Оқулық Қазақ тіліне аударған А. М. Марқабаева Жауапты редакторы проф. Т.Қ. Рахыпбеков 2015

4.2. Медициналы-леуметтанулы зерттеулерді дайынды (йымдастыру)... 
199
Бадарламаны дістемелік б'лімі:
мселені т"жырымдау, зерттеу объектісі мен затын анытау;
●
зертеу ж"мысыны масаттарын жне міндеттерін айындау;
●
негізігі " ымдарды анытау жне интерпретациялау;
●
зерттеу объектісін алдын ала жйелі сараптау;
●
гипотезаларды к рсету.
●
Бадарламаны процедуралы# б'лімі:
зерттеу ж"мысыны стратегиялы жоспарын жасау;
●
баылау а алынатын объектілерді тадау жйесін негіздеу;
●
мліметтерді жинауды негізгі процедуралары жне олар а сарап-
●
тама жасауды ал ышарттары.
Бадарламаа #ойылатын жалпы талаптар:
ба дарламаны ережелері логикалы зерттеуге сйкес наты ой-
●
ластырыл ан жне аны "рыл ан болуы тиіс;
ба дарламаны барлы элементтеріні логикалы бірізділігі ам-
●
тамасыз етілуі тиіс;
ба дарлама икемділігі амтамасыз етілуі ажет, я ни, зерттеу 
●
рдісінде ба дарламаны барлы б ліктеріні байланыста болуы 
ажет.
Егер зерттеуді ба дарламасы зерттеуді жргізуге дайынды жасау-
ды стратегиялы элементі болып табылса жне зерттеушіні масаты 
мен аншалыты кш салатынын анытайтын болса, "былысты та-
нып-білуге ба ытталса, онда ба дарлама тактикасы б"л — сараптама 
барысында олданылатын наты адамдар мен діс-тсілдер болып 
табылады.
Зерттеу ж"мысыны барысы ба дарлама осымшасы, я ни, ж"мыс 
жоспарында баяндалады. Ж"мыс жоспарына зерттеу кезінде тікелей 
ызмет атаратын зерттеушілерді тадау, дайындау, оыту тртібі; 
зерттеу ж"мысына кететін уаыт пен шы ынды ба алау; зерттеу кезінде 
олданылатын сауалнама саны, оларды к лемі, нысаны жне к бейту 
мерзімдері; зерттеу ж"мысы ткізілетін уаыты, орны, с"рау трі; жи-
нал ан апаратты деуге дайындау жне деу мерзімі жне сипаты; 
зерттеу ж"мысыны "йымдастырушылы аспектілері (зерттеу ж"мы-
сыны жеке кезедеріне жауаптыларды та айындау, апаратты сарап-
тау, есеп беру жне т.б.) кіреді. Ж"мыс жоспарында апарат жинау а 
ммкіндік беретін барлы "жаттарды м"ият тексерілуін амтамасыз 
ететін іс-шаралар арастырылады.
Алын ан мліметтерді деу ба дарламасын "ру — зерттеу ж"мы-
сына дайынды барысында ы та ы бір маызды жайт болып табыла-

200 
IV Блім. Наты медициналы-леуметтанулы зерттеулерді ж"ргізуді...
ды. Ол к п дрежеде зерттеу ба дарламасына, я ни, оны міндеттеріне, 
с"ратар санына, жауаптар санына туелді. Ба дарламада апаратты 
деу алай жзеге асырылатыны, я ни, олмен немесе механикалы 
діспен жргізілетіні аныталады. Машиналы деу наты, тез рі н-
тижелі болып табылады. олмен деу апарат к лемі аз жне сауална-
ма жргізу кезінде ашы с"ратар бол ан жа дайда олданылады.
Медициналы-леуметтанулы зерттеуді негізгі б лімі — мсе-
лелік жа даят. Медициналы-леуметтік мселе егер оны туындататын 
шарттар жне адамдарды іс-рекеті ол айын к рінетін дрежеге жет-
песе о амды ажеттілік деп арастырылмауы ммкін. Медициналы-
леуметтік мселе к лемі бойынша айын ажыратылады. Бірі белгілі 
бір медициналы мекеме шеберінде ткізілсе, басалары біратар 
айматар, лкен леуметтік топтар жне о амды институттар мдде-
лерін амтиды. Соында медициналы-леуметтік мселе е жо ар ы 
дрежеде бкіл о амны мдделері мен ажеттіліктерін амтиды. Ме-
дициналы-леуметтік мселелерді тпнегізінде жатан арама-ай-
шылытар зерттеу ж"мысыны трін анытайды (олданбалы немесе 
теориялы-олданбалы).
Мселені т"жырымдау наты зерттеу объектісін тадау а ке-
леді. Медициналы-леуметтанулы зерттеу объектісі деп уаыт пен 
кеістікті белгілі бір шекараларында бірге алын ан, салыстырмалы 
біртекті жеке заттар мен "былыстардан т"ратын статистикалы жиын-
тыты тсіндіреді.
Объекттен баса, зерттеу затын немесе тжірибелік немесе тео-
риялы т"р ыдан тікелей зерттелетін объектті маызды асиеттері 
арастырылады. Осылайша, объект — леуметтік мселе, ал нрсе — 
леуметтік субъекттер, т"л алар жне "жымдар мдделеріні сй-
кессіздігін айын к рсететін, леуметтік арама-айшылытар мен 
шиеленістер полюсін алыптастыратын объектіні асиеттері мен 
жатары. Зерттеу нрсесі орталы тенденция немесе андай да бір за-
дылытар табу ммкіндігін болжаумен байланыста болатын орталы 
с"ратан т"рады.
Апарат жинайтын (сараптама бірлігі) ба#ылау бірлігін жне апарат 
жиналатын (жинатау бірлігі) баылау бірліктерін ажыратады. Баылау 
бірлігі медициналы к мекті т"тынушы — науас жне медициналы 
к мекті "сынушы — медициналы ызметкер болып табылады. Ба-
ылау — нрселер мен "былыстарды тікелей абылдау немесе белгілі 
бір жа дайларда болатын ои аларды, "былыстарды жне рдістерді 
зерттеушіні тікелей тіркеп отыруы арылы бастапы апараттарды 

4.2. Медициналы-леуметтанулы зерттеулерді дайынды (йымдастыру)... 
201
жинатау дісі. Ба#ылау бірлігі — объектілерді немесе индивидтерді 
белгілі бір тобыны тіркеуге немесе лшеуге "шырайтын элементтері 
болып табылады.
Респонденттер тобын тадау зерттеу ж"мысыны масаты мен мін-
деттеріне сйкес жзеге асырылады. Зерттеу ж"мысыны масаттары 
мен міндеттері, рбір буын баса топтарды "стап алу "ралы ретінде 
пайдаланатын тізбекті "райды. Медициналы-леуметтанулы зерт-
теуді масаты — танымды ана емес, сонымен атар, тжірибелік 
болып табылады. Медициналы-леуметтанулы зерттеуді маса-
ты — т"р ындар денсаулы ыны р трлі жатарын, денсаулы сатау 
жйесіні ызметін зерттеу жне т.б. болуы ммкін. Ал а ойыл ан 
масата толы жету шін зерттеуді масатына сйкес т"жырымдал-
ан, негізгі жне осымша болып б лінетін зерттеу ж"мысыны мін-
деттерін айындау ажет.
Зерттеуді негізге міндеттері оны масатына сйкес келеді, ал о-
сымшалары зерттеуді негізгі міндеттері жне масатымен логикалы 
байланыспа ан, біра оны масатты н"сауларына жауап береді. о-
сымша масаттар болашата ы зерттеулерді дайындау шін ойылады 
жне берілген мселемен байланысы жо осымша гипотезаларды тек-
серу шін, андай да бір дістемелік с"ратарды шешу шін жне т.б. 
ойылады.
Сонымен, медициналы-леуметтанулы зерттеуді масаты — 
оны негізгі жне осымша міндеттеріні "рылымын логикалы 
т"р ыда айындайды. Жинал ан апаратты барынша негізделуі, 
сенімділігі жне т"ратылы ына зара байланысты болжамдар "сыну 
арылы ол жеткізіледі. Негізгі масаттар бойынша жинал ан апарат-
ты бірнеше рет тексеру жне айта тексеру жргізілуі тиіс.
Гипотезаларды негізделуі жалпы мселелерді жеке мселелермен 
салыстыру жолымен, ал е соында тікелей бірліктік фактілер араа-
тынасымен тексеріледі.
Гипотезалар андайда бір рдіс немесе "былысты тсіндіру шін 
"сынылатын жне длелдеуді талап ететін ылыми жорамал бол ан-
дытан, логикалы трде ал а ойыл ан тсініктемедегі длелдер 
жйесімен зара байланыста болуы керек. Б"ндай жа дайда бір гипо-
тезаны длелденуі осымен байланысты орытындыны абылдау а 
осымша негіз береді. Б"л рдісте "былыстар мен рдістер арасында 
себеп-салдарлы байланыс бар екендігі туралы жорамал жасалады. Со-
нымен атар, эмпирикалы жолмен лі тексерілмеген, біра ал ашы 
жоспарды зірлеу шін пайдаланатын жорамал да маызды. Ал эврис-

202 
IV Блім. Наты медициналы-леуметтанулы зерттеулерді ж"ргізуді...
тикалы гипотеза — одан ар ы ылыми ізденісті ынталандыратын за-
ра байланыстар туралы тексерілмеген жорамал болып табылады. Бкіл 
зерттеу рдісі р трлі гипотезаларды здіксіз т"жырымдалуынан жне 
тексерілуінен т"рады.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: