Кесте. 3.24: Жер асты өндіру кезіндегі жөндеу-қоймалық шаруашылығы штаты

Қызыл жоба ЭӘӘБ,  

3 тарау 

 

 

ZT52-0156/MM 

Желтоқсан 2015 

Соңғы V1.0 

 

Бет. 103 

 

Кесте 3.25: Қажетті жер алаңдары

 

Учаске 

өлше

м 

бірлі

к 

Мәні 

барлығ

ы 

қосқанда 

қолда бар 

жер 

бұрылысы 

шегінде 

жобаланған 

жер 

бұрылысы 

шегінде 

Жер бұрылысы  

га 

2 328.8 

1 856.1 

472.7 

соның ішінде келесі нысандардағы учаскелер: 

 

 

 

 

Кен аумағы 

га 

1 369.5 

904.4 

465.1 

Ғимараттар, соның ішінде 

га 

838.7 

831.1 

7.6 

- байыту кешені 

га 

659.7 

652.1 

7.6 

- әкімшілік-тұрмыстық кешені 

га 

0.5 

0.5 

- 

- жөндеу-техникалық қызметтері 

га 

4.0 

4.0 

- 

- 

инженерлік-техникалық 

қамтамасыз 

ету 

ғимараттары 

га 

16.5 

16.5 

- 

- жылу - және электрмен жабдықтайтын ғимараттар 

га 

31.7 

31.7 

- 

- қоймалық шаруашылық 

га 

126.3 

126.3 

- 

Алаңнан тыс ғимараттар, соның ішінде 

га 

86.5 

86.5 

- 

- қолда бар ғимараттар 

га 

80.7 

80.7 

- 

- қайта құрылған ғимараттар 

га 

2.7 

2.7 

- 

- Әуезов поселкесінің инженерлік желілері 

га 

3.1 

3.1 

- 

110кВ  ЭБЖ  құрылысына  деген  жер  алаңы  (болашақ 

құрылыс) 

га 

3.1 

3.1 

- 

110/35  кВ  ЭБЖ  құрылысына  деген  жер  алаңы 

(болашақ құрылыс) 

га 

5.2 

5.2 

- 

Айналма жол құрылысына деген жер алаңы (болашақ 

құрылыс) 

га 

25.8 

25.8 

- 

 

3.13

 

Пайдаланудан  алынған  қорытынды,  бұзылған  жерлер  топырағының  құнарлығын 

қалпына келтіру және кенді тарату 

 

Кенді пайдаланудың жоспарланған мерзімінің бітуі бойынша бұзылған жерлердің құнарлығын 

қалпына  келтіруді  және  қалпына  келтіруді  қосатын  оны  жою  жөніндегі  толық  бағдарлама 

орындалатын болады. 

 

Кенді жоюға және бұзылған жерлер құнарлығын қалпына келтіруге байланысты жоба мақсаты 

келесілерді қосады: 

 



  Тұрғындар денсаулығына зиян келтірілмейтініне және қауіпсіздігіне көз жеткізу; 



  Кез  келген  экологиялық  әсердегі  қалдықтар  ықшамдалған  және  экологиялық 

ресурстар кәсіпорын қызметі нәтижесіндегі ұзақ мерзімді болашақта физикалық 

және химиялық бұзушылыққа әкелмейтін болады. 



  Кәсіпорын аумағының келесі пайдаланылуы тиімді, ұзақ мерзімді пайдалануда 

«тұрақты  даму»  ұстанымына  сәйкес  және  кен  иесі,  жергілікті  тұрғындар  және 

бақылаушы мемлекеттік органдар үшін қолайлы болып табылады. 



  Жергілікті тұрғындарға арналған кез келген қолайсыз әсерлер ықшамдалған. 

Қызыл жоба ЭӘӘБ,  

3 тарау 

 

 

ZT52-0156/MM 

Желтоқсан 2015 

Соңғы V1.0 

 

Бет. 104 

 



  Барлық әлеуметтік-экономикалық пайдалар барынша жақсартылған; және 



  Жою  және  топырағы  құнарлығын  қалпына  келтіру  мемлекеттік  бюджет 

қаражатын тарту қажеттілігінсіз толығымен қаржыландырылатын болады. 

 

«Тарату және жерді құнарлығын қалпына келтіру жоспарында» одан арғы шаралар және кенді 

таратуды құнды бағдарламасын жүзеге асыру үшін қажет болуы мүмкін шығындар белгіленетін 

болады,  мысалы  жергілікті  тұрғындар  арасында  экологиялық  хабардарлық  қалыптастыру; 

штаттың  қысқыртылуына  байланысты  шығындар  және  жұмыскерлердің  мамандығы  өзгерту; 

әлеуметтік  бағытталған  орын-тарату  кезеңі,  мысалы  жергілікті  мекемелердің  жекешелігінің 

артуы  ол  таратылғаннан  кейінгі  қалған  жұмыс  істейтін  кәсіпорын  инфрақұрылымын  басқару, 

сондай-ақ  орын-таратылған  экономикалық  әртараптандыру  мақсатымен  басқа  ұйымдармен 

серіктестікке арналған кез келген әлеуетті мүмкіндіктер құру. 

 

Жердің құнарлығын қалпына келтіру Жоспарында келесі аспектілер есепке алынатын болады: 

 



  жергілікті табиғи жағдайлар (климат, геология, гидрология); 



  Бұзылған жер учаскесін орналастыру; 



  кен аумағына арналған даму болашағы; 



  жердің  құнарлығын  қалпына  келтіру  сәтіне  бұзылған  жерлердің  нақты  және 

күтілетін жағдайлар (яғни, алаң, техногенді ландшафт, өсімдікті табиғи қалпына 

келтіру кезеңі, жерді нақты және болашақта пайдалану, құнарлы жер қабатының 

және  әлеуетті  құнарлы  жер  қабатының  қатысуы,  жер  асты  суының  болжалды 

тередігі, суға батуы, құрғақшылық, жердің мүжілуі және ластануы); 



  химиялық  құрам,  фракциялық  құрам,  агрохимиялық  және  агрофизикалық 

қасиет,  аршылған  және  сыйғызылған  жыныстардың  геотехникалық  және 

қосарлы үйінділер қасиеті; 



  жергілікті экономика, экономикалық және санитарлық-гигиеналық жағдайлар; 



  қалпына  келтірілген  жерлердің  әлеуетті  қайтадан  бұзылуы  есебінен  оларды 

пайдалану кезеңі; және  



  флора және фаунаны сақтау 

 

Бұзылған жерлерді қалпына келтіру жөніндегі техникалық шаралар толығымен келесі бірінші 

сатылы қадамдарды қосады: 

 



  құнарлы жер қабатын алу, тиеу және уақытша қоймаға дейін жеткізу; 



  беткі  қабаттың  алдын  ала  және  соңғы  тегістеуі,  кесіп  тасталған  арықтарды, 

каналдарды және су бұрғыш каналдарды құю, еңіс бұрыштарын ықшамдау; 



  Қалпына  келтірілетін  аумақтардан  технологиялық ғимраттарды  және  құрылыс 

қоқыстарын жою және кәдеге жарату;  



  Қалпына келтірілген жерлерді қайтарғанға дейін барлық гидроғимараттардың 

жұмыс істеуін қамтамасыз ету; 



  жердің мүжілуін болдырмау жөніндегі шараларды жоспарлау; және 

Қызыл жоба ЭӘӘБ,  

3 тарау 

 

 

ZT52-0156/MM 

Желтоқсан 2015 

Соңғы V1.0 

 

Бет. 105 

 



  құнарлы  жер  қабатын  үйінділер  бетіне  және  өсімдігін  қалпына  келтірумен 

бұзылған учаскелерге төсеу. 

 

Алаңдар өндірімділігін қалпына келтіру 

 

Бұзылған жерлер учаскелерін қалпына келтіру бойынша техникалық шаралар өткізілетін тізімі 

төменде Кестеде 3 26-де келтіріледі.  

 

Кестеде 3 26: Бақыршық БГП аумағындағы бұзылған жерлер учаскелері 

Параметрлер 

өлшем 

бірлік 

алаң 

Бақыршық  БГП  аумағындағы  бұзылған  жерлер 

учаскелері, оның ішінде: 

га 

816.0 

карьер 

га 

139.0 

жыныс үйіндісі 

га 

390.0 

үйінді зумпфлары 

га 

1.00 

тоған-тұндырмалары 

га 

23.0 

карьер суларының тоған-тұндырмасы 

га 

18.8 

буферлі кен қоймасы 

га 

11.0 

қалдық шаруашылығы 

га 

162.0 

жер асты кенінің жоғарғы ғимараттары учаскесі 

га 

5.0 

Кен және байыту фабрикасының учаскесі 

га 

19.8 

көмір өнімдерінің қоймасы* 

га 

9.9 

қазандық учаскесі 

га 

2.8 

ЖЖМ қоймасының учаскесі  

га 

2.0 

шаруашылық  және  ішетін  сумен  жабдықтаудың 

сорғы станциясы учаскесі 

га 

0.4 

ЖЗ қоймасының учаскесі  

га 

1.3 

аммоний нитраты қоймасыны учаскесі  

га 

1.0 

Ақбастаубұлақ  және  Қызылту  жылғаларының  су 

бұрғыш арықтары  

га 

9.8 

су бұрғыш және су бөгеті арықтары  

га 

7.6 

жолдар  

га 

11.6 

*  -  көмір  өнімі  қоймасына,  негізгі  қоймаға,  құламаға  және  су  бұрғыш  каналдарға  арналған  тоған-тұндырма 

алаңдары есебінен  

 

Бұзылған  жерлердің  топырақ  құнарлығын  қалпына  келтіру  бойынша  техникалық  шаралары 

құрылыстарды,  ғимараттардың  және  өндірістік  жабдықтардың  демонтаждауын  аяқтағаннан 

кейін жүзеге асырылатын болады. 

 

Ғимараттарды  демонтаждау  арнайы  жалпы  кендік  демонтаждау/тарату  жобасына  сәйкес 

немесе  жеке  өндіріс  нысандарын  немесе  демонтаждау  жұмыстары  кезінде  қауіпсіздік 

техникасы  жөніндегі  шараларға  сәйкес  жергілікті  демонтаждау  жобаларына  сәйкес 

орындалатын болады.  

 

Бұрын  осы  нысандар  болған  ғимараттардың  сыртына  демонтаждау  жасалғаннан  кейін 

қаншалықты  мүмкін  болса,  табиғи  рельефке  соншалықты  жақын  құламалар  құруға  арналған 

Қызыл жоба ЭӘӘБ,  

3 тарау 

 

 

ZT52-0156/MM 

Желтоқсан 2015 

Соңғы V1.0 

 

Бет. 106 

 

алдын  ала  және  соңғы  жоспарлау  тартылатын  болады.  Соңғы  тегістеу  жобаның  дайындық 

кезеңіне  арналған  жеке  үйінді  алынған  және  төселген  құнарлы  жер  қабатын  төсеуді  қосатын 

болады.  

 

Темір бетонды сутөкпе арықтары сонымен қатар демонтаж жасалатын (ғимараттарға демонтаж 

жасау  жобасына  сәйкес)  және  топырақпен  төгілетін  болады.  Кейбір  ашық  арықтардан  судың 

тұруын және балшық пайда болуын болдырмау үшін қалдырылады. 

 

Қолда  бар  кен  жолдары қалпына  келтірілген  учаскелерге  келу  үшін  пайдаланылатын болады 

және демонтаж жасалады немесе топырақ құнарлығын қалпына келтірілетін болады. 

 

Топырақ  құнарлығын  қалпына  келтіру  жұмыстары  кезінде  ашық  таулы  жұмыстары  кезінде 

пайдаланылған құрылғы пайдаланылатын болады.  

 

 

Карьер жерінің құнарлығын қалпына келтіру 

 

Карьердің  төменгі  бөлігіндегі  кенді  жою  кезінде  жер  асты  құйылу  есебінен  көл  пайда  болуы 

және өндірілген кеңістік жиналуы күтіледі.  Бұл топырақ құнарлығын қалпына келтірудің соңғы 

фазасы карьера контуры астында жатқан қорлардың жер асты өндіруінің аяқталауынан кейін, 

және  жер  асты  таулы  жұмыстарына  қажетті  сутөкпе  шараларын  тоқтатқаннан  кейін  жүзеге 

асырылатын болады.   

 

Карьердің Бақыршық көлінің келесі параметрлері бар: су беті биіктігінің белгісі - 380m; су беті - 

1 150 000м2; көлдің ең көп тереңдігі - 320м; көлемі - 118 млн.м3. 

 

Карьердің алаңының 115 га  -да көл пайда болады деп күтілуде,  ал 24 га-да өсімдігі өздігінен 

қалпына  келтіріледі.  Алдын  ала  болжауларға  сәйкес  карьерді  су  басу  жер  асты  суларының 

жоғарғы  ағын  сулары  және  атмосфералық  шөгінділер  есебінен  жер  асты  таулы  жұмыстары 

аяқталғаннан кейін 35-тен аса жылды алады. Су басу кезеңінің ұзақтылығы гидродинамикалық 

модельдеу нәтижелері негізінде жойылатын болады. 

 

Жыныс үйіндісі топырағының құнарлығын қалпына келтіру 

 

Кенді  пайдалану  мерзімінің  аяқталуы  бойынша  жыныс  үйіндісінің  келесі  сипаттары  болатын 

болады: 

 



  ең жоғары биіктігі - 105м (бірінші қабат - 55м, екінші қабат - 50м); 



  қауіпсіздік бермаларының ең төмен ені - 20м; 



  әр қабат еңісінің бұрышы - 340; 



  ең ұзын нүктедегі ұзындық - 3500м; 



  ең енді нүктедегі ен - 1500м; және 

Қызыл жоба ЭӘӘБ,  

3 тарау 

 

 

ZT52-0156/MM 

Желтоқсан 2015 

Соңғы V1.0 

 

Бет. 107 

 



  жалпы алаңы - 390га. 

 

Жыныс үйіндісі топырағы құнарлығын қалпына келтіру табиғи өсімдігі қалпына келтіру есебінен 

болады  деп  күтіледі.    Табиғи  өсімдігі  қабатын  ынталандыру  үшін  келесі  инженерлік  шаралар 

орындалатын болады: 

 



  Бос жыныстарды қаттауды бастар алдында жыныс үйіндісі алаңынан құнарлы 

жер қабаты алынатын болады және уақытша сақтауға жіберіледі; 



  Шекті  жағдайдағы  үйінді  беті  жоспарланатын  және  өсімдік  қалыптастыру 

процесін жеңілдету үшін қопсытылатын болады; 



  қалпына  келтірілетін  алаңнан  технологиялық  ғимараттарды  және  құрылыс 

қоқыстарын жою; 



  топырақ  құнарлығын  қалпына  келтірілген  жерді  алғашқы  иесіне  тапсырғанға 

дейін барлық инженерлік ғимараттарды жұмыс істейтін жағдайда ұстау; 



  құнарлы жер қабатын үйінділер бетіне салу. 

 

Көмір өнімі қоймасы алаңы топырағының құнарлығын қалпына келтіру 

 

Көмір өнімін сақтау алаңының құнарлығын қалпына келтіру бойынша жұмыстар көлемі келесі 

шараларды қосады: 

 



  көмір өнімінің беткі үйіндісін бульдозермен бұдырлы тегістеу; 



  көмір өнімі үйіндісін бульдозермен ақырғы тегістеу; 



  үйіндіні  жоспарланған  бетіне  саз  қалыңдығын  қалыңдығы  10-20см  салу  және 

тығыздау; 



  үйінді өңіріне олардың опырылып құлауының алдын алу және қорғаныш сазды 

қабаттын нығайту үшін геоторлар орнату;  



  геоторлар ұяшықтарын сазды материалмен толтыру; және  



  тығыздау. 

 

Бетті тегістеу бұзылған жерлерді одан әрі пайдалану үшін қолайлы жағдайлармен қамтамасыз 

ететін  еңкіштермен  қамтамасыз  етілуі  тиіс.  Мұндай  жағдайда  олар  көмір  өнімі  қоймасының 

қоршаған ортаға жел және су мүжілуі есебінен зиянды әсерін болдырмауы тиіс. 

  

Таулы  жұмыстарды  және  жердің  құнарлығын  қалпына  келтіруді  аяқтау  бойынша  көмір  өнімі 

қоймасының келесі сипаттары болады: 

 



  қабаттар саны - 1; 



  қабаттардың ең жоғарғы биіктігі - 15м; 



  қабат еңісінің бұрышы - 270; 



  барынша көп ұзындығы - 490м; 



  барынша көп ені - 140м; және 

Қызыл жоба ЭӘӘБ,  

3 тарау 

 

 

ZT52-0156/MM 

Желтоқсан 2015 

Соңғы V1.0 

 

Бет. 108 

 



  шекті жағдайдағы етегі бойынша алаңы - 5,6га. 

 

Қалдық қоймасы топырағының құнарлығын қалпына келтіру  

 

Қалдық қоймасының жұмысы тоқтағаннан кейін жердің құнарлығын қалпына келтіруге жатады. 

Қалдық қоймасының құнарлығын қалпына келтіру жөніндегі жұмыс мақсаты қалдық қоймасын 

жапқаннан кейін қоршаған ортаның ластауын болдырмау болып табылады. 

 

Қалдық  қоймасын  жабудың  бірінші  кезеңінде  оның  аумағынан  тоған-тұндырма  жойылатын 

болады.  Тоған-тұндырмадан  алынатын  су  тасқын  маусымында  қабылдайтын  су  нысанына 

құйылатын  болады.  Қалдық  қоймасы  тоған-тұндырмасынан  құйылатын  су  жылға  суымен 

араласу есебінен сұйылтылатын болады. 

 

Қалдық қоймасынан су жинаумен қатар қойыртпақ жүйелеріне, су таратқыштарға және сорғы 

құрылғыларына демонтаж жасау жүргізілетін болады. 

 

Қалдық  қоймасынан  су  толық  жиналғаннан  және  артқы  қоспадағы  топырақ  суының  деңгейі 

төмендегеннен  кейін  беті  қабаттың  мүжілуін,  шаң  шығаруларды  болдырмау  және  артқы 

қоспаны тұтастығын қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылданатын болады. 

 

Осы  мақсатпен  беткі тығыздалған  және  кептірілген  артқы  қоспа  қалдық  қоймасының барлық 

алаңы бойынша жыныс және топырақ қабатына 0.6м қалыңдықта салынатын болады. 

 

Қалдық  қоймасы  алаңында  қалдық  қоймасы  аумағына,  Алайғыр  жылғасы  ағылуына  түсетін 

атмосфералық  жауындарды  бұруға  арналған  су  бұрғыш  арықтар  қарастырылатын  болады. 

Қалдық  қоймасының  беткі  қабатын  тегістеу  су  бұрғыш  арықтары  жағына  қарай  шығарумен 

орындалатын  болады.  Тегістелген  беткі  қабатқа  0.2м  қалыңдықта  құнарлы  жер  қабаты  және 

әлеуетті құнарлы топырақ салынатын болады. 

 

Тегістелген  алаңдарда  өсімдіктердің  -  ағаштардың  және  тал-шіліктердің  өздігінен  қалпына 

келтірілуі болады. 

 

Арнатөкпелі  арықтар,  су  бұрғыш  арықтар  және  тоқтататын  су  сіңгіш  арықтар  жұмысын 

жалғастыратын болады. 

 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ,  

4.1-бөлімі 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

Бет.

105 

 

4

 

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ФОНДЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР 

 

4.1

 

Кіріспе 

 

Қазақстан Республикасы – бұл суық қысы мен қуаңды ыстық жазымен континеталдық климаты 

басымды болып келетін құрлық ішіндегі ел.  Шығыс Қазақстан облысында орналасқан зерттеліп 

жатқан нысанның аумағындағы атмосфералық ауаның температурасы жазда 40

о

C мен қыста -

49

о

C  аралықта  құбылады.  Нысан  далада,  негізінен  терең  емес  сайларымен  адырлы  жерде 

орналасқан.  Қалба  жотасының  бір  бөлігі  болып  табылатын  жақын  арадағы  таулар  оңтүстік-

шығысқа қарай шамамен 100 км арақашықтықта орналасқан және сол жерде жақын арадағы 

ормандар да етек алған. Қалба жотасы Алтай Тауларының сілемі болып табылады және оның 

биіктігі 1 700 м. жетеді. Ертіс өзенінің тармағы болып табылатын аумақтың су арналары Қызыл-

Су өзеніне құяды.  Тау-кен өндіру кәсіпорынның аумағы балтық жүйесі бойынша теңіз деңгейі 

үстінде  шамамен  400  м.  белгісінде  және  нысан  ауданында  биіктіктері  шамамен  50  м. 

максималды  әртүрлігімен  орналасқан.  Бұл  аудан  өте  сирек  халқы  бар  жартылай  қуаңшылық 

жерімен  ұсынылған.  Нысанның  географиялық  орналасуы  халықаралық  және  жергілікті 

мәнмәтінде 1.1 картасында ұсынылған. 1.2 картасында ШҚО қалалық орталықтарына қатысты 

Қызыл жобасының аумағы көрсетілген.  

 

4.1.1

 

ЭӘӘБ фондық зерттеулерінің форматы. 

 

Фондық  зерттеулер  сатысында  құрылыс,  пайдалану,  жою  кезеңдерінде  және  жоюдан  кейінгі 

кезеңде оларға жоспарланып отырған қызметтің нәтижесінде әсер берілуі мүмкін орын алып 

отырған жағдайлардың нақты сипаттамасын алуға мүмкіндік беретін тиісті экологиялық және 

әлеуметтік  жағдайлардың  талдауы  жүзеге  асырылады.  Фондық  жағдайлардың  талдауы 

жоспарланып отырған қызметтің, әсер етулерді жұмсарту үшін іс-шаралардың жоспарлауының 

және  қалдықты  әсер  ету  мониторингінің  әлеуетті  әсер  етуіне  бағалау  үшін  негізді 

қалыптастыруға  мүмкіндік  береді.  Фондық  жағдайлар  және  ағымдағы  мәртебесі  мен 

экологиялық  және  әлеуметтік-экономикалық  жағдайдың  шарттары  бойынша  ақпарат  әртүрлі 

қайнаркөздерден алынған, соның ішінде:  

 



  Жергілікті  кеңесшілермен  жинақталған  бастапқы  егіс  деректері  (ҚОӘБ  әзірлеу 

кезінде); 



  Қызылмен  бірге  жұмыс  істейтін  WAI  мамандарымен  жинақталған  әлеуметтік 

саланың фондық зерттеуінің бастапқы егіс деректері;    



  SRK жинақталған алғашқы гидрологиялық егіс деректері; 



  Бұқаралық  қайнаркөздерден,  жергілікті  статистика  агенттіктерінің  жазбалары 

мен басқа да қолжетімді деректерден алынған қосымша мұрағат деректері;  



  Кеністікті беткейлі деректерді ұсыну үшін карталау 



  Жергілікті кеңесшілермен дайындалған сапалы және сандық талдау және WAI-

мен өткізілген қосымша талдаумен расталған. 

 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ,  

4.1-бөлімі 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

Бет.

106 

 

4.1.2

 

Экологиялық фондық деректер   

 

ЭӘӘБ  мақсаттары,  фондық  деректерді  жинау  және  қарастыру  үшін  экологиялық  фондық 

деректер Figure 4.1 көрсетілген жоба ауданынының зерттеуі арқылы анықталады. Жеке зерттеу 

облыстары  ұлғайтылған  жерлерде,  шекара  осы  бөлімдегі  жекелеген  бөліктері  шектерінде 

белгіленген. 

 

Жобаға арналған фондық зерттеулердің облыстары одан артық кеңейтілуі мүмкін және жобаны 

жүзеге асырудың салдары ретінде, әлеуетті әсер етуді бағалау үшін белгіленген жерлерден одан 

үлкен ауданды қамтуы мүмкін; және бұл өзгерістер 5-ші бөлімнің тиісті бөліктерінде анықталды. 

Осылайша,  4-ші  бөлімде  белгіленген  фондық  зерттеулер  учаскелері,  әлеуетті  әсер  етудің 

ықпалы өлшенетін нәтижеге ие болуы мүмкін жерлерді ұсынуға міндетті емес; олар ауданның 

талдауы үшін белгіленіп олардың шектерінде экологиялық, әлеуметтік-экономикалық деректер 

мен қоғамдық мүдделер тұтас болып қабылданған Жоба мәнмәтінінде тиісті болып табылады. 

жүктеу/скачать 57,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: