғыш, Үйренген соң кӛрерсің. Кӛгершіндер кӛкілдесе – ауа райы жақсы болады.
Қимылды ойын «Автомобиль мен торғайлар»
Ойын жаттығу «Іздер», балалардың дымқыл құмға қалдырған іздеріне кӛңіл аудару.
торғайлардың іздерін қарау Бұл ненің іздері? Бақылаушылығын дамыту. Балалар еңбегі: ойын алаңы жолдарын сыпыру.
Жаз мезгілінің табиғат және ауа райының құбылыстары туралы түсініктерін кеңейту. Ауа райы белгілерін суреттеу дағдысын дамыту (ауа температурасы, күн, жел, бұлтты). Табиғат және ауа райы құбылыстарына деген қызығушылықтарын дамыту. Жаз (С. Оспанов) Жаздың күні шуақты, Ойда қырда тамаша. Сағым перде сияқты, Жер аумаған алаша. Жаз жайдары, алақай Жатыр жайнап даламыз. Жүр, қанеки, балақай, Шомылуға барамыз. Егер шырмауық гүлдері жабылып қалса – жауын жақын, егер бұлтты күні ашылса – жақсы ашық күнге.
Ойын жаттығу «Жарық және кӛлеңке», жарықтың мӛлдір емес заттар арқылы ӛтпейтінін кӛрсету. Сӛздік ойын: «Жаздың белгілерін ата». Жылдың жаз мезгіліне тән белгілері туралы қысқа әңгіме құру біліктілігн дамыту. Адамдардың киімдерін қарау Бұл ыстық күні адамдар қалай киінген. Күн шуағының ерекшелігімен байланыстыру – жерді, ауаны, айналадағы барлық заттарды жылытады – ыстық болады, адамдар жазғы жеңіл киімдер киеді. Гүлдерді суару – оларға да ыссы, ӛзеркімен ересектермен бірігіп еңбекке қатысқандарды мадақтау. 36
Бақшаны бақылау Кӛкӛністерді ӛсіру жағдайымен таныстыру. Кӛкӛністерді ӛсіру кезеңдері және оларға күтім жасауды бекіту. Қашан ӛсімдік суаруды қажет ететінін белгілеп үйрету. Ӛсімдіктің жағдайы оған жасалған күтім мен еңбек сапасына байланысты екенін түсіне білуге тәрбиелеу.
Кӛкӛністі кӛп ектік, Ӛссін, піссін – деп ектік. Кӛктемде еккен кӛкӛніс, Күзде берді кӛп ӛніс. (Ғ. Ӛкеев)
Егер кеште шық түссе – ертеңгі күні ауа райы ашық болады.
Ойын жаттығу «Түйнектер ментүптер» (біз қандай ӛсімдіктердің түйнегін жейміз, қандай
ӛсімдіктердің жоғары бӛлігін жейміз – соны айыра білуге үйрету)
Бақшада қандай кӛкӛністер ӛседі? Қандай кӛкӛністер жер бетінде ӛсіп және пісіп жетіледі? (Қырыққабат, қызанақ, қияр, бұрыш) Ал қандай тамыр жемісті ӛсімдіктер жердің астында ӛсіп жетіледі? (Картоп, қызылша, сәбіз, шалғам, пияз) Еңбек: бақшаны суару. Ӛзбетімен еңбек етуді мадақтау. Ағаштар мен тал-шіліктерді бақылау Балалардың ағаш ӛсімдіктер әлемі туралы түсініктерін кеңейту. Балалар назарын барлық ағаштардың құрылысы бірдей екеніне аудару: тамыр жүйесі, діңі, бұтақтарының мӛлшері әртүрлі, жапырақтары, тұқымы. Барлық ағаштың да тұқымы бар екенін атау. Білімпаздығын дамыту.
Емен (А.Шаяхметов) Егістікті кӛлемді, Қоршай ектік еменді. Ескен желден егінді, Қорғап тұрар ол енді.
Тау баурайы – жағалай Биік-биік қарағай. Оқтай түзу бойлары, Шымыр ӛскен баладай.
Кӛше бойы аралас, Қаптап ӛскен қарағаш. Жемісі жоқ болса да, Саясы кӛп дара ағаш. Ағаштың және бұталардың жапырақтары сарғайа бастаса – ерте күзге. Ойын жаттығу «Суреттеу бойынша таны». Ағаштың және талдардың құрылымын бекіту (тамыры, діңі, бұтақтары, тұқымы).
(қоректенуі, суға, күн кӛзінежәне т.б.) Балаларға ӛсімдіктер әлемінің әралуандығын, бірақ олардың барлығының қажеттілігі бірдей екенін кӛрсету. Еңбек: Ағаштар мен талдардың айналасындағы шұңқырды қалпына келтіру. Балалар қолдарынан келгенше кӛмек береді.
Бұлттардың құралуы туралы түсініктерін кеңейту. Бұл жердің бетінде буланып және бу күйінде жоғары кӛтерілетін су екені туралы түсінік беру. Аспанға ұшар бу болып, Жерге қайтар су болып. (бұлт) Егер тұман күн шапағында тез ашылша – жақсы ауа райы ұзақ тұрақтайды. Қимылды ойын«Ұшақтар аспанда». Түрлі бағытқа жүгіру, белгі бойынша
Ойын алаңына су шашып, жердің бетінен су қалай буланады және жоғарыға бу 37
Білім құмарлығын дамыту.
тоқтау. күйінде кӛтерілетінін бақылау. Білімқұмарлығын дамыту. Еңбек: балаларды гүлзардың арам шӛбін жұлуға тарту.
Балалардың жазғы жаңбыр туралы түсініктерін кеңейту: бұлттар аспанда жүзіп жүр, олар жаңбыр алып келеді, бұлттар жаңбыр болып ағады, күн күркірейді, жаңбырдан кейі айнала әдеміленіп және ауа жаңарады.
Жау, жау, жаңбыр, Жау, жаңбыр! Арық суы мол болсын! Ӛсімдіктер кӛп болсын! Жауған жерің шӛп болсын! Қоңырау шылдыры анық естілсе – ашық болады, күңгірт естілсе – жаңбыр болады.
Дидактикалық ойын «Бұл қай кезде болады». Табиғат
құбылыстары туралы әңгімелеу білігін дамыту. (жаңбыр, ауа райы ашық, бұлтты күн, ыстық)
Зерттеу «Жаңбырдан кейін не болады» Жаңбырдан кейін не болатыны туралы, табиғат пен ауа райының жағдайы (ӛсімдік, жануарлар, құстар, адам) туралы әңгімелеу. Балаларға тӛмендегі сӛздерді қалай түсінетіндерін айтып беруді ұсыну: «Тал шіліктерге жаңбыр құйып тұр» «Қысқа мерзімді жауын». Желді бақылау Балалардың жел туралы түсініктерін кеңейту. Оның ауа қозғалысы екенін кӛрсету (желді қолдану). Жылы кезде, жылы жел соғады, ал салқын да, салқын жел соғады. Балаларға желдің бар, жоғын қандай белгілерге қарап білуге болатындығын әңгімелеуді ұсыну. Ӛмірде одан мол ештеңе болмайды, Құшақтасаң, құшағың тек толмайды. (Ауа) Тамызда жел ұйытқып соқса – тыныш ауа райына.
Желдеткіштермен ойын жаттығу «Күшті жел – әлсіз жел»
Барлық жерде ауа бар екенін қалай білуге болады? Шарды алып, оның ішінде не бар екенін қарау, шардың аузын суы бар банкаға қаратып желін жіберу. Шардан ауа суға кӛпіршік түрінде шығады. Еңбек: бақшаны суару. Ӛз бетімен еңбек еткендерді мадақтау.
Балалардың назарын оның ерекшелігіне аудару, су сұйық, тӛгіледі. Су мӛлдір, одан барлығы кӛрініп тұрады. Су түрлі Сарқырама (Қ. Баянбаев) Тік жартастан аунайды, Асау ӛзен сарқырап. Ақ моншақтан аумайды, Егер кеште шық түссе – ертеңгі күні ауа райы ашық болады. Сумен ойын «Барлық заттар жүзе ме», ұсақ ойыншықтарды Сумен тәжірибе жасау Су сұйық, құйылады. Су мӛлдір. Су құйылған ыдысқа ауыр затты салу. 38
температурада бола алады. Ыссы күні су жылдам қызады. Тоғанда, кӛлде, ӛзенде су жыланады, сондықтанда адамдар жазда рахаттана суға түседі.
Ақтарылған жарқырап. Айналаға су бүркіп, Аппақ тозаң қылады. Күн кӛзіне құлпырып, Кемпірқосақ құрады. Жадыратып маңайын, Жаңғыртады сай ішін, Күлкісіндей баланың Табиғаттың дауысы.
.
беріп, оларды бақылау. Судан
ойыншықты торлы дорба кӛмегімен алып шығу.
(кӛріне ме, жоқ па?) Су түрлі температурада бола алады. Шлапшындағы су неге жылы? Кім оны жылытты? Суаратын шланганың суын ұстап кӛруді ұсыну (салқын). Еңбек: Балаларды ойын алаңына су құюға тарту: суды шашу –ауасын жаңарту.
Аула сыпырушы еңбегі. Ол не үшін жолдарды сыпырады? Бұталарды не үшін қияды? Не үшін ағаштарды айнала қазады? Ӛсімдіктерге күтім жасау керек, сонда ғана олардың жақсы ӛсіп, дамитыны туралы түсінік беру.Ӛсімдіктер жерді безендіреді, ағаштар кӛлеңке түсіреді, ауаны тазартады. Ӛсімдіктерді күту мен олардың жағдайы және адам еңбегі арасындағы байланысты орната білуге үйрету.
Мақал.
Жақсы жұмыс жанға тыныс.
Еңбек ер атандырар. Еңбек етіп ас ішсең, Балдан тәтті болады. Хош иісті темекі, түйе бұршақ және түрлі түсті гүлді ӛсімдіктердің (левкой) жаңбыр алдында иісі күшті шығады. «Жаздық бір күн жыл бойы тамақ болады» деген халық болжамын дәлелдеу. Түсіндірмелі тілін дамыту.
Бақшада, бауда жұмыс істеу үшін адамға қажетті еңбек құралдарын таңдап алу. Аула сыпырушыға жолдарды сыпыруға кӛмектесу. Ересектер еңбегіне қатысуды мадақтау. Еңбек адамдарына деген сыйластыққа тәрбиелеу.
Серуен кезінде жаз мезгілі туралы әңгімелесу. Табиғат және ауа райы құбылыстары туралы түсініктерін кеңейту. Ауа райы белгілерін суреттеу дағдысын дамыту (ауа температурасы, күн, жел, бұлтты). Табиғат және ауа райы құбылыстарына деген қызығушылықтарын дамыту. Адамдардың бәрі қызығады, Ұстай берсең сәні бұзылады.
(гүл) Ел даласын егін жапқан, Бар баласы бақыт тапқан. Менің жерім, туған елім – Күн сәулелі Қазақстан! Тамыз айы қысқы үстелге түрлі тұздық
дайындайды.
Дидактикалық ойын «Бізге күз не әкеледі» Күз кезінде ӛнім алу үшін, адам жазда қалай жұмыс жасағаны туралы әңгімелеу білігін дамыту.
Балаларға кӛкӛністер, жемістер, жидектер, саңырауқұлақтарды бӛліп салуды ұсыну. Заттық картиналарды қолдану. Бақшадағы еңбек: ересектермен бірге танаптарды суару.
39
Клумбадағы ӛсімдіктерді қарау Ӛсімдіктердің ӛсіп жетілуі үшін не қажет, адамның ӛсімдіктерді күту тәсілдері туралы түсініктерін кеңейту.Жаздың аяғы – кӛкӛністер мен жемістердің молшылық уақыты екені туралы түсінік беру. Қарапайым қорытынды жасау білігін, байқампаздығын дамыту. Гүл. (С.Қалиев) Үйде тұрып ӛсетін, Әкеп гүлдің кӛшетін. Топырақты салдым да, Отырғыздым қалбырға. Жел ысқырып, күз келді, Жапырақтар түсті енді. Жаурамасын біліп гүл, Тысқа қарап күліп тұр. Құлқайыр гүлдері жабық болса – жаңбырға. Итмұрын мен райхан жаңбырлы ауа райын күткенде ӛз қауыздарын ашпайды.
материалдармен ойын: тастармен, құммен, сумен.
(қоректенуі, суға, күн кӛзінежәне т.б.) Гүлзардағы еңбек. Бір жарты топ жерді қопсытады, екіншісі – клумбаларды суарады. Балалар еңбек әрекеті кезінде ӛсімдіктердің жағдайы, оларды күтуге жасалған еңбектің сапасына байланысты екенін түсінеді. Еңбек: гүлзарды суару. Ӛз бетімен еңбек еткендерді мадақтау.
Бұлттардың құралуы туралы түсініктерін кеңейту. Бұл жердің бетінде буланып және бу күйінде жоғары кӛтерілетін су екені туралы түсінік беру. Табиғат құбылыстарына қызығушылығын дамыту.
Аспанға жайып қойған Ақ мақтам ғайып болған. (Ақша бұлт) Күннің таза батуы, сары түстен алтын-қызғылт түске, одан кейін жасыл түске ауысса – бұл тұрақты ашық ауа райының белгісі.
Ойын жаттығу «Егер де мен бұлт болсам» Қиялдау. Эмпатия. Ӛзін объектінің орнына қоя білуі. Бұлттарды қару Олардың қандай сұлбаға айналатынын бақылау. Неге ұқсайды. Аспанды қалай жүзеді, қалай жалғасады. Оларды не қуады. Еңбек: Балаларды ойын алаңын жинастыруға тарту: жолдарды сыпыру, су сеуіп, ауасын жаңарту. Күні бойы күннің жағдайын бақылау (таңертең, күндіз, кешке) Балалардың күндіз күн ең жоғары нүктесіне кӛтерілген кезде, ол қатты, ал күн батқанда әлсізжарқырайды және қыздыратыны туралы түсініктерін кеңейту. Күннің түрлі кезеңдеріндегі ӛз бақылау нәтижелері мен сезімдерін байланыстыра білуін дамыту. Мейіріммен сүйеді ол бар адамды, Ӛзіне жаратпайды қарағанды. (Күн) Егер шырмауық гүлдерін жапса – жаңбыр жақын, бұлтты күні ашылса – жақсы шуақты күнге. Дидактикалық ойын «Бұл қай кезде болады». Тәулік бӛліктерін және осы кезеңдердегі күннің жағдайын бекіту.
Балаларға күндіз күн ең жоғары нүктесіне кӛтерілген кезде және күн батқанда, қай жерде болатынын түсіндіруді ұсыну. Осы кезеңдердегі ауа температурасын нәтижемен
40
байланыстыру. Еңбек: Балаларды ойын алаңына су құюға тарту: су шашу – жаңарту.
Жәндіктерді бақылау Назарларын жәндіктердің ӛсімдіктердің үстіне үймелейтініне аудару. Оларды не қызықтырады? (тозаң, тәтті нектар, хош иіс, пішіні және гүлінің бояуы).
Гүлдің нәрін жинайды, Адамға бал сыйлайды. Ұнатады бірлікті, Қоғамдасқан тірлікті. Еңбекқорды аялайды, Еріншекті аямайды. (Ара) Егер ӛрмекшілер ӛз торының негізгі жібін ерекше ұзын қылып және кең созып қойса, тұрақты, жылы ауа райы болады. Ойын жаттығу «Жұмбақты шеш» (жәндіктер туралы жұмбақтар)
Гүлді тексеруші бал араларын бақылау Олардың қалай ішіне терең бойлап кіретінін белгілеу. Жәндіктердің немен қоректенетінін сұрау. Олардан қандай пайда және зиян? Балаларға, гүлдердің жәндіктерді қызықтыруға қалай бейімделген. Және жәндіктер гүлден гүлге тозаңды қалай апарады. Ӛсімдіктерді зерттеу мен жәндіктерді бақылау нәтижелерін байланыстыру.
Серуен кезінде құстардардың дауаыстарына құлаққ түру. Үлескеге қандай құстар ұшіп келеді? Жазда неге құстарды тамақтандыру қажет емес? Қорытындыға келу, жазда құстар тамақтарын ӛздері тауып жейді, қазір жылы және тамақ кӛп. Үлескеге ұшып келетін құстардың 3-4 түрін мӛлшеріне, түсіне, шығаратын дыбыстарына қарап (торғай, кӛгершін, сауысқан) тануды үйрету.
Кӛл жағалай кӛп құстар Ұшып-қонып жатады. Қиқуласып әр тұстан, Сызылтып үн қатады. Дӛңгеленіп тӛбеден, Сәулесін күн тӛгеді. Жарқын жаздың не деген. Жасыл түсі кӛп еді. Қарлығаштар мен сұр қарлығаштар биікте ұшса – ауа райы жақсы болады, тӛмен ұшса – жаңбыр жауады.
айқайлайды, кім әндетеді» (Таныс құстарды дауысына қарап табу)
Бұл үшін құстар бейнеленген заттық картиналарды қолдану. Балаларға ӛз таңдауын түсіндіріп беруді ұсыну. Еңбек: бақшаны суару. Ӛз бетімен еңбектенгендерді мадақтау.
41
Ересектер тобы
Бақылау мазмұны Кӛркем сӛз, жұмбақтар Халық болжамы Ойындар, ойын- жаттығулар Балалардың қарапайым іздеу және еңбек іс- әрекеті Ауа райын бақылау Табиғат және ауа райы құбылыстары туралы түсініктерін кеңейту. Ауа райы туралы мәліметтің адамға қалай пайдалы болуы мүмкін екені туралы түсініктерін байыту (саяхатшыларға, ұшқыштарға, теңізшілерге және т.б.)Ауа райы белгілерін кӛптеген параметрлерге (ауаның температурасы, күн, жел, бұлтты) байланысты суреттеу білуін дамыту. Табиғат және ауа райы құбылыстарына қызығушылықтарын дамыту. Наурыз қазақ атамыздың жыл басы, Кӛкек кӛктем шуағының жалғасы. Мамыр шағы құстар басқан балапан, Маусым отамалы кӛкті қаулатқан. Шілде жаздың нағыз ыстық күндері, Сарша-тамыз сарғайтар шӛп, гүлдерді. (Е. Ӛтетілеуұлы) Егер тұман күн шапағында тез ашылса – жақсы ауа райы ұзақ тұрақтайды.
Тамызда жел ұйытқып соқса – тыныш ауа райына.
Сӛздік ойын «Ауа райын суреттеп бер» Байланыстырып сӛйлеуін дамыту. Халық мақалын түсіндіру «Жазғы бір күн бір жыл асырайды» Адамның жаз кезеңіндегі ӛмірлік әрекеті мен еңбегі арасындағы байланысты түсіндіру. Түсіндірмелі тілін дамыту. Еңбек: Балаларды ойын алаңына су құюға тарту: су шашу – ауаны жаңарту.
Табиғат құбылыстары туралы түсініктерін кеңейту. Ауа туралы, оның қозғалысы, оның адамға пайдалы болуы да мүмкін, бірақ зиян әкелуі де мүмкін (дауыл, құйын, торнадо) екені туралы түсініктерін байыту. Табиғат және ауа райы құбылыстарына қызығушылықтарын дамыту Алтын дән(К. Ахметова) Жатыр дала жалтылдап, Жаз шуағын мол құйды. Күн астында алтын дән, Тербеледі, толқиды. Толықсыған толқындай, Кӛк жиекпен ұштасып, Күн астында ақ бидай, Билейді қол ұстасып. Тамызда жел ұйытқып соқса – тыныш ауа райына.
Ойын жаттығу «Егер де мен жел болсам». Қиялдау. Эмпатия. Ӛзін объектінің орнына қоя білуі.
Жүзімдігаздалған стакан суға салу, оның әуелі су түбіне түскенін, оған ауа кӛпіршіктері жабысқан кезде жоғары кӛтерілгенін, сосын кӛпіршіктер жарылған кезде, қайтадан түбіне түскенін бақылап кӛру. Қорытындыға келу, ауа барлық жерде бар, әсіресе суда. Бақшадағы еңбек: Бір жарты топ танап жерін қопсытады, келесі топ – оларды суарады.
|