Құрмалас сөйлем туралы түсінік. Қарағанды кенорны

 

4.4 Құрмалас сөйлем туралы түсінік. Қарағанды кенорны. 

Құрмалас  сөйлем  және  оның  жасалуы.  Құрмалас  сөйлемнің 

түрлері. Қарағанды кенорны туралы. 

Кәсіби лексикалық минимум: 10-12 сөз. 

Тақырыпты оқу нәтижесінде: 

Білу керек: 

-

 

құрмалас сөйлем және оның түрлерін; 

-

 

жасалу жолдарын. 

Меңгеру керек: 

- тіреуіш сөздер арқылы мәтін құруды 

Калыптастырылатын құзырлылықтар: 

Базалық: 

-

 

құрмалас сөйлемге синтаксистік талдау жасап үйрену; 

-

 

жай сөйлем мен құрмалас сөйлемді салыстыра отырып талдау; 

-

 

жай сөйлемнен құрмалас сөйлем құрастыра білуге дағдылану.   

Кәсіби: 

-

 

оқу дағдысын қалыптастыру; 

-

 

жоспар құру арқылы мәтінді мазмұндау; 

-

 

мамандыққа қатысты мәліметтерді жинақтап, өзіндік ой- пікір 

айтуға машықтандыру. 

Арнайы: 

-

 

тілдік материалдарды дұрыс талдау, олардың өзіндік 

ерекшеліктерін білу; 

-

 

шығармашылық ізденіс тиімділігін арттыру; 

-

 

ауызша, жазбаша тіл дамытуда қазақ тілінің заңдылықтарын 

сақтауға үйрету. 

    Cтуденттердің білімін тексеруге арналған бақылау сұрақтары: 

1. Құрмалас сөйлем және оның түрлері. Мысал келтіріңіз. 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.  

Качественный  уголь, добывать  открытом  способом,  основной  запас 

угля, горючее полезное ископаемое, использовать в качестве топлива, 

охрана труда в шахтах, добыча угля.  

3. «Қарағанды кен орны» мәтіні бойынша 6 сұрақ құрыңыз.  

 

 

 

 

 

 

25 

4.5. Салалас құрмалас сөйлем. 

Жезқазған – мыс кенорны. 

Салалас  құрмалас  сөйлем  туралы.  Салалас  құрмалас  сөйлемнің 

түрлері, жасалуы.Жезқазған - мыс кенорны туралы мәлімет.  

Кәсіби лексикалық минимум: 10-12 сөз. 

Тақырыпты оқу нәтижесінде: 

Білу керек: 

-

 

салалас құрмалас сөйлем түрлерін 

Меңгеру керек: 

-

 

термин сөздер мен кәсіби сөздерді пайдаланып сұхбат құруды 

Калыптастырылатын құзырлылықтар: 

Базалық: 

-

 

жасалу жолдарын меңгеру; 

-

 

жалғаулықтар және жалғаусыз байланысуын игеру. 

Кәсіби: 

-

 

Жезқазған мыс кенорнының ашылу тарихы, кенорнын ашудағы 

Қ.И. Сәтбаевтың еңбегі, оның геология ғылымына қосқан үлесі туралы 

білу; 

-

 

мәтін бойынша жоспар құру; 

-

 

ауызша, жазбаша тіл дамытуда аударма жұмыстарын пайдалану; 

-

 

тақырыпты жинақтауда, ой қорытуда құрмалас сөйлемдерді 

қолдану; 

Арнайы: 

-

 

білім деңгейін тереңдету, деңгейлік тапсырмаларды талдау; 

-

 

«Қазақстанның кен орындары» тақырыбына сөзжұмбақ құрастыру. 

      Cтуденттердің білімін тексеруге арналған бақылау сұрақтары: 

1. Салалас құрмалас сөйлем және оның түрлері. Мысал келтіріңіз. 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.  

Жезказганское  меднорудное  месторождение,  разведочные  работы, 

большой запас меди, мягкий металл, легко обрабатывается, свойства 

меди, сплав меди.  

3. «Жезқазған кен орны» мәтіні бойынша 6 сұрақ құрыңыз.  

 

4.6. Сабақтас құрмалас сөйлем. 

Қаныш Сәтбаев – алғашқы академик, геолог. 

Сабақтас құрмалас сөйлем туралы. Сабақтас құрмалас сөйлемнің 

түрлері, жасалуы. Қ. Сәтбаев туралы мәлімет. 

Кәсіби лексикалық минимум: 10-12 сөз. 

Тақырыпты оқу нәтижесінде: 

Білу керек: 

 

 

26 

-

 

сабақтас құрмалас сөйлем түрлерін ажыратуды 

Меңгеру керек: 

-

 

күрделі ойды тиянақты, жүйелі жеткізуде құрмалас сөйлемдерді 

пайдалануды 

Калыптастырылатын құзырлылықтар: 

 Базалық: 

-

 

сабақтас құрмалас сөйлем туралы білу; 

-

 

басыңқы және бағыныңқы сыңарларын меңгеру; 

-

 

жаттығу жұмыстары арқылы құрмалас сөйлем түрлерінің 

ерекшеліктерін меңгеру. 

Кәсіби: 

-

 

Қаныш Сәтбаевтың өмірі, қызметі, геологиядағы орны туралы 

білу; 

-

 

Қаныш Сәтбаев туралы жинақталған мәліметтер арқылы ой- өрісті 

кеңейту; 

-

 

Қаныш Сәтбаевты жеке тұлға ретінде тану арқылы   адамгершілік 

қасиеттерді қалыптастыру; 

-

 

теориялық білім деңгейін  шығармашылық деңгейге жеткізу, 

ізденімпаздылық қабілетті арттыру; 

-

 

лексикалық минимумды кәсіби сөздермен толықтыру. 

Арнайы: 

-

 

ақпаратты материалдарды пайдалана отырып, «Қазақтың 

Қанышы» тақырыбына эссе жазу; 

-

 

шығармашылық жұмыстар арқылы тілдік қорды байыту. 

     Cтуденттердің білімін тексеруге арналған бақылау сұрақтары: 

1. Сабақтас құрмалас сөйлем және оның түрлері. Мысал келтіріңіз. 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.  

Научные труды, составить гепотезную карту, меднорудный район, в 

развитии 

разведовательных 

работ, 

горный 

инженер, 

основоположник, исследование минеральных запасов.  

3.  «Қаныш  Сәтпаев  –  алғашқы  академик,  геолог»  мәтіні  бойынша  6 

сұрақ құрыңыз.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27 

Cтуденттердің

 білімін бағалау көрсеткіштері. 

Ауызша (жазбаша) 

«5»  (өте  жақсы)-оқу  материалдарының  мазмұнын  толық  және  терең 

менгергені  үшін,  өз  ойын  жүйелі,  нақты  жеткізгені,  қатесіз  жазғаны  және 

қосымша  әдибиеттерді  пайдаланып  өз  пікірін  айта  алғаны  үшін.  Жазба 

жұмысында 1-2 қате жібергені үшін. 

«4» (жақсы)-оқу материалын толық меңгерген, дегенмен қосымша жауап 

беру  үшін  2-3  сұрақты  қажет  ететіндігі  үшін.  Жазба  жұмысында  2-3  қате 

жібергені үшін. 

«3»  (қанағаттанарлық)-оқу материалын біледі,  түсінген,  бірақ баяндау 

мен  өз  ойын  жеткізудегі  кемшіліктері,  тақырыптан  ауытқу.  Жазба 

жұмысында 5-6 қате жібергені үшін. 

«2»  (қанағаттанарлықсыз)-жүйесіз  білім,  сөйлем  құраудағы  кемшілігі, 

өз ойын жеткізе алмауы, жазба жұмысындағы стилистикалық, грамматикалық 

қателердің мейлінше көп болғандығы үшін қойылады.  

 

 

Бақылау жұмысының орындалуы  туралы нұсқаулық. 

       Бақылау жұмысы 12 бетті дәптерде орындалады. Берілген 

сұрақтарының жауаптары нақты, қысқа, бірақ мазмұны жағынан 

толық болуы тиіс.Жазуы анық, таза және жол аралығын сақтау 

керек. Бақылау жұмысының бірінші бетінде нұсқаудың нөмірі 

және тапсырмалары көрсетіледі. Әр сұрақтың жауабы  жаңа 

беттен басталуы керек. 

Бақылау жұмысының соңғы бетінде міндетті түрде 

қолданылған әдебиет тізімі көрсетілуі тиіс (оқулықтардың 

аты, авторы, шыққан жылы). 

    Нұсқаның нөмірі студенттің тегінің бірінші әріпіне  

сәйкес  келу керек.    

 

Тегінің 

алғашқы 

әрпі 

А,Б 

В,Г 

Д,Е 

Ж,З 

И,К 

Л,М 

Н,О 

П,Р 

С,Т 

У,Ф 

Х,Ц 

Ч,Ш, 

Щ,Э, 

Ю,Я 

Бақылау 

жұмысының 

нұсқасы 

I 

II 

III 

IV 

V 

VI 

VII 

VIII 

IX 

X 

 

 

 

 

 

 

 

 

28 

Бақылау жұмысы 

 

І нұсқа 

1. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз. . 

(Переведите профессональные слова и словосочетания, 

составьте предложения) 

Полезные ископаемые, месторождения, недра земли, 

специалист, поверхность земли, метод.  

2. «Қазақстанның табиғат байлықтары» тақырыбына мәтін 

құрыңыз.(Составьте текст на тему «Қазақстанның табиғат 

байлықтары».) 

3.Етістіктің райлары. Мысал келтіріңіз. 

4. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

 Геометрическая форма минерала, изометрический, химический 

состав, золото, серебро, генезис. 

5. «Минералдың пішіні» мәтіні бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

6.Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері. Мысал келтіріңіз. 

                                                    ІІ нұсқа 

1.Қазақ тілінің фонетикалық ерекшеліктері.(Фонетические 

особенности казахского языка.) 

2.Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

Природный ресурс, минерал, атмосфера, рельеф, геологическое 

строение, равнина. 

3.«Қазақстанның жер бедері» тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз.  

(Составьте текст на тему «Қазақстанның жер бедері».)  

4.Етіс категориясы. Мысал келтіріңіз.   

5. Составьте  5 вопросов по тексту «Минералдың дағы». 

6.Сөйлемнің бірыңғай мүмелері.

 Мысал келтіріңіз. 

 

                                               ІІІ нұсқа 

1

.Сөз тіркестері және оның түрлері. Мысал келтіріңіз. 

.(Словосочетания и его виды. Приведите примеры.)  

2.Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, фонетикалық 

талдау жасаңыз.  

 

 

29 

Уголь, нефть, железо, медь, основной запас, драгоценный 

камень. 

3«Қазақстанның пайдалы қазбалары»  тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз.  

4. Сан есім және оның түрлері. Мысал келтіріңіз.  

5. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.  

Виды  горных  пород,  освоить  полезные  ископаемые,  много 

добывать, рудник, буровая установка, нефтяник, нефть, уголь, 

горючее полезные ископаемые. 

6. «Бұрғылау мұнарасы» мәтіні бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

 

ІV нұсқа 

1. Біріккен, қысқарған, қос сөздер. Мысал келтіріңіз 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз.  

Геология, структура, геологическая разведка, геологическая 

карта, вещественный состав земли, задача геологов.  

3. «Геология және оның маңызы» тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз.  

4. Есімдік және оның түрлері. Мысал келтіріңіз. 

5 Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз. 

Свинец,  олово,  в  глубине  земли,  месторождение,  полезных 

ископаемых, полезные ископаемые делятся, к черным металлом 

относятся,  металлические  полезные  ископаемые,  обработка 

цветных металлов, 

6. «Қашау түрлері» мәтіні бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

 

V нұсқа 

1. Жалғау түрлері. Мысал келтіріңіз. 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

Историческая геология, минералогия, геофизика, гидрогеология, 

методы исследования, производство. 

3. «Геологиялық ғылым салалары» тақырыбы бойынша мәтін 

құру.  

4. Үстеу және оның түрлері. Мысал келтіріңіз.  

5. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.   

 

 

30 

Химическая  промышленность,  строительные  материалы, 

драгоценные 

камни, 

сера, 

полевые 

шпаты, 

гипс, 

неметаллические полезные ископаемые.  

6. «Бұрғылау тәсілдері» мәтіні бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

                                                  

                                           VІ нұсқа 

1.Зат есім және оның түрлері. Мысал келтіріңіз 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

 История развития геологии, расплавить металл, земная кора, 

горные породы, наука, исследовать. 

3. «Геологияның даму тарихы»тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз. 

4. . Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері. Мысал келтіріңіз. 

5. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз. 

Земная  кора,  внутреннее  строение,  мантия,  ядро,  твердая 

часть земли, структурное геология.  

6. «Жердің ішкі құрылысы» мәтіні бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

                                              

                                         VІІ нұсқа 

1.Сын есім және оның шырайлары. Мысал келтіріңіз.  

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

Геологические исследования, геофизический метод, разные 

методы, сейсмические волны, использовать, строение земли, 

состав земной коры, определять. 

3. «Геологиялық зерттеу әдістері» тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз.  

 4. Көмекші сөздер. Мысал келтіріңіз.  

5. . Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз. 

Состав  горных  пород,  обломочные  породы,  кристаллические 

сланцы,  образование  осадочных  пород,  геологические  процессы, 

зотвердевшие магмы, метаморфические породы.  

6.«Ұңғыма және оның элементтері» мәтіні бойынша 5 сұрақ 

құрыңыз

. 

                                   VІІІ нұсқа 

1.Етістіктің шақтары. Мысал келтіріңіз 

 

 

31 

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

Цвет минерала, кварц, малахит, минеральное сырье, признак 

минерала, обрабатывать. 

3. «Минералдың түсі» тақырыбы бойынша мәтін құрыңыз.  

4. Құрмалас сөйлем және оның түрлері. Мысал келтіріңіз. 

5.Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз. 

Качественный  уголь,  добывать  открытом  способом,  основной 

запас  угля,  горючее  полезное  ископаемое,  использовать  в 

качестве топлива, охрана труда в шахтах, добыча угля.  

6. «Қарағанды,Жезқазған кен орындары» мәтіні бойынша 5 

сұрақ құрыңыз. 

 

                                               ІX нұсқа 

1.Көсемше және оның жасалу жолдары. Мысал келтіріңіз.  

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

Физические свойства, прозрачный, алмаз, блестеть, 

квалификация минералов, сравнивать. 

3. «Минералдың жылтырлығы» тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз.  

4.  .  Салалас  құрмалас  сөйлем  және  оның  түрлері.  Мысал 

келтіріңіз. 

5. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.   

Научные  труды,  составить  гепотезную  карту,  меднорудный 

район,  в  развитии  разведовательных  работ,  горный  инженер, 

основоположник, исследование минеральных запасов.  

6. «Қаныш Сәтбаев – алғашқы академик, геолог» мәтіні 

бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

                                    

                                        X нұсқа 

1.Есімше және оның жасалу жолдары. Мысал келтіріңіз.  

2. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, морфологиялық 

талдау жасаңыз. 

Твердость минерала, сравнительная твердость, определять, 

шкала Мооса, царапать, мягкий минерал, твердый минерал. 

 

 

32 

3. «Минералдың қаттылығы» тақырыбы бойынша мәтін 

құрыңыз.  

 4. Сабақтас құрмалас сөйлем және оның түрлері. Мысал 

келтіріңіз  

5. Кәсіби сөздер мен сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрыңыз.   

Жезказганское  меднорудное  месторождение,  разведочные 

работы,  большой  запас  меди,  мягкий  металл,  легко 

обрабатывается, свойства меди, сплав меди.  

6. «Тау қазындылары» мәтіні бойынша 5 сұрақ құрыңыз. 

                                            

 

                                               5.  Әдебиеттер. 

                                                   Негізгі: 

1.

 

Бектурова А.Ш, Бектуров Ш.К. «Казахский язык для всех» 

Алматы, «Атамұра», 2004. 

2.

 

Бектұров Ш.К. «Қазақ тілі» Алматы, «Атамұра», 2006. 

3.

 

Рыбай Б., Баймұханбетова Р. «Қазақ тілі» Алматы, «Қазақ 

университеті», 2000. 

4.

 

Ниятова Ш.С. «Қазақ тілі» Алматы, 2002. 

5.

 

Сейітов Н., Абдулин А. «Геология терминдерінің сөздігі» Алматы, 

«Қазақстан», 1996. 

 

Қосымша: 

6.

 

Мусинов А.О., Туленов И.М. «Мен қазақша сөйлеймін» Алматы, 

«Атамұра», 1996. 

7.

 

Тұяқбаев Н., Арыстанов К., Әбішов Б. «Жалпы геология курсы» 

Алматы, «Білім», 1993. 

8.

 

Бәкіров С., «Геология негіздері» Алматы, «Санат», 1995. 

9.

 

Байбатша Ә.Б. «Пайдалы қазбалар» Астана, Фолиант; 2008. 

10.

 

Қазақ мақал-мәтелдері  Алматы, «Ана тілі», 1993. 

11.

 

Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі, Алматы, «Қазақстан», 1988. 

12.

 

Қазақша-орысша терминологиялық сөздік (геология, геодезия 

және география), Алматы, «Рауан», 2000. 

13.

 

Қазақша-орысша терминологиялық сөздік (кен ісі және 

металлургия), Алматы, «Рауан», 2000. 

Смағұлов С.М, Арыстантегі И.Д. «Тау кен саласындағы орысша-

қазақша терминологиялық сөздік», Қарағанды, 1996