Педагогических работников по актюбинской области

136 

Ана  тілінің  қҧдіреті  жайлы  қаншама  ойшылдарымыз, ақын-жазушыларымыз қҧнды  пікірлер қалдырды. 

Осынау  бабаларымыз  сҿйлеп,  даналарымыз  толғап,  аналарымыз  ҽлдилеп  ҿскен  қазақ  тілінің  еліміздің 

болашағының  кҿркеюіне  зор  ықпал  етуде.  «Қазақстанның  болашағы  –  қазақ  тілінде.  Қазақ  тілі  2025  жылға 

қарай ҿмірдің барлық саласында ҥстемдік етіп, кез-келген ортада кҥнделікті қатынас тіліне айналады. Осылай 

тҽуелсіздігіміз  бҥкіл  ҧлтты  ҧйымдастыратын  ең  басты  қҧндылығымыз  –  туған  тіліміздің  мерейін  ҥстем  ете 

тҥседі» [2, 5]. 

Қазіргі  жаһанданған,  ақпараттың  дамыған  ғасырында  болып  жатқан  тҥрлі  ҿзгерістер  мен 

жаңашылдықтар  еліміздің  экономика  саласына  да,  білім  беру  жҥйесіне  де  тың  ізденістерді  енгізіп  отыр. 

«Жаһандық  дағдарыстың  жалғасуының  ҽсерінен  ҽлемде  болып  жатқан  ҿзгерістер  бізді  ҥрейлендірмейді.  Біз 

оларға дайынбыз. Біздің ендігі міндетіміз – егемендік жылдары қол жеткізгеннің барлығын сақтай отырып, ХХІ 

ғасырда  орнықты  дамуды  жалғастыру»,-деп  Елбасымыздың  Жолдауында  айтылғандай,  еліміз  қай  салада 

болмасын қарқынды дамып, ҽлемдік кеңістікке қарыштай қадам басып, еркін қанат сермеуде. 

Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаевтың  салиқалы  саясатының  арқасында  еліміз  береке  мен  бірліктің,  ынтымақ  пен 

достықтың,  татулықтың  ҿлкесі  болып,  кҿпҧлтты  мемлекетке  айналып  отыр.  Осы  орайда  елбасымыз 

Н.Ҽ.Назарбаев атап ҿткендей: «Біз - кҿпҧлтты қоғамбыз. Қазақстанда тҧратын барлық ҧлттар мен ҧлыстардың 

тілін,  мҽдениетін  жҽне  салт-дҽстҥрін  дамытуға  барынша  жағдай  жасауды  алдыңғы  уақытта  да  жалғастыра 

беретін боламыз»[2, 24],-деген еді. 

Елбасымыз  Қазақстан  халқы  ассамблеясының  ХҤІІ  сессия  отырысында  Қазақстан  аймағында  тҧрып 

жатқан  халықтардың  басын  қосатын  тіл  қазақ  тілі  болуы  керек  деп  анық  атап  айтты:  «Қазақстанды,  қазақты 

достықтың киелі шаңырағына теңесек, тҥрлі этностар оның алтын арайлы шуақтары іспетті. 

Бҧл ретте байтақ мекенде баршамызды біріктіре тҥсетін ортақ қҧндылықтар бар. 

Ол – біздің талайлы тағдырымызды тҧтастыратын шежірелі тарихымыз. 

Ол – біздің байтақ мҽдени мҧрамыз бен қазығы берік мемлекеттік тіліміз» [3, 7].  

Бҥгінгі білім беру жҥйесі модернизацияланған заманда кҿп тілді меңгертуге аса назар аударылып, жан-

жақты  жол  ашылған.  «Келешекке  кемел  біліммен»,-деп  Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев  ҧстаным  еткендей,  келшекке 

терең біліммен қадам басып, ҽлемдік білім кеңістігінің қҧпияларына ҥңіліп, қоғамға бейім, ҿз қабілетін таныта 

алатын,  жан-жақты  дамыған,  бірнеше  тілді  меңгерген  қҧзіретті  тҧлғаны  қалыптастыру  басты  мақсаттардың 

бірегейі болып отыр. 

Ҥштілді  оқыту  –  заман  талабы.  Ҥштілділік  –  бҽсекеге  қабілетті  елдер  қатарына  апарар  басты 

баспалдақтардың  бірі.  «Ҥштҧғырлы  тіл»  туралы  идеяны  мемлекет  басшысы  2006  жылдың  қазанында  ҿткен 

Қазақстан  халқы  ассамблеясының  XII  қҧрылтайында  жария  етті.  Ал  2007  жылғы  ―Жаңа  ҽлемдегі  жаңа 

Қазақстан‖  атты  халыққа  Жолдауында  ―Тілдердің ҥштҧғырлылығы‖ атты  мҽдени жобаны  кезең-кезеңмен іске 

асыруды  ҧсынды.  Елбасымыздың  «Жаңа  ҽлемдегі  жаңа  Қазақстан»  атты  Халқына  Жолдауында:  ―Тілдердің 

ҥштҧғырлығы мҽдени жобасын кезеңдеп жҥзеге асыруды қолға алуды ҧсынамын. Қазақстан бҥкіл ҽлемге халқы 

ҥш  тілді  пайдаланатын  мҽдениетті  ел  ретінде  танылуға  тиіс.  Бҧлар  -  қазақ  тілі  -  мемлекеттік  тіл,  орыс  тілі  - 

ҧлтаралық  қатынас  тілі  жҽне  ағылшын  тілі  -  жаһандық  экономикаға  ойдағыдай  кіру  тілі‖  деген  салиқалы 

ҥндеуінде айтқандай, ҽлемдік кеңістікке енуде ағылшын тілінің маңызы зор. [4, 41]. 

Ағылшын тілі - ҽлемдік бизнес тілі, оны меңгеру – жастарға ҽлем танудың кілті болмақ. Ағылшын тілін 

білу біздің жастарға шексіз мҥмкіндіктер ашады. Ол – жаһанданудың кепілі. «Ақпараттық технология дамыған 

қазіргі дҽуірде  кҥн сайын дерлік ағылшын тілі дҥние  жҥзі  халықтарының тілдеріне  жаңа  сҿздер мен ҧғымдар 

арқылы батыл ену ҥстінде. Бҧл ҥдерістен біз де тыс қалмауымыз керек» [4, 49].  

«Ҥштілділік - нақты тҧлға, ҧжым, халықтың белгілі бір қоғамда қарым-қатынас ҥдерісінде қажет болған 

жағдайда ҥш  тҥрлі тілді алма-кезек қолдану қҧбылысы»,-Б. Хасанҧлы анықтама  бергендей [5, 4], бҥгінде оны 

қолдануға жан-жақты кҥш салынуда. 

Осы  орайда  қҧрылған  «Тілдерді  қолдану  мен  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 

бағдарламасының» басты мақсаты: 

-

 

қазақ тілінің мҽртебесін кҿтеру; 

-

 

мемлекеттік мекемелерде іс-қағаздарды қазақ тілінде жҥргізу; 

-

 

ағылшын тілін меңгерту; 

-

 

орыс тілін жетік білу; 

-

 

ҽр ҧлттың тілдерін дамыту, оларды сақтап қалуға мҥмкіндік жасау; 

-

 

тілдер гармониясының бірлігіне жол ашу. 

Елбасының ҥштҧғырлы саясаты аясында шетел тілін ҥйрену, оның қолданыс аясын кеңейту бҥгінде кезек 

кҥттірмейтін  ҿзекті  де  келелі  мҽселелердің  бірі  болып  отыр.  Алайда  «Ҿзге  тілдің  бҽрін  біл,  ҿз  тіліңді 

қҧрметте»,-деп ақын жырлағандай, ҿз тілінде еркін сҿйлеп, ҿз тілін қҧрметтейтін тҧлғаны баулысақ, ҿзге тілді 

қадірлейтін  тҧлғаны  баулитынымызға  кҿз  жеткіземіз.  Сондықтан да  «Мемлекеттік тілді ҥйрету балабақшадан 

басталуы тиіс. Бҧл - заман талабы»,- деген елбасының қағидасына сҥйене отырып, қазіргі таңда балабақшадан 

бастап  мектеп  табалдырығын  аттаған  сҽттен  ана  тілін  меңгертуге,  сауаттылыққа  кҥш  салынуда.  Осы  орайда 

ауыр  жҥк  артылып  отырған  мҧғалімдер  мен  тҽрбиеші-ҧстаздардың  бҽсекеге  қабілетті  тҧлғаны  тҽрбиелеудегі 

еңбегі зор. 

Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев  «Қазақстан  -2050»  стратегиясында  мҧғалімдерге  сенім  арта  отырып, 

жастарымыздан  ҥміттенеді.  «Болашақта  еңбек  етіп,  ҿмір  сҥретіндер  –  бҥгінгі  мектеп  оқушылары,  мҧғалім 

137 

оларды қалай тҽрбиелесе, Қазақстан да сол деңгейде болады. Сондықтан да ҧстазға жҥктелетін міндет ауыр»-

делінгендей  [4,3],  жастарды  сауатты  баулысақ  болашағымыздың  жарқын  болатыны  белгілі.  «Мен  сҿзімді, 

ҽсіресе,  жастарымызға  арнағым  келеді.  Мен  сіздерге  –  жаңа  буын  қазақстандықтарға  сенім  артамын.  Сіздер 

Жаңа  бағыттың  қозғаушы  кҥшіне  айналуға  тиіссіздер.  Ал  кейінгі  толқын  жастарға  айтарым:  Сендер  – 

болашаққа  деген  ҥкілі  ҥмітіміздің  тірегісіңдер»,-деген  жолдарда  жастарымызға  деген  ҥміт  пен  сенім  жатыр. 

[2,57].  

Сондықтан  да  жастарымыздың  болашағы  ҥшін  ҽлемдік  деңгейдегі  зияткерлік  мектептер  мен  кҽсіптік-

техникалық колледждер ашылып, «Болашақ» бағдарламасының негізінде олардың шетелге шығып білім алуына 

жан-жақты  жол  ашылған.  Ҥштілділіктің  маңызын  тҥсіне  білген  жанның  еліміз  ҥшін  болашақтағы  алары  да, 

берері де мол. «Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі ҽлемнің осы «лингва франкасын» 

меңгеру біздің еліміздің ҽрбір азаматына ҿмірдегі шексіз жаңа мҥмкіндіктерді ашады» [2,51]. 

Осынау  мҥмкіндіктерді  игеру  мақсатында  бҥгінгі  білім  ордалары  ҥштілділікті  енгізудің,  оны  тиімді 

жҥргізудің  тың  жолдарынан  ізденіс  табуда.  Мектепте  қазақ  тілін  оқыту  барысында  орыс  тілі,  ағылшын  тілі 

пҽндерін  бірлікте  алу  мҧғалімнің  шеберлігіне  байланысты  жҥргізіліп  жҥр.  Бҧл  жерде  ҿтіліп  отырған 

бағдарламаға  сай  ҥш  пҽнді  бірлікте  ала  отырып,  пҽнаралық  байланысты  жҥзеге  асыруға  болады.  Алайда 

дҽстҥрлі  оқытуда  тек  аударма  жасатумен  ғана  шектеліп  отырсақ,  қазіргі  оқыту  технологиясында  тҥрлі 

шығармашылық  бағыттағы  тапсырмалар  бере  отырып,  оқушы-субьектінің  ізденісіне,  яғни,  жеке  тҧлғаның 

ҽрекетін  дамытуды  мақсат  етудеміз.  Ҿз  іс-тҽжірибемізде  оқушылардың  интеллектуалдық  қабілетіне  тҥрткі 

болатын ойын технологиясын қолдана отырып сабақты ҥш тілде жҥргізудің тиімділігі зор. Ҿнімді нҽтиже беріп 

жҥрген іскерлік ойындары:  «Полиглот», «Кім тапқыр?», «Ҥздік тілші», «Кел, сайысайық!», «Тілдер сҿйлейді» 

сынды тағы басқа ойындарды ҿткізудің ҥштілді меңгертудегі маңызы айрықша. Оқушыларды ойната отырып, 

ҥш  тілде  жҥргізілген  сҿзжҧмбақтар,  анаграммалар  олардың  коммуникативтік  қҧзыреттіліктері  мен 

функционалдық сауаттылықтарын арттыруға негіз болды.  

Сондай-ақ,  ақпараттық  технологияны:  электрондық  оқулықтар,  презентациялар,  тест  т.б  тҥрлері 

оқушылардың  қызығушылығын  оятып,  уақыттарын  ҥнемдеуге,  қосымша  деректерді  тиімді  қолдануға  тҥрткі 

болды. Шығармашылық жҧмыстарға жетелейтін тапсырмаларды да оқушылар қызыға орындап, еркін аударма 

жҧмыстарын жасауға дағдыланды. Мҽселен, «Мақал-мҽтелдердің ҥндестігі» салыстыру жҧмысы оқушылардың 

жас  ерекшелігіне  байланысты  ҧсынылып,  сыныбына  орай  кҥрделеніліп  отырады.  Бҧл  тапсырмада  мақал-

мҽтелдерді  тақырып  бойынша  табу,  ҥш  тілде  аудармасын  ҧсыну,  ҥндестігін  табу.  Бҧл  жерде  оқушылардың 

сҿйлеу  тілдері  мен  сауаттылықтарына  назар  аударылады.  Ал  осы  тақырып  бойынша  қабілеті  жоғары 

оқушыларға  шығармашылық  бағыттағы  тапсырма  «Мақал-мҽтелдердің  баламасын  жаз»  ҧсынуға  болады.  Бҧл 

жерде  оқушылар  ҿздері  таңдаған  тақырыпта  ҥш-тілде  мақал-мҽтел  ойлап,  баламасын  жазуға  талаптанады. 

Шығармашылық бағыттағы тапсырманың бір тҥрі: «Тіл тағдыры ақындар жырында». 

Бҧл  тапсырмалар  оқушылардың  ізденушілік  ҽрекеттеріне,  ҿз  беттерімен  білім  алып,  алған  білімдерін 

ортаға  салып,  дҽлелдеу  дағдыларына  тҥрткі  болды.  Ауызша,  жазбаша  сҿйлеу  тілдерін  дамытты.  Пҽнаралық 

байланыстың негізінде оқушылар ҽр пҽннен алған білімдерін тоғыстыра отырып, ҿз мақсаттарына жете білуге 

дағдыланды. Ҥштілділікті ҽдебиет сабағында да жҥйелі тҥрде қолданып келеміз. Мҽселен, ҽдебиет сабағында 9-

сыныпта  «Ертегілер»  тақырыбын  ҿткенде  іздендіру-зерттеу  бағытындағы  тапсырма  ҧсынуға  болады.  Яғни, 

«қазақ ертегілері мен ҽлем халық ертегілерінің ҥндестігі» тақырыбы бойынша оқушылар салыстыру жҧмысын 

жасап, тапқан деректерін топпен бірлесе отырып, ҥш тілде еркін баяндап беруге талаптанады.  

Ҽдебиет  пен тіл  –  рухани егіз  пҽндер болғандықтан, оларды бірлікте  ала  отырып  жҥргізген сабақтарда 

ҥштілділікті қолдану аясында оқушылардың коммуникативтік қабілеттерін, зерттеушілік ҽрекеттерін дамытып, 

салыстыру, талдау, дҽлелдеу сынды дағдыларын қалыптастыруға тҥрткі болдық. Сондай-ақ, ҥндестіктерін табу, 

салыстыру  жҧмыстары  оқушылардың  қызығушылығын  оятты.  Шығармашылық  бағыттағы  тапсырмалар: 

модель,  презентация,  жоба  қҧру  сынды  бағытта  да  ҧсынылып  отырды.  Бҧл  жерде  олардың  ақпараттық 

қҧзіреттіліктерін  дамыту  кҿзделді.  Мҽселен,  9-сынып  ҽдебиет  сабағы.  Ауыз  ҽдебиеті  тақырыбы  бойынша 

оқушыларға  «Ҧлттық  салт-дҽстҥрлер  ҥндестігі»  тақырыбында  презентация  жасау.  Мҧнда  ҥш  халықтың  салт-

дҽстҥрлерін салыстыра отырып, ҥш тілде еркін презентация арқылы қорғап шығу талап етіледі. 

Қорытындылай  келгенде,  болашақ  жастарымыз  ҿз  тілін  ардақтай  отырып,  заман  талабы  тудырып 

отырған ҥш  тілде еркін сҿйлеп, ҽлемнің кез-келген  жерімен еркін  байланысқа  тҥсіп жатса еліміздің ертеңінің 

кҿркейте  тҥсері сҿзсіз. Олай болса бҥгінгі талапкерлерге ҽлемдік кеңістікке қанат қағып, шет тілін меңгерсем 

деп талап білдіргендерге сҽттілік тілейік. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1. Жарықбаев Қ. Аталы сҿз.– Алматы: Жалын, 1980 ж. 

2.  Ақиқат.  2013  жыл,  №1.  «Қазақстан  –  2050»  стратегиясы  –  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты. 

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 

3.  Ақиқат.  2011жыл,  №5.  «Қазақ  тілін  білу  -  ҽншейін  бір  ҧран  емес»,  Н.Ҽ.Назарбаевтың  Қазақстан  халқы 

ассамблеясының ХҤІІ сессиясында сҿйлеген сҿзі 

4. Назарбаев Н.Ҽ. (Қазақстан халқына жолдауы). Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан. – Астана, 2007 ж. 

5. Хасанҧлы Б. Тілдік қатынас негіздері. А. 2008 ж. 

 

 

138 

ҤШ ТҦҒЫРЛЫ ТІЛ – УАҚЫТ ТАЛАБЫ 

 

Каллибекова Г.У., 

«Ҿрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық орталығы» АҚ филиалы 

Ақтҿбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты баспа қызметі жҽне 

қоғамдық ортамен байланыс бҿлімінің бас маманы 

 

«Тіл  –  ақылдың  ҿлшемі,  ҧлттың  жаны»,  деген  бар.  Яғни,  елдің  елдігін  де,  бірлігін  де  айқындайтын  тіл 

екені  белгілі.  Ҥш  тҧғырлы  тіл  ҿмірлік  қажеттіліктен  туындаған  идея.  Қай  заманда  болсын,  бірнеше  тілді 

меңгерген  мемлекеттер  мен  халықтар  ҿзінің  коммуникациялық  жҽне  интеграциялық  қабілетін  кеңейтіп 

отырған. 

Мысалға,  ежелгі  дҥниедегі  Мысырдың  ҿзінде  бірнеше  тілді  білетін  мамандар  иерархиялық  сатымен 

жоғарылап, кҿбіне салық тҿлеуден босатылған. Бҥгінгі таңда Қазақстан ҥшін ҥш тҧғырлы тіл  – елдің бҽсекеге 

қабілетті болуға ҧмтылудағы бірінші баспалдағы. Ҿйткені, бірнеше тілде еркін сҿйлей де, жаза да білетін азамат 

ҿз елінде де, шетелде де бҽсекеге қабілетті тҧлғаға айналады. 

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ. Назарбаев Қазақстандағы тілдердің ҥш тҧғырлығы туралы 

ойды алғаш  рет 2006 жылы  Қазақстан халқының  Ассамблеясында айтқан. 2007 жылғы  «  Жаңа  ҽлемдегі жаңа 

Қазақстан»  Жолдамасында  Елбасы  «Тілдердің  ҥш  тҧғырлығы»  –  «Триединство  языков»  мҽдени  жобасын 

кезеңдеп  іске  асыруды  ҧсынды.  Ал  2008  жылғы  ақпандағы  Қазақстан  халқына  Жолдауында:  «Ҥкімет 

«Тілдердің  ҥш  тҧғырлығы»  мҽдени  жобасын  іске  асыруды  жеделдетуі  тиіс.  Бҥкіл  қоғамымызды  топтастырып 

отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігіне ерекше назар аударғым келеді», 

– деді. 

Тілдердің  ҥш  тҧғырлығы  идеясында  Елбасы  оған  нақты  анықтамасын  берген,  қазақ  тілі  –  мемлекеттік 

тіл,  орыс  тілі  –  ҧлтаралық  қатынас  тілі,  ал  ағылшын  тілі  –  жаhандық  экономикаға  ойдағыдай  кіруге  тілі. 

Қазақстанның  қазіргі  кезеңдегі  қарқынды  даму  жолындағы  елді  демократияландыру,  ҽлеуметтік  ҿркендеу 

саласындағы талпыныстары білім беру жҥйесін жаңаша ҿркендетіп оқыту, тҽрбие ҥрдісін жетілдіруді талап етіп 

отыр. Егемендік алған еліміздің жаңа даму кезеңінде, оның дҥниежҥзілік аренаға шығып, басқа елдермен саяси-

экономикалық, мҽдени қатынастарды қалыптастыруы, Қазақстан Республикасының Біріккен Ҧлттар Ҧйымына 

мҥше  болуы,  ҽр  тҥрлі  дипломатиялық  қызмет  атқаруы  шетел  тілінің  ролін  кҿтеруді  қажет  етеді.  Қоғамдағы 

геополитикалық, коммуникациялық, технологиялық ҿзгерістер жҽне  интернет жҥйесі арқылы  тілдесу ҽр тҥрлі 

мамандықтағы,  ҽр  тҥрлі  жастағы,  ҽр  тҥрлі  қалауы,  қызығушылығы  бар  адамдардың  санын  мейлінше  кҿбейте 

тҥсуде.  Осыған  байланысты  шетел  тілдерін  пайдалану  қажеттілігі  де  артып  келеді.  Тіл  –  тек  қатынас  қҧралы 

емес,  тілін  ҥйреніп  жҥрген  елдің  рухани  байлығын  меңгеруде  де  ҥлкен  рҿл  атқарады.  Тҽуелсіздікке  қол 

жеткізген жылдардан бері ҽлемдегі кҿптеген елдермен саяси-ҽлеуметтік, экономикалық жҽне мҽдени байланыс 

жасауға кеңінен бет бҧрдық. Бҧл қарым-қатынастың нҽтижелі болуы, ел мен елдің, халық пен халықтың ҿзара 

ынтымақтасқан бірлігін ҿркендеуге тіл білудің мҽні кҥн сайын арта тҥсуде.  

Кҿптілді  оқыту  –  жас  ҧрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін  самғауына  жол  ашатын,  ҽлемдік  ғылым 

қҧпияларына ҥңіліп, ҿз қабілетін танытуына мҥмкіншілік беретін бҥгінгі кҥнгі ең басты қажеттілік. Қазақстанда 

білім саласында қазақ, орыс, ағылшын тілдері оқу тілі ретінде де қолданылады. Неміс, француз, қытай, корей, 

парсы,  араб,  т.б.  тілдері  негізінен  пҽн  ретінде  қолданылады.  Қазақстан  Республикасының  дамуындағы 

экономикалық,  ҽлеуметтік  саяси  ҿзгерістер  мектеп  алдына  жаңа  міндеттер  жҥктеуде.  Қазіргі  мектеп  дҽстҥрлі 

білім  беру  қызметін  атқарумен  шектелмейді,  оның  қызметі  кеңейіп  отыр.  Атап  айтқанда,  мектепте  жеке 

тҧлғаны рухани қалыптастыруға, жоғары басымдылық берілді.  

Елбасымыз  Н.Ҽ.Назарбаевтың  «Ҥш  тҧғырлы  тіл  саясаты»  біздің  пҽнімізде  жҥзеге  асырылады.  Қазақ 

мектебінің балалары білімді ана тілі – мемлекеттік тілде алса, сонымен қатар орыс, ағылшын, неміс тілдерін де 

сол деңгейде меңгеруде. Қазіргі таңда шет тілдерін меңгеру ҿзекті мҽселе, ҿйткені Қазақстанда ҽр тҥрлі шетел 

фирмалары  тілді  жетік  меңгерген  мамандарға  зҽру  екендігі  анықталған.  Осы  тҧрғыда  біз  алдымызға  мақсат 

қойып,  оқып  отырған  шет  тілін  тек  оқулықпен  оқытуға  шектелмей,  қазіргі  жаңа  оқыту  технологияларының 

негізінде  интерактивті  ҽдістер  арқылы  жҥзеге  асыру  қажет.  Ел  мен  ел,  халық  пен  халық  жиі  араласып, 

халықаралық қатынастар ерекше кҿтеріліп жатқан қазіргі таңда дҥние жҥзінің ҽлеуметтік мҽдени талап тілегіне 

орай бірнеше тілді қатысымдық қҧзыреттілікті дамыту кҥрделі міндеттердің бірі болып табылады. Адамдар ең 

бірінші  бір-бірімен  тіл  арқылы  қарым-қатынас  жасайды  дейтін  болсақ,  сол  тіл  арқылы  тҥрлі  мҽдениеттер 

арасындағы  тілдесу  диалогпен  ҿркендейді.Тіл-ҽр  ҧлттың  дҽстҥрлі  мҽдениетімен  астасатын  кҥрделі  қарым-

қатынас қҧралы.  

Қазіргі  заманғы  инновациялық  технология  бҥгінгі  кҥні  еліміздегі  орта  мектепте  білім  алып  жатқан 

оқушылардың барлығымен тілдесуге мҥмкіндік беріп отыр. «Адам ҿмірінің шегі бар, ал білімнің шегі жоқ »  – 

деп  атап  ҿткен  Елбасы  оқушы  жастарды  ғҧмыр  бойы  білімнің  тҧнғиығына  терең  ҥңілуіне  шақырды.  «Мен 

бҥгінгі ҧрпақтың ҥш тіл білуін қолдаймын. Мемлекетік тіл – мемлекет қҧрушы ҧлттық тілі, ал орыс тілін білуі – 

ҧлы  байлық.  Ағылшын тілі  ілгерілеушілік пен технологиялардың  тілі болғандықтан біз  оны  ҥйренуге  тиіспіз. 

Ал қазақ тілі барлық Қазақстанды біріктіріп, жақындастырып ҿзара тҥсіністік пен сҥйіспеншілікке жетелейді», 

–  деді.  «Ҥш  тҧғырлы  тіл»  саясаты  мемлекеттік  тілді  бірінші  болып  дамытуды  кҿздейді.  «Ҥш  тҧғырлы  тіл» 

мҽселесін  халық  дҧрыс  тҥсінбей  отыр.  Алдымен  ақты  ақ,  қараны  қара  деп,  мҽселені  жеке-жеке  бҿліп, 

139 

мемлекеттік  тілге  ешқандай  зиянын  тигізбейтінін  насихаттау  мҽселесі  жетіспей  отыр.  Ҥш  тҧғырлы  тіл, 

негізінде, қазақ жеріндегі қазақ тілінің соңында қалған орыс пе ағылшын тілін қоса пайдалану болып табылады. 

Яғни,  орыс  тілі  мен  ағылшын  тілі  қазақ  тілінің  кҿлеңкесінде,  ығында  жҥреді.  Президентіміз  айтқандай,  ҥш 

тілдің ішінде қазақ тіліне басымдық беріліп, қалған екі тіл сол ана тілімізге бағынышты кҥйде болады. Ҽрине, 

дамыған ҿркениетті 30 елдің қатарына қосылу мақсатында жҥргізіліп отырған «Ҥш тҧғырлы тіл» саясаты, шын 

мҽнінде, елдің ертеңі ҥшін  керек нҽрсе.  Мҽселен,  Қазақстанда заң мамандары, экономика  мамандары  ҿте  кҿп 

жҽне  жҧмыссыз.  Бірақ,  кҿп  компаниялар  мен  кҽсіпорындар  заңгерлер  мен  экономистерге  зҽру.  Ҽрине, 

мемлекеттік  тілмен  қатар,  ағылшын,  орыс  тілдерін  білетін,  ҿз  мамандығының  нағыз  іскерлеріне.  Осы 

олқылықтарды толтыру мақсатында «Ҥш тҧғырлы тіл» идеологиясы дҥниеге келіп отыр. Яғни, елімізге қажетті, 

ҥштілді  меңгерген,  кез  келген  жерден  ақпарат  ала  алатын,  ҿз  ісінің  білгірі,  бҥкіл  ҽлем  бойынша 

коммуникацияға  тҥсіп,  жер  бетінің  кез  келген  нҥктесінде  бизнес  жасайтын  кадрлар  ауадай  қажет.  Аталмыш 

кадрлар мҽселесін «Ҥш тҧғырлы тіл» саясаты оп-оңай шешіп бере алады. 

«Ҥш  тҧғырлы  тілдің»,  шын  мҽнінде,  мемлекеттік  тілге  мҥлде  зияны  жоқ.  Бҧл  жерде  мҽселе  сол 

стратегияны,  сол  саясатты  дҧрыс  жҥргізуде,  жарқын  болашақта  нҽтижесінің  оң  болуын  қамтамасыз  етуде 

болып  отыр.  Мҽселен,  Орыс  тілі  мен  ағылшын  тілін  оқытатын  мҧғалімдер  міндетті  тҥрде  қазақ  тілін,  яғни 

мемлекеттік  тілді  ҿте  жақсы  білуі  тиіс.  Жоғары  оқу  орнында  да  ағылшын  мен  орыс  тілін  қазақ  тілімен 

біріктіріліп  ғана  оқытылуы  керек.  «Ҥш  тҧғырлы  тілді»  тек  мҽдениетаралық  қатынас  негізінде  қарап,  ақпарат 

алмасу,  білім  ҥйрену,  тҽжірибе  жинау  ҥшін  ҥйретіледі.  «Ҥш  тҧғырлы  тіл»  саясатын  дамыту  ҥшін  қазақ  тілін, 

яғни  мемлекеттік  тілді  мемлекет  тарапынан  ең  бірінші  орынға  қойылып  жатқаны  да  кҿзі  ашық  адамдарға 

шындық. Соңғы санақ бойынша, Қазақстан халқының 93,5 пайызы ҿз ҧлтының тілін - ана тілі деп санайды. Ал, 

74  пайызы  қазақ  тілінде  ауызша  сҿйлей  алады,  тҥсінеді.  Сонымен  қатар  94,5  пайызы  орыс  тілді  болса,  15,4 

пайызы  ағылшын  тілін  толық  меңгергендер.  Демек,  130-дан  астам  ҧлт  пен  ҧлысқа  қызмет  етіп  отырған 

еліміздегі орыс тілінің қазығы ҽлі де мықты. Саны бойынша 3/2 қҧрайды, бҧл бізді бір жағынан ҥлес салмағы 

жағынан  қҧтқарып  та  отыр.  Бҧл  статистикаға  қарап,  «Ҥш  тҧғырлы  тіл»  саясатын  жҥргізудің  нақты  уақыты 

екенін, яғни темірді қызған кезінде басатын кез екенін атап ҿту керек. Егер, «Ҥш тҧғырлы тіл» саясатын кейінге 

қалдырсақ, онда дамудан тоқтап қаламыз. 

Біздің елімізде «Ҥш тҧғырлы тіл» саясатынан бҿлек, еліміздегі ҽрбір ҧлыс ҿз тілдерін еркін меңгеріп, ҿз 

тілдерінде сҿйлей алады. Бірақ, Ҥш тҧғырдың қатарына тҿртінші, я болмаса бесінші болып орналаса алмайды. 

Ҽрбір  ҧлттың  ҿзінің  ана  тілдерінде  еркін  сҿйлеуі  Қазақстандық  демократияның  айқын  кҿрінісі.  Біз  осындай 

демократияның арқасында  ғана  ҽлемге  танылып, жер жҥзінде бейбітшілік ҥстемдігін жасай аламыз. Билік ҥш 

тілді ҥйрену, қолдану аясын бір сызықтың бойына емес, ҥш сызыққа, ҽрқайсысының ҿз орнын кҿрсететін саясат 

жҥргізіп,  мемлекеттік  тілдің  бірінші  болып  дамуын  қадағалайды.  Бҧған  ешқандай  кҥмҽн  болмауы  керек.  Ҥш 

тҧғырлы тіл арқылы ғана Қазақстан тілдік саясаттың оң нҽтижесі кҿре алады.  

Мемлекеттік тіл  –  мемлекеттік қызметте  жҧмыс бабында қолданылатын  тілге, басшының сҿйлеу  тіліне 

айналуы  ҥшін  билік  аянбай  еңбек  етіп  келеді.  Мемлекеттік  тілдің  қоғамдық  қызметі  қоғамдық  ҿмірдің  аса 

маңызды  мынадай  салаларында  жҥзеге  аса  береді:  басқару,  ақпарат,  білім  беру  мен  тҽрбие  ісі,  ғылым  мен 

техника;  қоғамдық  ғылымдар,  жаратылыстану  мен  нақты  ғылымдар,  техникалық  жҽне  қолданбалы  ғылым, 

экономика  салаларында,  ғылымның  жалпыға  ортақ  салаларында,  бҧқаралық  ақпарат  қҧралдары  саласында,  іс 

жҥргізу  саласында;  мемлекеттік,  қоғамдық-саяси,  мҽдени  мекемелер  мен  ҧйымдарда;  дене  тҽрбиесі,  спорт, 

туризм,  денсаулық  сақтау  мен  емдеу  мекемелерінде;  қоғамдық  тамақтандыру  орындарында;  ҿнер 

мекемелерінде  (театр,  кино);  дипломатиялық  қарым-қатынаста;  ҽскери-патриоттық  тҽрбие  жҽне  білім  беру 

ісінде;  шаруашылық  жҥргізу  жҽне  ҧйымдастыруда;  ҿндіріс  жҽне  ҿнеркҽсіп  орындарында;  Қазақстан 

Республикасында ҿтетін республикалық, халықаралық қҧрылтай, конференция, мҽжіліс, жиындар т.б. Сонымен, 

қазақ  тілі  –  дҽстҥрлі,  тҧрақты,  қатаң  тілдік  нормасы  бар,  стильдік  тармақтары  сараланған,  жалпы  халықтық 

тілден  ҧлттық  деңгейге  кҿтеріліп,  мҽңгілік  тілге  айналады.  Тағы  қайталап  айту  керек,  «Ҥш  тҧғырлы  тіл» 

саясаты мемлекеттік тілді ҿшіруді емес, ҿсіруді, дамытуды кҿздейді. 

«Ҥш  тҧғырлы  тіл» саясаты  -  елдігіміз  бен бірлігіміздің тірегі.  «Тіл  -  ақылдың ҿлшемі,  ҧлттың жаны»  - 

деген ҧлы данышпан жандардың сҿзіне сҥйенер болсақ, елдің елдігін де, бірлігін де айқындайтын тіл екендігі 

белгілі.  Бҥгінгі  кҥні,  ҥшінші  мыңжылдықтың  есігін  ашып,  ХХІ  ғасыр  табалдырығын  аттап  кірген  шақта, 

Тҽуелсіз Қазақстан Республикасының ендігі  болашағы, шығар биігі саяси-экономикалық жағдайлармен қатар, 

оның  мемлекеттік  тілі  -  қазақ  тілінің  тағдыры  екендігін  баршамыз  жан-тҽнімізбен  сезініп,  терең  тҥсінеміз. 

Терең тҥсінеміз де ҧлы дала академиктері айтып кеткен: «Еліңді, жеріңді, тіліңді қҧрметте. Еліңді жамандасаң, 

кҿмусіз  қаласың,  жеріңді  қорғамасаң  кебінсіз  қаласың,  тіліңді  қорғамасаң,  қадірсіз  боласың»,-  деген  дана 

ҿсиеттеріне  таңдай  қағып,  бас  шҧлғимыз.  Қай  заманда,  қай  кезде  болсын,  бірнеше  тілді  меңгерген  халықтар 

ҿзінің  коммуникациялық  жҽне  интеграциялық  қабілетін  кеңейте  отырып,  ел  іргесінің  тыныштығы  мен 

бейбітшілігін  басты  назарда  ҧстаған.  Бҥгінгі  таңда  Қазақстан  ҥшін  ҥштҧғырлы  тіл  -  елдің  бҽсекеге 

қабілеттілікке  ҧмтылудағы  бірінші  қадамы  десе  де  болады.  Ҿйткені,  бірнеше  тілде  еркін  сҿйлей  де,  жаза  да 

білетін қазақстандықтар ҿз елінде де, шетелдерде де бҽсекеге қабілетті тҧлғаға айналады.  

Сондықтан,  елімізде  тілдердің  ҥштҧғырлы  саясатының  жҥргізілуін  дҧрыс  деп  есептеймін.  Ҥш  тілді  қатар 

меңгеру - ҽлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылуды жеделдете тҥсетіні сҿзсіз. 

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: