Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
Кӛру қабілеті зақымданған балалардың есте сақтау
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
tebenova-arnaiy-psih
| 11.4. Кӛру қабілеті зақымданған балалардың есте сақтау
ерекшеліктері Кӛру қабілетінің бҧзылуы, соқыр және нашар кӛретін балалардың танымдық әрекеттерінің дамуын тежейді, ол ӛз кезегінде, мнемникалық ҥрдістердің процестердің дамуы мен қызметінде кӛрініс табады. Қазіргі заманғы техникалық прогресс пен жаңа оқыту қҧралдары, ӛмір сҥру мен іс-әрекеттің жаңа тҥрлері, соқырлар мен нашар кӛретін балалардың, есте сақтау қабілеттеріне қатаң талаптар қояды, оның ішінде мнемикалық ҥдерістердің жылдамдығымен және икемділігімен байланысты талаптар. Кӛретін балалардан, есте сақтауды керек етпейтін материалдарды, соқыр және нашар кӛретін балаларға есте сақтауға тура келеді. Әлемдік әдебиеттерде сӛзді, музыканы есте сақтау тәрізді, феноменальды ес қабілетімен белгілі, сӛйтіп, мәдениет тарихынан орын алған кӛптеген есімдер кездеседі. «А. А. Крогиустың соқыр балалардың есте сақтау қабілетін тексеру мақсатында, Эббингауз әдістемесімен жҥргізген зерттеуі, оған мынадай тҧжырым жасауға мҥмкіндік берді: соқыр балалар кӛретін балаларға қарағанда, ӛлеңдерді, сӛздерді, ӛзара байланысы жоқ, мағынасыз сӛздер жиынтығын, жылдамырақ жаттап алады. Бҧл олардың орындалатын іс-әрекетке зейіндерін шоғырландыра білетіндіктерімен, қабылданған материалды практикалық тәжірибемен сәйкестендіре білетіндіктеріне дәлел. Неміс тифлопсихологы Г. Шауерте зерттеулерінде, соқыр адамдар, кӛретін адамдардағыдан гӛрі, есте сақтау мҥмкіндігі, анағҧрлым мол адамдар ретінде, сипаттайтын мәліметтер келтіріледі. Кейбір соқыр адамдард, есте сақталатын материал кӛлемі ӛте ҥлкен, бірақ ол жеткіліксіз жҥйеленген және дҧрыс ҧйымдастырылмаған. Ал екінші бір соқыр адамдарда, қҧрылымы дҧрыс, бірақ ес кӛлемі аз болып келеді. Бҧлар естерін анағҧрлым дҧрыс, әрі рационалды тҥрде пайдалана біледі. Кӛру қабілетінің бҧзылуында, уақыттық қатынастар мен байланыстарды орнату қарқыны ӛзгереді, ол сол уақыттық байланыстарды орнатуға жҧмсалатын уақыттың кӛбеюінен кӛрінеді. Жартылай кӛретін балалардың, кӛру арқылы қабылдауы, 214 мнемикалық ҥдерістеріне зерттеуде, бҧл балалардың кӛру арқылы тануы, ҧзақ уақытты керек ететіндіктен, оперативтік, қысқа уақыттық естің кӛлемі азаятындығы байқалады, ол кӛру стимулдарының тҥсіне байланысты ӛзгереді, әрі мҧнда мнемикалық ҥдерістердің кӛру арқылы қабылдаудың қасиеттеріне тікелей бағыныштылығы байқалады. Соқыр және нашар кӛретін балаларға, сондай-ақ, есте сақталатын кӛрнекі материалды мағыналандыру жетіспейді. Бҧл есте сақтауды алдын-ала міндет етпеген, кӛрнекі материалды классификациялау ҥдерісінде айқын байқалады. Қабылданатын объектілердің сапаларын, бҧлыңғыр қабылдау, нақты кӛзге кӛрінетін және кӛрінбейтін жанама белгілерін саралай алмау классификация, салыстыру, талдау мен жинақтау қиындықтарын туғызады, сӛйтіп ол логикалық естің жеткіліксіздігіне алып келеді. Сонымен қатар, бҧл балалардың логикалық байланысы бар, стимулдарды есте сақтауы, қалыпты дамудағы сияқты, ӛзара логикалық байланысы жоқ материалды есте сақтағанан гӛрі, тиімдірек болады. Брайль жҥйесіндегі нҥктелерді ырықты тҥрде есте сақтау қабілетін тексергенде, соқыр балалар анық, аяқталған геометриялық фигураларды жақсы есте сақтай алған. Соқыр балалардың, нашар кӛретін және жартылай кӛретін балалардың кӛру, есту және сипап-сезу есінің ӛзара қатынасын зерттеу жҧмыстары, нашар кӛретіндердің кӛру арқылы алынатын мнемикалық бейнелерінің анағҧрлым қалыпты екендігін кӛрсеткен. Кӛру арқылы алынатын заттық мағлҧматтар кӛретін балалардыкімен салыстырғанда, ӛздерінің саралығын жоғалтады, сызбалы және фрагментті тҥрге айналады. Бҧл кӛру кемістігіндегі ҧзақ уақыттық және қысқа уақыттық ес қатынастарының ӛзіндік ерекшелігіне, кӛріністік бейнелердің тез жойылуына, ҧзақ уақытттық ес кӛлемінің аздығына дәлел» 1 . Соқыр және нашар кӛретін балалардың, сипап-сезу арқылы қысқа уақыттық және ҧзақ уақыттық есте сақтауы, есту тәрізді жоғары кӛрсеткішке ие. Соқырлық пен нашар кӛру жағдайында, есте сақтау мен ------------------------ 1 Специальная психология / Под ред. В.И.Лубовского. 2-е изд., испр. – М.:Изд. центр «Академия», 2005- С.277-284. 215 ҧмыту спецификасы, бірнеше факторлармен байланыстырылады. А. Г. Литвактың зерттеулеріі соқырлар мен нашар кӛретіндердің есіндегі бейнелерді ҥнемі жаңғыртып отырмаса, жойылып кету ҥрдісі болатынын айтады. Соқырлар және нашар кӛретіндер ҥшін, алынған ақпараттың маңыздылығы, оны есте сақтауда ҥлкен рӛл атқарады. Соқыр бала ҥшін, объектілер мен ҧғымдар, кӛретін балалардағыдай, ӛз мәнінде ешқандай маңызды болмағандықтан, ӛз мағынасын жоғалтады, тез ҧмытылады. Осымен байланысты, олардағы мнемикалық ҥдерістер бірнеше рет кӛп қайталау мен жаттығулардан ғана емес, материалды логикалық ӛңдеуден, бейнелерді нақтылаудан, ӛмірдегі маңызын тҥсіндіруден қҧралады. Тану ерекшеліктерінің дамуын сипаттай отырып, Т. Н. Головина нашар кӛретіндердің кӛру арқылы тануы, кӛретіндермен салыстырғанда, дҧрыстық, спецификалық, талдаудың кӛп қырлылығы, қарқыны жақтарынан ӛзгешеленетінін айтады. Оларға тануда, кӛп қателік жіберу мен тҧтас объектінің қасиетін бӛліп, сипаттай білудің болмауы тән. Жеке белгілерді ажырата білмеу, жалпылық, ерекшелік және жалғыздық категорияларын толық ҧғынбаумен тҥсіндіріледі. Тану ҥдерісіне сипап-сезу мҥмкіндігін пайдаланған кезде, нәтиже бірден ӛзгереді. Осылайша, қалыпты анализаторларды барынша пайдалану, соқыр және нашар кӛретін оқушылардың есте сақтау қабілетін кҥшейтуге септігін тигізеді. Материалдың жҥйелілігі, классификациясы, топталуы, қабылдау нақтылығы, есте сақтау қабілеті дамуының алғышарты болып табылады. жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|