Национальное воспитание

54

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 37.374

C.С. Джанкадыров

Қазақ инженерлік, қаржы - банк академиясының

аға оқытушысы, магистр

ЖАСТАР АРАСЫНДА ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫС 

ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ

Мақалада жастардың психологиялық проблемалары; жастар арасында әлеуметтік-психо-

логиялық жұмыс жүргізудің бағыттары; психологиялық мәселелерді шешудің басты қадам-

дары талданады және жіктеледі.

Түйін сөздер: психологиялық проблемалар, әлеуметтік-психологиялық жұмыс, психо ло-

гиялық құзіреттілік, субъектілік, мәселенің шешімі, субъектілікті дамыту тренингі.

В статье анализируются и классифицируются психологические проблемы молодежи; ос-

новные направления социально-психологических работ среди молодежи; алгоритм реше-

ния психологических проблем.

Ключевые слова: психологические проблемы, социально-психологическая работа, пси-

хологическая  компетентность,  субъектность,  решение  проблемы,  тренинг  развития  субъ-

ектности.

The article analyzes and classifies the psychological problems of youth, the main directions of 

social and psychological work among young people; algorithm for solving psychological prob-

lems.

Key words: psychological problems, psycho-social work, psychological competence, subjec-

tivity, problem solving, training, development of subjectivity.

Қазақстан  Республикасының  Президенті 

жә не жастар саясатына тоқталсақ, біз, тәуел-

сіз   дік бесігінде тербеліп өскен бақытты қазақ 

ел і  нің ұландары, мемлекетіміздің қазіргі же-

тіс    тіктері  –  бұл  партиямыздың  басшысы, 

әле м таныған ірі саяси қайраткер, Қазақстан 

Респуб ликасының  Президенті  Нұрсұлтан 

Назарбаевтың  басшылығымен  жүргізіліп 

жат  қан сан алуан реформалардың заңды нә -

т и жесі  екенін  мақтан  тұтамыз.  Себебі,  ел і -

мізде қазіргі таңда әр жас азаматтың то лық-

қан ды  дамуына  арналған  жан-жақты  тетік-

тер  жа сақталғандығы  айқын  көрініс  табуда 

[1].

Жастар  өмірінде,  іс-әрекеті  мен  қарым-

қа ты насында  ерекше  психологиялық  жол-

  ерекше  психологиялық  жол-

ерекше  психологиялық  жол-

  психологиялық  жол-

психологиялық  жол-

  жол-

жол-

мен  шешуді  қажет  ететін  жәйттер  аз  бол-

май тыны  белгілі.  Мысалы,  жастардың 

ар а сында  кәсіби  білім  меңгеруі  күрделі 

мә  селе  бо латындары  да  кездеседі.  Біздің  іс

 

-тәжірибеден  өз  әлеуеттерін  толық  қол дан-

бай  тын, ерік-күштерін шамалы ғана жұм сай-

тын болашақ мамандар да жетерлік. Кей бір 

жастардың оқу, еңбек іс-әрекеттері ба рынша 

нәтижелі,  әлеуметтік  тұрғыдан  құп тар лық-

тай  болғанмен,  осыған  шамадан  тыс  күш, 

қажыр-қайрат  жұмсалу  салдарынан  ол ар-

дың психологиялық қажуы, титықтауы, сар-

қы луы,  жалпы  тіршілік  әрекетінің  шырқы 

бұ з ылуы  орын  алады.  Одан  кейін  адамның 

бар лық күш-жігері осы сәйкессіздікті жоюға 

ға на  арналады.  Іс-әрекетінен  мәнді  нәтиже 

алу ға кеткен күш-қайраттың есебін толтыра 

ал май, кейбір жастардың дамуында тоқырау, 

рег ресс,  деформация,  деградация,  фрустра-

,  деформация,  деградация,  фрустра-

деформация,  деградация,  фрустра-

,  деградация,  фрустра-

деградация,  фрустра-

,  фрустра-

фрустра-

ция  сынды  тұлғалық  кері  өзгерістер  орын 

ал уы да кездеседі.

Сондықтан іс-әрекетте, қарым-қатынаста 

пси   хологиялық проблемалардың пайда бол-

уы жастардың осы жағдаятты танып, қа был-

55

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

дау дағы  қайшылықпен  немесе  жағ даяттың 

өз  ішін дегі  қайшылықпен  байланысты  [2]. 

Сон   дықтан іс-әрекет, қарым-қатынас бар ыс-

ын    да немесе оларды қабылдау, жүзеге асы-

ру ере к шеліктерімен байланысты пайда бо-

ла тын  қайшылықтарды  жастардың  саналы 

түр  де аңғарып, тануы қажет. Жастардың өз 

ба  сын дағы,  өміріндегі  психологиялық  про-

бле   маларды анықтай алуы аса маңызды бо-

 анықтай алуы аса маңызды бо-

анықтай алуы аса маңызды бо-

 алуы аса маңызды бо-

алуы аса маңызды бо-

 аса маңызды бо-

аса маңызды бо-

 маңызды бо-

маңызды бо-

 бо-

бо-

лып келеді. Осыған орай жастар өміріндегі 

әл  е у меттік-психологиялық  күрделі  жағ дай-

лар ды  айқындау  үшін  эксперименттік  жұ-

мыс  жүргізілді  [3].  Оған  студенттер  мен 

мек тепте  педагогикалық  қызмет  ат қа рып 

жүр гендеріне 1-5 жыл болған жас мұға лім-

дер қатысты. Мұнда сауалнама, сұхбат ар қы-

лы жастардың өмірінде болатын тип тік әлеу-

ме т  тік-психологиялық  проблемалар  тізімі 

жа  сал ды.  Зерттеуге  қатысқан  жастардың 

жа у ап тарындағы  айтылған  психологиялық 

про б лемалар  мазмұны  бойынша  жіктеліп, 

бы лай ша топтастырылды:

Проблема  ретінде  қабылданып,  таны ла-

тын кейбір тұлғалық ерекшеліктер: сенім сіз-

дік; ұял шақтық; қорқақтық; жалқаулық; сен-

гіш тік; күмәншілдік т.с.с.

Қарым-қатынасқа байланысты проб ле ма-

лар: қарым-қатынас жасау дағдысының жет-

кіл іксіз болуы; әрқашан адамдармен тіл та-

бы са  алмау;  бастамашылдықтың  жетіспеуі; 

тұйықтық т.с.с.

Оқу,  еңбек  іс-әрекетіне  қатысты  проб-

ле  малар:  сәтсіздікке  бой  алдыру;  іс-әре кет-

те ріне  көңілдің  толмауы;  уақытты  жеткізе 

ал мау; өзара әрекеттестікті тиімді орната ал-

мау; ерік-жігердің жетіспеуі т.с.с.

Тұр мыс  жағдайына,  тіршілік  әрекетіне 

бай ланысты  проблемалар:  мекен-жайдағы 

жағ даймен қанағаттанбау; дем алуға уа қыт-

тың болмауы; күн тәртібін сақтай алмау т.с.с.

Материалдық жағдайлардан туындайтын 

про блемалар: қаржыны үнемдей алмау; ма-

те р иалдық жағынан тәуелсіздіктің болмауы; 

материалдық жағдайға байланысты дәр менс-

іздікті сезіну, кредит ала алмауға және алған-

дар дың оны өтей алмауына байланысты пси-

хо ло гиялық тығырықтар т.с.с.

1. Өзін-өзі танытуға, өзін-өзі актуал дан ды-

руға орай проблемалар: өмірде өзіндік ор ын 

табудың қиыншылығы; болашақтың бұ л ы ң-

ғырлығы;  өзіндік  танымның  жет кіл ік сіз   дігі; 

өзіндік бағаның дәлме-дәл болмауы т.с.с.

2.  Жеке  бастың  проблемасы  ретінде  қа-

был данатын, түсінілетін әлеуметтік орта да ғы 

мәселелері:  отбасындағы  жағдайдың  ауыр-

лы ғы; жақын адамның денсаулығындағы мә-

се л елер; «қазіргі адамдардың өзгеруі» т.с.с.

3.  Физикалық  денсаулыққа  байланысты 

жә не  психологиялық  денсаулыққа  қатысты 

про блемалар:  шаршау,  қажу  жәйті;  ден сау-

лық тың  нашарлауы;  қорқынышқа,  стреске 

бой алдыру т.с.с.

4.  Қорғаныс  механизмінің  орнығу  проб-

ле масы: зерттеуге қатысқан екі студент пен 

5  жас  маман  өздерінде  ешқандай  проблема 

түб егейлі жоқ екендігін мәлімдеді. Бұл жағ-

дай  ола рдың  саналы  түрде  аңғарылмаған, 

те реңде жатқан проблемаларының бар екен-

дігін  және  осы  орайдағы  қорғаныс  меха-

низм дерінің ықпалын танытады.

Мұнда  кейбір  тұлғалық  ерекшеліктерге, 

қа рым-қатынасқа және оқу іс-әрекетіне бай-

ланысты проблемаларды студенттердің көп-

шілігінің  көрсетуі  біздің  зерттеудің  өзек-

тілігі  мен  маңызын  аша  түседі.  Кәсіби  біл-

ім  алу  прак тикасында  қажеттіліктерінің 

қа на ғаттандырыла  қоймауына  байланысты 

жә не  оған  көңілдері  толмаудан  болашақ 

ма ман дар  өздері  іс-әрекет,  қарым-қатынас 

жә не  пси х ологиялық  даму  салаларына  қат-

ы с ты проблемаларды нақтылаған. Бұл про-

б  лемаларды талдап, топтастырғанда оқу іс-

әрекетіне  қатысты  проблемалардың  маз мұ-

ны ерекше назар аударуды қажет етті. Олар 

маз мұны, технологиясы және нәтижесі бой-

ын ша үш топқа ажыратылды.

Өмірдегі түрлі проблемалық жағ даяттар-

дың не гізіндегі қайшылықтарды ту ып, олар -

дан  «қашпай»,  оңтайлы  шешу  тұл ға ның 

субъек тілігі  мен  психологиялық  даяр лы ғы-

ның жаңа бір деңгейге көтерілетінін біл діре-

ді.  Осыған  орай  біздің  экспериментке  қа-

тыс  қан  жастардың  субъектілік  тұрғысынан 

іс-әре кетте,  қарым-қатынаста  орын  алатын 

56

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

про  б лемалық  жағдаяттарды  психологиялық 

бі л ім ді қолданып, құзіреттілікпен шешу тә -

с іл  дерін  жетілдіруіне  аса  назар  аударылды. 

Атап айтқанда, жастардың белсенділік, бас-

та ма шылық,  дербестік  сынды  субъектілік 

көр  сеткіштерін өзекті етуі арқасында пси хо-

ло гиялық  құзіреттілік  тұрғысынан  про б ле-

ма  лық  жағдаяттарды  тауып,  шешу  мотива-

ция  сын арттыру мәселесі қойылды.

Осыған байланысты өмірдің күрделі жағ -

дай ларында  тұлғаны  психологиялық  кө  мек 

бе ру бағыттарын былайша талдап, жина қта-

дық:

1) проблемалық жағдаяттарды сана лы аң-

ғару және түсіну процесінде псих о ло гия лық 

сауа ттың негізге алынуы;

2)  проблемалық  жағдаяттарды  шешу  ке-

зін  де  пси хологиялық  құзіреттіліктің  де,  су-

б ъ ектілік  ұстанымның  да  қисынды,  яғни 

қара ма-қар сы емес, бірізді, дәлелді болуы;

3) психологиялық құзіреттілік пен субъек-

ті лік ұстанымның рефлексиялануы;

4) іс-әрекеттегі, қарым-қатынастағы су бъ-

ек тілік ұстанымның психологиялық заң дыл-

ық тарын түсіну;

5) психологиялық құзіреттілік пен субъек-

ті лік  ұстанымды  өзекті  ету  мен  жетілдіру 

бо йы  нша тәжірибе жинақтауға қабілеттілік;

6) дербес түрде өмірдегі әр түрлі пси хо-

ло гиялық проблемаларды тану және түсіну, 

ол ар ды  дәлме-дәл  шешудің  әдіс-тәсілдерін, 

құ рал-формаларын анықтау.

Осыған орай,   жастар арасында әлеуметтік-

пси  х ологиялық  жұмыс  ұйымдастырудың 

бас   ты бір формасы ретінде субъектілікті да-

мы ту  тренингі  алынды.  Мұнда  жастардың 

мі нез-құлқы, жүріс-тұрысы, әрекеті, қарым-

қа тынас  жасау  ерекшеліктері  сипатталған 

рө л дік  ойындар,  проблемалық  жағдаятты 

та л дау, пікірталас әдістері қамтылған трен-

ин г  ұйымдастырылып,  өткізілді.  Әркім 

үш ін  субъективті  мәні  бар  проблемалық 

жа ғ даятты  талдап,  шешуге  ықпал  ететін 

мы надай тапсырма ретіндегі қадамдар үлгі-

лен ді:  а)  жағдаят  мазмұнына  орай  ондағы 

тұл  ға лардың (егер өздеріне қатысты болса, 

он да өздерінің) мінез-құлқына, жүріс-тұры-

сы на  сипаттама  беру;  ә)  жағдаят  бойынша 

тұ л ғалардың (егер өздеріне қатысты болса, 

он да  өздерінің)  мінез-құлық,  жүріс-тұрыс, 

әре кет ету, қарым-қатынас жасау мотивтерін 

анық тау; б) ғылыми білім негізінде псих оло-

гия лық  ықпал  етудің  (мінез-құлық,  жүріс-

тұ рыс мәдениет, әдеп негізінде өзгеруі үш ін) 

оңтайлы тәсілдерін талдап, ұсыну; в) проб-

лемалық  жағдаят  негізінде  тұлғалардың 

(ег ер  мәселеге  қатысы  болса,  өздерінің  де) 

мі нез-құлық,  жүріс-тұрыс,  әрекет  ету,  қа-

р ым-қатынас  жасау  ерекшеліктерін  өзіне-

ба ғ дарлы  субъектілік  пен  психологиялық 

құ з ірет  дәрежесінен  сипаттап,  талдау;  г) 

про б ле малық жағдаяттағы қайшылықтарды 

тау ып,  шешу  негізіндегі  субъектілік  пен 

пси хо логиялық құзіреттің өзекті болуы жә-

не жетілдіру мүмкіндіктері бойынша қоры-

тын ды жасау.

Жалпы,  біздің  зерттеу  жастар  арасын-

да  әлеу  меттік-психологиялық  жұмыс  ұй-

ым     дастырудың  көкейтестілігін  ай қын  дап, 

олар  дың  түрлі  проблемалық  жағ даят та р ын 

анықтауға және өмірдің күр де лі жағ дай ла р-

ын да дәлме-дәл шешім қа был дау ға ма шық-

тандыратын  субъектілікті  дамыту  тре нин-

гінің тиімділігі анықталды.

ӘДЕБИЕТТЕР

1.  ҚР-ның  президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  «Әлеуметтік  экономикалық  жаңғырту  — 

Қазақстан  дамуыныФң  басты  бағыты»  Қазақстан  Халқына  Жолдауы  Егемен  Қазақстан 

27.01. 2012.

2.  Л.И Анцыферова. Личность в динамике: некоторые итоги исследования // Психол.

журн. – 1992. – Т.13. №5.

3.  А.Р. Ерментаева Студенттерді психологиялық дайындау негіздері (Монография). – 

Өскемен: С.Аманжолов ат. ШҚМУ баспасы, 2007.

57

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 3.37.371

А. Қ. Кудекова 

Алматы қаласының, химия билогия бағытындағы 

Назарбаев Зияткерлік мектебінің кураторы 

БАЛА ТӘРБИЕСІ - ЖАУАПТЫ ІС

Мақалада  балаға  дұрыс,  оңтайлы  тәрбие  берудегі  отбасының  рөлі  сипатталады. 

Отбасындағы ата-ананың міндеті, балаға тәрбие беруде мәдени құндылықтар мен ұлттық 

құндылықтар  негізі  талқыланады.  Сондай-ақ,  балаға  ұлттық  тәрбие  негізінде  қоғамға 

бейімдеу жолдары көрсетіледі.

Түйін сөздер: отбасы, тәрбие, ұлт, ата-ана, қасиет

Традиционно главным институтом воспитания является семья. То, что ребенок в детские 

годы  приобретает  в  семье,  он  сохраняет  в  течение  всей  последующей  жизни.  Важность 

семьи как института воспитания обусловлена тем, что в ней ребенок находится в течение 

значительной части своей жизни, и по длительности своего воздействия на личность ни 

один из институтов воспитания не может сравниться с семьей. В ней закладываются основы 

личности ребенка, и к поступлению в школу он уже более чем наполовину сформировался 

как личность.

Ключевые слова: семья, образование, этническая принадлежность, родители, атрибут

Traditionally, the main training institution is the family. That the child as a child gets in the 

family, it retains throughout later life. The importance of the family as an institution of education is 

due to the fact that her child is in for much of his life, and the duration of its effects on the person 

or one of the institutions of education can not be compared with the family. It lays the foundations 

of a child’s personality, and to enroll in school, he had more than half was generated as a person.

Keywords: family, education, ethnicity, parents, quality

«Отан отбасынан басталады» - деген мақ-

ал ды жиі қолданамыз. Иә,отбасы – дегеніміз 

ша ғын  мемлекет  болса,  оның  іргетасын 

қалы птастыратын  әке  мен  ана,  бала  болып 

та б ылады. Сол отбасындағы ішкі тәртіп пен 

тәр биені  дұрыс  орнату  ата-ананың  міндеті. 

Се б ебі: «баланың бас ұстазы –ата-анасы» - 

деп тегін айтылмаған.

Бала тәрбиесі- ұлттың ерекшелігі мен құн-

дылығын сақтайтын басты қағидалардың бі-

рі. Әр ел,ұлт тән салт-дәстүрімен, ортақ құн-

ды лықтарымен  ерекшеленеді.  Сол  құн ды-

лық тарды  әрбір баланың сана сезіміне дары-

тып,жүр егіне  ұялатуына  себепкер  баланын 

ата-анасы  мен  ұстазы  екені  бәрімізге  аян. 

Дү  ниеге келген сәбиді тәндік жағынан да

 

му -

ды қамтамасыз етіп, өмір бойы рухани жа  ғ-

ынан  жетілдіріп,  оны  тұлға  ретінде  қалып-

тас тырады.  Отбасындағы  берілетін  тәрбие 

қо ғам дағы жағдайға әсер етеді.Баланың от-

ба сын дағы  тұлғалық  қасиетін  жетілдіретін 

жағ дайдың бірі - отбасы ішілік және от ба  сы-

нан  тысқары  атқарылатын  еңбек.  Отба сын-

дағы күнделікті тұрмыс қажеттігін қам та м-

асыз етуден туындайтын еңбек баланы әлеу-

ме т тік қатынасқа түсіріп, оны ересек өмірге 

тәр биелейді.  Сондай  еңбектің  барысында 

ба ла ның  жауапкершілігі  артып,  еңбек  ету 

қа

  

 жеттігін  түсінеді.  А.  С  Макаренко  «Ата 

-  аналарға  арналған  кітабында»  «Бала  тәр-

биесінде сіздің іс қимылыңыздың өзі ше ш у-

ші рөл атқарады. Сіз тәрбиені сөз арқы лы не-

ме се үйрету, бұйыру арқылы іске асырамын 

деп  ой ламаңыз.  Тәрбие  өмірдің  әр  сәтінде 

іс ке аса ды. Тәрбие сіздің қалай киінетініңіз, 

сөй лей тініңіз,  қалай  күлгеніңіз,  осы  іс  әре-

58

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ке ттің барлығы бала үшін өте маңызды. Ал 

отбасында  сіз  дөрекілік  көрсетіп,  жұба йы-

ңыз ды жәбірлесеңіз осы ісіңізбен сіз балаға 

жа ман  тәрбие  бересіз»[1],  -  дейді.  Жақсы 

пер  зент ата - ана қолындағы аманаты. От ба-

с ы  нда баланың жан дүниесін рухани пә кті гі-

не тәрбиелеген абзал. 

Қазақтың өн бойынан табылатын қасиет-

тер ге адалдық, ержүректік,батылдық,қонақ-

жай лылық сынды ізгі қасиеттер дарыған.Бұл 

тек атаның ақылы ақылы, ананың мейі рі мі-

нен  ғана  берілетін  қасиеттер.Сол  қасиетті 

әр бір баланың бойынан көруіміз үшін бала 

тәр биесіне  дұрыс  көңіл  бөлуіміз  қажет.От-

ба  сында  ата  -  ананың  ықыласына  бөленіп, 

тәр бие көріп өскен бала балабақшада да мек-

тепте де өз ісіне жауап бере алады. Ұлт тәр-

биесі - ұлт болашағы. Егеменді еліміздің ер-

тең гі болашағы жас ұрпақ тәрбиесі. Білімді 

де нсаулығы мықты азамат өсіру үшін, мектеп 

бо лып ынтымақтасып та ат салысуымыз қа-

жет.  Кейін  опық  жеп  бармақ  тістемеу  үшін 

бала ны  қаршадайынан  дұрыс  тәрбиелеуге, 

ба ла  бақытының  шынайы  бағбаны  болуға 

ат са лысқан жөн. 

Бала бақытының кепілі - ата – ананың өн-

е  гелі  тәрбиесінде.  Баланы  жанұяда  дұрыс 

тәр бие леу,  оның  мектепте  жақсы  оқуына, 

бо ла шақта  жақсы  азамат  болып  шығуына 

үл кен  ықпалын  тигізеді.  Үйде  балаларды 

жа зу сызуға, ауызша есепке машықтандыру, 

ол арға қызықты әңгімелер айтып беру си яқ-

ты істермен қоса оларды бір мезгіл үй ша-

руа сымен айналыстырып отырса, бала үш ін 

оның маңызы зор. Бұл ретте бала бір ін шіден 

білімге құштар болса, екіншіден ол ең бек ке 

дағдыланады. Ал еңбек пен білім ег із екенін 

естен шығармауымыз керек. Жас жет кін шек-

ке жа н ұяда дұрыс тәрбие берілсе, болашақта 

од ан  үл кен  нәтиже  күтуге  болады.  Дұрыс 

тәр  бие алған бала ата - анасын қуантып оты-

ра ды.  Балаға  дұрыс  тәрбие  берудің  өзекті 

бір  са ласы  жас  жеткіншекті  еңбекке  деген 

әлеу меттік көзқарасын қалыптастыру болып 

та бы лады.  Бұны  тек  мұғалімдер  ғана  емес 

әр бір ата - ана қолға алып, өз балаларының 

гүл, ағ аш егіп, ауланы көгалдандыру сияқты 

игі лікті іске қатысуын қадағалап отыруы ке-

рек. Сонда ғана еңбексүйгіштік қасиет берік 

дағ дыға айналады. Еліміздің болашағы - ер-

теңгі  тәртіпті  де  тәрбиелі  ұрпақ  екені  дау-

сыз.  Сол  тәртіпті,  тәрбиелі  ұрпақ  өсіру 

-  бар шаға  ортақ,  әрі  міндет.  Құрметті  ата 

-  аналар,  балаларыңыздың  бойынан  жат 

қы лық  көрсеңіздер,  мұғалімдерді  жол дас -

тарын,  қоғамды  кіналаудан  гөрі,  «мен  ба-

лам ды  тәрбиелеуде  қай  жерінен  ағаттық 

кет ті, баламның бойына жақсы әдет сіңі ру-

де, жақсы тәрбие беруде қай жерден жа  ңы-

л дым» деген ой түйсеңіздер екен. Тәр би е нің 

от  басынан  басталатыны  сөзсіз.  Күн де лі-

кті  «беті  қолыңды  жу,  тісіңді  тазала,  өті-

рік  айтпа,  біреудің  затын  рұқсатсыз  ал ма 

т.  б»  деген  сияқты  сөздерді  айтуға  же ңіл 

болғанмен,  осы  сөздердің  тәрбиелік  мә ні 

зор  екенін  естен  шығармау  керек.  Осы дан 

бала  тазалыққа,  шыншылдыққа,  ұқып ты-

лық қа үйренеді. Адам баласының шыр еті п 

өмірге  келгенде  көретіні  ата  -  ана,  ал  ата  - 

ана өмірінің жалғасы - бала. Өмірінің жал-

ға сы баласының керемет ғалым болмаса да, 

тәрбиелі  үлгілі,  ақылды  кішіпейіл,  бау ы р-

мал,  мейірімді  болып  өсуін  ата  –  ана  қа да -

ғалайды. «Тәрбие басы тал бесік», «Ұя да не 

көрсең,  ұшқанда  соны  ілерсің»  деп  айтыл-

ға н  дана  сөздер  текке  айтылмаса  керек.Өр -

ке ниет  жолында  алға  ұмтылған  ұлт,  ең  ал-

ды  мен  жастарға  оқу  білім  беру  ісін  дұрыс 

жол ға қо юы тиіс. Сондықтан да Елбасымыз 

XXI ғасырды білім жарысы ғасыры деп атап 

от ыр. Тәрбиенің мақсаты пәнді керемет мең-

гер ген  оқушы  тәрбиелеу  емес,  ең  бастысы 

ад а мды  тәрбиелеу.  Бүгінгі  күні  біз  –  әлем 

хал қы,  бір  кісідей  жаңа  дәуір,  жаңа  ғасыр 

-  жа ңа  мыңжылдыққа  аяқ  басып  отырмыз. 

Шәк ә рімнің: «Адамның жақсы өмір сүруіне 

үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан 

ба сым болатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза 

жү рек. Бұл саналар адамды дүниеге келген 

күн нен  бастап  тәрбиелейді»[2]-  деген  сөзі 

бар.Қазақ  халқы  баланы  дүниедегі  барлық 

асыл дан  жоғары  бағалаған,  болашағына, 

арма нына бағалаған. Сондықтан да хал қым-

ыз «Ба лалы үй - базар, баласыз үй - мазар» 

деп асыл сөзін арнаған.

59

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Қазі ргі уақытта бала тәрбиесінің табысты 

бо луы ата – аналардың тәжірибесіне, кәсіби 

ше б ер лігіне,  ынтымақтастығына,  отбасы 

мү ше лерінің  өзара  қарым  –  қатынасына, 

көз қарастарының  және  мақсаттарының 

бір лігіне  байланысты.  Ол  үшін  ата  –  ана-

лар күнделікті өмірде балаларының мін ез – 

құлқына, қажетті қасиеттердің қал ыпт асу ы-

на назар аударуды, тәрбие үрдісінде теріс қы-

лық   тарды болдырмауды ойластыруы шарт. 

«Ұл  тәрбиелей  отырып,  жер  иесін  тәр-

бие лейміз,  қыз  тәрбиелей  отырып,  ұлтты 

тәр биелейміз»[3].  Отбасындағы  тәрбие  әр-

бір мүшенің өзін - өзін сақтау, ұрпақты жал-

ғастыру, өзін - өзі сыйлау қажеттігінен туын-

дай ды.  Отбасында  адамның  жеке  басының 

қа с иеті қалыптасады. 

«Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие бе -

рі луі  керек,  тәрбиесіз  берілген  білім  адам-

заттың қас жауы, ол келешекте оның бар лық 

өміріне  апат  әкеледі»-  дейді  Әл  -  Фараби. 

Сонымен  қорыта  келе,  жас  ұрпаққа  тә лім 

тәрбие беруді қоғам болып, ұстаздар қау ымы 

болып, ең бастысы ата - аналар болып қол ға 

алсақ  болашағымыз  жарқын  болмақ.  Бала-

лар ы мызды отансүйгіштікке, ата - баба салт - 

дәстүрін құрметтейтін ұрпақ тәрбиелеу бар-

ша ға  бірдей  міндет.  Бала  тәрбиесіне  көңіл 

бөл ген  отбасының  болашағы  әрқашанда 

жар қ ын болатынына сенімім мол. 

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Б.А. Баянқызы «Бала тәрбиесі - жауапты іс» http://infourok.ru/ 

2. «Бала тәрбиесі жайлы баяндама» http://bilimsite.kz/ustaz/

3. Г. Жолмұқанова «Айнагүл» балабақшасының тәрбиешісі «Отбасы – тәрбие бастауы» 

http://infourok.ru/otbasy__trbie_bastauy_bayandama-396198.htm

Білім - бір құрал. Білімі көп адам құралы  сай ұста сықылды, не істесе де келістіріп істейді. 

Ахмет Байтұрсынұлы

60

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 8.82.82

Р. Қ. Оразова

Абай атындағы ҚазҰПУ

шығыс тілдері кафедрасының аға оқытушысы.

 

АБАЙДЫҢ ШЫҒЫСТЫҚ АРАБ ӘДЕБИЕТІМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Мақалада қазақтың ұлы ақыны Абайдың өмірі мен шығармашылығын зерттей отырып, 

оған әсер еткен шығыс әдебиеті мен классиктерінің ақын шығармашылығында алған ор-

нын  анықтаған  зерттеуші  ғалымдардың  пікірлері  түйінделеді,  еңбектерінен  мысалдар 

келтіріледі. Жалпы, Абай өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының белгілі бір дәуірдегі 

өмірінің бейнесі дейтін болсақ, ол туралы зерттеу еңбектер мен шығармаларын жан-жақты 

талқылау әлі де жалғаса береді деген ойдамыз.

Түйін сөздер: ақын, жазушы, ұстаз, тәрбие, дін, әдебиет.

В статьи рассматривается мнения ученых исследовавшие жизнь и творчество великого 

народного поэта и просветителя Абая, и повлиявших на его творчество восточную лите-

ратуру и восточных классиков, примеры из его стихов. Если считать, что всё творчество и 

жизнь великого классика отражает жизнь казахского народа в определенный период, то на-

деемся, что исследования творчества поэта найдут свои продолжения. 

Ключевые слова: поэт, писатель, педагог, образование, религия, литература.

The article discusses the opinions of scientists who have studied the life and work of the great 

national poet and enlightener Abai, and Oriental Literature and Oriental Classics, which influenced 

on his work and examples of his poems. If we consider that the whole life and works of the great 

poet reflects the life of the Kazakh people in a certain period, we hope that the study of the poet 

will find its continuation.

Keywords: poet, writer, teacher, education, religion, literature.

Қазақ әдебиеті мен араб әдебиеті туралы 

сөз қозғағанда, қазақтың бас ақыны Абайға 

соқ пай өтуге болмайды. Қазақ және шығыс 

ел дері  әдеби  байланыстарын  сөз  ете  оты-

рып, біз Абай шығармаларының шығыстық 

та мы рын, түп-төркінін Ислам дінімен бірге 

кел ген араб мәдениетінің Орта Азия мен қаз-

ақ  жеріне  енуімен  байланыстырамыз.  Араб 

мә де ние тімен бірге келген араб жазуы, араб 

ті лі мен ислам діні, сол арқылы енген араб 

клас  сикалық  әдебиетінің  үлгілерінің  Абай 

дүн иетанымына  да  қаншалықты  ықпал  ет-

ке ні  жайында  да,  оның  шығармаларының 

Шы ғыс  әдебиетімен  сабақтастығы  тура-

лы  да  көптеген  зерттеу  еңбектер  жазылды. 

Ұлы  ақынның  шығармаларының  араб  әде-

биетімен  байланысы  жөніндегі  іргелі  мә с-

е лені  ғылыми  тұрғыдан  зерделеу  ісіне  жол 

аш қан  ғалым  М.Әуезов  болды.  Ол  «Әр 

жыл дар ойлары» атты еңбегінде Абай мұра-

ларын саралай отырып, «тегінде, Абай шы-

ғар маларының  барлық  қор,  нәрі  үлкен  үш 

ар надан құралады: бірінші, ең молы – қаз ақ-

тың халық әдебиетінің мұра-тумалары, екін-

шісі  –  Шығыс  әдебиетінен  келген  және  ең 

аз сезілетін белгілер, үшіншісі – Батыс әде-

бие тінің  үлгі-өрнектері.  Абай  ұлағатының 

биі кке көтерілуіне, дүниетаным көкжиегінің 

кеңе юіне ықпал еткен екінші арна – негізінен 

шы ғыстық  араб  әдебиеті  десек,  артық  айт-

қан дық  емес»  [1]  деген  болатын.  Содан 

бері  Абай  мұраларының  Шығысқа  қатысы 

жай ын да  қазақтың  бүкіл  ғалымдары  қалам 

тарт қан десек артық айтқандық болмас. Бұл 

үшін ұлы ақынның жастық шағына үңілсе де 

же тіп жатыр. Зейінді шәкірттің Ахмет Ри за 

медресесінде  оқып  жүргенде  өздігінен  із-

деніп жүріп тапқан Шығыс шайырлары жас 

жүрегіне  өшпес  шұғыла  құйды.  Жас  ақ ын-

ның алғашқы өлеңдері де шығыс поэзия сы 

61

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

үлгісімен  жазылуы  тектен  тек  емес.  Ақы н-

ның ба лаң кездегі Шығыс поэзиясынан жи-

на ған  тәжіри белері  кейіннен  ақындықтың 

шың ына  көтерілген  тұста  кемелдене  түсті. 

Ақын шығар маларының Шығыс әдебиетіне 

қа тыс тылығы  жайында,  әсіресе,  М.Әуезов, 

З.Ахметов,  С.Қасқабасов,  М.Мырзахметов, 

Ө.Күмісбаев,  А.Қыраубаева  т.б.  нақтылы 

ғалым дар ғылыми еңбектер жазған.

Абай Науаи, Физули ғазалдарына ерекше 

ден қойды, алдымен шығыстың ұлы шайыр-

ла ры ның  өзбек,  түрік  тілдеріндегі  туынды-

лары мен танысты. Науаи, Физулиді жете білу 

ар қ асында  Фирдауси,  Сағди,  Қожа  Хафиз 

шы ғар маларынан хабардар болды. Зерттеуші 

ға лым дардың айтуынша ХІХ ғ. қазақ әдебие-

тін дегі Абай, Шәңгерей, Шәді, Шортанбай, 

Ақан сияқты ірі ақындардың бәрінен де шы -

ғыс  ғазалдарының,  дастандарының  айқын 

са ры н дары сезіледі.

Енді  сол  классикалық  мәдениетті  айт-

қан да  көз  алдымызға  әуелі  араб  халқының 

«Мың  бір  түн»  ертегісі  елестейтіні  даусыз. 

Абай  бұл  классикалық  туындының  сюжеті 

не гі зінде «Әзімнің әңгімесі» поэмасын жаз-

ған да,  арабтың  ертегі  аңыз-әңгімелерін 

өңдеп,  өз  дүниетанымына,  қазақ  қоғамына 

орай ластырып,  қайта  жырлағанын  көруге 

бол ады.  Бұл  поэманы  «Мың  бір  түн»  ер-

те гісінің  назирашылдық  дәстүр  негізінде 

өлең мен қайта жырланған туынды нұсқасы 

деп түсінеміз. Шығарманың басында поэма 

сю жетін  қайдан  алғаны  жөнінде  ақынның 

өзі былай баяндап өтеді: 

Бір сөзім «Мың бір түннен» оқып көрген,

өлең ғып сол сөзімді айтқым келген. 

Болыпты ағайында екі жігіт 

Бағдатта Мұстапа мен Сапа деген [6].

Абай  туындысының  «Мың  бір  түндегі» 

«Хасан зергер туралы әңгімеден» ерекшелігі 

Хасанды  Әзім  деп  алып,  ертегіде  орын  ал-

маған баланың тәрбиелену оқиғасын қазақ-

тың  дәстүрі  мен  өзінің  ағартушылық  идея-

лар ына  сәйкестендіріп  жыл  санап  өсіреді, 

ме д реседе  оқытады.  Сонымен  қатар  автор 

бұл  поэмада  кейіпкерлердің  образдарын 

мінез дерін,  қасиеттерін  өмірде  кездесетін 

ада м ның жағымды, жағымсыз қасиеттерімен 

сом дайды. 

  Шығыс  аңыздарының  бірінің  негізінде 

жа з ылды деп айтылып жүрген ұлы ақынның 

«Масғұт»  поэмасының  да  түп  негізі  араб 

аңы зына  барып  тіреледі.  М.Әуезовтың 

пайым дауынша,  «Масғұт»  поэмасындағы 

Масғұттың тіршілік еткен шаһары - Бағдад, 

Һарун  ар-Рашид  халифтің  тұсында  бол-

са  керек.  Араб  әдебиетіндегі  бұл  шығарма 

Абайдың  эстетикалық  ой-пікірлерімен  ұш-

тас қандықтан,  ақын  қаламы  арқылы  қазақ 

жер інде қайта түлеген. Абай осы поэмадағы 

бас ты кейіпкер Масғұт арқылы өзінің қо ғам -

дық-әлеуметтік  көзқарасын,  өмірден  түй-

ген д ерін әңгіме арқауына айналдырады [2]. 

Адам гершілік  пен  әділдікті  ту  етіп  ұстаған 

Масғұт  «мүсәпір  шалды»  жабылып  сабап 

жат қан ұрылардын арашалау үшін көзсіз ер-

лік ке барады. 

Абайдың  шығармашылығына  араб  поэ-

зия сының  ықпалы  болғанымен,  ақын  ол-

ар  ды  өзінің  ой  өлшемінде  таразыға  са-

лып,  төлтума  туындысына  айналдырған. 

«Қөзімнің  қарасы»,  «Желсіз  түнде  жарық 

ай»,  «Қызарып,  сұрланып»  өлеңдерін  ақын 

ше  шен тілмен шеберлеп, сүіспеншілік се зі м -

дер ді көркем көрсетеді. Сонымен қатар, «жан 

ләз заты»,  «жан  шәрбаты»  тәрізді  сөз дер-

мен махаббат иріміне бойлай түссе де, ар аб 

ақын дарында жиі кездесетін «Алланың рах-

мет інде» өлең өрнегі өріліп отырады. «Қор 

бол ды жаным», «Сен мені не етесің» өлең-

де рінде  арабтың  классикалық  поэзиясын-

да  қалыптасқан,  махаббат  лирикаларында 

көптеп жырланған «ғашық», «мағшұқ» сияқ-

ты жүректің алып-ұшқан күйін сипаттай тын 

ға  залдарымен  сабақтасатын  ортақ  бел гі л-

ер  көрініс  береді.  «Өлең  сөздің  патшасы, 

сөз сарасы», «Білімдіден шыққан сөз» жә не 

т.б. өлеңдерінің кейбір шумақтарында Абай 

өлең сөздің құдіретін діни деректермен дә ле-

лдеуге тырысады. Ақын ғибратты, мәнді өл-

е ңді ердің данасы ғана қиыстыра алады және 

он дай «Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиетін » 

өле ңді Тәңірі де, пайғамбар да, әулиелер де 

қадір тұтады деп түсінеді.

Абай  тек  классиктерді  оқып  қой ма ғ ан, 

арғы-бергі араб, парсы, грек тари х шы лары-

ның еңбектерімен де таныс болған. Ибн ал-

Асир,  Жамаладдин,  Диуани,  Шамсиддин 

62

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Сами  және  басқа  ғалымдардың  туындыла-

рын оқыған. Ибн аль-Асир кім дейтін болсақ, 

ол  араб  тарихшысы,  белгілі  шежіреші  ат-

Табаридің  «Ал-камил  фи-т-тарих»  атты  12 

том дық еңбегін жалғастырып, толықтырған 

ға лым.  Тағы  бір  мысалды  айтатын  болсақ, 

Абай өз кітапханасына Шамсиддин Самидің 

10 томдық сөздігін қолына түсіруі ұлы ақын 

тал а н тын жаңа бір қырынан көрсетеді. Бұл 

сө здікте христиан, мұсылман діндерінің көр-

некті  өкілдері,  атақты  шайырлардың,  қала-

лардың ғұмырнамасы және өлеңдерден үзін-

ділер берілген. Осы сөздікке қарап, біз Абай 

атамыздың кең даламызда бір өзі энцик ло пе-

дия лық қызмет атқарғанын байқаймыз. 

М.Әуезовтың «Әр жылдар ойдарын» оқи 

отырып,  Абайдың  «күншығысым  күн ба-

тыс, батысым шығыс боп етті» деген фи ло -

софиялық ойының мәнін ұққандай бола мыз. 

Ұлы ақын шығыс шайырларын 13 жа сында 

жазған  өлеңдерінде  тізіп  айтып,  отыз  жа-

сына дейін Шығыстың классикалық әде бие-

тіне ден қойғанын, одан кейін орыс оқы мыс-

ты л арының кітаптарын оқығанын, ал қамал 

ала тын жасқа келгенде бүкіл дүние асты-үс-

тіне  шығып  өзгергенін  айтады  [3].  Қырық 

жа сында өлеңді ермек емес, ұлы өнер, руха-

ни  азық  деп  ұғып,  өзінің  жазған  «Жазын» 

Көкбайдан  қайта  «сатып»  алған  Абайдың 

күн батысы қайта шығысқа айналуының үл-

кен  философиялық,  тағылымдық  мәні  бар. 

Батыстың  классикалық  әдебиеттерін  оқып, 

он дағы  тұжырымды  ойға  қаныққан  ақын 

Шығыс дүниесіндегі ойдың феномендік ас-

та  ры  мен  жүйесін  түсінген  болар  бәлкім?! 

Шығыстағы дүние-жалған философиясының 

мән інің тереңдігіне үңілген болар. Шығысқа 

іш тей  туыстығын  44  жасындағы  махаббат 

лирикаларында  да  байқатады.  Осы  тұс-

та  жоғарыда  айтып  өткендей,  әсіресе  Абай 

лирикасы  мен  Науаи  ғазалдарының  ара-

сын дағы  көп  үндестікті  табуға  болады. 

Ғалым дардың  зерттеулерінен  келтірілген 

мы с алдарды алатын болсақ, «Ескендір» по э -

ма сын жазудағы Науаи мен Абайдың өз тал-

ғамдарымен келуі, «Әліпби» өлеңіндегі ар аб 

ал фавитімен тізілген ғазалдар т.б. алуға бо-

лады. Науаи «адамға деген махаббат – адам-

дық іс» десе, Абай «атым адам болған соң, 

қай тіп надан болайын» дейді. Абайдың «Мен 

сә лем жазамын», «Айттым сәлем Қаламқас» 

өлең дерін мысалға келтіретін болсақ, Науа-

иден : «күннің сұлу ақша бетін көктегі тек 

бұ лт бүркейді» деген жолдарды кездестіруге 

бо л ады. 

Абайдың  мәнді  де,  мағыналы,  әрі  фило-

со фиялық  еңбектерінің  бәрі  де  кемеліне 

кел ген шақта дүниеге келгені белгілі. Соны-

мен қатар Абай өзінің тиянақ таппаған ты н-

ымсыз көңілін дінге қарай бұрғанда, мұсыл-

ман шылық дініне бұрады. Тағы да «халық», 

«дәһри»,  «ләмәкан»  сияқты  анық  исла-

мият  сөздігін  пайдаланып  отырады,  -  деп 

М.Әуезовтің айтқан тұжырымы да біздің ой-

ы мызды нақтылай түсері хақ [4].

Сонымен, Шығыстың ғұлама шайырлар-

ы мен терезесі тең түсіп отырған Абай үлкен 

шын дықтың  ақыны,  ол  Фирдауси,  Низами, 

Науаи  көлеңкелерінде  қалып  қоймай,  қазақ 

өл ең дерінің  туын  тікті.  әл-Фараби  трактат-

та ры тә різді Абайдың философиялық тракт-

ат тары  да  қазақ  қара  сөзінің  төл  басы  бол-

ды.  Ол  қалдырған  үлкен  қазына  басқа  ұлы 

ғұ л амалардай бүкіл адамзат баласына ортақ 

қа зына. Ұлы ойшыл жандардың нағыз ірі ту-

ыс тығы осында жатса керек. 

Қазақ әдебиеті тарихына «кітәби ақындар» 

де ген атпен кірген XIX- ғасырдың аяғы мен 

XX-ғасырдаң  басында  қазақ  ақындарының 

үл к ен  шоғыры  болғаны  белгілі.  «Кітаби» 

сө зі шартты түрде болса да, термин ретінде 

қа лып тасқанын  әдебиетші  ғалымдардың 

зер т теулерінен көруге болады. Олар Бұхара, 

Ташкент,  Самарқан,  Қазан,  Уфа  сияқты  қа-

ла  лардағы мектептер мен медіреселерде бі л-

ім алып, өз шығармашылықтарында ағарту-

шы лық  идеяларымен  ерекшеленді.  Араб, 

пар сы, түрік тілдерін жетік меңгерген кітәби 

ақын дар  Шығыс  әдебиетінің  классикалық 

үл гі лерін қазақ даласында насихаттап, жыр-

лау да  айрықша  танылады.  Б.Кенжебаев  кі-

тә би ақындар жайында «Олар екі түрлі мә-

де ни етпен танысып, екі түрлі дәстүрден нәр 

алған.  Бірі  қазақ  халқының  бұрынғы  мә-

дени байлығы мен әдеби қазынасы, екін ші  сі 

мұсылмандық  Шығыстың  ертедегі  әде бие-

ті», - деп тұжырым жасайды [14]. 

63

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

Осындай  ірілік  пен  туыстықтың  үлгісін 

пән дер  сабақтастығын  сөз  еткенде  жалпы 

үш тармаққа бөліп қарасақ: 

1) «Шығыс ғұламалары» тақырыбын бас-

шылыққа ала отырып, Абай алғаш нәр алған 

шы ғыстың  мол  рухани  байлықтарымен  та-

н ыс тыру,  яғни  Науаи,  Фирдауси  т.б.  ұлы-

лар дың есімдері мен шығармаларын жалпы 

жұрт қа танытып-білгізу, «болмасаң да ұқсап 

бақ...».

2)  «Тіл  –  тіршілік  тірегі»  атты  тармаққа 

тәр бие лік жағынан үңілсек, көп тілді білудің 

қазір гі  замандағы  зор  маңызын  ешкім  де 

жоққа шығармас. Абай сусындағын шығыс-

тың  әлі  де  көптеген  ғылымға  нәр  берері 

сөзсіз. 

3) «Сүйер ұлың болса, сен сүй» тар мағ ы на 

үңілсек, өзге тіл әдебиеттерінің, шетел ақын-

дары ның  Абайды  өз  тілдерінде  сөйлетіп, 

қа дір леп-қастерлеуі, Абай өлеңдерінің фил-

о софиясын  өзге  жұрт  өкілдерінің  өз  мағы-

на сында,  өз  дәстүрінде  қабылдауы,  тілдік 

геогра фияның  кеңдігі  тарих,  философия, 

шет  тіл дері  пәндері  үшін  маңызы  зор  деп 

ой лаймын. 

ӘДЕБИЕТТЕР:

1. М.Әуезов. Әр жылдар ойлары. -А. ҚМКӘБ, 1959ж. 

2. Абай шығармаларының екі томдық толық жинағы. Т.2.- А. Жазушы, 1995ж.

3. М.Мырзахметов. М.Әуезов және абайтану проблемалары.- А. Ғылым, 1982. 

4. А.Қыраубаева. Шығыстық қисса-дастандар.-А.: Рауан, 1997.  

5. Б. Кенжебаев. Қазақ халқының XX ғасыр басындағы демократ жазушылары.-А. 1958. 

6. М.Салқынбаев. Қазақ-араб әдеби байланыстары.- Астана. 2009.     

64

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 004.912

Е.Ә.Толқынов 

Алматы облысы, Іле ауданы

№26 орта мектептің физика және информатика пәнінің 1-санатты мұғалімі

HTML ТІЛІ ОРТАСЫНДА WEB-ҚҰЖАТ ҚҰРУ НЕГІЗДЕРІ

Мақалада HTML тілі ортасында Web-құжат құру негіздерін үйретудің жолдары ұсы ныл-

ған. Ин тернетте материалды жариялау тиімді болу үшін ол web-дизайн ережелеріне сәйкес 

бо л уы керектігі туралы жазылған. Сондай-ақ, ақпараттық технологияның қазіргі таңдағы 

ма  ңыз дылығы жан-жақты ашылған. 

Түйін сөздер: информатика,интернет, HTML тілі, Web-құжат, тегтер. 

В данной статье рассматривается использование технологии HTML языков для быстрого 

пос трое  ния масштабируемых коммерческих Web приложений. Статья охватывает все аспек-

ты процесса разработки такого рода, включая проектирование пользовательского интерфей-

са, аутентификацию пользователя и взаимодействие с базой данных.Зачастую на Web – сай-

тах  можно  встретить  страницы  с  размещенными  на  них  HTML-формами.  Данная  статья 

по с вящена основам создания HTML-форм, их обработке и способам передачи данных.

Ключевые слова: информатика, интернет, язык HTML, Web-документ, тег.

This  article  discusses  the  use  of  HTML  language  to  quickly  build  scalable  business  Web 

Applications. The article covers all aspects of the development process of this kind, including the 

de sign of the user interface, user authentication, and the interaction with the database. Often on 

the Web - sites can be found pages placed on them HTML-forms. This article covers the basics of 

crea ting HTML-forms processing and data transmission method.

Keywords:computer, internet, language HTML, Web-document, tag.

Жаңа ғасырдың жаңа екпінімен еліміздің 

бі   лім және ғылымның кез келген саласында 

ком  пьютер технологиясына көп көңіл аудары-

лу  да. Осыған орай, республикамыздың бар-

лық  аумағын  компьютерлендiру  қолға  алу 

қар    қынды  жүруде.  Осындай  жұмыстардың 

нә   ти жесiнде кез келген адам республиканың 

қай  нүктесінде  болмасын,  жаңадан  келген 

жа    ңа   лықтармен  дер  кезінде  таныс  болып 

оты  рады. Тәжірибеден білетініміздей уақ  ты-

лы алын ған информация – бұл өл шен бей  тін 

бай   лыққа  тең.  Осылардан  келiп  шы ға тыны 

ин     фор мациялық технологияның да мы ған ға-

сы  рын да  компьютерлік  техниканы  қол дан-

бай  жұмыс  істейтін  мемлекеттік  және  ком-

мер   циялық мекемелер, жоғарғы оқу орын да-

ры және т. б. көптеген салалар кемде-кем деп 

айт  сақ та болады.

Ақпараттық  технологиялардың  дамуы 

өмі р і міздегі өндірістік, технологиялық және 

ин   но  вациялық процесстерді жеңілдетуде. Кез 

кел  ген маман экономиканың өтпелі кезең ін-

де, өз міндетін жаңа талаптарға лайықты ет-

іп  орын дау  үшін,  информациялық  техно ло-

гия  лармен жұмыстарын шеберлікпен жүр гі-

з е білуі қажет. Қазіргі кезде информацияны 

пай   далана  және  жоғары  деңгейде  талдай 

біл   ген маман әрқашан сұраныста.

Сонымен  қатар,  компьютерлік  дизайн, 

web-дизайн,  жүйелік  программалу шы,  ад-

ми     нис тратор  және  тағы  басқа  ма  м ан дар-

дың  қажет  екендігін  түрлі  жар на ма лық 

га     зе  т  терден,  бұқаралық  ақпарат  құ рал да-

р ы   нан  да  көруге  болады.  Аталған  ма ман-

дық   тарды  қалай  дайындап,  оларға  қан дай 

про  г  раммалық  құралдарды  үйрету  ар қы лы 

65

МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН

же   тіл д іруге  болатыны  әдістемелік  жұмыс-

тың өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.

Мектеп  бітірушілер  компьютерлік  сауа-

ты л   ы қты меңгеріп шығады, бірақ келешекте 

олар программист, инженер, жүйе админис-

тра     торы болуы міндетті емес. Дегенмен, кез 

кел    ген шығармашылық мамандық сіз ден қа-

зір   гі заманға сәйкес компьютерлік тех но ло-

гия   ларды  меңгеруді  талап  етеді.  Шығар ма-

шы   лық  жұмыстың  қорытындысы  әрқашан 

жа    ңа білім, жаңа ақпарат, ал осы ақпаратты 

та р а   тудың  ең  жеңіл  әдісі  –  Интернетте  жа-

рия лау.

Интер

  

нетте материалды жариялау тиім ді 

бо    л у үшін ол web-дизайн ережелеріне сәй кес 

бо л  уы керек. Демек, web-дизайн негіз дерін 

бі   лу  кез  келген  мамандықта  қажет  бол ады, 

өй т    кені, web-бет дизайны – бұл ақпарат тық 

ди    зайн.

Осы мақсатта 11-сынып оқушыларына ин-

фор     матика сабағы арқылы,бүгінгі таңда өз-

ек   ті мәселе болып отырған,HTML тілі орта-

сы н   да Web-құжат құру негіздерін үйрету дің 

жол   д а  р ын ұсынғым келеді. Бұл аса қатты ма-

те     риа  л  дық шығын мен уақытты да талап ет-

пей  ді. Сабақтың көрнекіліктері ретінде инте-

рак      тивті тақта және оның құралы, компь ю -

тер  құрылғылары,  тақырыпқа  байланысты 

пре       зентация,  үлестірмелер  қолданылса,  не-

гі з     гі дереккөзіне 11-сыныпқа арналған оқу-

лы  қ    тығана пайдалансақ болады.

Сонымен,  HTML  (Hyp erTe xtM ar ku pL an-

guage) – бұл құжаттарды кодтау үшін қол да-

н ы  латын гипертекстік белгілеу тілі[1]. 1989 

жы  лы жарияланған HTML-дің бірінші үл гіс-

ін ің авторы – Тим Бернес Ли. Идеяның не-

гіз гі  мазмұны  программа-браузерге  арна йы 

тү  йін сөз-тегтердің көмегімен мәтінді қа лай 

бей  нелеу керек екендігін білдіру. 

HTML құжаттарды көру үшін браузерлерді 

қол    данамыз.  Браузер  –  программалардың 

са   ны  өте  көп,  мысалы  көп  таралғандар 

Mi c  rosoft  Internet  Explorer,  Opera,  Google 

Chrome.

HTML тiлiнде колданылатын командалар-

ды «тег » деп айтамыз. HTML тiліндегi тег-

тер е кi топ қа бөлiнедi: жұп, жұпсыз.

Жұп тегтер дегенiмiз, бiр тег ашылса, кел-

есi тег оны жабады. 

Мысалы:  тегтiң  жұмысын  ашады 

да  келесi    тегi  оны  жабады.   жабылуы.

Жұпсыз тегтер дегенiмiз, тег ашылады 

да қолданыла бередi. Мысалы:  т.с.с. 

Web-құжаттың құрылымы.

HTML  құжаттың  негізгі  құрылымы 

төмендегідей:



 

 

 

 

жүктеу/скачать 4,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: