Национальное воспитание
жүктеу/скачать 4,46 Mb. Pdf көрінісі
|
| №6 (32) 2015 6 6 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ НАЦИОНАЛЬНОЕ ВОСПИТАНИЕ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ НАЦИОНАЛЬНОЕ ВОСПИТАНИЕ
2010 ЖЫЛДЫҢ НАУРЫЗ АЙЫНАН БАСТАП ШЫҒАДЫ 6 (32) 2015 (қараша-желтоқсан) АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ АБАЯ
2 БАС РЕДАКТОР С.Ж. ПІРӘЛИЕВ Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: Нуриев М.А. - Абай ат. КазҰПУ, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер, профессор, бас редактордың бірінші орынбаса- ры;
директорының орынбасары, ф.ғ.к., жауапты редактор; Айдемір Окай - Ыстамбұл университетінің байланыс факультетінің деканы, профессор; Әлмұхамбетов Б А. - Абай ат. КазҰПУ, «Өнер, мәдениет және спорт» институтының директоры, пед.ғ.д., профессор; Байсабаев Б.А. - ф.ғ.к., Ж.Баласағұн атындағы Қырғыз Ұлттық университетінің доценті Бейсенова Ә.С. - Абай ат. КазҰПУ-дың «География және экологиядан ғылыми- әдістемелік орталығының» жетекшісі, геогр.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА акедемигі; Бөлеев Қ - Тараз инновациялық – гумманитарлық университетінің «Бастауышта оқыту және бейнелеу өнері» кафедрасының профессоры, пед.ғ.д. Ғаббасов С. - жазушы, КСРО Денсаулық сақтау iсінің үздігі, медицина және педаго- гика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері, Халықаралық Нострадамус атындағы академияның толық мүшесі - академик.
ҰҒА академигі; Исамидинов И.Ч. – Жүсіп Баласағұн ат. Қырғыз ұлттық университетінің ректоры, пед.ғ.д., профессор; Иманбаева С.Т. - Абай ат. КазҰПУ, «Мәңгілік ел және өзін – өзі тану» кафедрасының пед.ғ.д., профессоры; Кирабаев С.С. - ф.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Мардахаев Л.В. - Ресей Мемлекеттік әлеуметтік университетінің «Әлеуметтік және от- басы педагогикасы» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Михайлова Н.Б. - пс.ғ.к., доцент, Халықаралық білім және ғылыми ақпараттандыру орталығының директоры (Германия); Молдабеков Ж.Ж. - филос.ғ.д., әл-Фараби ат. КазҰУ «Дінтану және мәдениеттану» кафедрасының профессоры; Мұтанов F.M. - әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің ректоры, тех.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Нәрібаев К.Н. - ҚР ҰҒА қоғамдық және гуманитарлық бөлімше төрағасының орынбаса- ры, э.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Нөкетаева Д.Ж. - Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің ректоры, пед.ғ.к.; Сманов Б.Ө. - Абай ат. ҚазҰПУ– дің аппарат жетекшісі, пед.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, Халықаралық педагогикалық білім беру (Ресей) және Халықаралық Айтматов (Қырғызстан) академияларының академигі;
оқыту әдістемесі» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; 3 ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР С.Ж. ПРАЛИЕВ Ректор КазНПУ имени Абая, доктор педагогических наук, профессор, академик НАН РК СОСТАВ РЕДАКЦИОННОГО СОВЕТА: Нуриев М.А. - директор НИИ по Формированию интеллектуальной нации КазНПУ им. Абая, Заслуженный работник высшей школы РК, профессор, первый заместитель главного редактора;
КазНПУ им. Абая, к.ф.н., ответственный редактор; Айдемир Окай - декан факультета связи университета Стамбул, профессор; Альмухамбетов Б.А. - директор института Искусства, культуры и спорта КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор; Байсабаев Б.А. - к.ф.н., доцент Кыргызского Национального университета им. Ж.Баласагуна; Бейсенова А.С. - руководитель научно-методического центра по географии и экологии КазНПУ им.Абая, д.пед.н., профессор, академик НАН РК; Болеев К. - д.п.н., профессор кафедры «Начальное образование и изобразительное ис- кусство» Таразского инновационного гуманитарного университета Габбасов С. - писатель, Заслуженный работник здравоохранения КСРО, доктор меди- цинских и педагогических наук, профессор, Заслуженный деятель Республики Казахстан, действительный член Международной академии имени Нострадамуса, академик.
фессор, академик НАН РК; Исамидинов И.Ч. - ректор Кыргызского национального университета имени Ж.Баласагуна, д.пед.н., профессор; Иманбаева С.Т. - профессор кафедры «Мангилик ел и самопознания» КазНПУ им. Абая, д.пед.н.; Кирабаев С.С. - д.ф.н., профессор, академик НАН РК; Мардахаев Л.В. - заведующий кафедрой социальной и семейной педагогики Российско- го государственного социального университета, д.пед.н., профессор; Михайлова Н.Б. - директор центра международного образования и научной информати- зации (Германия), к.пс.н., доцент; Молдабеков Ж.Ж. - профессор кафедры религиоведения культурологии КазНУ им. Аль-Фараби, д.филос.н.; Мутанов Г.М. - ректор Казахского Национального университета имени аль-Фараби, д.тех.н., профессор, академик НАН РК; Нарибаев К.Н. - зам.председателя отделения общественных и гуманитарных наук НАН РК, д.э.н., профессор, академик НАН РК; Нукетаева Д.Ж. - ректор Казахского Государственного женского педагогического уни- верситета, к.пед.н.; Сманов Б.О. - руководитель аппарата Казахского национального педагогического универ- ситета имени Абая, д.пед.н., профессор, член-корреспондент НАН РК, академик Междуна- родной академии наук педагогического образования (Россия), Международной Айтматовской академии (Кыргызская Республика); Шаханова Р.А. - д.п.н. профессор., зав кафедрой «Методика преподование филологичеких дисциплин» института филологии КазНПУ им. Абая 4 EDITOR-IN-CHIEF S.ZH. PRALIEV the rector of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, academician of the NAS RK
KazNPU named after Abai, the deserved worker of the higher school of the RK, the professor, first deputy chief editor;
Nation of KazNPU named after Abai, the candidate of philological science, the managing editor; Aydemir Okay - dean of the Faculty of Communications Istanbul University, the professor; Almukhambetov B.A. - the director of Art, Culture and Sport Institute of the Abai KazNPU, the doctor of pedagogical sciences, the professor, the academician of the Altynsarin National Knowledge Academy;
named by Zh. Balasagyn; Beysenova A.S. - the chair of sud department «the scientifically-methodical centre on geography and ecology» the doctor of pedagogical sciences, the professor, academician of the NAS RK; Boleev K. - doctor of pedagogical sciences, professor chair of Primary education and fine art Taraz innovation and – humanitarian university Gabbasov C. - the writer, the deserved worker of public health services KSRO, the doctor of medical and pedagogical sciences, the professor, honored doer of the republic of Kazakhsyan, the member of the Nostradamus International Academy, academician.
sciences, the professor, the academician of the NAS RK; Isamidinov I.Ch. - rektor of Kyrgyz National University named by Zh.Balasagyn, doctor of pedagogical sciences; Imanbaeva S.T - Head of the Department of «Mangilik yel and self–cognition» of the Abay KazNPU, the doctor of pedagogical sciences, the professor; Kirabaev S.S. - the doctor of philology, the academician of the NAS RK; Mardahaev L.V. - Head of the Department of Social and Family Pedagogy of the Russian State Social University, doctor of pedagogical sciences, professor; Mikhailova N.B. - Ph.D., Associate Professor, Director, Center for International Education and Information Science (Germany); Moldabekov Zh.Zh. - the academician of social academy, the academician of Academy International acmyology, the doctor of philosophic sciences, the professor of the chair «Religious and Cultural Studies» of KazNU named after Al-Farabi;
of technical science, the professor, academician of the NAS RK; Naribaev K.N. - vice-chairman of separation of social and humanitarian sciences of NAS RK, the doctor of economics, the professor, academician of the NAS RK; Nuketaeva D.Zh. - rector of Kazakh State Female Pedagogical University, the candidate of pedagogical sciences; Smanov B.U. - head of the office of the Kazakh national pedagogical university of a name of Abay, doctor of pedagogical sciences, professor, corresponding member of National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan, academician of the International academy of Sciences of pedagogical education (Russia), International Aytmatovsky academy (Kyrgyz Republic); Shahanova R.A- doctor of philological sciences, professor. Chair of methods of teaching philological disciplines. Head of the clair of KazNPU named after Abay. Меншік иeci: Абай атындағы Қазақ ұлттык педагогикалық университеті Журнал Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2010 жылдың 4-ші ақпанында тіркеліп, №10674-Ж куәлігі берілді.
5 «Біздің қоғамда адал еңбекті терең біліммен ұштастырған ғана табысқа жете алатынын қапер ден шығармаған абзал»
6 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ҚҰТТЫҚТАУ! АСА ҚАДІРЛІ ӘДІБАЙ ТАБЫЛДЫ! Сізді 90 жылдық торқалы мерекеңізбен шын жүректен құттықтаймыз! Сіз ұлағатты ақын, жазушы, өнегелі ұстаз және де педа го гика ғылымының өркендеуіне үлкен үлес қосқан, ұлт- тық тәрбиеге өзіндік қолтаң ба ңыз ды қалдырған ұлт жанашырысыз. Сізді «Сегіз қырлы, бір сырлы» деген қасиетке толық тай ие болған абзал азаматсыз! Сіз ел ертеңіне жайбарақат қарамайтын, жана шырлық танытып, ақыл парасатқа толы ой лары ңызбен артыңыздағы шәкірттерді тәлім тәрбиемен суысындатып келе жатқан ұла ғат ты ұстазсыз! Өмір жолыңызда еңбексүйгіштік, қоғам дық белсенділігіңізбен ерекшеленіп, нағыз аза- маттық қасиеттерге ие ірі тұлға ретінде Қазақ халқының игілігіне бөленіп, қызметтің ең қызықты да қиын саланың ортасында жүр ген жансыз! Терең білім, берік ұстаным, іскерлік қа бі лет және үлкен азаматтық қасиеттер, Сіз дің жас ұрпақтың білімін шыңдаудан басталған еңбек жолыңыздың бүгінде жемісті жалғасын табу- ына себепкер болуда. Сондықтан да, Сізді өзіңізден кейінгі буынға ұлағатты үлгі көрсетіп келе жатқан зиялы тұлғалардың бірі деп бағалаймыз. Сіз тәрбилеп отырған шәкірттер бүгінде пара саты биік, рухты, сүйіспеншілік пен абыр- ойды биік қоятын толыққанды тұл ға ларға айналып отыр. Қоғам игілігіне бағыт тап отырған ерен еңбектеріңіз еліміздің ны ғаюына өзіндік үлесін барынша қосуда. Осы нау игілікті істе қанатыңыз талмай, қа жыр-қайратыңыз қашанда арта бергей! Аса қадірлі Әдібай Табылды! Осындай мерей лі күні шын көңілден денсаулығыңыз күйлі- қуатты, ғұмырыңыз ұзағынан, көр ер қуаны шыңыз молынан болсын деп тілей отырып, еліңіз үшін жасап келе жат қан еңбек теріңіз әрдайым елеулі, табыст ы бо ла берсін дегіміз келеді! Жүйрік уақыт тың ұшқыр қанаты Сізді мағыналы ғұмы ры ңыздың биік бір белесі – 90 жас- тан ары қа рай да, осы кемелдікке тың жігер, жарқын көңіл мен жетелесін!
7 МЕРЕЙ ТОЙ ҚҰТТЫҚТАУ! ҚҰРМЕТТІ СЕРІК ЖАЙЛАУҰЛЫ, МАРАТ АЛМАСАЙҰЛЫ, ЖАНАР АЙТБЕРГЕНҚЫЗЫ, ҚҰНДЫЗ ЖАМИЕВНА, АСЕМ ЕРІКҚЫЗЫ! Сіздерді педагогика саласындағы Ы. Алтын сарин атындағы Мемлекеттік сыйлыққа ие болуларыңызбен құттықтаймыз!
Сіздер жүргізген зерттеудің нәтижелері мен пайым даулары ұлттық тәрбие сала лары ның ғылыми-әдістемілік негіздерін анықтай тү су ге белгілі бір дәрежеде өз үлесін қосып отыр. Себебі, «Ұлттық тәрбие» тақырыбымен ұсы нылып отырған аталмыш оқу құралдары қазіргі жаһандану заманында өзіміздің ұлттық тәрбиеміз бен құндылықтарымызға ба ғыт талған ұлттық білім беру жүйемізді сабақ тастыра ендіру, отансүйгіштікке баулу мақ са тында бір- бірін толықтыра түсетін оқу бағ дар ламасына қажетті дүниелер болып табылады. Сіздердің өмірлік тәжірибелеріңізбен ақыл-кеңестеріңіз, тәлім-тағылым дары ңыз дың елі міздің білім ғылым саласының дамуына, өсіп-өркендеуіне қосқан үлестеріңізбен ең бек- теріңіз ерен. Талай жасты тәрбиелеп, із ба сар ларыңызды өсірдіңіздер. Сіздер өсіп келе жат - қан ұрпақтарыңызға игілік пен ізгіліктің, пайым-парасаттың үлгісін танытып білім ғы лым саласына әлі де талай жемісті еңбек атқаратын дарыңызға сенеміз! Осындай мерейлі күні шын көңілден ден сау лықтарыңыз күйлі-қуатты, ғұмырларыңыз ұза ғынан, көрер қуаныштарыңыз молынан бол сын деп тілей отырып, еліміз үшін жасап келе жатқан еңбектеріңіз әрдайым елеулі, табыс ты бола берсін деп тілейміз!
8 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ӘОЖ395.82 М.А.Нуриев Абай атындағы ҚазҰПУ, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры т.ғ.к., профессор, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер Ы.Алтынсарин атындағы Мемлекеттік сыйлықтың иегері ҰЛАҒАТТЫ ДА, КӨРНЕКТІ ҰСТАЗ – ТОРҚАЛЫ ТОҚСАН ЖАСТА! Мақала көрнекті ғалым Әдібай Табылдиев жайлы. Ұстаздың ұлағатты өмір жолы мен педагогикалық қызметі ұлттық тәрбиемен автор тарапынан ұштастырыла берілген. Мұралары жас ұрпаққа өнегелі тәлім-тәрбие ретінде аманат болып жетуде. Түйін сөздер:ұстаз, педагогика, жазушы, ұстаздық қызмет, тәрбие. Статья посвящена видному деятелю и ученому Адильбаю Табылдиеву. В статье раскрыто жизненный путь и педагогческая деятельность ученого. А так же роль родного языка, на- родной педагогики и этнических традиций в воспитании подрастающего поколениякоторое он передает подрастающему поколению в своих работах.
Article is devoted to the eminent person and the scientist Adilbayu Tabyldiyev.In article it is opened a course of life and pedagogchesky activity of the scientist.And also a role of the native language, national pedagogics and ethnic traditions in education of younger generation which it transfers to younger generation in the works.
Ұлттық тәрбие журналының тұрақты авто- ры әрі оқыр маны, педагогика ғылымдары- н ың док торы, ұстаз-ғалым, ақын, жазу шы, әл- Фараби атындағы Қазақ Мемлекет тік Уни вер ситетінің профессоры, Қазақстан Рес пуб ликасының білім беру ісінің құрмет ті қыз мет кері, Ыбырай Алтынсарин атындағы Мемлекеттік сыйлықтың иегері Әдібай Табылдиев, Алла қаласа, есігіміз ді қа ғып келіп қалған жаңа жыл, 2016 жылдың 2 қаң тарында торқалы тоқсан жастың төріне шық пақ! Қазақ елінде «Әдібай Табылдиев» де ген есімге елең етпейтін адам кем де кем, өйт кені, бұл есім қазақ тарихына жазылған бас қа да көптеген ардақты есімдермен қатар, ал тын әріптермен қашалып, әлдеқашан-ақ жа з ы лып қойылған. Ол заңды да. Өйткені, Әдекеңнің бүкіл саналы өмірі, әсіресе оның іші нде ағарту саласына еңбегін сіңірген жыл- да ры баршаға өнеге болуға лайық ғұмыр! Көрнекті ұстазға небір асыл сөздер мен те ңеу лерді айтса да жарасары сөзсіз, себебі, бұл адамның жаратылысы бөлек: Әдібай Табылды –жүрегі елім деп соққан ұрпақтың бірегейі, асыл сүйекті, таза рухты бабам қазақтың сынығы! Ұстаздық еңбегін сонау 1944-50 жылдар- дан, мұғалімі қызметінен бастаған педагог- ға лым ның қызметтік жолын тізбектеп неме- се ең бек жолын саралап жатпауды жөн көр- дім. Се бебі, бұл туралы талай жазыл ған да, әрі әлі де жазылары анық. Ал менің жаз ба- ғым – ең бекқор ғалымның негізінен, ұлт тық тәр биенің ғылыми теориялық мәселе ле рі зерт теумен айналысып келе жатқан ерен ең- бе гі хақында болмақ. Себебі, ол – қазақ эт но- пе д агогикасы ғылымының негізін қалау шы - лары ның бірі. Қазіргі жаһандану заманында елім, жер - ім, ті л ім деп соққан жүрегі бар, зейін ді де, зе р делі жастар тәр бие леген жағ дай - да ғана Қаз ақ елі нің келе шегі ке мел бо - ла т ыны анық. Осы тұрғыда педагог-ұс- 9 МЕРЕЙ ТОЙ таз Әдібай Табылдының оқулықтары мен оқу құ ралдары – қазақстандық білім бе ру жүй е сінде таптырмас құндылыққа ие дү- н и е лер болып табылады. Солардың кей- бір е у леріне тоқталып өтер болсам, жоға- ры оқу орындарына арнап, «Қазақ эт но - пе д а го ги касы»пәнін оқытудың тип тік бағ дар ла масы (2000), «Қазақ этно пе да - го гикасы» (2001), «Ұлттық тәр бие иі р- ім дері», (2001), «Қазақ этно педаг о ги ка- сын д ағы құқық тәрбиесі» (2003) «Қаз ақ этно педагогикасы және оқыту әдістемесі» (2004), «Этнопедагогикалық оқылым дар» (2005) си яқты тағы да басқа жоғары оқу оры н дарында қолданылып жүрген, он нан ас там оқу құралдарында қазақ этно пе да го- ги касы – ұлттық мәдениетіміздің ғылыми көр сет кіші, қайнар көзі ұлттық тәрбиенің құн ды құралы екендігін жан-жақты талдап көр сетілген.Ұлағатты ғалымның «Әдеп әліп песі» (1997) оқу құралы Республиканың бар лық қазақ мектептерінде жеке пән ре тін - де, тәрбие құралы ретінде кеңінен пай да ла- ны лып жүргендігі баршамызға аян.«Халық та ғ ы лымы» (1992), «Тағылым» (1995), «Қаз- ақ эт нопедагогикасының оқыту д ың әдіс те- месі» (2000) сынды ғылыми мо но гра фиялық ең бек терін жоғары мек теп оқ ы ту шы лары оқу-тәрбие ісіне жан-жақты пай да ла нып жүр г ен жайы тағы бар. Бұл еңбектері халық тарапынан қолдау тау ып жатуымен қатар, үкімет тарапынан да ең бегі еленіп, лайықты бағасын алуда. Мә се- лен, «Қазақ этнопедагогикасы» атты оқу құр- а лы үшін, Ыбырай Алтынсарин атындағы ре с публикалық сыйлыктың иегері (2001), көп жыл дық ғылыми-практикалық еңбектері үшін Қазақстан Республикасы білім беру ісі- ні ң құрметті қызметкері (2007)атағына ие бол ды. ҚазССР-ның және ССРО-ның оқу ісі нің озаты болды, бірнеше медальмен, құр- мет грамоталарымен марапатталды. Оқыту және тәрбиелеу ісінің әдіс те ме - ле рін шәкірттеріне үйретумен қатар, ең бек - те рі мерзімді баспасөз беттерінде үз дік сіз жария ланып келеді, оның ішінде, әрине, Республикалық ғылыми-көпшілік ба ғыт тағы «Ұлттық тәрбие» журналы да бар. Журнал бе тін де жастар тәрбиесіне, мораль дық-эти- ка лық, танымдық, эстетикалық мәселе лер ге, ту ғ ан өлкенің табиғатына, тарихына, әдет- ғұрып пен салт-дәстүрге, әдебиет пен өн е р ге көп көңіл бөліп, уытты мақалалар жа рия лау- мен келеді. Мысалы, отбасындағы ұлт т ық тәр биенің мән-маңызы жөнінде [1]: «...От- ба с ын
– әке мен шеше... Әрбір баланың әке алдын- да ғы борыштары мен міндеттері бар. Әке ал дын дағы баланың міндеттері: әке нің тілін алу, сөзін тыңдау, ізет көрсету, әдеп сақтау, па рыз
дар: балалық міндеттерді орын да у ды дә с түр ге айналдырып, әкеге көмекші бо л- ып, оны әрқ а шан да қуанышқа бөлеп отыру, кәме летке жеткен соң, әкеге біржола қыз мет көр сетіп, оның қартайған шағында асы рау - шысы болып перзенттік міндеттері мен бор- ы ш тарды, перзеттік парызды өтеу», - деп, құн дылық маңыздылығын салмақтаса, та- ғы бірде «Әкесін сыйламаған ба л ада қаз а- қи адамдық, азаматтық сезім бол май ды. Ол – отбасының жазығын тар та тын ба қы т сыз пенде. Өйткені, ондай на құр ыста адам гер - шілік мейірім, қайырым бол майды да, сол мінезінен қарғыс естіп, қа сіретке ұшы р ай- ды» - деп, отбасындағы әке нің рө лін нақ- ты лаған. Бұл жолдардан жас ұрпақ адам з а- т тың қашан да әкесінің қа дірі не жетіп, пір тұтқанына куә болады. Көзі қарақты әр оқыр- ман осы мақаланы оқу кезінде, ға лы мның әке қар ғыс ының оқ екен ді г ін, сон дық тан да, әке нала сына қалмауды на си хат етуін ің тегін емес тігіне тәнті болады.Ата-ананы, үлкенді сый л ау, үлкеннің сөзін тың дау – қай уақытта да қазақ тәрбиесінің басты ерекшелігі емес пе?
Тамыры терең тарих қойнауына үлес қос- қан ата-бабамыз ғасырлар бойы азат, өзге ел д ері мен тең дәрежеде қатынас орнатып, әлем кар тасы нан ойып тұрып орнын алатын тәуел с із ел болуды армандап, сол жолды мақ- сат етті. Арманның тірегі – тұрмысы ауқатты, қуат ты, түтіні түзу шыққан, ұрпағы ертеңге се нім мен қарайтын бақытты ел болу. Осы арманға жетудің бірден-бір жолы, ол, әрине
10 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ұлт тық құндылықтарға бағытталған білім беру мәселесі. Бәсекелестік заманда алып ел дер дің жұтқыншағында жұтылып, тарих сах на сынан жоғалып кетпеудің амалы – ұлт- тық тәрбиесінің сақталуы мен ұлт тілінің, әде би еті мен мәдениетінің, тарихы мен салт-санасының сақталып, мығым болуы. Бұл тұрғыда жас ұрпаққа толыққанды, ке- мел білім мен тәрбие беруге мүмкіндігіміз әб ден жетеді. Себебі, біздің ұлтымыздың халық тық педагогикасы әбден қалыптасқан, та мыры тереңнен бой тартады. Осы жөнінде де, жар ғақ құлағы жастыққа тимей, елі үшін, ұл ты үшін тымбай еңбек етумен келе жат қан ға лым-ұстаз: «Күлтегін жырындағы әр бір сөз кейін гі ұр пақ қа үлгі-өнеге болып, тәр- би е лік әсер ететіндей, тебіреніспен, тасқа қа ш а лып жазылған. «Шырын сөз, асыл қа- з ы н асын беріп» сөз арқылы тәрбиелеу, «Әкем Қағанның әскері бөрідей бопты» деп, батылдық пен ерлікке үндеу, «кедей ха лық - ты бай қылдым» деп ел үшін еңбек етіп, ерлік жасауды уағыздау, «Бүгінгі Түркі хал- қы мен бектері ... менің сөзімді бұзбады» деп түркі халықтарын бірлікке шақыру – жы р- дың ең басты мақстаттары [2]» - деп, ұлт тық тәрбиенің бастауы сонау ежел гі дәу ірден алатындығын айтып, сөзіне дә лел ре тінде «Күлтегін жырында «Таққа кіріп тар бек- тер» тақ үшін ғана қан төкпесін, «Тәңіріні төбесіне көтеріп» ақ жолда, әділ етті, қам- қоршы әкім ғана халықтың қа с иет ті «қаға- ны» болады деп, ұрпақты ұла ға т тылық қа тәр биелейді»[2], - деп нақты мыс ал дарды ал ға тартады. Ұлт тілінің мәртебесі мен оның ұлттық тәр биедегі орны жөнінде, «Ұлттық тіл – ұлт- тық тәр биенің басты құралы» атты сал мақ - ты мақ аласында: «Ғасырлар бойы қа лы п - тасып, барынша байып келе жатқан мем - ле ке ттік тіліміз – ұлттық тәрбиенің қуат ты құралы. Қандай тәрбие болса да тәр бие жұ- мы сы белгілі бір ұлттың тілінде жүр гізі ле- тін діктен, біз тәрбиені ұлттық тәрбие деп түсінеміз. Ұлттық тәрбиеде сол ұлт тілі- нің рөлі зор екендігі айқын көрінеді»[3], - деп ұлттық тәрбие нәресте дүниеге келмей тұрып, ұлттың тілі құдіретімен баланың бой- ын да әбден қалыптасып, сіңетіндігін жазған болатын. Қазақ халқының тарихы дәстүрге өте бай. Oт басы үшін ежелден тән қасиетті бала жан дық, балаларды еңбексүйгіштікке тәр
биелеу, үлкенді құрметтеу, туысқандық бай л аныс, көршілермен және ұлты басқа халық тармен дoстық, ізгілік қатынастар oсы ның бәрі қазақ халқының тұрмыс қал- пы на байланысты бoлған. Қазақ қыз-келін - шек тері мен ер азаматтарының бoйында өз ге халық өкілдерінен бөлек дара қазақы бoл мысы жарқырай көрініп, жүрекке жы - лы әсер еткен. Ата-ана құқықтары қыз бер- іп, қыз алу, құда түсіп, құдалы бoлу, қаз ақ неке сінің ерекшеліктері, қалың мал мә се - лесі, бала асырау, әмеңгерлік, мирас пен мұра, т.б. ежелгі oтбасы дәстүрлері мен сo - ған қатысты қағида ерекшеліктері жай ында мағлұматтардан қазақ халқының oт ба сы на ерекше мән бергенін, шаңырақ шай қа лып, бo саға бoсамауына назар салғанын көре- міз. Бұл жөнінде де жазушы-ғалымның «Ұлт тық тәрбиеде халық қазіргі отбасында, бала бақ шада, мектепте қолданылып жүр ген тіл құралын – «тілашар» дәстүрін қалып - тас тыра ды: бесік жыры, тұсау кесер жыры, сана мақ, жаңылтпаш, жұмбақ, мазақтама, тақ пақ, мақал-мәтел, ойын өлеңдері баланың эсте тикалық сезімін оятып, сан үйретіп, тілін шира тып, ойын дамытып, намысын қозғап, жа дын жақсартып, қиялын шарықтатып, сый лас ымдық харекетін дамытады. Сөй- тіп, тілашар дәстүрі арқылы баланың сез- імі сергіп, түйсігі түріліп, қабылдау қабі- ле ті қалыптасады...»[3], - деген мына бір үзін дісі нен, салт-дәстүріміздің ұлттық тәр- бие нің алтын арқауы екендігіне тағы да көз жеткіземіз. Бұлар сынды тұжырымды ой л- ары мен бағалы да, бағамды даналыққа толы пікірлері мен ғылыми әрі қызықты мұра- лары ның санына сан жетпес десек болады. Сон дық тан да, барлығын екшеп, тізбектеп бе ре тін болсақ, парақ беті жете қоймас! Осымен болдым, тоқтадым демей, бүгінгі таңға дейін Ұлттық тәлім-тәрбиенің, яғни, қазақ этнопедагогикасының ғылыми не гіз - дерін жүйелеп оқыту әдістемелерін жетіл-
11 МЕРЕЙ ТОЙ ді ріп келе жатқан ұстаз мектептермен және жоғары оқу орындарымен өнегелі іс-тәжір и- бе лерін бөлісіп отырады. Педагогика саласының қыры мен сырын бес саусақтай білетін, ғылымның тұңғиық түбіне тереңінен бойлай алған профессордың ендігі ниеті де, тілегі де – қазақ ғылымы пен ілімі байлығының қадіріне өз ұрпақтары жете біліп, соның баға жетпес нәтижелері өзінің халқына бұйырса екен дейді!
жүктеу/скачать 4,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|