Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015

86 
II Блім. Медицина леуметтануы
Денсаулы сатау жйесіндегі дрігерді мртебесі мемлекеттік 
саясат (білім, арнайы тарифтік торша, арнайы ксіптік абырой) ар-
ылы е алдымен алыптасан осы ксіптегі ресми леуметтік ба ыт 
аныталады. Атал ан сипаттамалар жеке статистикалы (кадрлармен 
амтамасыз ету, ж"мыс тілі, біліктілік санаты, жалаы), демография-
лы (жынысы, жасы, отбасылы жа дайы) нтижелілік стандарттар-
да (емделген науастарды саны, бір дрігерге шаанда ы жктеме, 
учаскедегі т"р ындар саны жне т.б.), со ы нтижелерде (диагноздар 
санында ы айырмашылы — дрігерлер ателігі, негізді ша ымдар) 
к рсеткіштерде к рініс береді.
Біра дрігерді мртебесін статистикалы дістер арылы ба а-
лауда айырымдылы, мейірімділік, медициналы ызметкерді жана-
шырлы ы, отбасылы береке, "жымда ы жа дай жне т.б.
Біра дрігерді леуметтік мртебесі — дрігерді салыстырмалы 
жа дайы (ба ыты) "ытар мен міндеттерді, леуметтік ктулерді, 
материалды жне моральды сыйаы, берік рекет лгілері, денсау-
лы сатау жйесіні ызмет ету дегейлері ерекшеліктеріні жиын-
ты ы арылы айындалады.
Дрігерлік мртебені негізгі шарттары абылдан ан.
Экономикалы#
●
: я ни, дрігер ж"мысыны экономикалы кон-
тексті; экономикалы ынталандыруды тиімділігі; а ымда ы та-
быстар "рылымы; ебек аысыны дегейі мен принциптері; 
осымша ж"мыстар жне жалаы (ресми жне к лекелі); жалаы 
дегейін жо арылату стратегиясы дрігер рекетіні табыстылы-
ыны к рсеткіші ретінде.
Ксіби-лауазымды#
●
: ксіби мансап; мртебе; талаптану; табыс; е-
бек мобильділігі; з біліктілік лауазымды жа дайына ана атта-
ну.
Бедел
●
: жалаы дегейі; айта дайындау жне біліктілікті жо а-
рылату ммкіндігі; ж"мыс орны; дрігерлік рекет тжірибесі; 
ріптес-мамандарды пікірі; білім дегейі; біліктілік; денсаулы 
жйесінде жне одан тыс арым-атынас; мліктік игіліктер мен 
артышылытар а олжетімділігі; материалды сыйаы; т"рмыс-
ты мселелерді шешу ммкіндігі; з денсаулы ын сатау жне 
уаытымен диагностикалау мен ауруды емдеу.
=леуметтік-психологиялы#
●
: медициналы мекеме "жымына бейім-
делу; ксіптік су; алатын табыс к лемі; ж"мыс орыныны жабды-
талуы; ріптестер мен науастар алдында ы беделі; науастармен, 
ріптестермен, басшылармен арым-атынасы; ж"мыс тжірибесі 

2.2. Медицина леуметтануы пні жне міндеттері 
87
жне тілі, марапаттаулар мен мадатаулар саны; осымша білім; 
осымша жктеме; байланыс, атынас каналдары.
леуметтанулы теориялар бойынша мртебе тек ана табыс к лемі 
мен "рылымымен аныталмайды, сонымен атар, жеке жне отбасы-
лы жа дайларда материалды жа дай а ол жеткізуді стратегиясымен 
де лшенеді. Жеке стратегиялар дрігерді жеке басыны тырысуы-
на, кш салуына байланысты, мысалы, ж"мыс уаытыны ауысы-
мы, осымша ж"мыс к зін іздеу, азіргі заман а сай диагностикалау 
мен емдеуді жаа дістеріне ие болу жне т.б. Атал ан стратегиялар 
белсенді деп аталады, ал оларды жеке енжар стратегиялардан ерек-
шелігі — леуметтік ор ау органдары, айырымдылы орлары неме-
се ксіпода "йымдарынан материалды к мек с"рау болып табылады. 
Отбасылы стратегиялар туысты к мекке немесе отбасылы ресурс-
тарды пайдалану, мысалы, птерді жал а беру, ымбат ба алы заттарды 
сату, й маында ы учаскеде ж"мыс істеуге ба ытталады.
Нарыты жа дайда рекетті кез келген трін экономикалы ын-
таландыру, сіресе, дрігерлерді ынталандыру — с"раныс пен "сыныс-
ты шешуші реттеу амалы болып табылады.
Кеестік жйені «тегін» медициналы ызмет к рсету жйесінен 
сатандыру жне жеке меншікке ауысу барысында дрігерді леу-
меттік-экономикалы мртебесіні маызды ал ышарты — материал-
ды жа дайы болып мыналар табылады: а ымда ы табыс пен л-ауат 
дегейі ("за мерзімді олдану а арнал ан заттар а ие болу). Атал ан 
екі к рсеткіште, я ни, обьективті статистикалы к рсеткіштер жне 
ана аттандырылуды субъективті дегейі болып табылады.
Дрігерді ызметтік жне ксіптік мртебесіні параметрлері а-
та ебек мінез-"лы лгілерімен лшенеді. о амдасты арылы 
мойындал ан жне леуметтік нормалар мен ксіптік су мдделеріне 
сйкес келу — ксіптік жне ызметтік рлеуді саналы трде тадал-
ан жолы, оны нтижесі — белгілі бір «ала ан» мртебеге ие болу 
болып табылады. Мамандандырыл ан ызметіні параметрлерімен, 
ата ебектік істерімен аралады. рбір дрігерді ебек мірбая-
нында мансапа жету жолдары табыса жетудегі жеке мддеге сйкес 
к птрлі болып табылады, ажетті ресурстарды (материалды, мде-
ни, желілік) к лемімен аныталады жне табыса жетудегі олжетімді 
амалдар а деген к зарастар а да байланысты.
Т"тастай ал анда, ксіптік мансапты т"л аны леуметтік мо-
бильділігіні бір трі ретінде арастыру а болады. Б"нда ызметтік 

88 
II Блім. Медицина леуметтануы
сатыда жо ары а арай рлеу — вертикальды мансап ретінде, ал ма-
мандыты игеру, ксіби суді — горизонтальды мансап ретінде алып 
арастыру а болады.
Негізінен дрігер шін горизонтальды мансап маызды болып ке-
леді: жеке клиникада ы, медициналы сатандыру компанияларында, 
шетелде ж"мыс атару жне т.б. Дрігерді ксіптік дегейіні талапта-
ры ылыми ататы, жо ары оу орындарда саба беруді, оулы немесе 
монография жазуды амтиды, олар з кезегінде дрігерге не "рлым жо-
ары мртебелік т"р ыда к терілуіне ммкіндік жасайды.
Дрігерді белгілі бір зі ала ан ксіптік мртебеге ол жеткізуі 
оны табыс туралы к зарастарына да байланысты. Оны табыс ту-
ралы к зарастарыны "рылымында мына 3 маызды мселені атап 
туге болады:
жетістік міндетті трде ба аланады (сйкесінше, белгілі бір шара-
●
лар жйесі бар);
жетістік міндетті трде атап тіледі (сйкесінше, б"л " ымны 
●
мазм"нын анытайтын белгілер мен рміздер жина ы бар);
жетістік міндетті трде мойындалады (сйкесінше, «діл азылар» 
●
бар, олар ба а береді).
Осы атал ан ба алау шарттары адамды ынталандыру "рылымына 
енеді, адамны белсенділігін ба ыттайды жне ксіптік, мансапты су 
стратегиясыны негізі болып табылады.
Жетістік адам шін маызды шарттар арылы аныталуы ммкін. 
Адамны зі шін рлеген немесе "лдыра ан мобильділік оны мірлік 
масатын іске асыруы арылы к рініс береді. Табыса жету лгісі немі 
адамны басында алыптасады жне ол оны мір бойы жзеге асыру а 
"мтылады. Rміріні трлі кезедерінде табыс шарттары згеруі ммкін, 
сонымен атар, санада р трлі табыс лгілері алыптасуы ммкін. Б"-
ны негізінде адам ол жеткізген ксіптік мртебе жне о ан сйкес 
леуметтік табыс (леуметтік бедел шегіндегі "ндылытар), сонымен 
атар, ксіптік "мтылыс дегейлері жатыр. леуметтік табыстарды 
лгілері адам рекетіні масаты болып табылады (болашата ол 
жеткізуге "мтылатын леуметтік мртебені идеалды к шірмесі). Со-
нымен атар, олар адамны з рекетін згертуге немесе тзетуге жне 
салыстыру а ба ыттал ан зіндік эталоны болып табылады.
Дрігерді ксіптік мртебесінде материалды жа дай жалаыдан 
баса, леуметтік-психологиялы факторлар да маызды — ж"мысы-
на ана аттану, ксіптік салада масаттар а не "рлым толы ыра ол 
жеткізу.

2.2. Медицина леуметтануы пні жне міндеттері 
89
Rткен асырды 20-шы жылдары жасал ан Уорнерді теориясы бо-
йынша мртебе — б"л леуметтік-психологиялы категория: индивид 
немесе леуметтік топ оларды ажетінше осы дегейде оны басалар 
мойында анша олданады. Сйкесінше, мртебелік ерекшеліктер б"л 
жіктелуде мртебе бойынша саналылыа туелді. Б"л америкалы ба-
ыт, онда мртебе адамны зін сезінуін ана емес, объективті пози-
цияны, "ытар мен артышылытарды сипаттайды.
Мртебені леуметтік-психологиялы " ым ретінде де арастыру а 
болады, себебі мртебеден ктетініміз-о амды мойындау болып та-
былады. Мртебе т"л алы жне объективті лшемдерге ие.
Мртебе экономикалы (нарыты)
1
т"р ыдан наты медициналы 
мамандыа немесе мамандану а деген с"ранысты бар немесе жо-
ты ымен байланысты. Егер медициналы ызмет к рсету (дрігер ж"-
мысыны нтижесі ретінде) с"раныса ие болса, онда "сыныс к лемі 
шексіз болады. Б"л жа дайда мртебеге ие болу ажеттілігін ана ат-
тандыру маызды болып табылады.
Мртебе " ымы толы ымен нарыты медицина " ымында оны 
синонимі ретінде ны ая тсті. Дрігер маманды ыны мртебесі шін 
білім, біліктілік жне мамандану маызды, олар медициналы ызмет 
к рсету нары ында ы наты "сыныстарды айындайды.
Маманды секілді ж"мыс орны да мртебелі болуы ммкін. Дрі-
герлер стоматология, урология, гинекология, дерматовенерология, эн-
дохирургия т.б. салаларда не "рлым жо ары табыс табу а болады, я ни, 
аылы негізде ызмет к рсетуге болады. азіргі заман ы мртебені 
иерархиясы мемлекеттік медицинадан не "рлым жо ары сапалы дрі-
гер мамандарыны кетуімен сипатталады. Егер "сыныс болса, міндетті 
трде с"раныс болады, біра б"л кейбір дрігерлер шін шектеулі бо-
лады. Б"л шектеулерді ішіне кіретіндер: жас ерекшелігі: зейнеткерлік 
алдында ы жас; біліктілік жне ксіптік талаптар: білімі, ж"мыс тілі, 
жо ары біліктілік, дефицитті мамандану.
Емдеу-алдын алу мекемелеріндегі дрігерді мртебесі к бінесе 
оны науаспен арым-атынасы арылы айындалады. Медицина-
лы сатандыруды енгізілуіне байланысты бір жа ынан науастар 
1
Экономикалы діс немесе нарыты дістерді Ф. Хирш ашан (Eds. F. Hirsh, 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: