Көркемдік  дәстүр  жалгастығы:  Зерттеу.  —  Астана:  Елорда

Жапырағы  жасыл  жаутерек 
Жайқалмағы желден-дүр, 
Шалулығы  белден-дүр, 
Төренің кежігуі елден-дүр, 
Байлардың  мақтанбағы  маді
майдан
Күмістен екі қолтық жоқ болса 
Сыпайышылық сүрмен-ді. 
Алғаным ару болмаса,
Алдыма алып сүймен-ді... 
Дулығамның төбесі 
Туған айдай болмаса, 
Батыршылык сүрмен-ді.
Ж иембет жырауда:
Басы саудын түгел-дүр 
Толған тоғай мапы-дүр.
Тоқтамай соққан  толағай
Толастар  мезгіл жеткен-дүр. 
Ақтамберді жырауда: 
/
Бұқар
Кнім  кисең қаттау ки, 
Суық келсе панаң-ды, 
Найза тисе,  қалың-ды.
Айтар сезім осы дүр, 
Ақылың бар хан  едің.
Мүның түбін ойлағын.
Шайнағаным  қүман-ды. 
Уақытың ісі  қиын-ды... 
Қасым  ханның  шешесін 
Хан  Абылай алган-ды
Өлең  қүрылымыньщ  прозадағыдан  айырмашылыгынын  бірі  —  ыкшам-
дау принцип,.  Оны  тудыратын  мотивтер де эр  алуан,  олардын  ішінлегі  бас- 
тысы  -   белгілі  бір  айтылмак  ойды  өленнін  бір  бөлігіне  сыйгызу  болалы 
ягни өлшем талабы, одан  кейінгі ұйқас талабы,  бұдан  сонгы  стильл.к  талап- 
р.  Қазак  поэзиясында  бүрыннан  колданылып  келе  жаткан  ыкшамдау  тә-
сілдерінің бірі —  кеиір  жалғауларды түсіріл  кету болатын.  Өлең өлшемі  ке-
термеген  « т г е р д ,  ілік  немесе тзуелдік  жалгауын  жэне  түсіруге  б о л м а й Г н

ситуациядағы  табыс  септіктің  көрсеткіштерін,  сондай-ак  жіктік  жалгаула-
рын түсіру —  өте ертеден бар амал114.  Мысалы:
Т оғай, тоғай, тоғай су,
Тоғай(ға) қондым өкінбен,
Тобыршығы биік жай салып 
Дұспан(ды) аттым  өкінбен (Доспамбет),
Менің жасым тоқсан үш(те),
Бүдан былай сөйлеуім
Маган да болар ауыр күш (Бұкар жырау), —  
деген  үзінділерден барыс (тоғай-ға), табыс  (дұспан-ды),  жатыс  (үш-те)  сеп- 
тік  жалғауларынын  түсіріліп  колданылуын  көруге 
болады .  Байкал  отырга- 
нымыздай,  бұдан  сөздін  немесе 
айтылар  ойдын  магынасына  пәлендей  нук 
сан  келмейді.  Қайта  поэзия  тілі  болгандыктан, 
өлен 
ыргагы 
мен  ұйкасын 
мағыналық бірлікте сактаудын бірден-бір тәсілі екенін 
айкындай  түседі.
Сонымен  катар  қаратпа  реңк  беретін 
одағайларды 
X 
У-Х 
V111 
гасырлар 
поэзиясында  жиі  кездестіруге  болады.  Мәселен, 
Ай.  хан,  мен  айтпасим 
білмейсің,  Ай,  Жәнібек,  ошасаң,  Айналайын  Ақ  Жайық,  Ей.  Қатигшпіың 
хан  Тұрсын,  Уа,  царт Бөгембай,  Ей,  азаматтар,  шоралар.  Ей,  Ақтамберді. 
Қабанбай,  Ей, Абылай,  Абылай,  Ай,  заман-ай,  заман-ай
 Т. б.
114 
Сыздықова Р.
 
Абай 
өлеңдерінін 
сингаксистік 
қүрылысы.  —   Алматы:  Ғылым.
1971.-133-6.

2.6.  ҮЙҚАСТЫҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕПІКТЕРІ
1.
Ұйқасатын  сөздердің бірыцғай бір сөз табынан  болуы:
ЛГУ_______________ • 
*
Жатқан жері дала; дай,
Екі өркеші баладай,
Азу тісі қаладай,
Жабуы жамшыдай,
Құйрығы  қамшыдай,
Бура сойған не сүмдык. (Үмбетей) 
ш у^агьш да и т  есім  тұбірлердін 
(дта-бша-қша.  ж аш.ы-қш.шы)
  *йкасуы
■
Н
И
 
< • * * >   к а й т а л а н у ы  
а р к ы л ы  
е л е й   т а р м а к -
тары  өзара  үндескен.  Сонымен  қатар  мұнан 
тубірдің  турлі б а ш п   уйқасүы
ЖӘНе 
К О С Ы А і Ш а и һ т
  (г/тііт/тплі/и. _____ _____  
~
қаиталануы  арқылы  ұйқасуы
оолады 
ШШ 
Я
тердің  көсемшелі  етістіктермен  тіркесіп  ұйқасуымен  қатар,  бір  тектеГ тә- 
уелдж жалғаулы зат есімдер де үндестік тауып түр:
Сары аязда 
қата ма 
Қайнардың аққан 
тұны
Қап түбінде жата 
ма
Болаттың асыл 
сыныгы 
Халқы тозып кем  болмг__7 
Әділ болса 
үлыгы
.. (Актамберді)
Сонымен  қатар  төмендегі  мысалдан  бірыңғай  еліктеу  сөздердің  уйкас 
К¥рап тұрғанын анғат/гя ^ппопи. 
у
 
д   рдщ   Ұи*ас
Жарапы  қудай 
ыцырантып
,
Опта 
• 
4 
..........
^ттт*тт:
 (Актамбердм
З а т  есімнен: 
Баласагүниде:
Билигни бәдүг бил уқушны 
улуг
Бу екки бэдүтүр өдүрмиш 
қулуг. 
Йассауиде:
нашим
тутмай
„  
------------—
гуза,  намаз қаза қылыб болдим 
қанил 
Йүгінекиде: 
ИЗЛаб ЯХШИЛаРдин кечтим  мана!
Баһалық динар билиглик
киши

Бу жаһил билигсиз баһасыз 
биіии 
Билиглиг билигсиз качан тең болур 
Билиглиг тиши ер жаһил ер 
тиши
, —
мұндагы  ұйқасты  сөздердін  баламалары  —   киши-кісі,  биши-бакыр,  тиши-
эйел.
ә) 
Есімдіктен:
Б ал ас с ағұн и д е:
Атаң өлди ерсэ атан мен 
сеңа
Аталык кылайын огул  бол 
меңа.
 
'
Йассауиде:
«Ап-каззабу ла уммати» — деди  Расул 
сизга,  -
  „
Ол Мухаммад хак Расули -  деди 
виз га.
Иалганчига жаннат иоқдур уаллаһ ана,
Налган сузлаб имансизин  кетман, достлар.
Йүгінекиде:  _
Йана бир кераклиг сөзүм  бар 
сеңа 
Айайын  мен аны кулак тут 
меңа 
Сөз ол дур такаббурны башдин салып
Тавазу’ны берк тут йапуш кет 
аца.
Ц
П
б) 
Б ір ы н гай   етістіктен:
Баласагүниде:
Уқуш кайда болса улуғлук 
болур 
Билиг кимда болса бэдүклүг 
алур.
Йассауиде:
Пирмуған хизматида иугуриб 
иурдии,
Хизмат кылыб көзим  иуммай  хазир 
турдим.
Мадат кылды  газазилни  каулаб 
сурдим
,
Андин сонра канат какиб учтим  мана.
Йүгінекиде:
Билиглиг билигни адарган 
болур 
Билиг татгын ей дост билиглиг 
билур 
Билиг билдүрүр ерга билиг кадрыны 
Билигни билигсиз адын  не 
қылур.
в) 
Йассауиде  жыраулар  поэзиясында  жалғасын  тапкан  жалкы 
есімдердің үйкаска  негізделіп  келуін  кездестіруге болады:
Салим болыб сафа болды Жанид 
Шабли,
Нафсин тииб қаһар кылды  Хасан 
Басри.
Хулкни коюб фана болды Зунун 
Мисри,
Ғазизларға мутабагат кылгм  келур, —  
мұндағы тармак сонында ұйқас құрап тұрған —  жалкы  есімдер.

2
.
Әр  түрлі сөз  табынан
,  яғни  ұйкасатын
бынан келіп үндесуі:
сөздердін  түрлі  сөз  та-
түркі
а) 
Зат есііи  мен өздік есімдігінен:
Баласагұниде:
Йассауиде:
и
Иүгінекиде:  _
Бу сөзкэ танукы  муну келди 
сөз 
Бу сөзни ешигил сөзун менда 
өз.
Залимларни шақуа қылма, залим 
узиң, 
Қуйң рия, тасир кылмас халыкка 
сузиң. 
Дуниа малын тола бердим, тоймас  кузі/ң. 
Харисларни сажин ичра салдым  мана.
ГудЗзгил тилиңни кел аз қыл 
сөзүң 
ГудЗзилса бу тил гудйзлар 
өзүң
э) 
Үстеу і
Иүгінекиде:
елстіктен
ін атқучы 
йул отдин 
өзуң
б) 
Етістік пен зат есімнен:
Йассауи де:
Тили йалган ердин йырақ тур 
тез-а
Кечүр сен ма ’умрүң көнилик 
үза 
Агыз тил безаги көни сөз дурур
Көни сөзла сөзни тилинни 
беза.
Илик алты  иашқа кирди  мунлык 
башы.м 
Тоба қылдым, ақармокин  кузда 
иашым 
- __  
—
-  *
ташым
Йүгінекиде:
Бир уа Барым, дидарынны  курармин  му?
Ешим деп  инанып сыр айма 
сақын 
Неча ма инанчлық еш ерса 
йақын 
Саһип сенда разың сиңип турмаса
Сиңар му ешиңда муны кет 
сақын 
С¥рау есімдігі және етістік пен мезгіл үстеүден-
в>
Йүгінекиде:
Бу дүнйа соңыда йүгүрмак 
неча 
Хасис нендин өтрү деп өзүң 
куча 
Неча малға мунча көңүл багламақ 
Бу мал  келса ерта барур баз 
кеча,

г) 
Зат есім  мен  сан  есімнен:
Щ   Йүгінекиде: 
■
■
■
  ^
Неча йер бар ерди сыгышмаз 
ери 
Ери барды калды  куруг тег 
йери 
Неча дана ерди  неча философ
Қаны бу күн анлар  мынында 6
ирич
 — 
мұндағы 
ери-ері,  йери-жері,  бири-бірі
 сөздері.
И | Йассауиде:
Язук билан  нашим  иетти  игирма беш,
Субхан егам зикир ургатуб куксимни теш. 
Куксимдаги  кираларим  сен  өзин  иеш.
Ол сабабдин хаққа сиғныб келдим  мана.
д)
 
Б аласағүн и  
иіығармаларынан 
бүдан  басқа  да  үйкасты   сөз тап~ 
тарын  кездестіруге болады.  Мәселен, сын  есім  мен 
зат есімнен:
Қалы болса елгиң  будунка 
узун
Қамуғ едгүлүг қыл қылынчын 
сөзүн.
Үстеу мен зат есімнен:
Кими тутса бегләр  өзингә 
йақын 
Қамуғ  нәң йақынлык кылур  көр 
бщын.
Септеулік шылау мен зат есімнен:
Өзүң екки күнлүг оқыгу 
учүн 
Көрүрдә күйәрмә өзүнни 
күчүн.
Жыраулар поэзиясында:
а) 
Зат есімдер мен  модальді сөз 
(берегі- терегі- 
керегі)
:
Тобылгының берегі 
Иіл болып беріш бітсе,
Айбар болар 
терегі^
Атаның үлы жаксыға 
Малыңды бер де басын кос,
Бір күні болар 
керегі
 (Шалкиіз). 
ә) 
Зат есім  мен сын есім (
бурасың-турасың
):
Едігеден туған ұғылдын 
Мырзасы өзің болғансың,
Атан қумас 
бурасыц
,
һ эр   ісіңде 
турасың
 (Шалкиіз).
б) 
Етістік, үстеу жэне модальді сөз (
боп-көп-жоң
):
Атадан тудым  жалкы  боп,
Жақыннан көрдім талкы  көп,
Жасым  жетпей он 
беске
,
Қоргайтын жан  адам 
жоқ
 (Актамберді).

в) 
Сан есім  мен зат есімдер 
(он 
беске -кеңеске-күреске)
:
Жасым жетіп 
он беске 
Кірер ме екем 
кецеске
,
Бүғана қатып, бел бекіп
Ерегескен дұшпанмен
Шығар күн туса 
күреске
! (Актамберді).
г) 
Үстеу мен  есімдік (
тезінен-өзімнен):
Бала берсе 
тезінен
,
Пірлердің бітсе демінен,
Шілтеннің тиіп шылауы
Артылып туса 
өзімнені
  (Ақтамберді).
д) 
Еліктеу сөз бен зат есім  (
жалт-ант):
Ындыны жаман жетеуің 
Қашты әне 
жапт
 беріп,
Қалған мына екеуін
Қолыңа ал 
ант
 беріп (Үмбетей).
е) 
Зат есім мен  септеулік шылаулар 
(тон-соң):
Хандар киген қамқа 
тон 
Шүберек болар тозған 
соң
,
Енсесі биік кең сарай
Мортық болар бүлген 
соң
 (Бұкар).
ж) 
зат есім мен  етістік сөздер: 
^
Кісіні көрсең 
есікке
,
Жүгіре  шық, 
кеіиікпе
,
Қарсы алмасаң мейманды
Кесір болар 
несіпке.
  (Үмбетей) немесе:
-  
Ей,  Қатағаннын 
хан Түрсын,
Кім арамды 
ант урсын,
Жазықсыз елді еңіретіп, 
х , 
- 
Ж еР тәңрісіп 
жатырсың.
 (Марғасқа)
Морфологиялық  ерекшеліктердің  қатарына  төмендегідей 
-шдерш де кездестіруге болады:
а) 
түбірдің (немесе негіздердің үндесуі арқылы) ұйқасуь
Атадан тудым жалқы 
боп,
Жақыннан көрдім талқы 
көп
,
Жасым жетпей он беске,
а\ 
пппп 
,  
м
  Қ°Рғайтын жан  адам 
жоқ.
  (Ақтамберді).
9) 
аралас ( тубір-қосымшалардың) уйқасуы:
Хан емессің, 
қасқырсың,
■ й  м  
__
үйқас
'   -• 
т -  
9   •
Қара албасты 
басқырсың,

Алты н такта жатсан да
Ажалы жеткен 
пақырсың.
  (Марғаска), —  
мұнда  алғашқы  жэне  соңгы  тармактардағы  аяккы  ұйкасты  кұрап  тұрган 
жіктеулі  сөздермен 
(қасқырсың-пақырсың),
  екінші  тармактағы  сөз  түбір 
күйінде емес, жұрнак жалғанып  барып ұйкасуда 
(бас-кыр-сың
).
Сондай-ақ  грамматикалык жағынан  әр  түрлі  сөз  табына  катысты  ұйкас-
тарда негізгі сөз бен  косымшаның үйқасуы  мүмкін:
Тал шарбакка мал сактап,
Тас қалаға жан сактап,
Тасқан екен мына 
хан
!
Қайырылып хайыр  қылгуға
Қылғаның жоқ 
үнаган.
 
£   -
Қайратым қанша қайтса да,
Мұныңа, ханым 
шыдаман.
  (Жиембет).
Жоғарыдағы  талдауларға  корытынды  жасасак,  орта  түркі  поэзиясында 
бірыңғай сөз таптары  ретінде зат есім, есімдік, етістік және бірынгай жапкы 
есімдер  ұйкас  кұраса,  жырауларда  бұл  еліктеу  сөзбен  толыктырылган.  Ал,
эртүрлі  сөз  таптарынын  ұйкасын  орта  түркіде  зат  есім  мен  өздік  есімдігі. 
үстеу мен етістік, етістік  пен зат есім,  сұрау есімдігі  мен  етістік және  мезгіл 
үстеу,.зат есім  мен  сан  есім,  сын  есім  мен  зат есім,  үстеу  мен  зат есім.  шы- 
лау  мен  зат  есім  сөздер  қамтамасыз  етсе,  жыраулар  шыгармашылыгында
бұдан  өзге  зат  есім  мен  модальді  сөздін,  етістік,  үстеу  жэне  модальді 
сөздердін,  үстеу  мен  есімдіктің,  еліктеу  сөз бен  зат  есімнін,  сөз  бен  косым- 
шалардың ұйкас құрауы ұйқас эволюциясын аңғартқандай.
Ұ й қасаты н   сөздердін  к а ты с ы н а   (сан ы н а)  карай :
Ұйқас  әлемін  зерптеуш ілер  өлең  үйқасындағы  ұйкасқа  қатысатын  сөз- 
дердін санына карай ұйқасты  жалаң және  күрделі  деп бөліп  келгені  белгілі. 
Жалан  ұйқас  дегеніміз  -  тармақ  соңындағы  сөз  бен  сөздін  ұйқасуы  болса, 
күрделі  ұйқас  дегеніміз  -   сөз  бен  сөз  тіркесінін  немесе  сөз  тіркесі  мен  сөз
тіркесінің бірыңғай ұйкасуы " 5.
1. 
Жалаң ұйқас, ягни сөз бен сөздің ұйқасымы:
Ойнай тұра 
күлдірген,
Жауды  көрсе 
бүлдірген,
Атқан оғын 
оздырган,
Дұспаннан тобын 
тоздырган,
Бір ойында аппыс ала балта сындырған
1,5 
Қалиев Б .А.
  Абай  өлеңдеріндегі  ұйқастын  фономорфологиялык  кұрылымы:
фил. ғыл.  канд. дис. — Астана, 2007. — 53-6.

Айсаның ару ұлы  Қолай  бар.  (Ер  Шобан) 
Осы  шумақтағы  бірыңғай  буынды 
күлдірген-бүлдіргену 
озд 
дырган
 жалаң сөздері өзара өлең ұйқасын  кұрап тұр.
2. 
Күрделі үйқас,
 яғни  сөз бен  сөз  тіркесініц  немесе  сөз і 
сөз тіркесінің бірыңғай  үйқасуы:
Қол-аяғым  бұғауда,
Тарылды байтақ 
кең жерімі 
Арманда болып барамын,
Қоштасуға аял жоқ,
Қалкаман,  Шолан 
ерлерімі 
Қайрылып, қадам басарға 
Күн болар ма мен сорға,
Өзен, Арал 
жерлеріміі.
Қиядан қолды  көрсеткен 
Төбеңе шығар күн бар ма,
Жотасы биі
кДендерімЧ\
Қайрымсыз болған  хандарга 
Тиер ме екен бір күні
Жолбарыстай 
шецгелім.
  (Жиембет), —
мүндағы
ц ш к *   л 
^ 
------ - 
ы  ислпленген
ж ш ан  сездермен  ұикас  в д и п   о д .   Сөз  бен  свз  тіркесіжн  толымсыз  ¥йкас 
қүрап барып үндесуі де  кездеседі: 
^
Оларға айтарыңыз сол болсын, 
Жәмішіден 
цос айтып,
Жараға мамық 
тосатып
,
ЦР
я 
. 
Келе жата дегейсіз.  (Доспамбет), —
сэйкеспе-
Сөз тіркесімен сөз тіркесінің ущ асуы :
Тұрсын
Кім арамды 
анпг үрсыну 
Жазықсыз елді еңіретіп,
Жер тәңрісіп жатырсың.  (Маргасқа)  __
*Гса“
ы
~
НЫ"ДаГЫ 
°
™
 “
 
ұйкас
фамматакалык^талдау 
-г а р м а п а р ы н д а г ы   *йкаска
сөздердің,  тубір  мен  косымшанын,  свз  беи  свз  тГркес  „ і„   т  птГ с „ Г   ' У° ' Р 
мен сөз тіркесінің ^Яқасуы кездесетінме к у , болдык. 
’

С ем ан ти к ал ы қ -си н так си стік   ж ағы нан  өлен  үйкасы  м ы надаи  да
болуы мүмкін:
1. 
Семантикалық  ұйқасу
  (сөздін  мағыналык  жактан  үйлесуі),  ягни 
мұнда  ұйкасатын  сөздер  шумақ  ішінде  грамматикалык  жэне  мағыналык
жағынан бір-бірімен қиыса байланысады:
Ей, Абылай, 
Абылай,
Абылай ханым, бұл қалай,
Бұл  қалайдан  сескеніп,
Сөзімді қойма 
тыңдамай.
 (Үмбетей), —  
деген  шумактағы 
Абылай
  сөзі  бастауыш  қызметін  атқарып,  баяндауыш  бо­
лып  түрған 
тыңдамай
  сөзімен  ПІ  жақта  қиыса  байланысқан.  Екеуінің  ара-
сында предикаттық қатынас бар.
2
. 
Магьінасыз  (несемантические)  үйқасу,
 
яғни 
керісінше,  бұлайша
ұйкасатын  сөздердің  арасында  грамматикалык  және  магыналык  байланыс 
бол майды:
Қазактын ханы  Абылай!
Акиыкты аспанга 
Үшпастай ғып 
торлады.
Құлағанға ұксайды 
Қазақтың  камал 
қорганы,
Қайгырмаңыз,  ханзадам,
Айтпасыма 
болмады,
Батырың өтті Бөгембай. (Бұкар жырау), —
деген  өлең  жолдарындағы  өзара  ұйқасатын 
торлады-қорганы-болмады 
сөздерінде грамматикалык байланыс бар деп  айтуға келмейді.  Олар тек бір- 
дей немесе бірдейге жақын дыбысталуымен барып  кана ұйқасым  жасаған.
Поэзиядағы  келесі  бір  синтаксистік  ерекшелікке  инверсия  құбылысын 
жаткьвуға болады.  Осыған  катысты  галым  Рэбиға  Сыздықова былай  дейді: 
«әдеттегі  (прозадағы)  синтаксистік  норманы  бұзып,  өлен синтаксисін  ерек- 
шелендіріп түратын фактордын бірі —  ондағы сөздердін орын  ауыскан тәр- 
тібі,  яғни инверсия.  Өлеңді  сөздегі  инверсияның сипаты  мен  себебі  әркилы. 
ұйқасқа  бола  жасалатын  инверсия,  белгілі  бір  логикалык  максатпен  орны 
ауыстырылған  баяндауышка  байланысты  пайда  болган  инверсия,  белі ілі
трафаретпен  кеткен  инверсия т.  б. болады »"6.
Сөйтіп,  бір  тармак  ішінде  бастауыш  пен  баяндауыштын  және  пысык- 
тауыш,  толықтауыш  пен  олар  багынатын  мүшенін  әдеттегі  орындарын  ал-
116 
СыздықоваР.
  Абай  өлендерінің  синтаксистік  құрылысы.  — Алматы:  гылым,
1971.-17-6.

мастырып  келуі  —   эрі  жиі,  эрі  үйреншікті  тәсіл.  Бұл  —   жалпы  казак  поэ­
зиясы  синтаксисіне  тән  құбылыс.  Бүл  инверсияны  тудыратын  мотивтер  кө-
бінесе —   ырғақ  пен  ұйқас.  Демек,  бұл —  жалпы  өлең  табигатынан  туатын 
кәнігі инверсия117.  Мысалы:
Белгілі биік көк сеңгір
Басынан қарга ұшырмас,
Ер  қарауыл қарар деп,
Алыстан қара шалар деп; (Қазтуған)  __
сабақгас  едж ал ас сөйлемнін багьшыикы,  басынкы  сынарлары- 
ның орны ауысып тұрса,
Жақсы да келер бұ көпке,
Жаман да келер бұ көпке,
Төңірегін жиғанда,
Сыймайды  екен  бір  кепке (Шалкиіз)
?°.'^
С¥ЙКЕС. ? 1аау ма« ™ н д а  баяндауыштардын,  ягни  бунактардын  ор-
Ииверсиялы  өлендерде  ,   жолдарда  ¥ йкас,  негізіиеи  фоиети.
сімен  ^ ! Г
я^ РЫЛаЯ“ ' 
Өлен  ™ Р " « « Р “   лрозалык  сөйлем  жуйе- 
сш ен  ВДылмаи,  ырға*  ж тгие  бвлікіп,  ауендік  үйлесім  курады  Далірек
6еЛП'ЛІ  *
  " ® Р   Л а с т ь ж   позицияга 
і г і ,
гайтакгаы лалы   О с и '  ¥й КаС  ынгаиьше"   гармакішілік  әуездік  үйлесіммен 
р Г т а ш д а З к і я Л  
®   " ЩеР<:ИЯ ~  “ юині"  пРо и д а »  поэзияға  ка-
раи тағы да жақындай түсуш көрсететін бір белгі.
өлеңдерде
ш Г ц Т . ЬДУ
'  
таРмакІары лрозалыксейлем’ л^йесімен  кұрыл-
ды.  Осы  себепті  де  инвеосия  _   « “ Г  
Ү " ^ ш м е н   каита  құрыла-
жақындай түсуін к о р о л и  бір белгі 
"°т
 
аа
Сениң барлығынғы тануглук берүр
Ж умат жануар учған йүгүрган 
нең-а 
Сениң бирлығыңға далил  аркаған 
Булур  бир  нең ичра далиллар 
мың-а.
і

узіндісінде  етістік  сөздер  инверсияға  ұшырап,  тармак  сонындагы 
а-ә-б-ә 
түріндегі ұйқас фонетикалық тұрғыда жүзеге асып тұрғанын  байқауға бола-
ДЫ  ■ 
\
Қорытып  айтқанда,  жыраулар  поэзиясындағы ұйқастың жалпы  лексика- 
лық-грамматикалық белгілері жоғарыдағыдай сипатта болып  келеді.
2.7. 
АҚЫН-ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ КҮРДЕЛІ 
ҮЙҚАСТАР
Өлен  тармактарының  соңгы  бунағындагы 
дыбыстык  сәйкестіктерлі  кү- 
райтын  сөздердің  саны  біреуден  артык 
болса,  ондай  ұйкасты  күрделі  кеме- 
се құрама үйқас дейміз.
Күрделі  өлен  үйқасын  жыраулар 

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: