Жобалау технологиясы бойынша 10, 11

35

МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН

Сонымен  қатар  анықтама  әдебиеттерді, 

эн ци клопедияларды,  түрлі  сөздіктерді  қоса 

пай даланып отыру керек. 

Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей, жо-

ба лап оқыту технологиясы мен дәстүрлі оқы-

ту дың  айырмашылықтары,  қоғам  талабына 

сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен 

құ з ыр лықтардың  негізінде  еркін  бағдарлай 

бі ле  тін, қойылған мақсатқа танымдық қызмет 

жа сау арқылы жете алатын, өз бетінше дұрыс, 

тиі мді шешімдер қабылдауға қабілетті жеке 

тұл ғаны  қалыптастыру  болып  табылады. 

Жо  балап оқыту технологиясын оқыту кезін-

де  оқу шылар  ойланып,  мәселені  шешу  ба-

ры  с ында  алған  білімдеріне  сүйене  отырып 

із денеді.  Сонымен  қатар  оқушылардың  ин -

тел лектуалдық,  шығармашылық  және  ком -

муникативтік  істерін  дамыта  алады.  Жо-

ба лау  әдісі  бойынша  өткізілген  сабақтар 

оқу   шы бойындағы қабілеттілік пен қы зы ғу-

шы  лығына сәйкес жетіліп, дамуына жағ дай 

ту  ғызылып,  әр  оқушының  жекелеген  мүм-

кіндіктерінің  ашылуына  ықпал  жасайды. 

Оқушылар  өз  ойларын  ортаға  салып,  бас-

қа  ла  ры на сын көзбен қарауға үйренеді. Бұл 

әдіс – келешекте оқушылардың зерттеу жұ-

мыс    тарымен  айналысып,  ақпарат  жинау, 

шық  қан  нәтижені  бейнелеп  түсіндіру,  өз 

зерт теу  жұмысын  қорғау  дағдысын  қа лып-

тас  тырады. Жобалау әдісі – бұл оқу жүйесі, 

оқу  үрдісінің  ұйымдастырылған  моделі,  ол 

оқу шылардың  интеллектуалды  және  физи-

ка  лық  мүмкін діктерін  жаңа  жобаларды  құ-

ру  үр  ді сінде  шығармашылық  қабілеттерін 

да мыту  жолымен  өзіндік  тұлғаны  жүзеге 

асы  руға  бағытталған.  Жобалау  жұмысында 

ой өрі сі нің дамуы, критикалық ойлау, кре а-

ти в тілік,  со ны мен  қатар  мәселелерді  шешу 

қабілеті  пай да  болады.  Мұғалім  оқушыны 

өз  бе тімен  бі лім  алып,  алған  білімін  ар  на-

йы  рә сімдеумен  жо балау  әдісі  арқылы  дә-

ле л дей  білуге  үй ре теді.  Осы  жұмыстың 

ар   қасында  мұғалім  мен  оқу шының  ара-

сын да  шығармашылық  бай ла ныс,  жаңа 

көз қарас  пайда  болады.  Мектеп  қабыр ға  -

сында  оқушыда  зерттеу,  іздеу,  анықтау,  дә-

лел  деу,  синтез,  анализ  жасау  дағдылары 

қалыптасады  және  жобалау  әдісі  белгілі 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ғылыми  зерттеу  жұмысы  мен  айналысуы 

(олимпиада, зертханалық жұмыстар) 

 

 

 

10­11 сынып 

оқушыларының 

ерекшеліктері 

 

Жобалар бойынша жасаған моделдерін 

пайдаланып көрме ұйымдастыруы 

 

Әртүрлі шығармашылық жұмыстарды 

дайындауы (реферат, шығарма жазу) 

концерттер дайындау) 

 

Компьютерді қолданып (видеоклип, слайд, 

музыкамен сүйемелдеу) 

 

Өзіндік ізденістері мен шығармашылығын 

арттыру, жаңа тың ойларды ойлап табу

 

Ұлттық

  

кітапхана,  библиографиялық 

конкурстар,  саяси  тақырыптарға  арналған 

факультативтер, арнайы семинарлар 

 

36

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

мер  зімге  берілуіне  байланысты  оқушы  уа-

қы  т ты  ықшамдап  үйренеді.  Бұл  келешекте 

оқу шының  өз  өмірінде  пайдалануға  қажет 

қа сиет пен дағды деп білеміз.

4.  Жоғары  оқу  орындарында  жобалап 

оқыту  техно логиясын  қолданудың  ерек-

ше лігі 

Қазақ халқының болашаққа сеніммен қа-

дам ба су жолындағы үлкен стратегиялық қо-

ры  –  білім.  Тәуелсіздіктің  тұлғасы  биік  теп, 

ғылыми-техникалық  прогресс  қа рыш тап, 

дамыған  тұста  біздің  еліміз  үшін  са па лы 

білім,  саналы  тәрбиемен  қатар,  жан-жақ-

ты л ық,  ғылымның  бар  саласынан  ха  бар  дар 

бо  лудың  маңызы  зор.  Еліміздің  ер те ңін  ұс -

тар,  дамыған  елдің  қатарынан  бой  көр се-

ту  ге  барынша  белсенділік  танытатын  бү-

гін гі  білімді  де,  білікті  жастар  екені  анық. 

Сон  дықтан  да,  жаңа  инновациялық  тех но -

логиямын,  соның  ішінде  жобалап  оқы ту 

әді сімен  білім  алушыларды  оқыту  өз ек ті 

болмақ.  Бұл  әдісті  кез  келген  оқу  бағ дар-

ламасында  қолданған  ыңғайлы,  бірақ  жо-

ға ры  мектепте  қолданудың  өзі  бір  мектеп. 

Жоғары оқу орындарында жобалап оқыту 

технологиясын қолданудың ерекшелігі: 

Жаңа әдіс заман талабына лайық отандық 

білім  беру  стартегиясын  жаңалауды  қажет 

етеді. Соның ішінде үздіксіз білім беруде, аса 

ма ңызды буын жоғары оқу орындарындағы 

оқу үрдісі болып табылады. Өйткені, жоғары 

біл ім дамудың негізгі қозғаушы күші бол ған-

дық тан, білімді де, білікті мамандар ертеңгі 

жар қын келешегімізді жасаушысы. Осы ке-

ңіс тіктен  лайықты  орынға  ие  болу  үшін 

жа ңа  инновациялық  технологиялар  соның 

ішін де жобалап оқыту технологиясын енгізу 

ма ңызды  рөлге  ие.  Бұл    технологияның 

өзек ті тұсы – білім алушылар әртүрлі ақ-

па рат  көздерін  пайдалана  отырып,  тео рия-

лық  білімін  тәжірибеде  қолдану  негізінде 

су бъект рет   інде қалыптасып, өз күштері мен 

мүм кіншіліктеріне  деген  сенімі  ар тып,  ин-

теллектуалды, кәсіби тұрғыда да мып, жауап-

кер шілікті сезіне түседі. Осы педагогикалық 

әдіс  ар қы лы  студенттердің  ойларын  жүйе-

леп, педа гогикалық-психологиялық тұрғыда 

өз бетімен ізденуге негіздейтін, жан-жақты-

лыққа  жетелеп,  берілген  тапсырманың  тео-

рия сын тәжірибеде шыңдап, ұштастыру ар-

қы  лы  үлкен  нәтижеге  жеткізуді  көздейді.

 

Негізгі  алға  қойған  мақсаты  ­  білім  маз-

мұнын  байыту,  оқыту  үдерісін  жетілдіру, 

ин новациялық  технологияларды  дүниеге 

әке  лу,  жан-жақты  дамыған,  рухани  бай,  өз 

елін, халқын жанымен сүйетін тұлға қалып-

тас тыру.

Яғни, Жоғары мектепте білім беру дің мем -

лекеттік  жалпыға  міндетті  стан дар ты ның 

(ҚР  МЖБС  -  2012)  2-тарауындағы  «Білім 

мазмұнына қойылатын талап тар да» көр се тіл-

ген дей, жобалап оқыту технологиясы арқылы 

жо ғары оқу орындарының студенттеріне, ең 

алдымен субъект ретінде қалыптасуына жеке 

тұлғаның  бойына  ұлттық  құндылықтарды 

да рыту, патриоттық пен азаматтылықты қа-

лып тастыру,  жан-жақты  қызығушылығы 

мен  қа білеттерін  дамытуға,  қазіргі  қо ғам-

да  кә сіптік  ұтқырлықты,  бәсекеге  қабі ле-

т тілікті  және  әлеуметтік  қорғалуын  қам-

та м асыз  ететін  әмбебап  білім,  шеберлік 

пен  дағды,  қасиеттер  мен  қабілеттерді  да -

мытуға  бағытталады.  Сонымен  бірге,  сту-

ден ттердің өзін-өзі және жеке қызметін бас-

қа ру  қабілеті,  өзін-өзі  жігерлендіру,  және 

өзін  дік ұйымдастыруға бейімділігі, кәсіптік 

қыз метін жеке орындауға, білім шеберлігін, 

дағ дысын,  кәсіптік  тәжірибе  бірлігі  не гі з-

інде  маманның  әрекет  ету  және  белгілі  бір 

кәсіптік  міндеттер  жиынтығын  шеше  ала-

тын  қабі летті  тұлға  қалыптастыруға  негіз 

бо лады. Демек, әр бір тұлғаның  танымдық, 

шы ғар машылық қабілетін дамыту, алып жат-

қан білім жиынтығына ие болу арқылы нақты 

мәселені шешуде қолдануға үйрету, қызы ғу-

шы лығын  ынталандыру,  өз  бетімен  жұмыс 

жа сау  арқылы  логикалық  ой-өрісін,  сыни 

тұр ғы дан ойлау қабілетін арттыру негізінде 

бо  ла шақта  кез  келген  жағдаяттардан  шығу, 

әр  түрлі  қоғам дық  ортада  өзін-өзі  көрсете 

білу ге бейімдеу болып табылады.

Осы  мақсатқа  жетуде  төмендегі  мін де т-

терді алдыға қойып, ЖОО-ның сту дент те-

рінің  бой ында  қалыптасатын  құзы рет-

тілі ктер арқылы жүзеге асырамыз: 

37

МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН

-  Теориялық  және  практикалық  мін дет-

тер ді шешу үшін білім қорын жинақтау жол-

дарын үйрену.

-  Зерттеу  жұмысы  барысында,  ақпарат 

жи нап, ақпараттың нақтылығын анықтау, ги -

по теза  ұсыну,  мәселенің  түйінін  табуға  үй-

ре ну.

- Жекелей, топпен жұмыс жасау барысын-

да зерттеу жұмысымен айналысуға, про бле-

ма ның  қойылуын,  оның  қалыптасуын,  си-

пат талуын меңгерту.

-  Өз  бетінше  ізденуге,  алған  білімі  мен 

игер ген машық-дағдыларын өмірдің қажетті 

жағ даяттарына  сай  әрі  дұрыс  қолдана  ала-

тын дәрежеге жеткізу. Осының негізінде кү­

ті летін басты нәтиже: 

-  Кез  келген  проблемалық  маңызы  бар 

жұм ыстарды қарастыра алады.

-  Теориялық  білімді  тәжірибеде  шыңдай 

ала тын дәрежеге жетеді.

-  Өзін-өзі  басқару  арқылы  жеке  пікірі 

қалыптасады.

-Зерттеушілік, шығармашылық, іздену ші-

лік қабілеті артады.

 Аталмыш нәтиже негізінде білім алу шы-

лар ға жоба бойынша таңдалған тақы рып тың 

өзек тілігін ұғынып, мақсат-міндетін анықтап, 

дұр ыс шешім қабылдау талап етіледі. Яғни, 

жо баны  орындауда  студенттер  тақырып  ая-

сында  таңдалған  жұмыс  бойынша  ізденіп, 

шы ғармашылыққа, зерттеушілікке тереңірек 

мән  береді.  Ғылыми  зерттеу  жұмыс  білім 

алу шылардың  ойлау  қабілетін  жан-жақты 

ете  түседі.  Жобаның  қорытындысына  кел-

ген де, бір-біріне сыни сұрақтар арқылы ба ғ-

алап, сараптама жасап, өзінің, өзгенің жұ мы-

сын бағалауды үйренеді. 

Жоғары  мектепте  аталмыш  әдісті  қол да-

н уда  ерекшелігі  мен  артықшылығын  ба са 

айту  қажет.  Негізгі  жобалап  оқыту  тех-

но логиясының  артықшылығы  мен  бас-

ты идеясы: жобалық тапсырманы орындау 

бары сында,  білім  алушылардың  кәсіби  ше-

берлігі артып, өз бетімен жұмыс жасау не гіз-

ін д е, өз күштері мен мүмкіншіліктеріне деген 

сенімдері артады. Сонымен бірге, білімгердің 

логикалық қабілеті артып, өзін-өзі бақылауы 

қалыптасып, еңбекқорлығы, жауапкершілігі 

дамып, мәдени-дүниетанымы қалыптаса тү-

се ді. Осының негізінде білім алушылардың 

бұр ын  алған  білімдері  кеңейіп,  өз  бетімен 

шы ғар машылық  тапсырмаларды  орындауға 

бе йім деліп, кәсіби білімі ғана артып қоймай, 

қо сымша  патриоттық  сана-сезімі,  даралық 

қ а білеттері де жетіле түспек. Ал, басты идея-

сы  дәстүрлі  әдісті  ығыстырып,  жаңа  әдіске 

кө шуге итермелейтін ойға алып келеді. 

Жобалап оқыту технологиясын қол да-

ну өте тиімді екенін дәлелдеме ретінде бір 

мы сал келтіріп кетсек: 

Шығармашылық жоба

Тақырып: «Қазақтың ұлттық киімдері»

Өтілетін топ: «Дизайнер» маман дық тар-

ы на арналады

Дайындалатын уақыт: 1-2 ай

Мақсаты:  Студенттер  қазақтың  ұлттық 

киі мд ерінің  маңызын-мәнін  ашып,  бүгінгі 

за м анға лайықтап, жаңа үлгіде енгізу жолда-

рын  қарастырады.  Ұлттық  мейрамның  бірі 

рет інде «Қазақтың ұлттық киімдерін» де ен-

гіз у ұсынылады.

Жоспар

1.  Қазақтың  салт-дәстүріне,  қол  өнеріне 

жалпы сипаттама

2. Қазақтың ұлттық мейрамдары

3.Ұлттық  киімдерді  мейрам  ретінде 

тойлаудың маңызы

4. Заман ағымына лайық ұлттық киімдер 

Жобаны  орындалу  барысы:  Жобаның 

жұ мысы бойынша, топтағы студенттер жұп-

жұпқа бөлінеді. Оқытушы алдын ала дайын-

дал ған бағыты бойынша бір жұпқа «ұлттық 

мейрам» ретінде тойлануына себептер, зерт-

теулер  жүргізу  қажеттігі,  екінші  жұпқа  бұ-

ры н ға қазақтың ұлттық киімдерімен қазіргі 

таң да  ұлттық  нақышта  тігіліп  жатырған 

киімдердің ерекшелігін, байланысын, артық-

кем тұстарын зерттеу, үшінші топ заман тала-

бына лайық, қазақтың ұлттық құндылығын 

дәріптейтін  жаңа  үлгілер  жасап  шығару, 

төртінші жұп пішін, бесінші жұп тігу жолда-

рын сапалығына мән береді.

Әр  жұп  өз  жасалған  зерттеу  жұмыс та -

ры на  бая ндама,  презентация,  нақты  дә лел-

демелермен  қорғау  қажет.  Білім  алу шы-

лар  дың  барлығы  дерлік,  қазақтың  ұлттық 

38

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

мей рамдарымен,  салт-дәстүрімен,  қол  өнер 

бұйым дарымен т.б. таныс болу талап етіледі. 

Жұмысты  қорғамас  алдын,  талқылауға 

сара пшыларға ұсынылады. (сарапшылар: ди-

зайнерлер, сән әлемінен хабардар тұлғалар, 

құр бы-құрдастары, ата-аналар, оқытушылар, 

өзге де жоғары мектеп түлектері)

Нәтижесі: 

Жұппен  құралған  студенттер  жаңа  үлгі-

де гі, заман талабына сай ұлттық нақыштағы 

киім дердің  үлгісін  ойлап  шығарады.  Тех-

ни  к алық,  көркемдік  жағын  ескеріп,  үнемді 

жа ғыда ойластырылады. «Ұлттық кимідер» 

мей рамын  атап  өту  жолдары,  мақсаты  мін-

де ті айқындалады. Мейрам ретінде той лан-

уы  ның  мақсаты,  барша  қауымға  қазақтың 

төл мәденитін, дәстүрін паш ету. Қазақи дә-

с  түрді ұмыттырмай, керсінше дамытып оты -

ру көзделеді. Мейрамда, барлық жұртқа қа з-

ақ ша киіну міндеттеледі. Жоба негізінде сту -

дент тердің  шығармашылық  деңгейі  артып, 

зерттеу нәтижесінде көптеген жаңа дү  ни елер 

ашып, басқа да сән әлемінің қыр-сыр  ларын 

түсініп, тереңірек мән бере бастайды. Жоба 

әдісінің  негізінде  білім  алушы лар  өздеріне 

үлкен  сабақ  алады  және  де  ұлттық  құн ды-

лықтардың маңызын өзгелерге жеткізе бі лу-

ді үйреніп, жеке тұлға ретінде сезінуіне сеп-

ті гін тигізеді. 

Қорытындылай келе, жобалай оқыту тех-

нологиясына қатысты ғылыми ізденістердің 

уа қыт өткен сайын жаңарып, жаңғырып, то-

лы ғып, дамып келетіндігіне көз жеткіземіз. 

Се бебі,  технология  билеген  заманда  білім 

сия қты  ғылым  да  бір  орнында  тұрмай,  үз-

дік сіз,  жедел  қарқынен  алға  дамып,  жыл-

жу да.  Сондықтан  да,  өмір  ағынынан  қа-

лыс  қалмай,  жаңа  технологияларды  мең-

ге ріп,  ғылым  мен  білімді  ұштастыру  аса 

қа жет.  Дегенмен,  қазіргі  таңда  оқыту  тех-

но логияларының жалпы заңдылықтары мен 

қағидалары  нақтыланып,  оларды  қол дану-

дың  өзіндік  жүйесі  бірізге  түсірілген  деп 

ке сіп  айта  алмаймыз.  Олай  дейтініміз,  тех-

нология шеберлікпен, өнермен тамырлас ұғ-

ым  бол ғандықтан,  оның  мүмкіндіктерінің 

шек сіз  екені  аян.  Жаңа  технологиялардың 

ішінде  жобалау  технологиясы  еліміздегі 

білім  беру  үдерісінде  жаппай  қолданысқа 

енуі кем соғып жатыр.

Осы  тұрғыда,  ғылыми  мақаламызда  Ин-

теллектуалды  ұлт  қалыптастыру  ҒЗИ  ұжы-

мы ның  зерттеп,  зерделеуі  нәтижесіндегі 

жо балап оқыту технологиясының республи-

ка мыздағы  барлық  білім  беру  сатыларында 

пайдаланудың  тиімділігін,  педагог-мұ ға -

лімдерге  көмекші  құрал  болатындай  кей-

бір  оқу  пәндерінен  нақты  мысалдар  ар-

қы лы  оқыту  әдістерін  ұсыну  мақсатында 

оқу құралы дайындалып, соның басты эле-

менттерін  сіздерге  ұсынып  отырмыз.  Өйт-

кені, жобалап оқытудың тиімділігі баланы 

мек теп жасынан ғылымға бейімдеу ғана емес, 

көз бен  көріп,  құлақпен  естіп,  есте  сақтай 

отырып,  оқушыны  ізденіске,  іскерлік  пен 

танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті 

жетілдіру  арқылы  түрлі  мәселелерді  шеше 

білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске 

жетелеуде болып табылады.

ӘДЕБИЕТТЕР 

1. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III қаулысымен бекітілген 

«Білім туралы» Заңы 

2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен 

бекітілген  «Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру  стан-

дарты»

3. Пралиев С.Ж., Нуриев М.А., Сейсенбаева Ж.А., Оразымбетқызы Ә. Ұлттық тәрбие 

(салт-дәстүр, әдет-ғұрып негізінде): Оқу құралы. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2011. 

- 107 бет

39

МҰҒАЛІМГЕ АРНАЛҒАН

4. Білім алушыларды оқуға ынталандырудың жолдары: оқу-әдістемелік құралы. / Құраст.: 

Пралиев С.Ж., Нуриев М.А., Сейсенбаева Ж.А., Садыкова А.Е., Советканова Д.М. – Алма-

ты, 2015. – 116 бет

5.  Сейсенбаева  Ж.А.  Пути  повышения  качества  проектного  обучение  в  начальных 

классах.  Журнал  «Научный  альманах»  2015  N  10-2(12)  «Педагогические  науки»Россия, 

Тамбов,  31  октября  2015  г.  /ISSN2411-7609,  DOI:  10.17117/na.2015.10.02  Информация  об 

опубликованных статьях предоставляется в РИНЦ (договор № 255-04/2015)

6.  Сейсенбаева  Ж.А.Жобалап  оқыту  –  бастауыш  мектеп  оқушысының  білімін  дамыту 

құралы/«Білім берудегі инновациялық қызмет және кәсіби құзіреттілік» атты республикалық 

ғылыми  конференция.  –  Талдықорған,  14  қазан  2015ж.  «Көшбасшы»  оқу-әдістемелік 

орталығы. 

7. Бес институционалдық реформаны жүзеге асыру жөніндегі «Ұлт жоспары – 100 нақты 

қадам».

8. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III қаулысымен бекітілген 

«Білім туралы» Заңы 

9. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен 

бекітілген  «Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім  беру  стан-

дарты».

10. Творческие проекты учащихся 5-9 классов общеобразовательных школ. Книга для 

учителя. // Под редакцией В.Д. Симоненко. – Брянск: Научно-методический центр «Техно-

логия», 1996.

11. Капустин B.C. Выполнение проектов на уроке технологии в 5-7 классах / В.С. Капу-

стин// Школа и производство. – 1998. - № 1. – С. 69-71.

12.  Ахметова  А.К.  Принципы  технологий  и  содержание  образовательной  программы. 

Алматы. 1995.

13. Өзтеміров, А Айтбаева А. Қазіргі білім беру технологиялары. А. 2006.

14.  Махмутов  М.И.  Мектепте  проблемалық  оқытуды  ұйымдастыру.  Алматы.,  Мектеп. 

-1981.

40

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 37.37.01

А. Сағиқызы

ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институтының философия 

бөлімінің меңгерушісі, философия ғылымдарының докторы

«БІЛІМ ҚОҒАМЫН» ҚҰРУДЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Елбасының  «Қазақстан  2050»  стратегиясында  қазақ  қоғамы  прогрессивті  идеалдар 

қоғамы болуға тиіс деп көрсеткендей, білім қоғам, жаңа әлеуметтік идеал белгілерге ие ұлт-

тық стратегиялар мен бағдарламаларды бағытын анықтайтындығы жөнінде, ХХІ ғасырда 

білім қоғамын құрудың жолдары сараланды.

Түйін сөздер: білім, қоғам, стратегия, халық, даму.

Президент Казахстана Н.А.Назарбаев подчеркнул в Послании народу Казахстана «Стра-

тегия-2050», что к 2050 году казахстанский социум должен быть обществом прогрессивных 

идеалов. Как раз общество знаний приобретает черты нового социального идеала, опреде-

ляющего направленность национальных стратегий и программ. 

Ключевые слова: образование, общество, стратегия, развития, народ.

President  of  Kazakhstan  Nursultan  Nazarbayev  stressed  in  his  address  to  the  people  of 

Kazakhstan  «Strategy  2050»,  which  in  2050  Kazakh  society  must  be  a  society  of  progressive 

ideals.  Just  the  knowledge  society  acquires  the  features  of  a  new  social  ideal  that  defines  the 

direction of national policies and programs. 

Keywords: education, society, strategy, people development.

Адами капитал негізінде отандық ғылым-

ның, білім берудің, денсаулық сақтау жүй е   -

ле р  і нің дамуы, ойлау мәдениетінің бел сен ді 

қыз  меті  біздің  мемлекетіміздің  ин нов а ция-

лы қ даму жолына өтуінің басты шарты болып 

та    бы ла ды.  Бүгінгі  таңда  бұл  қажеттілік 

білім     ге  негізделген  қоғам,  яғни  білім  қоға-

мын  құру  идеясы  ретінде  қалыптасты.  Ол 

мем      ле кет тің қызметі мен халықтың тіршілігі 

ая       сын  да өзгерістерді, сонымен қатар қоғам-

дық  қаты нас тардың  жаңа  көпөлшемді  фор-

ма      сын,  рационалдылықтың  жаңа  түрін  қа-

лы п      тас тыруды білдіреді. 

Қазақстан  Президенті  Н.Ә.  Назарбаев 

Қазақстан халқына Жолдауында [1] қазақс-

тан    дық қоғамның 2050 жылға қарай про грес-

сив    ті идеалдар қоғамы болуы тиіс екенін атап 

өт  ті. Білім қоғамы жаңа әлеуметтік идеалға 

ай на лып келеді, ол ұлттық стратегиялар мен 

бағ  дар ламаларының  бағытын  анықтайды. 

Сондық тан,  осы  іспетті  қоғамды  құру  ХХІ 

ға  сыр   дағы  полиэтникалық  қазақстандық 

қо ғам ды  дамытудың  өзекті  міндеті  болып 

табылады.

Тех нологиялардың  барлық  жүйесі  білім-

нің,  оның  ішінде  жаратылыстану,  әлеу мет -

тік-гу манитарлық,  антропологиялық  және 

т.б. білім дердің озық дамуымен анық та лып, 

ын     та  ланатын  қоғамның  білімге  негіз де  ле  -

тін қоғам, яғни Knowledge-Based Society деп 

ата л уы на толықтай құқығы бар. Қо ғам да бі -

лім рөлінің өсуі «білім қоғамы» тер мині мен 

сипаттала бастады. Қазіргі күні қа  жет ті біл-

і м    нің болмауы белгілі бір күрделі мәс ел е лер 

тудырады. 

«Білімге негізделетін қоғамды» құру м әс-

е ле сі  қоғамдық  өндірістің  транс фор ма ция-

л а   нып,  жаңа  ғылыми  және  техно ло  гия лық 

білім   нің ықпалымен қоғамның не гізінің ра-

ди  калды  түрде  өзгеруіне  әкеледі.  Жаңғыр-

тыл   маған,  білімге  негізделмеген  экономика 

бә   с е    кеге  қабілетті  емес,  өркениетті  стан-

дар  ттар  мен  адам ның  қажеттіліктеріне  сай 

келмейтін жағ дайға тап болады. 

41

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ

Қоғамның ғылымилану үрдісі мақсаттарға 

қол  жеткізуде  рационалдық  деңгейдің  жоғ-

а  ры лауына,  адам  өмірінің  жақсаруына 

әкеледі. 

Сол себепті Қазақстанда «білім қоғамын» 

құру мемлекетіміздің 2050 жылға дейінгі да-

му ы    ның басты мақсаты – әлемнің алдыңғы 

қа т  ар   лы отыз елдің қатарына кіруге қол жет-

кіз у   дегі басты міндеті болып табылады. 

Адамның қызметі өспелі дәрежеде білім-

мен, яғни ақпараттың биологиялық емес фор-

ма   сы  мен реттеледі. Олар абстракциялар, дес-

кри  п ция  лар, нормалар мен ережелер түрінде 

сим    вол и  калық тілдік жүйелердің көмегімен 

мә   де    ниет  пен  өркениет  құрылымдарында 

сақ   та л ы нып, таратылады. Белгілі бір деңгей 

мен  көлемге  жете  отырып,  білім  қызметтің 

ди ре к   тивті матрицалары рөлін атқарып, олар-

ды реттей бастайды. Сондықтан қатаң бәс-

е ке  л ес   тік тің  заманауи  жағдайында  қажетті 

біл  і м   нің болмауы әлеуметтік және ғылыми-

тех    но  ло гиялық  прогресстің  еңсерілмейтін 

кедер гісіне айналуы мүмкін. 

Бұл  жағдайда  материалды  игіліктер  мен 

қыз  мет тердің қалыпты ресурс сақтаушы өн-

дірі   сін  қамтамасыз  ету  үшін  білімнің  экс-

по нен  циалды  өсуі,  олардың  тиімді  ізденісі, 

та   рал  уы  мен  енгізілуіне  кепілдеме  бере тін 

жа    ңа тех нологияны қолдану қажет. Био тех н-

о    логия, нанотехнология, космостық тех но л-

огия, атомдық, энергетикалық, жаңа ма тери-

а л  дардың,  қалдықсыз  өндірістің  тех  но ло-

гия   лары жаңа білім мен жаңа техно ло  гиян ы 

қол данусыз мүмкін емес. Осы нег із  де жаңа 

за ма науи  ғылыми-техникалық  ра цио нал ды-

лық қалыптасып, өседі. 

Тек білімнің ғана дамуы неоиндустриалды 

және  индустриалды  қоғамның  әлеуметтегі, 

эк о    н  о   микадағы білімнің рөлін ескере отырып, 

ғы    л  ы м и  білімге,  яғни  білім  экономикасына 

н е  гіз   де летін «ақылды экономиканың» пайда 

бо л  уы   на  ықпал  ететін  ақпараттық  қоғамға 

ауы   суы на септігін тигізеді. 

ХХ ғасырдың екінші жартысында тарихты 

кезең  дік  тұрғыдан  қарастыру  тәсілі  үлкен 

таны мал дылыққа  иелене  бастады.  Ондағы 

өр  к е н иеттер  адамзаттың  прогрессивті  да-

му ы  ның  белгілі  бір  кезеңдері  ретінде  қар-

ас тырылады.  Формацияның  негізін  эко но-

микалық  базис  құрайтын  (өндірістік  қаты-

настардың  біртұтастығы)  марксистік  фор-

ма циялық концепциямен салыстырғанда ке-

з ең  дік  концепция  бойынша  өркениеттер дің 

не  г ізін де  техникалық-технологиялық  ба з ис 

жатыр.  Тарих  философиясы  мен  әлеу   метт-

ік  философиядағы  бұл  бағыт  «постин дус т-

риализммен» жалғасатын жалпылама «инд-

ус  триализм» атауына ие болды. 

Қоғам дамуындағы техникалық-эко но ми-

калық  көрсеткіштердің  шешуші  рөлі  тура-

лы  идеялардан  бастау  ала  отырып,  амери -

кандық экономист У. Ростоу адамзат та ри хын 

экономикалық дамудың бес кезе ңі не бөледі: 

1)  «дәстүрлі  қоғам»;  2)  «өтпелі  қо ғам»; 

3)  «қозғалыс  кезеңі»  немесе  «өндіріс тік 

революция»;  4)  «ересектік кезең»; 5)  «жоғ-

ары  бұқаралық  тұтынудың  кезеңі»  [2].  У. 

Ростоудың ойынша, аталмыш кезеңге ең бірі-

н ші болып АҚШ, одан кейін Батыс Еуропа 

мемл екеттері мен Жапония жетті. У. Ростоу 

КСРО  жаңа  кезеңнің  табылдырығында  тұр 

деп есептеді. Ол осы табалдырықты атта ған 

кез де ондағы әлеуметтік-экономикалық құр-

ы  л ымның құлдырауы орын алады. Өйткені, 

ком мунизм  өзінің  мәні  бойынша  жоғ ары 

бұқаралық  тұтыну  кезеңінде  батпақтап 

қалуға бейімді», - деп жазады У. Ростоу [2]. 

Р.  Аронның  «индустриалды  қоғам»  кон-

це пциясы  бойынша  екі  түрлі  қоғамда  да 

(капиталистік  және  социалистік)  ұқсаст ық-

тар  көп:  олар  табиғи  байлықты  қолдануға, 

ең бек  өнімділігін  жоғарылатуға,  жаңа  жет-

іл  ген технологияларды жасап шығаруға ты-

ры сады.  Ол  капитализм  мен  социализмнің 

ар асындағы  сапалық  айырмашылықтарды 

жоят ын  «бірегей  ақпараттық  қоғамды» 

қалыпт астыру  туралы  қорытындыға  келеді 

[3].

70-ші жылдары бірқатар шетелдік теоре-

ти  к тер ғылыми-экономикалық прогресс бұ-

р ы ң     ғы  «индустриалды»  қоғамның  транс-

ф о р   ма циясы  өзгеше  сапалы  «постинд ус   -

триалды»  қоғамды  тудырады  деген  көз қа-

рас ты дамытты.

42

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Бұл үдеріске бірінші болып американдық 

сая саттанушы З. Бзежинский көңіл аударған 

бола тын.  Ол  жаңа  «постиндустриалды» 

қоғам ды «технотронды» қоғам деп анықтады. 

Ақыр  ғысы  «индустриалды»  қоғамнан  өзін-

дік бір сапалы ерекшеліктерімен айырық ша-

лан  ды. Технотронды қоғамда авто мат из ация, 

жаңа  кибернетикалық  техника  адам  опера-

ция л арын  машиналармен  алмастырады 

(«ин ду стриалды»  қоғамға  жануарлар  мен 

адамдардың  бұлшықеттік  энергиясы  маши-

на лар мен алмастырылады)

«Постиндустриалды»  қоғам  концеп-

ция   сы ның  негізін  қалаушылар  мен  басты 

әзі р   леу шілерінің  бірі  американдық  әлеу-

мет  танушы  Д.  Белл  болып  табылады.  Ол 

қо ғам дағы  техника  деңгейіне  байланысты 

эко  но микалық  қызметтің  «алғашқы»  қыз-

меті  –  ауылшарушылық,  кейін,  «екінші»  - 

өнеркәсіптік өндіріс басымдық танытты, ал 

ХХ  ғасырдың  үшінші  ширегінде  тауарлық-

өн діріс тік  экономикадан  қызмет  көрсетуші 

эко номикаға  ауысумен  сипатталатын  қыз-

мет тің  «үшінші»  саласы  ұсынылады  деген 

ой танытты. 

Д. Белл қоғамдық дамудың үш кезеңінің 

әр біреуін  «индустриалдыға  дейінгі»,  «ин-

дус  триалды»  және  «постиндустриалды» 

деп сипат тайды. Д.Беллдің ойынша, ақырғы 

жағ  дай да билік құралдарына айналатын ар-

на  йы  интеллектуалды  дарындарды  даярлау 

мен білімге негізделетін жаңа лидерлікті қа-

лы пт астыру орын алады [4].

Американдық  әлеуметтанушы  Э.  Тофф-

лер   дің  жалпы  тарихи  кестесі  бойынша 

«ал ғ аш қы  толқын»  деп  аталатын  «ауыл -

шаруа шылық  өркениеті»  Жаңа  заман-

ның  аяғында  «екінші  толқын»  деп  ала т ын 

«индустриалды»  өркениетпен  ығыс ты рыл-

ды. ХХ ғасыр аяғындағы төтенше өзг ері ст-

ер дің  жағдайында  «үшінші  толқын»,  яғни 

тө н іп  келе  жатқан  өркениет  орын  алды. 

«Үшін ші толқын» кезеңінде табиғатпен күр-

е   су  қағидасы  табиғатпен  ынтымақтасу  қа -

ғи     дасымен алмасты. Қоғам энергияның жа-

ңа р тылатын  қайнар  көздері  мен  оларды  із -

д еу ге  бағдарланды.  Қолданылатын  техника 

ғы  л ыми  зертханалардан  шығатын  білімнің 

не гіз інде құрылды. Ғылым мен техниканың 

же текші  салалары  кванттық  электроника, 

ин  форматика, молекулярлы биология (оның 

іші нде гендік инженерия), космос туралы ғы-

лым, экология мен мұхиттану болды. Мұнда 

қо ғам дамуының негізгі қағидасы шектелген 

және үйлестірілген өсім болып табылды [5].

«Ақпараттық  қоғам»  әлеуметтік  өмірдің 

түр лі  салаларының  компьютерленуімен, 

жа  ңа  ақпараттық  технологиялар  мен  жаңа 

қызмет  түрлерінің  пайда  болуымен  сипат-

та лады.  Дж.  Несбит  өзінің  «Мегатрендтер: 

біз ді  өмірімізді  өзг ер тет ін  он  жаңа  ба ғыт» 

еңбегінде жаңа экономикалық шынайылық-

тың  белгілерін  көрсетеді.  Оған  қоса,  П. 

Абурдин мен Жапониядағы «ақпараттық қо-

ғам ның»  ұлттық  бағдарламасының  жетек-

шісі  И.  Масуда  постиндустриалды  қоғ ам-

ның  қазіргі  таңдағы  ақпараттық  қоғам  бо-

лып  табылатынын  дәлелдей  бастады  [6]. 

«Постиндустриалды қоғамда» негізгі анықт-

аушы  ресурс  ақпарат  болып  табылады.  Қа-

зір   гі  қоғам  мен  келешек  қоғам  арасындағы 

күр  де лі  байланыс  «ақпараттық  қоғам»  мен 

тех но генді  өркениетті  зерттеушілердің  ал-

ды на  үлкен  мәселелер  қояды,  оны  жаңа 

фило софия лық-методологиялық  тұрғыдан 

зерт теу қажет. 

Ақпараттық қоғамның қалыптасуы ғы лы -

ми-техникалық прогресстің ақпараттық же-

лі  сінде жүріп жатқан ғылым мен техниканың 

бұрын дары болмаған келешегін қамтамасыз 

ете ді. Оған қоса, бүгінгі және ертеңгі қо ғам 

арасындағы күрделі және көп белгілі бай ла-

ны с тар «ақпараттық қоғам» мен техногенді 

өр кен иеттің зерттеушілерінен жаңа филосо-

фия лық-әдіснамалық  әзірлемелерді  талап 

етеді. 

«Ақпараттық  қоғам»  көп  жағдайда  тех-

но  логиялық-детерминистік  иллюзия  бо лып 

та былады,  өйткені,  адамзатты  ар ман  ғ а  кен-

ел теді.  Аталмыш  қоғамдағы  ақ п а  рат  тау ар-

ға  айналып,  мемлекеттің  эко но ми касында 

же т екші  орынды  иеленеді.  Деген мен,  ин-

новациялық  даму  жолы  ақпараттық  ағым-

дарды емес, ал жаңа шешімдерді талап етеді. 

43

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ

«Білім қоғамы» түсінігінің жақында ғана 

пән аралық  қолданысқа  енгізілуі  кездейсоқ 

жағ дай  емес,  ол  шаруашылық  және  саяси 

өмір де,  ақпараттық  салада,  білім  мен  ғыл-

ым ның  құрылымдарында,  ұйымдардың 

ішін   дегі және ұйымдар арасындағы қаты нас -

тарда жүріп жатқан үрдістерді саналау үшін 

әлеуметтік  ғылымдарда  кеңінен  қол да ны ла 

бастады. Бұл жағдайда білім қоғамы қар қын-

ды  дамып  жатқан  қоғам  болып  табылады. 

Оған мұндай көрсеткіштер тән: білімнің кез-

кел ген  қызмет  саласындағы  рөлін  сәттілік 

фак торы деп түсіну; жаңа міндеттерді шеше 

алат ын, өнім мен қызмет көрсетулердің жаңа 

түр лер ін  құрай  алатын  жаңа  білімге  деген 

тұрақ ты  қажеттілікті  сезіну;  білімді  жасап 

шы ғару  мен  оны  жеткізу  жүйесінің  тиімді 

қы з м ет  етуі;  білімге  деген  бар  сұранысты 

қам тамасыз  ету  үшін  ғана  емес,  сонымен 

қа  тар жаңа сұранысты тудыру үшін білімді 

ұсы  ну;  өзара  және  материалды  азықты  өн-

діре  тін  өзге  жүйешіктермен  білімді  жасап 

шығ а  ра тын жүйешіктердің тиімді өзара әре-

кет  тесуі. Осы тұрғыдан түсінілетін білім қо-

ға мы  білім  экономикасына  негізделмейді. 

Білім  қоғамында  жасалынатын  ақпараттық 

өнім нің айтарлықтай үлесі қоғамдық жетіс-

тік болып табылады

Отандық ғылым, білім мен бұқаралық ой-

лау мәдениетінің өсуі Қазақстанның инно в-

аци ялық даму жолына өтуінің шарты болып 

та  бы лады. Қазіргі таңда бұл идея білім қоғ-

амын  құру  ретінде  қалыптасқан.  Өзінің  те-

рең  дігі мен ауқымдылығы бойынша бұл мә-

се ле  өркениетті  күрделілікке  иеленеді.  Ол 

мем лекет  пен  халық  өмірінің  жүйесіндегі 

өз геріс терді, яғни қоғамдық қатынастардың 

жа ңа  көпөлшемді  негізін,  жаңа  тіл  мен  ра-

цио налдылықтың  жаңа  түрін  құруды  біл-

діред і. 

Қазақстандағы «білім қоғамын» құ ру  дың 

кон цепциясы  оны  жаңғырту  бағдар лама сы-

ның  негізі  ретінде  қарастырылады.  Білім 

қо ға мын түсінуде көптеген зерттеушілер бі-

лім мен ақпарат ұғымдарын барабар деп ұй-

ғарады.  Олардың  түсінігінде  «ақпараттық 

қо ғам» мен «білім қоғамы» да ұқсас болып 

ке леді. Біздің ойымызша, білім мен ақпарат 

бір дей  түсініктер  емес,  өйткені,  білім  су-

бъе ктінің иелігіндегі ақпарат емес, ал оның 

са на елегінен өткізген мағыналық мазмұны 

болып табылады. 

Білімнің  «мәдениет-білім-ғылым»  жүйе-

сі нің маңызды элементі ретінде негізделуін 

жа сау  керек.  Шетел  зерттеушілерінің  кө бі-

сі білімнің анықтамасы мен негізделуі күр-

делі философиялық сұрақтардың бірі еке нін 

атамайды  да.  Білім  қоғамын  құру  жо лында 

ғылыми  білім  әлеуметтік  және  жүйе лік 

интеграцияның  маңызды  ресурсына  айна-

лып,  ғылыми  коммуникация  егеменді  мем-

лекет тердің  тосқауылдарының  үстінен 

бірег ей жаһандық әлемдік кеңістік орнатуға 

сеп тігін тигізеді. 

Қоғамның ғылымдануы алға қой ған мақ-

сат  тарға  қол  жеткізудегі  рацио нал дылық-

тың  деңгейінің  өсуіне  ықпал  етеді.  Оған 

қоса,  ғылым ның  шын  мәнісінде  не  істей 

ал ып,  не  істей  алмайтыны  туралы  сұрақты 

ту   дыра ды.  Шындығында  ғылым  қоғамның 

бейі  мделе  алатын  жаңашылдықтарын  ғана 

жа  сай алады. Ол өз кезегінде болашаққа ірі 

қа  дам,  яғни  әлемнің  алдыңғы  қатарлы  30 

мем   ле кетінің  құрамына  кіру  мақсатын  іске 

асы  рып  жатқан  қазақстандық  қоғам  үшін 

өте маңызды. 

Қазақстан Республикасында ғылыми әле-

ует болғанымен, білімге негізделетін қо ғам-

ды құру міндетіне сай ұлттық инновациялық 

жүй е ні құру мәселесі өте өзекті болып отыр. 

Білім қоғамын құру үшін білімге деген қаты-

нас тың  түбегейлі  өзгеруі,  мемлекеттік  сая-

сат  пен  бұқаралық  деңгейде  оның  рөлінің 

ин  с трументалды-прагматикалық  тұрғыдан 

түс інілуін ескеру қажет. Бүгінгі таңда бі л ім 

әлеу меттік және мәдени азық ретінде дено т -

а тивті пікірлердің біртұтастығы болып қа на 

қоймай, сонымен қатар оның құзырлық бо-

лып табылатынын түсіну керек. 

Білім берудің қазақстандық жүйесі қазіргі 

таңда  ұзақ  уақыт  бойы  еңбек  нарығында 

сұра нысқа ие бола алатын мамандарды да яр-

лап шығару жолында қызмет етуде. Да мып 

44

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

жатқан  әлем  жаңа  акторларды  талап  етеді, 

сол себепі өмір бойы оқып, жетілу қабіле т-

т ерін иеленетін адам ғана білімді адам деп 

есептеледі. 

«Ақпараттық  қоғам»  концепциясын 

жасап шығаруда ең қызғылықтысы мен құн -

дысы  кең  өркениеттік  үрдістерді,  адам да-

рдың өмір салтындағы, құндылықтық ұста-

ным дарындағы, коммуникация әдістеріндегі 

өз геріс терді сипаттау болып табылады. Оған 

қо са, қазіргі және ертеңгі қоғам арасындағы 

күр делі  және  көпмағыналы  байланыстар 

әлем мен егеменді Қазақстандағы «білім қо-

ғамын» құрудың шынайылықтарына қа тыс-

ты әлеуметтік теория мен тәжірибесінің да-

му ын талап етеді. 

Біз заманауи өркениеттің оның алдын да-

ғылары сияқты мол тарихқа иеленіп келе ті -

нін ұйғарып отырмыз. Күллі әлемдік тәр тіп-

тің (оның ішіндегі ҒТР маңызы зор) өз гер уі 

арқылы  ол  қоғамдық  өмірдің  жаңа  жолына 

немесе  параметрлері  технологиялық  но ва-

ция лармен  шектелінбейтін  постзаманауи 

қо ғам ға  жылжиды.  Сол  себептен  оны  пос-

тин дустриалды немесе ақпараттық деп атау 

дұрыс болмас еді: олар тек білім маңыз ды-

лығы басымдық танытатын жалпы адамзат-

тық құндылықтар қоғамының жеке қырлары 

болып табылады. 

Адамзаттың  жинақтаған  білімінің  кө ле-

мі  қазіргі  жағдайда  он  жылда  бір  рет  есе-

ле ніп  отырады.  Адам  баласының  мұндай 

ақ па раттық секірісін оның әрбір жеке өкілі 

иге ре  алмайды.  Адамның  физиологиялық, 

пси  хо логиялық, зиятты мүмкіндіктері ақ па-

раттың ондай алып легінің ең аз деген бөлі-

гін  игеруге  ғана  қабілетті.  Бірақ  түбінде, 

ақ парат тық  технологиялар  керек  ақпаратты 

із деп, табу мәселесін шешеді. 

Болашақта,  яғни  білімге  негізделген  қо-

ғам д а  биліктің,  басқарушы  органдардың 

және  білімділік  факторларының  өзара  бай-

лан ы сы күшеюі тиіс, сонымен қатар, тәуелсіз 

ғылы ми сарапшылардың рөлі өседі.

Негізінен,  білім  қоғамы  оң  мағынада 

түсіндірілуі тиіс, ол, шын мәнінде, Білім қо-

ғамы болуы тиіс. «Білім» ретінде белгілі бір 

ақи қатқа  негізделген  білім,  шынайы  адам 

да муы на  септігін  тигізетін  іргелі  теория 

түсі нілген  жағдайда  ғана  білім  қоғамы  ма-

ғы налы бола алады. Ол үшін қазіргі қоғам-

ның  руханилануы,  адамдар  арасындағы  қа-

ты  настар жоғары адамгершіліктік прин цип-

тер ге негізделуі шарт. 

жүктеу/скачать 4,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: