поэзиясынан  да  кездестіруге  болады

Құладын кұстың 
цұлы 
Тышқан жеп жүнін тү. 
Аққу құстың төресі 
Ен жайлап көлді 
жүр
 і 
Бұлан да бұлан, бұлан 
Бұланның санын 
оқ те 
Бұлаңдап жүрген  жігіт
ж ом арт қолын 
жоқ кесер.
  (Актамберді).
2
) 
Ұйқасатын  сөздердін  біріншісі  -   еқі  буынды,  ал  екінші  сыңары 
оір буынды болып та келе береді.  Мысалы.'
...Ай, Жәнібек, ойласаң,
Қилы
жүрген
иіалмаи
Мұны неге біл 
болмай
 — 
гиалмай
делі ұйқас  құрап тұр.
тармақтағы ұйқасушы
мүмкін
Жоғары қарап 
оц атпа,
Ж уық түсер  қасыңа,
Жаманға сырыңды косып 
сөз айтпа,
Күндердің күні болғанда
Сол жаман айгақ болар басыңа  —
»Чрідағы  белгіленген  тіркестін  алғашқы  сөздері 
(оқ-свз)
  мүлдем  ұйкаспай- 
ды  да,  сөздердщ  ұйқасуында  дыбыс  сәйкессіздігін  байкаймыз,  ягни  й  ды-
^ Т б е ™
^ “ „ Х бУНаетЫН ' 0Й“ НЛа  е“ ІИ  ^
ІРІЛе  аЙТЬ'ЛУЬ'  * * * "
б 1 і ^ и Т 1 Р.П° Ж Ь ІИ Ш
 
6УІІНДЫ  етіз 
Ч *  
*
немесе
Ойнай тұра күлдірген,
Жауды  көрсе бүлдірген,
Аткан оғын 
оздырган
,
Дұспанның 
тобын тоздырган,
Бір ойында алпыс ала балта сындырған 
Айсаның ару ұлы Қолай  бар.  (Ер Шобаі
Сексеннен 
аса бергенде,
Қайрылмас 
қаза келгенде,
Батырың өлді —  Бөгембай.  (Үмбетей), -

мұндағы бес буынды  егіз ұйкастың бірінші сөзі -  екі буынды да, екінші сөзі
— үш  буынды  болып  келген.  Осы  үлгідегі  егіз ұйқастың алгашқы  сынарла­
ры толымсыз ұйқасып келуі де бар:
Қан 
жусандаи
 егілсе,
Аққан 
судам
 
төгілсе,
Бетегелі  Сарыарканын бойында 
Согысып өлген  өкінбес.  (Доспамбет), — 
мұнда  белгіленген  ұйқастағы  алдынгы  сөздердін  тек  соңгы  буындары  гаиа 
үндесіп тур.
4) 
Сонымен  қатар  бүтіндей  тармак  пен  тармактын  ұйкас  кұраганын 
байкауга болады.  Мысалы: 
~  _
Жиырма беске келгенде,
Бацыт берді басыңа,
Тацыт берді астыңа.
  (Бұқар),
Қатын алсаң қарадан,
Алды кетпес баладан,
Арты кетпес жаладаи.
  (Бұкар),
Я
Отыныц болсын жантацтан,
Қатыныц болсын қалмацтан,
Қосының болсын цазацтан,
  (Бүқар),
Құм жиылып тас болмас,
Құл жиылып бас болмас
,
Екі жацсы қас болмас,
Екі жаман дос болмас.
  (Бұкар), —  
әрине,  мүнда  жекелеген  сөздердің  тармақ  басында 
(екі),
  ортасында 
(берді. 
кетпес,  болсын,  жиылып),
  сонында 
(болмас)
  қайталанып  келуі  де толыктай 
үндестіктің тууына себеп  болып тұр.  Ал  кейде тармак  басындағы  сөздердін 
толық сәйкеспеуі де кездеседі:
Жарлысы мен байы тең,
Жабысы мен тайы тең,
Жары  менен сайы тең... (Қазтуған), — 
жолдарындағы  бірыңғай  ұйқасып  тұрған  алдыңғы  екі  тармақтың  алғашқы 
сөздеріндегі  дыбыстар 
(жарлысы
  — 
жабысы)
  толық  сәйкеспесе  де,  бунақ 
ішінде бір екпінге бағынғандықтан,  айтылуда жымдасып,  қүлакка жағымды 
естіледі,  басқаша  айтқанда  сөз  бойындағы  өзге  дыбыстардын  өзгеріссіз 
кайталанып  келгендіктен,  бірлі-жарым  дыбыстардың  сәйкеспеуі 
(рл-б)
  ұй- 
қасқа онша нұқсан келтірмейді.

Күрделі  егіз ұйқас  құрайтын  сөздер жалаң ұйкастагы  сөзбен  қатар  жұм- 
салатын  жерлер  де  кездеседі.  Яғни  үйқасушы  сөздердің  алдыңгысы  екі 
кейш псі  жалаң  сөзден  түрады  немесе  керісінше.  Бұлардын  колданылу
ерекшеліктері төмендегідей:
1) 
Күрделі  ұйкастың  бірінші  сөзі  жалаң  ұйкастың  бірінші 
буы н ы м ен  
екінші сөзі  қалған екінші, үшінші буындарымен  үндес болады.  Мысалы:
Оларға айтарыңыз сол болсын,
Жәмішіден 
қос агітып
,
Жараға мамық 
тосатып
,
Келе жата дегейсіз. (Доспамбет).
2) 
Төрт буынды егіз және жалаң сөздердің араласа ұйкасуы.  Мысалы:
Бэйбішең аю болса 
аса алмассың,
Қарау болса әй деуге 
бата алмассың,
Мейманға отың басы болса суық,
Еліңе жақсы жігіт 
атанбассыц.
  (Үмбетей)
»ЧРВДа белгшенген алғашқы  егіз ұйқастардағы катар  келген  кос дауыстылар 
айтылуда  редукцияға  ұшырап 
(асалмассыц  -   баталмассың),
  соңғы  тар- 
мақтагы жалаң сөзбен 
(атанбассың)
 буындары аралас түрде үйқасады. 
Қ а и т а л а м а   (редиф) күрделі үйқас
Ертеден келе жатқан жыраулар поэзиясы тіліне тән  жэне бгр белгі —  біо 
толғаудың өн  бойында белгілі  бір  сөздердің  немесе тіркестердін  үнемі  кай-
таланып  отыруы.  Б*лар  кебінесе  тармак  сокына  шыгарылган  сездер
лады. 
-
 
“
„„
0
™ " “   жь' раулар  поэзиясыняағы  күрделі  уйкастын  жекелеген  т .р іи  
кайтапамалар  (редиф)  ^ р а й д ы .  Өлен  жолдарынын  сонында  кайталап  « * -  
н ж е к е   сөздерді  немесе  сез  тіркестерін  колдану  —   елен  ундестігін  жа-
д
Г
Г
Г
в
Г
д
Г
б
Т
і6
ір
і 
щ
Т
а
 
ж
а
ғ
д
а
й
л
а
“ Т
. ? ' -  ™ а  лы6ыс 
тудырса,  ал  екшшісі
жай
^ Г : , т1 і 5 Г І ЛеВаГ Д“фЖаЙЫИДа:  «С° ™
 о т д е л е н о   среднеае-
редиф 
Щ
___________ _  _
с  буквой  равви  (т. е  за  рифмующимся’ сГовом)Г] 
изменным  на всем  протяжении стихотворения  Это 
зующие редиф,  должен  употреблятся  в  одинаковой
иметь  один  и  тот  ЖР  гм игп  м  ___________ 
»
следующих
119

дественную  позицию»120,  —   деп,  поэзиядағы 
бұл  ерекшеліктің  сонау  орта 
гасырмен астасып  жатқанын  көрсетеді.
Ал  оның  өлең  ұйқасын  арттырудағы 
қызметіне  байланысты  профессор 
С. Негимов:  «Ұйқастың  буындық  құрылысына  токталганда,  өлен 
эвфония- 
сын  артгыратын  редифті  ұйкас  та  мол  ұшырасады. 
Редиф  дегенім із 
- 
ұйқастан  кейін  бір  не  бірнеше  сөздін 
тұракты 
кайталануы. 
Үйкастын  ре- 
дифпен  келуі,  буын  мен  дыбыс  үндестігіне  сәйкестелуі 
өленнін  музыка- 
лылығына кең өріс ашады»121, —  деген түжырым  жасайды.
Ақын-жыраулар  поэзиясындағы  ұйқастың  дені  етістік  сөздерден  бола- 
тынын жоғарыдагы тарауларда талдап  айтып  өттік.  Енді  осы  табынан  бала-
тын  редиф  сөздердің  колданылу  ерекшеліктерін  саралай  отырып,  морфо- 
логиялық талдау жасайық.
а) 
Келер  шақ  есімшенің  жалғауымен  келген  ет  етістігі  редифке  каты- 
сады.  Осындай  есімшелі  өзге  де  етістіктердің  редиф  қызметінде  жұмсалуы 
ақын-жыраулар  шығармашы-лығында  кең  өріс  алғанын  айта  кету  керек. 
Мысалы:
...Құсты жисаң бүркіт жи,
^   ’  | ,  • |  
Қыс тоныңды түлкі 
етер,
Бір жаксымен дос болсаң,
Азбас, тозбас  мүлкі 
етер,
Бір жаманмен дос  болсан,
Күндердің күні болғанда,
Жүмле ғаламға күлкі 
етер...
  (Шалкиіз)
немесе
Қорғанды  шаһар қаласын 
Қазақ білмес, сарт 
білер.
Төс айылдын батканын,
Иесі білмес, ат 
білер
... (Бұқар жырау).
ә) 
Е
  көмекші  етістігі  де  өткен  шақ  есімшемен  келіп  күрделі  баян да- 
уыштың сыңары  ретінде редиф жасайды. Бұқар жырауда:
Токеан бес деген тор 
екен
,
Дәйім жаның қор 
екен,
Қарғиын десең екі жагы ор 
екен;
Найза бойы жар 
екен,
120
Стеблева И.  В.
  Ритм и смысл в классической тюркоязычной  поэзии  — 
М о сква
Наука,  1993. — С.  86.
Негимов С,
  Акын-жыраулар  поэзиясы:  Генезис,  стилистика,  поэтика 
—
- 
Алматы: Ғылым, 2001. — 263-6.
Я "  
и з

Түсіп  кетсен түбінс,
Түбі жок 
терең 
көл 
екен,
Ел қонбайтын  шөл 
екен,
Келмейтұғын неме 
екен.
б) 
Осы үлгіде есімшенін болымсыз формасымен де келеді.
Атадан жалғыз мен емес,
Хан ие ісін жол 
емес.
Жолбарыстай Жолымбет
Құрбандыққа қол 
емес...
 (Ж иембет жырау).
в) 
Болымсыз формапы де етістігінен болады:
Құрсағы жуан боз бие 
Қулын 
салмас 
демеңіз.
Қулық туған қүлаша
Құрсақтанбас 
демеңіз...
 (Бүқар жырау).
г) 
Бұйрық райлы етістіктен:
Айтар болсаң апланы 
айт,
Таңертең азан шақырған
Дауысы сүлу молланы 
айт...
  (Бүкар жырау). 
г) 
Жедел өткен  шақ формасындагы 
болды
 етістігінен:
Батыры ханга сай 
болды,
Елін жайпак бай 
болды, 
^
 "
Қыс қыстауы тау 
болды,
Жаз жайлауы  көл 
болды,
/
 
Сапкын сары бел 
болды...
 (Үмбетей).
Түркітанушы  И.  В. Стеблева  редиф  сөздердін  түркі  поэзиясында  кені- 
нен  қолданыс  тапқанын,  баяндауыш  мүшелердін  редиф  болып  келуі  түркі 
поэтикалық тіліне тән екенін тілге тиек ете келіп:  «Однако  в  качестве реди-
Упо1Ребл" Іись  не только  вспомогательные  глаголы,  но  и лю бые другие 
имеющие  собственные  смысловые  значения...»  -   деп, 
Щ
  оданТ рТ ре 
диф жасауға етіспктен басқа да сөз таіпарының қатысатынын айтады122.
РаУ  ТОЛГауЛарЫНЫҢ  көбі 
*РнаУ
  болып  келетіндіктен,  көбінесе
редифке есім сөздер алынады.  Мысалы:
У а, Алатаудай Ақшадан,
Асып тудың, Бөгембай,
Болмашыдай анадан
Болат тудың, Бөгембай!.. (Үмбетей жырау).
“
 М
 * 
™р«0«зы4„»й пом„». |  
Москв,

Бұл заманда не 
ааріпі 
Ақ қалалы боз 
заріп,
Жақсыларға айтпаған 
Асыл шырын сөз 
гаріп
...  (Асан кайгы). 
ә) 
Сол  сияқты  редифке  алынған  сан  есімді  Бұқар  жырау  толгаулары- 
нан кездестіруге болады. Мысалы:
Қызды ауылды көргенде 
Бұлаңдатқан 
жиырма бес
,
Төскейден қашқан түлкідей 
Сылаңдатқан 
жиырма бес...
б) 
Қайталама элемент ретінде 
ма, ме
 сұраулық  шылауы да кездеседі.
Асқар, асқар, асқар тау, 
| 
-
Асқар таудың со бүркіт
Ылдидан анын  шалар 
ма,
Далада сұнкар түлесе,
Жүніне қарға жолар 
ма..
  (Шалкиіз).
в) 
Осы үлгіде тек  модальдык сөзбен тіркесіп  кол даны лады:
Ару дан аскан  жар 
бар ма,
Жылкыдан аскан  мал 
бар ма,
Биенін сүті сары бал —
Қымыздан асқан дэм 
бар ма
...  (Ақтамберді).
г) 
Үгиін,  сон
 септеулік шылауларымен де кездеседі:
Как шекпенін бөктеріп,
Ерлер жортар  мал 
угиін
,
Тұтам емшек бие 
уіиін,
Қатын бала қамы 
үшін,
Әркім өзі талпынбак,
Басына бітер бағы 
үшін
... (Ақтамберді),
немесе
Қос,  кос  орда,  қос орда,
Қосыла конбас  малдан 
соң^
Қоспақ өркеш сары атан 
Қом  жасамас  майдан 
соң...
  (Бұкар жырау).
г) 
Белгілі  бір  ойға  тыңдарманның  назарын  шогырландыру  максатын- 
да сұрау формалы есім  сөздер де редиф  кызметін  аткарады:
Көкте бұлт сөгілсе,
Көктеп болмас,  не пайда;
Кекіректен жан  шыкса
Қайтып  келмес,  не пайда...  (Бұқар жырау).

Қорыта айтқанда,  жоғарыда  келтірілген  мысалдардан  түрлі  категориямы 
етістік  сөздердіц,  есім  сөздер  мен  көмекші  есімдердін  редиф  кызметінде
ақын-жыраулар  шыгармашылығынан  орын  алуы  —   аталмыш  поэзияда
оның  өзіндік  рөлін  аңгартқандай.  Басқаша  айтеак,  тармактар  сонында  бір 
сөзді  қайталау арқылы толғау қүрастыру —  жыраулар әдебиетінде өте ерте- 
ден  калыптасқан  тәртіп  екені  байқалады.  Оның  ен  бір  көне  түрлері  —   ол, 
сэна
 
сөздерімен  келетіндері.  Бұл  элементтің  көнелігі  сондай,  ол  тек  казак 
поэзиясына  емес,  көне  түркі  поэзиясында  да  бар'° .  Мысалы  XII гасыр
туындысы деп  есептелетін Қожа Ахмет Яссауи  хикметтерінің тілінде 
мэна. 
сэна
 
сөздері тармак сонында жиі ұшырасады:
Он бірімдә рахмат дарийа толуб ташды,
Алла дедім —  шайтан мендін  йырак қашты. 
һэйу һэуас  мануманлік туруб көчті,
Он екімдә бу сирларны  көрдүм 
мәна.
Он үчүмдә нәфсу һауау қолга алдым,
Нәфс башыга йүз мың бәлә кармап салдым. 
Такаббарны айаг астын басыб апдым,
. . .  
Он төргумдэ тофраг сиф ат^олдум ш н а ..
(үзінді Яссауидің Самарканд колжазбасы деп аталатын дэптерінен).
Ғалым  3. Қабдолов  «айшықтаудың  бір  түрі  —   кайталау 
- & І
 әсерін  ку- 
шейте  отырып,  окырман  назарын  айрықша  аударгысы  келген  нәрсені  не 
құбылыстьі  бфнеш е  мәртебе  қайталап,  айтар  ойды,  ұктырар  сырды  үгымга 
мұқият сщ іре  түсу»  дей  келе,  қайталауды н 
жай қайталау,  еспе  қайталау 
эдепкі  қаиталау  (анафора),  кезекті қайталау  (эпифора)
 
сияқты  түрлеріне
түсінік береді  . Енді жыраулар поэзиясынан орын алған  кайталауларга көз
жүгіртейік. Мәселен,
Көп
 ішінде бір жалғыз 
Көп
 мұңайып жылайды —
Күйбеңдескен 
көп
 жаман
Сөзі тигенге үқсайды.  (Ш алкиіз), —
І І і і Я И
И
 
КӨП
  °ӨЗІ 
^
 тйталанып
 И
 к°ймай,  өленге  өзіндік  ыр- 
ғақ бітіре, тыңдарман  назарын өзіне аударып түр.
Й 1 В 1  
Ш
Ш
Ш
 °*  "е" СЫР'  шьмьида Я  В  
^ Р лі 
Я
 
түйдею еліп.
еселеніп  келеді  де,  алдынгы  угымнын  аягы  сонгы  ұғьш нын  басына  кайта-
123
- “ і 39-6 ^  
Р
  ҚНЭаҚ ЭДСбИ ТІЛІНІҢ ТарИХЫ' 
Х Ү ' Х 1 Х   г  
I 
Алматы:  Ана т,л,  1993
24 
Цобдопов 3.
  Талант  пен  таным:  Әдеби  толганыстап  // 
кл

лана  көшіп,  өленге  әсем  эуез,  әдемі  эсер дарыткандай  болады12'.  Оны  мына 
жыр жолдарындағы белгіленген  сөздерден аңғаруга болады:
Ор,  ор қоян,  ор қоян,
Ор қоян атлы бір қоян 
Он екі  көжек атасы.
Қаудырқұлақ шал қоян.  (Шалкиіз).
Өлеңнің эр  жолы  немесе эрбір  ой ағымы  бір сөзден  басталып  отырса,  ол 
эдепкі қайталауга,
 ягни 
анафорага
 жатады:
Жүйрікпін деп мщтанба,
Жүйрікпін деп мацтанса...
О-дағы бір  құба арланға жолығар.  (Шалкиіз).
Кезекті  ңайталауда
,  ягни 
эпифорада
  өленнік  эр  жолы  сонындагы  не­
месе  әрбір  ой  ағымының  аяқ жағындағы  бір  сөз  бірнеше  мәрте  кайталанып 
отырады:
Айырдан туған жампоз 
бар 
Жүгін нарға салгысыз,
Арғымақтан туган будан бар
Күнінде көрінім  жерді  алгысыз....  ЩІалкиіз).
1) 
' 
Қайталама алдындагы ұйқас  (предредифная рифма).
  Мұнда  қайта- 
лама  алдындағы  сөз  бір-бірімен  толықтай  дыбыс  сәйкестігін  кұрайды.  Үш 
буынды  және  төрт  буынды  ырғақтық топтардың  ішінде  олар  мынадай  тәр- 
тіппен орналасады:
а) 
Егер  ұйқасатын  сөз  екі  буынды  болып  келсе,  онда  кайталама  ыр- 
ғақтық топтардың үш буынын құрайды. Мысалы:
Өлмегенде не 
өлмейдГ?
Жақсының 
аты өлмейді,
Әлімнің 
хаты өлмейді.
  (Бұкар)
немесе
Күлдір де  күлдір кісінетіп,
Күреңді 
мінер ме екеміз
,
Күдеріден бау тағып,
Ақ кіреуке 
киер ме екеміз...
  (Актамберді) — 
мүнда 
ме  екеміз
  қайталауындағы  қатар  келген  кос  дауыстынын  бірі  түсіи 
қапып,  айтылуда үш  буынды  қүрайды  (
ме-ке-міз).
э) 
Ал  егер  ұйқасатын  сөз  бір  буыннан  тұрса,  онда  үш  буынды  бунак- 
тардың екі буыны қайталама (редиф) сөздерден тұрады.  Мысалы:
Бұл заманда не 
гаріпі

Ақ қдлалы боз 
гаріп,
Жақсыларға айтпаған 
Асыл шырын 
сөз гаріп.
Замандасы болмаса,
Қариялар болар 
тез гаріп...
 
(Асан  кайғы),
іесе керісінше,  үш  буынды  бунактың екі буыны ұйқасты  сөз д< 
қайталама:
Алаң да алаң, алаң 
жұрт 
Ақала ордам 
қонган 
жұрт>
Атамыз біздін бұ Сүйініш
Күйеу болып 
барган жүрт%
Анамыз біздін Бозтуган
Келіншек болып түскен 
жүрт...(Кгзтугьн) 
Жапырагы  жасыл жаутерек 
ЖаЙқалмагы 
желден-дүр,
Шалулығы 
белден-дүр
,
Төренің кежігуі 
елден-дүр...
 
(Шалкиіз). 
Ұйқасатын сөз екі буынды,  қайталама да екі буынды  болыі
Менің ием  Темір  іс етсе,
Айналаңды 
берік етер
,
б)
в)
Жиған малың 
тәрік втер...
 
(Ш алкиіз^ ^
Төрт  буынды  ырғақтық  тоіпы ң  үш  буыньж  ұйқасты 
қаиталама құрайды:
Айтар болсаң 
стланы
 
айт,
Таңертең азан шақырған 
аУыс сұлу 
молланы айт.
 
(Бұқар)
7
РетІ"   * *  
екпінві"   « * Р Ь к н   «   дыбысы  редук-
цияга ұшырап,  буын саны  кеміп кетеді.
Г) ^ ЖеТ'  буЬШДЫ  Өлеңнің екі  буынды сөзі  ұйкас  түзіп  калган  бес  буьі 
каиталама тюкес бппип 
ү 
ан  оес  °> ы“
Еділ, Жайық екі өзен,
Тялсыз болар деймісің,
Көкшетаудың көп көлі
Елсіз болар деймісің.
Ботакөзді бойжеткен
Жарсыз болар деймісің
Тұлпар туган қүлыншақ
Ерсіз болар деймісің...
 
(Ақтамберді),

бұл  үзіндіде  белгіленген  тармақтардың  бірінші  сөздері  шалыс  ұйқаска  не- 
гізделгенін байқауға болады, яғни 
талсыз
 — 
жарсыз,  елсіз
 — 
ерсіз.
ғ) 
Модальді  сөздер  сұраулық  шылаулармен  тіркесіп  келіп,  қайталама 
ұйкас жасайды:
Мінезді болса алганың,
Одан артық 
жар бар ма,
Екі жаман қосылса,
Күнде жанжал,  күнде шу,
¥яларлық 
ар бар ма.
Білімді туған жақсыга
Залап  кылмас 
мыц қарга
, 
*
Жаман туған жігітке 
;
Рақатты күн 
бар ма.
Өз мінін білген жігіттің 
Тәліміндел/ш 
бар ма.
  (Актамберді).
д) 
Жыраулар  шығармашылығында  арнаулардын  да  өзіндік  орны  бар. 
Мүнда жалқы  есімдердің қайталануы жиі кездеседі.  Мысалы:
Қүбыла көшкен байтақтың 
Ордасындай 
Бөгембай
!
Темір жұмсап,  оқ аткан 
Қорғасындай 
Бөгембай...
 (Үмбетей).
2) 
Қайталама  соңындагы  үщ ас  (послередифная  рифма).
  Бұл  ұйқас- 
тың айырмашылыгы —  үйлесетін сөздер  кайталамадан  кейін  келеді.  ¥йқас- 
тың бүл түрі үш буынды, төрт буынды бунақтарда кездеседі. Мысалы:
Бостаны 
бар-ды
 теректің,
Болаты 
барды
  беректін,
Түсыңдағы болган  нартын  корлама,
Түсыңдағы  болган  нартын қорласан,
Табылмас-ты  керекте. (Шапкиіз),
немесе
Кәрі 
ақсайды
  ақылдан,
Ер 
ацсайды
 жакыннан,
Қазір әлсіз болсам  да,
Үмітім бар ақырдан.  (Актамберді).
Кейбір жагдайда кайталамалар  үйқасатын  сөздін алдынан  да сонынан да 
келе береді.
Жебелей жебе жүгірген
Ерлердін аргымактан 
игі
 малы 
болар ма,
Жағаласса жыртылмас,
Ерлердін  жеңсізден 
игі
 тоны 
боларма
,

Дулығалы бас кескен
Ерлердің алдаспаннан 
игі
 қолы 
болар ма.
  (Шалкиіз).
Жоғарыдағы  талдаулардан жыраулар  шығармашылығында  кайталаудың 
орны  ерекше  екеніне  көз  жеткіздік.  Енді  осы  қайталауларды  магыналык- 
ұйқастық түрғыда жүйелесек, төмендегідей сатыларға бөлінеді:
1) 
Үйқасатын  алғашқы  сөздер  ауысып,  ой  салмагы  түсетін  жеке  сөз- 
дердің қайталануы:
Күдеріден  бау тағып,
Кіреуке киер 
күн қайда,
Күмбір,  күмбір кісінетіп
Күреңді мінер 
күи қайда...
  (Доспамбет).
2) 
Риторикалық сұрау күйіндегі  қайталаулар:
Сұрағанда бермеген,
Сараң 
емей немене;
Кісі ақысын көп жеген,
Арам 
емей немене
... (Бұқар).
3) Өзара ұйқас құбылыстарды бір-біріне қарсьі қою аркылы  қайталау:
Ай мен күннің 
өлгені
 —
Еңкейіп барып батқаны. 
^  ^
Айдын шалқар 
өлгені 
Мұ3 болып тастай қатқаньк.. (Бұкар).
лап отыруеПЗП ° ЙДЬІ  КүШеЙТУ мақсать,нда ӘР шУмак сайынғы  жолды  қайта-
Сол ерлікпен хан болдык,
Әлем  аскан жан болдың,
Барша әлемге даң болдың.
Үмыттың ба соны,  Абылай!..

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: