Конференциясының ЕҢбектері

139

 

 

ҼОЖ 79.008 

 

БАЛАЛАР КӚРКЕМӚНЕР ЖҤЙЕСІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДА ПАЙДА БОЛУ, ҚАЛЫПТАСУ 

НЕГІЗДЕРІ (1917 – 1940жж.) 

 

Омар Е.О., Нуртазина А. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В  статье  освешаются  особенности  возникновения  и  становления  детской  художественны  

самоделтельности в Казахстане в первые двадцатилетие 

 

Summary 

The  article  covers  origin  and  formation  features  of  children's  art  self  -activity  in  the  early  twentieth  in 

Kazakhstan

 

 

Ҧрпақ  тҽрбиесіне  қоғам  ҿзінің  даму  кезеңдерінде  ҽр  тҥрлі  қҧралдар  арқылы  ҧстанған 

мҧраттарына сай ықпал жасап келеді. 

Тҽрбие қҧралдары арасында мектептен тыс жағдайда атқарылатын жҧмыстың ерекше бір 

формасы  ретінде  кеңестер  дҽуірінде  кең  қолдау  тауып  ерекше  дамыған  балалар  кҿркемҿнер 

шығармашылығының  орны  бҿлек.  Балалардың  қызығушылығы  мен  кҿркемдік-эстетикалық 

сҧраныстарын  еріктілік  негізде  мектептен  тыс  жағдайда  кҿркемҿнердің  қанағаттандыру 

ҽдістерімен қоғам ҥлгісіндегі тҧлға тҽрбиелеудің ҥлгі боларлық ҿнегелі тҽлімі болғаны рас. 

Жаңа кеңес қоғамдық қҧрылымның мҧраты, қалыптасқан саяси ахуал кҿркемҿнерді жаңа 

қоғам  тҽрбиеленудің аса пҽрменді қҧралы ретіндегі орны мен мҥмкіндігін бағалап оны пайдалану 

қажеттілігін  мемлекеттік  саяси  дҽреже  деңгейіне  кҿтерді.  Кҿркемҿнер  шығармашылығы  жҧмыс 

жҥйесін  басқару  аппараты  қҧрлысы  кеңес  ҥкіметінің  алғашқы  кҥнінен  ақ қолға  алынды.  Ҧлттық 

аудандардағы жҥйесі 1918 ж қазан айында Тҥркістан АКСР Халық ағарту комиссириаты, 1919 ж 

қыркҥйек  айында  Қырғыз  /қазақ/  революциялық  комитеті  жанынан  ҧйымдастырылды.  Басқару 

жҥйесінің  ішкі  қҧрылымында  арнаулы  кҿркемдік  бҿлімдерде  ҧйымдастырылады.  Кҿркемҿнерге 

жҥргізілетін ортақ мемлекеттік басқару жҥйесінің қҧрылуы Қазақстан жағдайында ҽрине жаңалық 

болды. 

Кеңес ҥкіметінің саяси-идеологиялық жҽне практикалық пҽрменді тҽрбие қҧралы қызметін 

атқаратын  кҿркемҿнердің  программалық  қағидаларын,  кҿркемҿнер  жҧмысын  ҧйымдастырудың  

бағыт-бағдарларын,  идеялық  ҧстанымын,  олардың  ықтималды  жолдарын  табудың  орайлы 

мҥмкіндіктерін  жасау,  кҿркемҿнердің  эстетикалық  тҽрбие  қағидаттарын,  ҽдістерін  қалау, 

жетілдеріу  сияқты  кҥрделі  мҽселелері  іске  асырылады.  Кҿркемҿнер  мҽселесі  салалық  жҧмыс 

қызметкерлерінің  кеңесі  мен    сьездерінде  қаралып,  жҧмыс  тҽсілдері  т.б.  табылып,  жетілдіріліп, 

нақты  жағдайларға  сай  қосымша  шаралармен  толықтырылып  отырды.  Жалпы  алғанда  қысқа 

тарихи  мерзімде  кҿркемҿнер  шығармашылығы  жҧмысы,  оның  формасы  мен    ҽдістерін 

ҧйымдастыру, олардың ішкі қызметін реттеуші педагогикалық-ҽдістемелік нҧсқау материалдарын 

жасау жҥйесі орталықтанған басқару амалымен жасалып жатты. Осы шаралар бастауында Халық 

ағарту  комессарлары  А.Байтҧрсынов  (1920-1927  жж),  Т.Кенжин  (1921-1921  жж),  С.Смағҧлов 

(1925-1927жж) жҽне белгілі қайраткерлер Б.Жҽнікешов, А.Оразбаева, С.Жақыпов т.б тҧрды. 

Кҿркемҿнер  қызметін  басқару  жҥйесі  башылығымен  кҿркемҿнер  жҧмыстарын 

ҧйымдастыру ҧлттық таным мен табиғат ерекшеліктерін ескеру, жергілікті халықтардың мҽдени-

тҧрмыстық  салт-дҽстҥр  қҧндылықтарын  қадірлеу,  олармен  санасу  идеясын  башылыққа  алу 

қағидасы негізінде іске асырыла бастады. Яғни кҿркемҿнер жҧмысы формаларын ҧйымдастыруда 

ҽлеуметтік  ҽділеттік,  ҧлттық  сана  талап  қажеттіліктерімен  санасу  жҽне  қҧрметтеуді  башылыққа 

алу  қағидалары  кеңес  ҥкіметінің  алғашқы  он  жылдығында  сақталды.  Халық  ағарту,  мҽдениет 

салаларының  ҧлттық  кеңестік  жетекшілері  кҿркемҿнер  шығармашылығы  жҧмысында  ҽлеуметтік 

ҽділеттілік  пен  ҧлттық  қажеттерді  есепке  алу  негіздерін  қалауға  орталықтың  сол  кездегі 

демократиялық  принциптерін,  саясатын  башылыққа  ала  отырып  бҧрмалаушылықтың  қандай 

тҥріне болсада жол бермеу мҥдделерін сақтады. 

Жалпы  ҿткен  ғасырдың  20-шы  жылдардың  екінші  жартысы  мен    соңына  дейінгі,  яғни 

Қазақстандағы  «Кіші  революцияға»  дейінгі  жылдарда  кҿркемҿнер  шығармашылығы  жҧмысын 

ҧйымдастыруда  оны  жетілдіруде,  репертуар  мазмҧнын  қалауда  демократиялық  принциптер  мен 

140

 

ҧлттық  педагогикалық  бағыттардың  белсенді  ықпалының  болу  себебін  Коммунистік  партияның 

идеологиялық ҿктемдігі мен билігінің ҽлі ҿз кҥш-қайратына, шарықтау деңгейіне жетпегендігінен 

деп  тҥсіну  дҧрыс  сияқты.  Сондай-ақ  кеңес  ҥкіметінің  жер-жерлерде  дербес  ҽрекет  жасау 

қҧқықтарын  беруінің  жҽне  оның  алғашқы  он  жылдық  аралықта  сақталуының  кҿркемҿнердің 

гуманды-жаратылыс мазмҧн сипатында қалыптасуына ықпалы болғандығын атап ҿткен жҿн. Енді 

осындай тенденцияларға ықпал еткен бірқатар факторларға тоқтала кетейік. 

Қазақстан  жағдайында  жасҿспірімдер  мен  балалар  кҿркемҿнері  ҽсіресе  оның  ҽуесқой 

драма  жаныры  істерін  қалауда  қазақ  демократ  жастарының  ҧйымастырған  «Ес  аймақ»,  «Жігер», 

«Қазақ жастары», «Шығыс кештері» сияқты  мҽдени ағарту қоғамдық ҧйымдарының жҧмыстары 

ерекше болды. 

Қоғамдық ҧйымдардың басты мақсаты ҧлттық ҽн орындау, сауық кештерін ҧйымдастыру, 

сахналық кҿріністермен спектакльдер кҿрсету арқылы жасҿспірімдер мен балалардың эстетикалық 

сҧранымын  қанағаттандыру,  олардың  арасына  ҿнер  саласынан  элементарлы  хабар  беру,  білім 

тарату,  қоғамдық,  кҿркемдік  ой-сана  кҿзқарасын    қалыптастыру  болды.  Сонымен  қатар 

ҧйымдардың  мақсаты  қазақ  халқының  дҽстҥрлі  музыкалық  ҿнер,  ауыз  ҽдебиетінің  мҧраларын 

жинау  жҧмыстарымен  де  айналысу  жатты.  Ҧлы  М.Ҽуезовтың  шығармашылық  талабының 

ҧшталуына ҽсіресе «Ес аймақ», «Жігер» ҧйымдарының ҽсері кҿп болған. Ол Семей ҿңірінде осы 

ҧйымдар  жҧмысымен  ҿзі  жазған  сахналық  қойылымдардың  режиссерлік  тҥсіндірмелерін, 

сахналық  шешімдерін  жас  ҿнерпаздармен  бірге  талдап  қорытулар  жасап,  сахна  ҿнерінің 

Қазақстанда жандануына ҥлкен ҥлес қосады. Қазақ театрының тарихы. Ғ.І. – Алматы ғылым, 1975. 

Б.55-67 

Балалар  мен  жасҿспірімдердің  кҿркемҿнер  шығармашылық  жҧмысының  қазақ  даласында 

ҧйымдық  тҥрде  пайда  болуына  ҽр  тҥрлі  деңгейдегі  жылжымалы  мҽдени-ағарту  жҧмысы 

функцияларын  орындаушы кеменгерлердің кейін ҧлттық клуб мекемесінің тҧнғыш типі «қызыл-

отаулардың, клубтардың рҿлі ерен болды. 

Ҿскелең жастардың кҿркемдік эстетикалық танымын қалау, дамуын кешеуілдетпеу, ҧлтық 

кҿркемҿнерді  қалауға,  оның  ҿркендеуіне  қамқорлық  жасау  жергілікті  басқару  ҧйымдарында 

жҥзеге асырыла бастады. Айталық Семей губерниялық атқару комитеті ҿзінің 1918 жылғы наурыз 

айының  22    мҽжілісінде  халықтың  эстетикалық  талабын  орындау  мақсатымен  жылжымалы 

труппалар  ҧйымдастыруы  белгіленіп  қазақ  ҿнерпаздарының  тобы  қҧрылады.  Осы  топта  Ҧлы 

М.Ҽуезовте  болған.  Семей  қаласында  жергілікті  басшылық  шешімімен  «Ҿнер  қызметкерлерінің 

серіктестігі»  деген  қоғам  қҧралын,  ол  кҿркемҿнер  жҧмысын  ҧйымдастыруда,  жолға  қойуда 

маңызды  рҿл  атқарады.  Осы  тҽжірибе  негізінде  Қазақстанда  ҽуесқой  театр  қозғалысының 

жетекшілігін  жҥргізетін  орталықтандырылған  театр  топтары  қҧрылады.  Осындай  топтар  ҧлттық 

кҽсіби театр негізін қалаушы тҧлғалардың дені тҥгелдей жҧмыс жасаған. Сахна ҿнерінің қазақтың 

тарихи мҽдени-кҿркемдік ҿміріне етене жақын келуі, оның халық мҽдениетіне, ҿнеріне тҿлтумадай 

қосылып,  ҿріс  алуына  табиғи  ықпал  етті.  Оның  бірден  бір  дҽлелі  ретінде    1919-1920  жылдар 

аралығында  Торғай,  Орал,  Бҿкей  губернияларында  30-дан  астам  ҽуесқой  жастар  театрының 

ҧйымдастырылуын атауға болады. 1.(КР. мом. 81 қор тізбе 21.іс. П.14) 

Бір  ғана  ҥлгі  ретінде  кҿрсетілген  губерналық  ҽуесқой  театрлар  жылжымалы  труппалар, 

музо,  ҿнер  топтары  жас  буындарды  ҿнерге  рухани  байлықты  игеруге,  оған  оларды  молынан 

тартуға кең жол ашуда мҥмкіндіктер жасады. Олардың тҽжірбиелері қолдау алды. 

Ҧлттық  кҿркемҿнер  дамуының  жолы,  кҿркемдік-мҽдени  қызмет  міндеттері,  ҿскелең 

ҧрпақтарды тҽрбиелеудегі кҿркемҿнердің орны, оның нақты жағдайы сияқты кҥрделі мҽселелердің 

шешілуі Қазақ автономиялық республикасы ҥкіметі тарапынан да қамқорлық кҿрді. Айталық 1921 

ж  18  қаңтарда  басталған  жалпы  Қырғыз  /қазақ/  халық  ағарту  қызметкерлерінің  бірінші 

конференциясы  республика  кҿлемінде  тҧңғыш  рет  арнайы  балалар  кҿркемҿнері  мҽселесіне  жан-

жақты тоқталады. Мҧнда балалар кҿркемҿнері қандай болу керек, дҽстҥрлі ҿнер мен пролетарлық 

ҿнер  ара  жолы    олардың  ықпалы  жҽне  жаңа  ҿнер  қалануындағы  сабақтасты  қағидадан, 

репертуардың тақырыптық мазмҧнын анықтау, қалау сияқты ҿте кҥрделі мҽселелерді кҿтеріледі. 

3.ҚР. Мом 81 қор тізбе 54 іс. П 19;25. 

Балалар  кҿркемҿнер  шығармашылығы  жҧмысының  жаңа  тҥр  сипат  мазмҧнда  қалыптасу 

жолына  тҥскен  кҿркемҿнерге  бҧл  конференцияның  орны  мен  рҿлі  айтарылқтай  болды.  Бірінші 

жалпы Қазақ Халық ағарту қызметкерлерінің 1-ші конференциясы «Музыкалық тҽрбие мҽселесі» 

бойынша  резолюция  қабылдап  балалар  мен  жасҿспірімдерді  ешбір  ажыратылымсыз  кҿркемҿнер 

жҧмысына тартуды бҥкіл халықтық міндетке кҿтереді, оның амалдары кҿрсетіледі Конференцияда 

кҿркемҿнерді  ҧйымдастыруда  оның  репертуарын  қалауда  ҽлеуметтік,  ҽділеттік  пен  ҧлттық 

141

 

қажеттіліктерді, оның мҽдени-рухани мҧраларын қҧрметтеуді башылыққа алу қағидаларын сақтау 

қатаң міндеттеледі. 

Конференция кҿркемҿнердің ҧжымдық формаларының  даму қажеттілігін оның тҽрбиелік 

мҥмкіндігінің ерекшелігіне баса назар аударады. 

Конференция  қаулысы  кҿркемҿнердің  хор  жҽне  театралдық  жанрлардың  ҿрлеу  алуына 

ҥлкен  ықпал  жасайды.  Қазақ  кҽсіби  театр,  опера  ҿнерінің  негізін  қалаушылардың  бірі 

Қ.Жандарбеков  Ташкент  қаласында  қазақ  жасҿспірімдерінен  хор  ҧжымын  ҧйымдастырады.  Осы 

хор ҥйірмесіне 11-жасында мҥше болған Ҥрия Тҧрдықҧлова сол хор ҿнері арқылы ҿзінің ҿнеріне 

серік  еткен  ҥлкен  ҿнер  айдынына  жолдама  алып  қазақтың  алғашқы  кҽсіби  ҽнші  мҽртебесіне 

жетеді.  Ҥрия  Тҧрдықҧлова  Мҽскеу  консерваториясының  ҽн  сыныбында  оқып  ҽншілік  кҽсіби 

мектептен  білім  алып,  ҧлттық  опера  театрының  алғашқы  кҽсіби  ҽншісі  болған  халық 

ҽртісі.4.Амангелді Мұхан. Үні сұлу Үрия:// Егемен Қазақстан 6 қазан 2011ж б.б. Жирмасыншы 

жылдардың  басында  кҿркемҿнердің  басқару  жҥйесін  жетілдіру  мҽселесі  бірнеше  рет  ҽртҥрлі 

деңгейде  кҿтеріледі.  Салалық  қҧрылымдар  жҥргізген  кҿркемҿнерге  1921  ж.  Республика  халық 

ағарту  комиссариатының  қаулысымен  мемлекеттік  кҿркемдік  кеңес  башылық  жасайды.  Жаңа 

экономикалық саясаттың енуіне орай идеологиялық қойшылық қатты белең алады. Алайда қиын 

жағдайға  қарамастан  кҥрестің  аса  пҽрменді  қҧрал  қызметін  атқару  мҥмкіндігінің  кҥшті  болуына 

байланысты, кҿркемҿнер мемлекеттік қуатты қолдауға ие болады. 

1924  ж  3  наурызда  Ҿлкелік  партия  комитеті  «Кҿшпелі  тҧрғындар  арасында  партияда 

жоқтар  конференцияларымен  жаппай  кҿпшілікті  насихат  жҧмыстарын  жҥргізу  туралы»  есебінде 

кҿркемҿнердің бҧхаралық форамаларының ҽсіресе ҽуесқой театр жанырының сҧраныста тҧрғанын 

оның ҿскелең ҧрпақ тҽрбиесіндегі рҿлін жҽне кҿркемҿнерге жан-жақты қолдау кҿрсету мҽселесін 

кҿтереді. 

1925 ж. қаңтар айында ҿткен бірінші жалпы Қырғыз /қазақ/ ҿнер қызметкерлерінің сьезінде 

қазақ балалары мен жасҿспірімдердің ҽсіресе ҽуесқой театр ҥйірме жҧмыстарына деген ынталары 

мен  қызығушылықтарының  аса  жоғары  екендігі  айтылады.  Сьезд  кҿркемҿнер  ҥйірмелерінің 

материалдық-техникалық  қорын  қалау  жағдайын  ҥкімет  тарапынан  жедел  шешу  ҧсынысын 

жасайды.  Ҥкімет  ҿнер  саласына  орталықтан  бҿлінген  қаражаттың  75%  кҿркемҿнерді  кҿтеруге 

бҿлінеді.  Сол  кездегі  мҽліметтерде  кҿрсетілгендей  1925  жыл  алғанда  жан  басына  шаққанда 

Қазақстандағы  кҿркемҿнер  шараларына  бҿлінген  қаражат  басқа  республикаларға  қарағанда  2-і 

еседен  артық  болып  шығады.5.С.М.Тҥменова.  Становления  и  развитие  учебных  заведений 

культуры и искусстви в Казахстане – Алматы, 1998. С.45 

1926  жылдан  бастау  алған  орындаушылықтың  аспаптық  тҥрлері  бойынша  республикада 

ҿткізіле  бастаған,  ҽсіресе  дҽстҥрлі  жҽрменкелердегі  балалар  ҿнер  байқауларын  ҧйымдастыру 

шаралары кҿркемҿнерге біршама қозғау ҽкеледі. 

1927  жылдан  Ресейде  бастау  алған  кҿркемҿнердің  олимпиадалық  қозғалыс  нҽтижесі 

Қазақстанға да ҿз ықпалын тигізеді. 1930 ж. Республика Халық ағарту комиссариаты мен Жастар 

Одағы ҿлкелік бюро президумы кҿркемҿнер шығармашылығы. Бҥкіл Қазақстандық олимпиадасын 

ҿткізу  туралы  қаулы  қабылдайды.  Қаулыда  ауыл  балалары  шығармшылығын  кҿтеру  ҥшін 

олимпиаданың барлық кезеңдік тҥрлеріне қазақ балаларынан 70% қатыстыру талапқа қойылады. 

Алайда  қолдан  жасалған  ашаршылық  ҿркениетті  бастаманың  жҥзеге  асуына  тежеу  салалары 

Қазақстанда  одақтық    ҥлгі  негізінде  30-шы  жылдар  басында  «Балалардың  кҿркемҿнер  тҽрбиесі 

орталық ҥйі» қҧрылады. 

1934  жылы  кҿркемҿнермен  жҧмыс  жасаудың,  басқарудың  тиімді  ҽдістерінің  жаңа  тҥріне 

кҿшу міндеттерін орындау мақсатында қҧрылымдық реформа жасалып кҿркемҿнерге жетекшілік 

жасайтын  ҿлкелік  ҽуесқой  ҿнер  орталық  ҥйі  қҧрылады.  Осылайша  балалар  кҿркемҿнеріне 

жҥргізілетін  ҧйымдастыру-ҽдістемелік  жетекшіліктің  кҥшейтілген  орталық  басқару  жҥйесі 

қалыптасары.  Алайда  отызыншы  жылдардың  2-ші  жартысында  ҥдеу  алған  Сталиндік  саяси 

сенімсіздік  ҧлттық  ҿнер  мен  мҽдениетке  оның  жетекші  бір  саласы  кҿркемҿнерге  негізсіз  тежеу 

салды.  Ҧлттық ҿнер  қудалауға    тҥсті  Қазақ  халқының  дҽстҥрлі  ҽн  ҿнерінің  қанаты қайырылады. 

Кҿркемҿнер арқылы баяндалатын халық ойының тереңдігі, қиялы шектеуге тҥсті. Ҿнерді саясатқа 

тереңдігі, қиялы шектеуге тҥсті. Ҿнерді саясатқа жегу басталады, яғни саясатпен ҿнер жасау іске 

асады. 

Кҿркемҿнердің  дамуына  оның  кҿркемдік-эстетикалық  дҽрежесінің  талап  деңгейінде 

болуына тың материялдық-техникалық қоры сҽйкес келмеді. Айталық республикада 1938-1940 ж 

аралығында бары жоғы бес кҿркемҿнер учелищей мен 7 музыкалақ мектебі ғана жҧмыс  жасады. 

Онда  не  бҽрі  1409  оқушылар  болса,  училищидегі  қазақтар  196  мектептерде  164  қана 

142

 

болды.6.КР.Мом. 1242 қор 2 тізбе. 381 іс. П.16. 1938 жылы кҿркемҿнер оқу орындары тҥлектерінің 

саны не бҽрі 17 ғана болады.7.КР.МОМ. 1242 қор. 2тізбе. 510 іс. П.34. Кҿркемҿнерге шефтік кҿмек 

кҿрсету  жолы  30-шы  жыл  соңында  кҿтерілгенімен  саяси  қуғын-сҥргін  ҥрейі  жҽне  географиялық 

жағдай    оның  лайықты  іске  асуына    ҥлкен  нҧқсан  келтіреді.  Кҿркемҿнердің  кҥрделі  формасы 

«Пионер ҽн-би ансамбілі 1940 ж. тек Семей мен Петропавл  қалаларында ғана ҧйымдастырылды. 

Бҧл теңізге тамған тамшыдай ғана жетістік болатын. 

Кҿркемҿнердің кҿркемдік деңгейінің материалдық қорының, кҥрделі жанрының кҿтерілуі 

кҿркемҿнерді  дамытудың  ішкі  факторына  ҿте-мҿте  тҽуелді  кҥйде  қалып  қойды.  Бҧл  жағдайға 

Сталиндік саяси сенімсіздік ҥлкен ҽсер салды. 

 

Әдебиеттер 

1

 

Тҥменова  С.М.  Становление  и  развите  учебных  заверений  культуры  и  искустви  в 

Казахстане. Дисс. Понд –Алматы; 1998 26с. 

2

 

Канапин. А.К. Варшивский Л.И. Искуитово,. Казахстана Алма-Ата 1968. 210 с 

3

 

Омаров Е.О. Кҿркемҿнер шығармашылығы тарихы-Алматы: РБК, 1996 Б. 18-64 

 

 

ҼОЖ.370.186:153 

 

ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ 

ТЕНДЕНЦИЯСЫ 

 

Омар Е.О., Туреханов Қ.Е. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В  статья  освещены  современные  тенденции  современствования  и  развития  инновационного 

обучения студентов в высших учебных заведениях.  

 

Summary  

The article is devoted to the modern tendencies of  teaching students  up to –date and innovation techniques 

in high education institutions. 

 

Елімізде  болып жатқан тҥрлі бағыттағы ҿзгерістер жоғары мектеп жағдайындағы білім беру 

қызметінде  жаңа  технологияларды  жасау,  оны  тарату  инновацияны  ынталандыру    мақсатында 

соны  міндеттерді  қойып  келеді.Елбасының  ҽр  жылдағы  жолдауларында  республикадағы  жоғары 

білім  беру  саласындағы  табыстар  сараланып,  алдағы  кезеңдердегі  мақсат-міндеттердің 

орындалуында саланың инновациялық   дамуына қажетті жағдайдың жасалып Қазақстанның ҽрбір 

азаматының  ҥздіксіз  білім  алуында  ҽлемдік  ғылым  тҽжірибелердегі  озық  жетістіктерді 

пайдалануға толық мҥмкіндіктердің жасалу кепілдігі берілуде. 

Білім  берудің  дҽстҥрлі  жҥйесінен  ҽлемдік  деңгейде  қолданыста  нҽтижелігімен  танылған 

инновациялық (модернизациялық) жҥйеге кҿшу бҥгінгі ҿзгерістер талабы екендігі. Ол Қазақстан  

Республикасының Білім туралы заңында  да кҿрсетілген. Онда білім беру жҥйесінің басты міндеті 

ҧлттық  жҽне  жалпы  адамзаттық  қҧндылықтар,  ғылым  мен  практика  жетістіктері  негізінде  жеке 

адамды  қалыптастыруға    жҽне  кҽсіби  шындауға  бағытталған  білім  алу  ҥшін  қажетті  жағдайлар 

жасау,  білім  берудің  жаңа  технологиясымен  инновациялық    ҽдіс-тҽсілдерді  енгізу,білім  беруді 

ақпараттандыру,  халық  аралық  ғаламдық  коммуникациялық  желілерге  шығу  міндеттері  нақты 

кҿзделген.Білім  беру  жҥйесін  одан  ҽрі  дамыта  беру  мемлекеттің  басты  саясаты  болып 

табылатындығы  заңда  жан-жақты  ашылып  кҿрсетілген.  Бҧл  саясат  ҽсіресе  университеттік    білім 

беру  саласының  жаңа  даму  деңгейін  қамтамасыз  етуде  ҿзінің  маңыздылығымен  қҧнды,  жҽне 

қҧндылығы арта бермек. 

Ҥрдіске  енуі  кҿп  мезгіл  бола  қоймаған  жоғары  оқу  орындары  ҧстаздары  мен  білімгерлері 

ҥшін  ҽлемдік  білім  стандарты  негізінде  қолдануға  тҥскен  ақпараттанудың  элетронды 

технологиялық  жаңа  буыны,  инновациялық  технологиялық  ақпараттың  ғылыми  сана 

қалыптастырылып  орнықтыруы  туралы  ҧғымдар  мен  тҥсініктер  кҿпшілікке  осыдан  10-15  жыл 

бҧрын жат болатын. Кеңестік кезеңнен қалған дҽстҥрлі оқыту жҥйесіне ҥйренген білім ҧсынудың 

ескі  ҽдістеріне  ғана  бейім,  кенжелеп  қалған  амалдарды  ҿзгертуге  қабілетсіз  ҧстаздар  жҽне 

ҧжымдар  шығармашылық  дағдарысқа  ҧшырап  жатты.  Алайда  білімгерлердің    инновациялық 

143

 

оқыту  технологиясы  арқылы  жаңа  мазмҧндағы  білім  алуын  ҧйымдастыру  амлдарын 

қалыптастырудағы    ізденістер  нҽтижесіз  болған  жоқ.  Студенттерге  ҽлеуметтік  білім  беру 

кеңістігіне сай білім беру еліміздегі жағдайға байланысты кҿп сатылы ҥрдіске негізделді, яғни оны 

кешенді тҧрғыдан қалыптастырудың амалдары жасалды. Онда: 

-біріншіден  білімгерлер  ҥшін  адамның  қоғамға,  қоршаған  обьективті  шындыққа  ҽсер  ету 

арасындағы  білімдік  негіздің,  яғни  танымның  бейнелі  ойлау  жҥйесінің  қалыптасу  даму  деңгейін 

есепке алу арқылы шығармашылық тапсырмаларды орындау, шешімдер қабылдау іске асырылды; 

-екіншіден,  жеке  тҧлғаның  бейнелі  елестету  деңгейі  негізіндегі  ойлау  қабілетін  логикалық  

дҥниетаным  ойлау  деңгейінде  қалыптастыру,  дамыту,  яғни  ҿзіндік  іс-ҽрекеттік  амал  ҽдіс  –

тҽсілдерін терең меңгеруге тҽрбиелеу  қарқынды жҥзеге асырылды; 

-ҥшіншіден  білім  алудың  жоғары  формасы  болып  табылатын  диалектикалы  эвристикалы 

ойлау  жҥйені  қалыптастыру    жҽне  дамыту  жалпы  оқудың  ҿзіндік  іс-ҽрекетін  жеке-дара 

ҧйымдастыру  арқылы  оның  ҽдіс-тҽсілдерін,  дағдыларын  меңгеріп  жҽне  пайдалануды 

студенттердің ҿз бетінше орындауы іске асырылды. 

Сҿйтіп  қазіргі  кездегі  жоғары  білімнің  мақсатына  жаңаша  тҥсінікпен  қарайтын,  оны 

дамытудың  басты  стратегиялық  бағдары-ҿмірге  жауапкершілігі  жоғары,  диалектикалы-

эвристикалық  дҥниетанымдық  кҿз-қаралы  мен  мҽдениеті  жетілген,  шығармашылық  ойлауға 

дағдыланған  болашақ  білікті  мамандардың  жаңа  ҧрпағын  қалыптастыруға  толық  мҥмкіндік 

қаланды. 

Инновациялық технологиялар арқылы оқытуда білім беру ҥлгісінің қазіргі негізгі мынадай: 

-

 

оқытудың  мазмҧндық  қҧрылымын  пҽнаралық  сабақтастық  байланыста  жасап,  обьективті 

қоршаған орта заңдылықтарын, адам мен техниканы обьективті шындықтарды тҥлетуші, жасаушы 

қозғаушы кҥш тҧрғысында интеграциялық меңгеру; 

-

 

адам-қоғам  қоршаған  орта  ықпалдық  қатынастарды  ҥйлестіруге  бағытталған  жҥйелі-

«бейнелі-  елестету,  логиялы  іс-ҽрекеттік,  диалектикалы-эвристикалық  ойлау»  мен  кеңістік 

дҥниетаным қабілеттілігін қалыптастыру; 

-

 

оқытудың  мазмҧн  ҽдіс,  қҧралдарын  шығармашылық  іс-ҽрекет  ҽдіснамасын  меңгеруге 

бағдарлау  арқылы  инновациялық  қабілетті  қалыптастыру  дамыту  міндеттерін  шешу  белгілері 

білімгер іс ҽрекетінде толықтай кҿрініс тапты. 

Енді  білімгерлердің  шығармашылық  қабілетін  қалыптастыруды  оны  одан  ҽрі  дамытуды 

жҥзеге  асыру  ҥшін  инновациялық  қандай  технологиялардың  тиімділігі  ҿзін-ҿзі  қазіргі  таңда 

шҧбҽсіз  ақтады  деген  сҧраққа  келсек  онда  тҽжірибеге  жҽне  зерттеу  деректеріне  сҥйене  отырып 

қазіргі таңда біліммен тҽрбиені ақпараттандыруда  оны дамытуда рҿлі ерен: бақылайтын жҽне тест 

жҥргізетін  бағдарламалар,  компьтермен  оқыту,  электронды  оқулықтар,  мультимедиялық 

оқулықтар, қашықтан оқыту формасын ерекше атауға болады. 

Білімгерлердің  аталған  инновациялық  технологиялары  бойынша  шығармашылық  қабілетін 

қалыптастыруға  негізделген  білім  деңгейін  тексеру  ҥшін  ҽліде  деңгейлеп-саралап  оқыту 

технологиясынын  да    тиімділігі  бар  екендігі  тҽжірибеде  негізделді.Ҿйткені  деңгейлеп  оқыту- 

оқытылатын  мазмҧнның  (ақпараттың)  кҿлем  азаюы  арқылы  емес,  білімгерлерге  қойылатын 

талаптардың  ҽр  тҥрлілігі  арқылы  жҥзеге  асатын  оқу  формасы.Бҧл  технология  арқылы  ҽрбір 

білімгер  ҿзінің  шамасына  қарай,  яғни  ҿзін-ҿзі  тану  деңгейінде  оқу  материалын  меңгеруін 

қамтамасыз ете алады. 

Деңгейлеп  оқытудың  білім  беру  жҥйелерінің  барлық  сатысында  кең  қолдану  тиімділігінің 

мҽні мынада.Бҧл технология бойынша білім алушылардың білімдік деңгейлерін нақты тексеруге 

болады.  Яғни  оқу  материалдарын  меңгерудің  бейнені-елестету  яғни  репродукциялық  деңгейінен 

бастап  ҿнімді  іс-ҽрекетті  қажет  ететін  қисынды  логикалық  ,  эвристикалық    деңгейлерге  дейін 

ауысу  негізіндегі  іс-ҽрекеттер  жемісін  анықтауға  нақты  мҥмкіндік  қаланады.  Яғни  білуге  тиісті 

білімнің шамасын анықтаудан басталған қарапайым сҧрақтар ізденіс сҧрақтарына қарай ауысып, 

одан  соң  эвристикалы  тҥрде  тапсырмаларды  орындату  арқылы  білім  деңгейінің  қаншалықты 

жеткілікті  тереңдігі  анықталады.Сонымен  деңгейлеп  оқытудың  тиіімділігі-  ҽрбір  білімгерге  ҿз 

мҥмкіндігін  барынша  пайдалана  отырып  білім  алуына  жағдай-жасап  жҽне  ажыратылымды 

принцип бойынша саралап жҧмыс істеуге мҥмкіндік ашылады. 

Қазіргі  кезде  білімгерлердің  шығармашылық    қабілетін  қалыптастыру  дамыту  да 

шығармашылық модульдік оқыту технологиясыда маңызын ҽлі жоғалтқан жоқ . 

Қазіргі таңда білімді ақпараттандыру жҥйесінде дамыту процесінде компьютерлік ойындар, 

электрондық оқулықтар ҥлкен ҥлес қосуда. 

144

 

Электрондық  оқулық-  дисплей  экранда  кҿрінетін  білім  мазмҧнының  графикалық  сҿзі  яғни 

дыбыссыз сҿз мҽтіні ғана емес, ол ҽрбір білімгерге ҿз жолымен аса қажетті деген материалдарды 

даралық принципте меңгеруге мҥмкіндік жасайтын кҿп сатылы кҥрделі жҥйе. 

Электронды оқулық ,оқу материалдарының қажетті бҿлімдерін қайталап игеру тҽсілдерімен 

қисынын  ҿзіне  тҽн  етіп  таңдап  алып,  осы  сҽтте  ең  қажет  деген  материалдарды  қарап  шығуға 

мҥмкіндік жасайды.Электрондық оқулықтардың білімгерлердің аудиториядан тыс ҿзіндік жҧмыс 

орындауларында  аса  тиімділігінің  зор  екендігі  дҽлелін  табуда.  Қазіргі  кезде  білімгерлердің 

шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында моделдік оқыту технологиясында қолдануда. 

Модульдік  оқыту  технологиясының  барлық  білімгерлерге  білім  берудегі  тиімділігі  білім 

алушылардың  ҿз  беттерінше  ізденіспен  жҧмыс  жҥргізе  білуі  мен  шығармашылық    қабілетінің 

ҧштасуына табиғи жағдай жасай алу мҥмкіндігінде. 

Модульдік оқытудың ҿзегі оқу модульі. 

Ол: 

-

 

ақпараттардың аяқталған блогынан; 

-

 

білім алушының іс-ҽрекеті бағдарламасынан; 

-

 

бағдарламаны  жҥзеге  асыруға  арналған  нҧсқаулардан  тҧрады.Бҧл  технологиялардың 

ерекшелігі,  білімгерлер  ҿз  іс-ҽрекетін  ҧйымдастыру  арқылы  ойлау  дағдыларын  дамытады  жҽне 

міндеттерді  жҥзеге  асуды  қарастырады.  Сонымен  білім  мазмҧнын  беруде  қолданылатын 

инновациялық  оқыту  технологиясының  тиімділігі  –модульдік  оқыту  технологиясы  арқылы  білім 

алушылардың дҥние-танымдық қабілетін арттыру; 

-

 

компьютерлік  жҽне ақпараттық оқыту арқылы технологиясы арқылы білімгерлерге белгілі 

бір ғылым немесе пҽнге байланысты ҥздіксіз жан-жақты білім беру; 

-

 

деңгейлеп  саралап  оқыту  технологиясы  арқылы  білім  алушылардың  алған білім  деңгейін 

анықтау  сияқты  міндеттерді  шапшаң, ҥйлесімді, кҿрсеткіші жоғары,  деңгейлік  жағдайда  шешуге 

мҥмкіндік туғызуында екен. 

Қазіргі кезде электрондық байланыстың қарқынды дамып кең таралып жатқан жағдайында 

студенттердің  шығармашылық  қабілеттерін  қалыптастырып  оны    одан  ҽрі  дамытуды  жҥзеге 

асыруда қашықтан оқыту тҥрлерін пайдалану маңызға ие болуда. Бҧл кҥнде қашықтан оқытудың 

бес тҥрі білім алудағы тиімділігімен танылды.Олар: 

-

 

«оқу орны- интернет» 

-

 

«оқу орны-интернет-оқу орны» 

-

 

«студент-интернет-орталық» 

-

 

«студент-интернет» 

Ғылымдар  қашықтан  оқыту  негізінде  студенттердің  танымдық  іс-ҽрекетін  қалыптастыруға 

жҽне  дамытуға  бағытталған  корпоративтік  тренингтердің  ерекшеліктерін  ажыратып  кҿрсетіп 

берген.Жалпы  тҧрғыда  «онлайн-тренингтердің»  жоғары  тиімділік  танытатыны  белгілі  болып 

отыр.Қашықтан  оқыту  барысында  студенттерді  орындаған  танымдық  тестілеу  олардың  ҿз 

білімдерін  ҿздері  бағалауына,  ҿзінің  шығармашылық  іс-ҽрекеттегі  даму  деңгейін  ҿзі  анықтауға 

мҥмкіндік алатыны белгілі болды.Қашықтан оқыту тренингі қҧрылымының міндетті бҿлігінің бір 

тҥріне-аудиториялық  сабақтарда  жатады.  Білім  алудың  бҧл  тҥрінде  яғни  аудиториялық  сабақ 

барысында  студенттер  қызығушылық  немесе  шешімін  табу  қиындық  туғызған  тапсырмалар 

шешімін  бірлескен  тҥрде  орындайды.  Электрондық  байланыс  технологиялары  кҿмегімен 

қашықтан оқыту жҥйесінде, қашықтан оқыту ҥрдісін оқу ҽдістемелік қҧралдармен қамтамасыз ету 

электронды оқулықтар жиынтығынан электронды кітапхана қҧру іске асырылуда. 

Жоғары  оқу    орындарында  білім  беру  қызметіндегі  жаңа  ҥрдістің  бірі  мультимедиялық 

технологияларды  пайдалану.Мультимедиялық  технологиялардың  тиімділігі  олардың  кҿмегімен 

білім  алу  мазмҧнының  аса  қызықтырған  немесе  оны  беймҽлімдік  жасаған  тҧстары  бейнелік 

кҿрсетіліммен жҽне дыбыстық сҥйемелдеумен ашылып таным ҥрдісін қарқындата тҥседі. 

Қорыта  келгенде  инновациялық  білім  беруде  қолданыс  тапқан  инновациялық  оқыту 

технологиялары: 

-

 

студенттердің дҥние танымдық қабілетін дамытуға; 

-

 

алған білім деңгейін анықтауға; 

-

 

тапсырмаларды кҿрсеткіші жоғары деңгейде орындауға; 

-

 

танымдық іс-ҽрекетті қалыптастыру бағытындағы ҿзекті мҽселелерді тҥсіне білуге; 

-

 

білімнің  мақсатына  жаңаша  тҥсінікпен  қарап,жауапкершілік  міндеткерлікті  кҥшейте 

тҥсуге; 

шығармашылық ойлау дағдысын қалыптастыруға; 

145

 

-

 

диалектикалы эвристикалық дҥние танымды дамытуға толық мҥмкіндік жасайды. 

Қорыта  айтқанда  инновациялық  білім  берудегі  соңғы  бет  алыстар  ҽлемдік  деңгейдегі 

бҽсекеге  қабілетті  білікті  мамандардың  жаңа  ҧрпағын  тҽрбиелеуде  қҧндылықтарымен 

маңыздылығын дҽйектеуде. 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: