Педагогических работников по актюбинской области

192 

ауыр  жҥк  артылып  отырған  мҧғалімдер  мен  тҽрбиеші-ҧстаздардың  бҽсекеге  қабілетті  тҧлғаны  тҽрбиелеудегі 

еңбегі зор. 

Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев  «Қазақстан  -2050  »  стратегиясында  оқытушыларға  сенім  арта  отырып, 

жастарымыздан  ҥміттенеді.  «Болашақта  еңбек  етіп,  ҿмір  сҥретіндер  –  бҥгінгі  мектеп  оқушылары,  оқытушы 

оларды  қалай  тҽрбиелесе,  Қазақстан  да  сол  деңгейде  болады.  Сондықтан  да  оқытушыға  жҥктелетін  міндет 

ауыр»-делінгендей [2,3].  

Жастарды  сауатты  баулысақ  болашағымыздың  жарқын  болатыны  белгілі.  «Мен  сҿзімді,  ҽсіресе, 

жастарымызға  арнағым  келеді.  Мен  сіздерге  –  жаңа  буын  қазақстандықтарға  сенім  артамын.  Сіздер  Жаңа 

бағыттың  қозғаушы  кҥшіне  айналуға  тиіссіздер.  Ал  кейінгі  толқын  жастарға  айтарым:  Сендер  –  болашаққа 

деген ҥкілі ҥмітіміздің тірегісіңдер»,-деген жолдарда жастарымызға деген ҥміт пен сенім жатыр. [1,57].  

Сондықтан  да  жастарымыздың  болашағы  ҥшін  ҽлемдік  деңгейдегі  зияткерлік  мектептер  мен  кҽсіптік-

техникалық колледждер ашылып, «Болашақ» бағдарламасының негізінде олардың шетелге шығып білім алуына 

жан-жақты  жол  ашылған.  Қай  заманда  болсын,  бірнеше  тілді  меңгерген  мемлекеттер  мен  халықтар  ҿзінің 

коммуникациялық  жҽне  интеграциялық  қабілетін  кеңейтіп  отырған.  Бҥгінгі  таңда  ағылшын  тілін  меңгеру 

дегеніміз - ғаламдық ақпараттар мен инновациялардың ағымына ілесу деген сҿз. Оған қоса ағылшынша білсең, 

ҽлемдегі ең ҥздік, ең беделді жоғарғы оқу орндарында білім алуға мҥмкіндігің мол. Тіпті оқуыңды тҽмамдаған 

соң біршама  уақытқа  шетелде қалып, еңбек етуін ҥшін де бҧл тамаша мҥмкіндік. Ең бастысы, ағылшын тілін 

білу - бҧл іскерлік қарым-қатынас жҽне ҽлемнің кез келген нҥктесінде бизнеспен айналысу ҥшін міндетті талап. 

Кҿптілділік  қазіргі  ҽлемнің  басты  мҽселесі  –  адамдар  арасындағы  келісім  мен  ҿзара  тҥсінушілікті  шешуге 

кҿмектеседі.  Қазіргі  заманда  ҽсіресе  ағылшын  тілін  пайдалану  қажеттілігі  туып  отыр:  онсыз  халықаралық 

қарым-қатынас,  жаңа  технологияларды меңгеру мҥмкін емес. Ғылым мен техника салаларының  бірқатарында 

ол  біртіндеп  кезінде  орыс  тіліне  тиесілі  болған  кеңістікті  алып  келеді.  Қазақстан  халқының  лингвистикалық 

капиталын дамыту мақсаты мемлекеттік тілге қоса еліміздегі басқа да тілдерді оқып-ҥйренуді міндеттейді. Бҧл 

мақсаттың аясында қазақ жҧртын мекендейтін халықтардың тілдерін дамыту міндеттелген. «Ҿзге тілдің бҽрін 

біл, Ҿз тіліңді қҧрметте!» деген Қадыр Мырза Ҽлидің ҽйгілі ҿлеңінде лингвистикалық капиталдың негіздемесі 

жатыр. Ҿзге тілді білсең — ҿрге шығасың, Ҿз тіліңді білсең, тҿрге шығасың. Орыс тілі ҽр елге, ағылшын тілі 

ҽлемге есік ашады. 

Президенттік  «Тілдердің  ҥш  тҧғырлылығы»  бағдарламасының  басты  мақсаты  -  қазақ  тілінде  қысым 

жасау  емес,  керсінше  оның  бҽсекеге  қабілеттілігін  орыс  жҽне  ағылшын  тілі  дҽрежесіне  дейін  кҿтеру. Оның 

ҥстіне қазақ тілінің бҽсекеге қабілеті осындай міндеттерді қоюға толық мҥмкіндік береді. Сондықтан, халықтың 

орыс  тілін  білу  деңгейін  жоғалтпауымыз  керек,  ал  ағылшын  тілін  –  болашаққа  жаңа  даму  шыңдарына 

бағытталған жол,себебі ол ҽлем мойындаған халықаралық қатынастар тілдерінің бірі. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.  Ақиқат.  2013  жыл,  №1.  «Қазақстан  –  2050»  стратегиясы  –  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты. 

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 

2. Назарбаев Н.Ҽ. (Қазақстан халқына жолдауы). Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан. Астана, 2007ж. 

3. Хасанҧлы Б. Тілдік қатынас негіздері, Алматы, 2008ж. 

4. Қапасова Б.Қ. т.б. Қазақ тілін жедел оқыту. Астана: «Арман-ПВ»,2009ж. 

5. Хасенов Ҽ. Тіл білімі. Алматы: Ер-дҽулет, 2003ж. 

 

 

ҤШ ТҦҒЫРЛЫ ТІЛДІҢ БОЛАШАҒЫ ЖАРҚЫН 

 

Орымбай А.С., 

Темір ауданы №3 Шҧбарқҧдық орта мектебі 

Қазақстан Республикас, Ақтҿбе облысы  

 

Тіл - жҥректің ҥні ғана емес , ҧлттық рухтың абыройы мен болмысы. Ал, ҥштілділік - нақты тҧлға, ҧжым, 

халықтың  белгілі  бір  қоғамда  қарым-қатынас  ҥдерісінде  қажет  болған  жағдайда  ҥш  тҥрлі  тілді  алма-кезек 

қолдану  қҧбылысы.  ―Тілдердің  ҥштҧғырлығы  мҽдени  жобасын  кезеңдеп  жҥзеге  асыруды  қолға  алуды 

ҧсынамын. Қазақстан бҥкіл ҽлемге халқы ҥш тілді пайдаланатын мҽдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бҧлар  - 

қазақ  тілі  -  мемлекеттік  тіл,  орыс  тілі  -  ҧлтаралық  қатынас  тілі  жҽне  ағылшын  тілі  -  жаһандық  экономикаға 

ойдағыдай кіру тілі‖ деген Елбасымыз Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлының салиқалы ҥндеуінен бастау алған болатын. Осы 

ҥш  тілді  меңгере  отырып,  ҽлемде  алғашқы  қатардағы  ел  бола  аламыз.  Сонда  қалай?-  деген  сҧрақ  туындауы 

мҥмкін. Біріншіден, ҿз тіліміздің бай екендігін кҿрсете отырып, ҿзге тілдерді еркін меңгере алатын ҧлт ретінде 

дҽлелдейміз.  Еіншіден,  шет  елмен  тығыз  қарым-қатынас  орната  отырып,  экономикамызды  жақсартамыз. 

Ҥшіншіден, «Жас болса да, бас бола алатын» мемлекет екендігімізді толығымен кҿрсетеміз. 

Елімізді кҿпмҽдениетті тҧлғаны қалыптастырудың негізі – кҿптілділік екені дҽлелденіп отыр. Кҿптілділік 

ҿзара  байланысты  жҽне  бір-біріне  тҽуелді  ҽлем  жағдайында  оқушыларды  тҽрбиелеудің  негізгі  қҧралы  болып 

табылады.  Кҿптілді  оқытуды  біз  бірнеше  тілдерді  меңгеру  арқылы  ҽлемдік  мҽдениетке  мақсатты  тҥрде  ену, 

онда игерілген тілдер арнайы  білім саласымен сусындаудың, ҽр тҥрлі елдер мен  халықтардың мҽдени-тарихи 

жҽне  ҽлеуметтік  тҽжірибесін  меңгерудің  тҽсілі  ретінде  тҥсінеміз.  Заманауи  жаһандану  жағдайында  ағылшын 

193 

тілінің  рҿлі  кҥшеюде,  ағылышын  тілін  еркін  меңгеру  инновациялық  технологияларды  игеруге,  экономикалық 

жҽне ҽлеуметтік жобаларды, ғылыми идеяларды жҽне білім бағдарламаларын жҥзеге асыруға мҥмкіндік береді. 

Осыған  байланысты  мен  ағылышын  тілі  пҽнінде  оқушыларға  барынша  тҥсінікті  етіп,  пҽнді  қызықты  етіп 

ҿткізуге тырысамын. Себебі, ҽрбір баланың бойында тілге деген қызығулық болады, соны кҿріп аша білу керек 

деп  ойлаймын.  Қазіргі  таңда  ҥш  тілді  еркін  меңгерген  оқушылар  саны  артуда.  Ҽр  ағылшын  тілі  сабағының 

барысында  біз  оқушылардың  алған  білімдерін  ҽрі  қарай  дамытып,  ҧштауға  тырысамыз.  Сол  ҥшін  оларға 

қосымша  материалдарды  кҿбірек  беріп,  бейне  жазбалар  кҿрсетіп,  дыбыстық  жазбалар  тыңдатамыз.  Бҧл  ҿз 

кезегінде оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттыратыны сҿзсіз. 

Қазақ  тілі,  орыс  тілі  жҽне  шет  тілдерін  жетік  меңгеру  заманауи  қоғамда  адамның  жеке  жҽне  кҽсіби  іс-

ҽрекетінің ажырамас бҿлігіне айналып отыр. Бҧның барлығы практикалық жҽне кҽсіби тҥрде бірнеше тілдерді 

еркін игерген, осыған байланысты қоғамда ҽлеуметтік жҽне кҽсіби жағынан алдыңғы қатарда тҧруға мҥмкіндігі 

бар азаматтарға сҧраныс тудыруда. Біз қоғамымызға кҿптілді білім беруді саналы, сауатты жҽне дҧрыс енгізу 

оқушылардың кҿпҧлтты жҽне кҿпмҽдениетті ортаға бейімделуіне, басқа мҽдениетке қҧрметпен қарауға септігін 

тигізіп, бҽсекеге қабілетті, ҿмірде белсенді, оң кҿзқарастағы тҧлға болып қалыптасуына септігін тигізеді. 

Кҿптілділік туралы ойтолғау жазарда кҿп ойландым.Неден бастау керек? Осы кҿптілділіктің бізге керегі 

бар  ма,  жоқ  па  деген  сауалдар  мазалай  берді.  Ғаламтор,  газет-журналдардан  мҽлімет  іздегенімде,  қайшы 

пікірлер, маңдытып ештеңе таппадым. Олай болса, ата-бабамыздың ҿткен тарихына кҿз жҥгіртсек… 

Ҽлемде екінші ҧстаз,ҧлы ғҧлама Ҽбу-Насыр Ҽл-Фараби ҿмірінде 76 ҧлттың тілі білсе, ҿр рухты дауылпаз 

ақын Махамбет пен қазақтың бір туар ҧлы Шоқан да бірнеше тіл білсе керек. Ҧлы Абай орыс-қазақ тілдерімен 

қатар парсы, араб тілдерін меңгерген. Орыс тілін орта жастан асып барып, кеш меңгерген.Қазақ тілі еш уақытта 

ҿзімен кҿршілес халықтың  тілдерінен сорлы  болып,  қатардан қалып ҿмір сҥрмегендігі,  ҿз  сыбағасын ешкімге 

бермегендігі мыңдаған жыл тарихынан айқын. Ҥштілділік мемлекеттік деңгейде ынталандырылуы керек... Бҧл 

сҿздерді  президентіміз  Нҧрсҧлтан  Назарбаев  «Қазақстан-2050»  стратегиясында  айтады.  Сонымен  қатар,  ол: 

«Орыс  тіліне  жҽне  кириллицаға  біз  қазақ  тіліне  қандай  қамқорлықпен  қарасақ,  сондай  қамқорлықпен 

қарауымыз керек.  Орыс тілін білу  -  біздің ҧлтымыздың тарихи артықшылығы екені баршаға белгілі.  Дҽл осы 

орыс тілі арқылы қазақстандықтар бірнеше ғасыр бойы қосымша білім алып, ел ішінде де, шет жерлерде де ҿз 

дҥниетанымдары  мен  араласатын  ортасын  кеңейтіп  келе  жатқанын  жоққа  шығармауға  тиіспіз.  Біз  ағылшын 

тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі ҽлемнің осы «лингва франкасын» меңгеру біздің еліміздің ҽрбір 

азаматына  ҿмірдегі  шексіз  жаңа  мҥмкіндіктерді  ашады»  -  дейді.  Расында,  ағылшын  тілін  білген  адам  шексіз 

мҥмкіншіліктерге ие болады. 

Ағылшын тілі ҽлемдегі ең кең тараған тіл. Шамамен бҧл тілде жер бетінде бір миллиардтан астам адам 

сҿйлей  алады.  Ҽлемдегі  экономикасы  дамыған  мемлекеттер  -  Ҧлыбритания  мен  АҚШ-тың  мемлекеттік  тілі. 

Сонымен қатар, ондаған мемлекеттердің ресми тілі. Дҥниедегі барлық аударма шығармалардың, ақпараттардың 

33%-ы  ағылшын  тілінен  аударылса,  15%  –  француз  тілінен,  ал  1%-ы  ғана  неміс  тілінен  аударылады.  Бҧл 

статистикалардан-ақ, ағылшын тілін меңгерудің қаншалықты маңызды екенін, ақпарат пен білімнің барлығы да 

сол  тілде  екенін  тҥсінуге  болады.  Ағылшын  тілін  білетін  адам,  жер  жҥзінде  бір  миллиард  адаммен  еркін 

коммуникацияға тҥсе алады деген сҿз. 

Шет тілдердің арасында ағылшын тілі ешкімге шаң жҧқтырмай, алғашқы орынды бермей келеді. Бизнес, 

туризм, ғылым, білім беру жҥйесі, интернет, кинемотограф т.б. ҽлемнің тҥрлі саласында дҽл осы ағылшын тілі 

қолданылып, кҿптеген ҽлемдік жобалар, саяси кездесулер мен жиындар, спорттық жарыстар мен олимпиадалар 

ағылшын тілінсіз ҿткен емес. Біздің президентіміз Н.Назарбаев бостан босқа бҧл тілге кҿңіл бҿліп жатқан жоқ, 

ҽлемдік  деңгейде  мойындалған  елбасымыз  ағылшын  тілінің  қаншалықты  маңыздылығын  бізден  ҽлдеқайда 

жақсы біледі. Сондықтан, еліміздегі білім мен ғылымды т.б. саланы дамытамын деген ҽрбір жас, ҽрбір патриот 

ағылшын тілін білуі міндетті. Оның пайдасы да шаш етектен. 

Ағылшын  тілін  білген  адам,  болмаса  кадрдың  еңбек  нарығындағы  бағасы  ҿседі.  Бҥгінде  елімізде 

жҧмысқа  қабылдағанда  ағылшын  тілін  білетін  жастарға  ерекше  қҧрметпен  қарайды.  Ал,  кейбір  шетелдік 

компанияларда  бҧл  тіпті  талап  ретінде  қарастырылып  жатқаны  ҿтірік  емес.  Бесаспап,  яғни  ҽмбебап  маман 

болам десеңіз, ҿз ісіңіздің іскері болам десеңіз оған ағылшын тілінсіз айналып бару мҥмкін емес. Лингвистика 

ғылымында,  кҿп  тіл  білетін  адамның  ойлау  аумағы  (кругозор),  ой  ҿрісі  кең  болатыны  дҽлелденген.  Елімізде 

«Ҥштілділіктен» бҿлек,  бірнеше тілді меңгерген  жастарымыз қазірдің ҿзінде  бар.  Кҿп  тілді меңгерген  жастар 

кҿп  тіл  білу  адамның  мінезіне  де,  карьерасына  да,  ҿміріне  де  оң  ҽсер  ететінін  айтып  жатады.  Ҿзге  тілді  білу 

жаңаша  ойлауға  жҽне  бҧрынғы  қалыптасқан  пікірлеріңді  одан  ҽрі  дамытуға  ҥлкен  септігін  тигізеді. 

Жаңашылдыққа,  объективті  ойлауға  жетелейді.  Мінез  тҧрғысынан,  адамдармен  ашық  араласып,  бҧрын 

болмаған позитивті ойлар қалыптасады. Яғни, ағылшын т.б. тілдерді білсең ҿзіңді еркін сезініп, ҽлем бойынша 

кез келген адаммен қарым-қатынасқа тҥсе алатыныңды байқайсың. 

Сол лингвистика ғылымының тілімен сҿйлейтін болсақ, екі тілді білетін адамды «қостілді», ал 3 немесе 

одан да кҿп тілді білетін адамды «полиглот» дейді. Дҥние жҥзі тарихына кҿз жіберсең, жаһанға атағы жайылған 

дара  тҧлғалардың,  ғалымдар  мен  ақындардың  барлығы  дерлік  кемінде  2  немесе  3  тілді  меңгергенін  байқауға 

болады. Мҽселен, шығыс ғҧламасы, Аристотельден кейін екінші ҧстаз атанған, қазақ топырағынан шыққан Ҽбу 

Насыр Ҽл-Фараби 70-ке  жуық тілді меңгерген. Бҥгінде бҧл ғалым тарих  парақтарынан ҿшпестей орын алған. 

Ал,  орыстың  классигі,  ақыны  А.С.Пушкин  француз,  ағылшын,  неміс,  итальян,  испан,  латын,  грек,  славян 

тілдерін білген. Тіпті, кҿне еврей тілін зерттеп ҥлгеріпті. Бҥгінде орыс десең – Пушкин, Пушкин десең – орыс 

194 

есіңе  тҥседі.  Яғни,  Пушкин  Ресейді  жер  жаһанға  танытуда  ақындығымен  қатар,  бірнеше  тілді  меңгергенінің 

кҿмегі де болған. 

Қазақ  поэзиясының  атасы  -  Ҧлы  Абай  орыс-қазақ  тілдерімен  қатар  парсы,  араб  тілдерін  меңгеріп,  сол 

тілдерде бірнеше кітаптарды оқыған. Орыс тілін орта жастан асып барып, кеш меңгерген. Дегенмен, ештен кеш 

жақсы ҧстанымын ҧстанған ҧлы данамыз, ғылым игеруде тіл білудің маңыздылығын ҿте жақсы ҧққан. Сонымен 

қатар,  қазақ  халқының  ҧлы  перзенті,  Абылай  ханның  немересі  Шоқан  Уҽлиханов  араб,  шағатай  жҽне  тҥркі 

тілдерінің біразын білген екен. Кадет корпусында оқып жҥргенде орыс тілін жетік біліп ҥлгерген. Сол тҧстарда 

қазақтан  шыққан  жалғыз  зерттеуші  ғалым  Шоқан  болғанына  ешкім  кҥмҽн  келтіре  алмас.  Оның  ғылымға, 

зерттеушілікке деген қызығушылығы кҿптілді меңгергенінен кейін пайда болғаны да жасырын емес. Кҿптілді 

адам білім мен ғылымға қҧштар болатыны бҥгінгі кҥнде де талай дҽлелденіп отыр. 

Қазақ ҥшін керемет еңбектер жазып, ҧлттық ғылымның тасын ҿрге домалатқан Профессор Қҧдайберген 

Жҧбанов кҿп тіл білген кісі. Тіпті ана тілімізді салыстырмалы жҥйемен ҥйренуге де, зерттеуге де себі бар деп 

жапон тілін де игере берген екен. Соның арқасында бҥгінде филология ғылымы айтарлықтай дамып отыр. Ал, 

Белгілі  қазақстандық  жҽне  ресейлік  тарихшы,  прозашы,  ақын,  ҽлемге  Шоқан  Уҽлихановтың  есімін  танытқан 

Сергей Николаевич Марков тҥркі тілдерінің кҿбін білген, тіпті санскритті де меңгерген. 

Мемлекеттік  сыйлықтың  лауреаты,  Қазақстанның  халық  жазушысы,  ақын  Мҧзафар  Ҽлімбаев  татар, 

қырғыз, қарақалпақ тілдерін сҿздіксіз аударады. Ҿзбек, тҥрікмен, башқҧрт, балқар, ноғай, қарашай тілдеріндегі 

шығармаларды  оқи  алады,  сҿздік  арқылы  тҽржімалайды.  Ал,  Қазақстанның  азаматы,  қазақ  тілінің  дамуына 

ҿлшеусіз ҥлес қосып жҥргені неміс ҧлтының ҿкілі Г.Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі  – шабытымның 

ҥш қайнар бҧлағы» - деген екен. Қазақ халқының «Жеті жҧрттың тілін біл, жеті тҥрлі білім біл» деген мақалы 

«Ҥш  тҧғырлы  тіл»  саясатын  жҥргізудің  негізі  бола  алады.  Ал,  А.П.Чеховтың  «Шет  тілін  білмеген  адам  ҿзін 

паспортсыз жандай сезінеді» деген қанатты сҿзі, бір тілмен шектелген адам ҿзін еркін, бостандықта  жҥргенін 

сезіне алмайтынын нҧсқап отыр.  

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.  Қазақстан  Республикасындағы  «Тілдерді  қолдану  мен  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 

мемлекеттік бағдарламасы» 

2.  Ҽлметова  Ҽ.С.  «Қазақ  тілі  сабағында  студенттердің  сҧхбаттық  тілдесім  мҽдениетін  қалыптастырудың 

ғылыми-ҽдістемелік негіздері» пед.ғыл.доктор.дисс.автореф. Алматы, 2007. -48б.  

3.  Қазақстан  Республикасындағы  білім  беруді  дамытудың  2001-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 

бағдарламасы. (Жоба) 

4. Н.Ҽ.Назарбаев:  «Қазақстанның ҽлемдегі бҽсекеге  барынша  қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы»  - 

Егемен Қазақстан газеті. 19/І-2006. №16 

 

 

КӚПТІЛДІЛІК- БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАҢА БАҒЫТЫ 

 

Оспағамбетова А.С., 

бастауыш пҽні мҧғалімі №41 жалпы білім беретін орта мектеп 

Республика Қазақстан Ақтҿбе қаласы 

 

Тіпті  Отанымызда  ҿмір  сҥріп  жатқан  басқа  ҧлт  ҿкілдерінің  де  мемлекеттік  тілді  меңгеруге  деген 

қҧлшынысы  кҥннен-кҥнге  арта  тҥсуде.  Бҧл  жағдайды  қазақ  тіліне  кҿрсетіліп  отырған  қҧрмет  деп  тҥсінуіміз 

қажет.  Тіл  саясаты  деген,  шын  мҽнінде,  мемлекеттік  тіл  саласында  орнатқан  саяси  ҿмірі.  Тіл  саясаты  –  тіліді 

қолданушылар мен мемлекеттік биліктің ҿзара байланысының жемісі. Тіл заңын жҥзеге асыру ҥрдісінде адамда 

ҥш  мҥдде  –  кҽсіби,  саяси,  тілдік  мҥдде  тоқайласады.  Біздің  елде  кез  келген  кҽсіп  иесі  ана  тілінің  қамын 

ойлайды. Ана тілінің қамын жеген адам саясаттан тыс бола алмайды.  

Қазақстан  Республикасында  тілдердің  саяси-қҧқықтық  статусы  Конститутция  мен  жҽне  «Қазақстан 

Республикасындағы  тілдер  туралы»  заңымен  бекітілген.  Осы  қҧжаттарға  сҽйкес,  қазақ  тілі  –  мемлекеттік  тіл 

ретінде анықталса, орыс тіліне ресми тіл дҽрежесі берілген. Қазақстанның тіл саясатында ресми тілге берілген 

дҽреже бойынша, оны мемлекеттік қҧрылымдарда жҽне жергілікті ҿзін ҿзі басқару органдарында пайдалануға 

қҧқылы. Тіл саясаты тҧрғыснан орыс тіліне ресми тіл дҽрежесін беріп, арнайы баппен ерекшелеуінің рҿлі зор 

жҽне  ҽлеуметтік  жағынан  маңызды.  Қазақстандық  ҧлтаралық  татулық  моделінің  нҽтижелі  болуының  негізгі 

факторы елді мекендеуші басқа да этникалық топтардыңталап тілектерін ескеріп, тепе-теңдікті сақтау, біреуіне 

еркше мҥмкіндік туғызып басқалардың қҧқығын шектеуге жол бермеу. Қостілділік саясатын тең ҧстау осыған 

ҿте  ыңғайлы.  Мҽдениеттер  мен  тілдердің  саналуандығы  –  бҧл  біздің  ҧлттық  байлығымыз.  Тҽуелсіздіктің 

алғашқы  жылдарынан  бастап-ақ,  мемлекет  Қазақстандағы  халықтардың  барлығының  мҥдделерін  ескере 

отырып, посткеңестік кеңістікте ең либералдық тілдік саясат жҥргізді. Соның дҽлелі болар, кез-келген этностың 

ҿкілі қай тілде білім алатынын, сҿйлейтінін, шығарма жазатынын ерікті тҥрде таңдай алады.  

Біздің  қоғамда барлық этностардың мҽдениеті мен  тілін дамытудың бірегей формуласы  жасалып отыр. 

Біздің жетістігіміз – басқа этностардың қҧқықтарына ешқандай да қысым жоқ. Сонымен қоса, біз тағы бір аса 

маңызды  мҽселе  –  мемлекеттік  тілді  барша  қазақстандықтардың  меңгеруіне  толық  жағдай  туғызып  отырмыз. 

Ҿйткені,  бҧл  халықаралық  тҽжірибеде  бар  ҥрдіс.  Тілдік  сана-сезім  этникалық  сана-сезімнің  негізгі  белгісі 

195 

болып  табылады.  Ҿйткені  тіл  тҧлғаның  жҽне  халықтың  ҿзіндік  бірегейленуінде  анықтауыш  рҿлге  ие.  Тілдің 

табиғатында ҽлемнің этникалық картинасы қҧралып, қалыптасады. Тілдің тҧжырымдық жҥйесі, сҿздік қҧрамы 

ҿз  ішінде  тек  қана  сҿздерді  ғана  біріктіріп  қана  қоймайды,  сонымен  қатар  ҽр  этностың  мҽдени 

тҧжырымдамалары  мен  оның  дҥниетанымын  кҿрсетеді.  Бҧл  жҿнінде  орыстың  белгілі  мҽдениеттанушысы 

Г.П.Федотовтың айтқаны бар: «Тіл халықтың мҽдениетін қалыптастыратын қанмен берілетін рухани бірлік пен 

ерекше  қҧндылықтың патшасы  ретіндегі этностың аты, есімі болып табылады» Қазақ тілін кем етпей, тең тіл 

етіп  қатарға  қосудың  тағы  бір  тетігі,  ол  республикамыздың  конституциясы  мен  «Тіл  туралы»  заң  талабы 

негізінде, арнайы тізбеге сҽйкес ел азаматтарына белгілі бір кҿлемде мемлекеттік тілді оқып – ҥйренуіне деген 

қажеттілікті  туғызу.  Ҿкінішке  қарай,  мемлекеттік  тілді  дамытудың  осы  маңызды  тетігі  бес  жылдан  бері  іске 

қосылмай, кейінге қалдырылып келеді. 

Мемлекеттік тілдің мҽртебесіне  сай бекітілуінің осындай кҿлеңкелі  тҧстарын есепке  ала  отырып, қазақ 

тілінің шынайы тҥрде мемлекеттік тіл болып кҿрінуі ҥшін мынандай заңнамалық тетіктер қалыптасу керек деп 

санаймыз: 

-  Мемлекеттік  тілдің  қолданылу  аясын  кеңею  ҥшін  мемлекеттік  орындардан  арнайы  бағытталған  іс  - 

ҽрекет  жҥзеге  асырылуы  керек.  Бҧған  мемлекеттік  қызметкерлер  тобы  тарталуы  тиіс.  Бҧл  жауапты  жҧмысқа 

салғырт қараған немесе қатысудан бас тартқан мемлекеттік қызметкерлер «Қазақстан Республикасындағы Тіл 

туралы» заңның 24 – бабына сҽйкес жауапқа тартылуы тиіс.  

Мемлекеттік тіл мҽртебесіне ие қазақ тілі – ҧлттық руханиятымыздың ҿзегі. Мемлекеттік тіл – азаматтық 

сҽйкестіктің  басты  нышандарының  бірі.  Ҽлеуметтік-лингвистикалық  модель  тҧрғысынан  алғанда,  ол,  ең 

алдымен, осы мемлекеттегі сан алуан ресми қарым-қатынастарды жҥзеге асыратын тіл. Яғни, заң актілерінің, іс 

қағаздарының, қызметтік-іскерлік жазбалардың, ресми, оның ішінде халықаралық қатынастың, сот саласының 

тілі. Есеп- санақ, қаржылық жҽне техникалық қҧжаттамалар да осы тілде жҥргізілуге тиіс. Бҧқаралық ақпарат 

қҧралдары, қарулы кҥштер, ғылым мен білім беру салалары да осы талаптарға толық жауап беруге тиіс.  

Кҿпҧлтты  мемлекетте  қазақ тілінің мемлекеттік тіл мҽртебесіне  сай қызмет етуін қамтамасыз ету  –  ҿте 

кҥрделі мҽселе. Қазіргі мемлекеттік тіл саясаты дҧрыс бағытта  жҥргізіліп келеді. Бҧл жерде асығыстық жасау 

қалаулы нҽтижелерге қол жеткізбейді. Сол себепті бҧл мҽселе кешенді Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-

2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы  шеңберінде  іске  асырылуда.  Тіл  саясаты  саласындағы 

ҽлеуметтік зерттеу кҿрсеткіштері жҽне Ҥкімет тарапынан іске асырылып жатқан шаралар, мҽселен, іс жҥргізуді 

кезең-кезеңімен мемлекеттік тілде жҥргізуге кҿшіру, мемлекеттік қызметшілерге жҽне ересек халыққа арналған 

қазақ  тілін  ҥйрету  курстарын  ҧйымдастыру,  қазақ  тіліндегі  мектептер  мен  балабақшалар,  жоғары  оқу 

орындарындағы қазақша оқытатын топтар санын арттыру, қазақ тіліне  инновациялық технологияларды енгізу 

жҽне  тағы  басқа  да  маңызды  шаралар  –  бҧл  саладағы  жағдайдың  жақсарып  келе  жатқанын  кҿрсетіп  отыр. 

Қазақстандағы  тілдердің  ҥштҧғырлылығы  туралы  ойды  Президентіміз  Нҧрсҧлтан  Назарбаев  алғаш  рет  2006 

жылы  Қазақстан  халқы  Ассамблеясында  айтқан  еді.  Ал  2007  жылғы  «Жаңа  ҽлемдегі  жаңа  Қазақстан»  деп 

аталған  халыққа  Жолдауында  Елбасы  «Тілдердің  ҥштҧғырлылығы»  –  «Триединство  языков»  мҽдени 

жобасының  жҥзеге  асырылу  кезеңдерін  айқындады.  Биылғы,  2008  жылдың  ақпанындағы  кезекті  Қазақстан 

халқына  Жолдауында  да:  «Ҥкімет  «Тілдердің  ҥштҧғырлығы»  мҽдени  жобасын  іске  асыруды  жеделдетуі  тиіс. 

Бҥкіл  қоғамымызды  топтастырып  отырған  мемлекеттік  тіл  ретінде  қазақ  тілін  оқыту  сапасын  арттыру 

қажеттігіне ерекше назар аударғым келеді», – деп атап кҿрсетті. 

Тілдердің  ҥш  тҧғырлылығы  идеясына  Елбасы  нақты  анықтамасын  да  береді:  қазақ  тілі  мемлекеттік 

дҽрежесінде  мемлекет  ҿмірінің  бар  саласында  «бҥкіл  қоғамымызды  біріктіруші»  қызметін  атқарса,  орыс  тілі 

ҧлттар  арасындағы  қарым-қатынастарға  қызмет  етеді,  ал  ағылшын  тілі  ҽлемдік  экономикаға,  ҽлемдік 

қауымдастыққа кірігуімізге қызмет етеді. Осыдан артық қандай нақтылы анықтама керек?! Қазақ тілін қазіргі 

заман талабына сай озық ҽдіспен оқытудың бағдарламасын жасау талабын алға қойған Президент тапсырмасы 

да дҽл қазір нақты сипат ала бастағанын аңғарып отырмыз. Оны жер-жердегі, тіпті ҧзақ жылдар бойы сірескен 

мҧздай  боп,  жібімей  келген  солтҥстік  облыстардың  ҿзінде  ана  тілімізді  оқытуға  ойдағыдай  кҿңіл  бҿліне 

бастағаны да айғақтаса керек Тіл саясаты – бҧл қоғамның тілдік ҥдеріске ҧйымдасқан тҥрде араласуы жҽне ол – 

заңды, обьективті қҧбылыс.  

Тілді  дамытатын  нҽрсе  -  азаматтардың  ана  тіліне  деген  сҥйіспеншілігі  мен  оны  қастерлеп,  киелі  дҥние 

санауы.  Ана  тілі  кез-келген  адамның  адамшылық  қасиеттері  мен  ҧлттық-діни  қҧндылықтарын 

қалыптастыратын  қҧрал.  Дегенмен,  біз  қазақ  тілін  мемлекеттік  тіл  мҽртебесіне  кҿтеру  ҥшін  оған  қандай 

талаптар қойылатынын, ол талаптар қазір қандай дҽрежеде орындалып жатқандығын білуге тиіспіз.  

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: