«Педагогика ғылымдары» сериясы

ретінде «тіл-сана-мәдениет» қарастырылуда. 
Қазіргі  қоғам  өмірінде  болып  жатқан  саяси-әлеуметтік  және  экономикалық  өзгерістердің 
еліміздің  білім  беру  жүйесіне  де  ықпалы  үлкен.  Мемлекетіміздің  халықаралық  байланыстары 
барған  сайын  күшейе  түсіп,  еліміздің  қай  саласында  болмасын  шет  елдермен  қарым-қатынас 
орнаған. Бұл қарым-қатынасты нығайтып, жандандыра түсу үшін шетел тілін жете меңгерудің 
маңызы зор. 
Қазақ  елінің  тәуелсіздігін  алып,  басқа  елдермен  саяси,  экономикалық  және  мәдени 
байланысқа  түсуі  ағылшын  тілін  оқытудың  маңыздылығын  көрсетіп,  оның  мақсатын  анықтап 
берді. Басқа тілді қоғамда, мәдениетте өз орнын таба білу үшін сол елдің тілін ғана меңгеру аз, 
сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениетін де меңгеру керек. Жаңа әлеуметтік мәдени кеңістіктің 
пайда  болуы  білім  беру  жүйесінің  алдына  халықаралық  мәдени-кәсіптік  қарым-қатынастарды 
жүзеге асыра алатын, яғни мәдениетаралық құзыретті мамандар даярлауды мақсат етіп қоюда. 
Ағылшын тілі мұғалімі  ағылшын тілін  меңгерумен қатар,  сол тілде  сөйлейтін халықтардың 
мәдениетін  білуі  тиіс,  сол  халықтардың  мәдениетін  жетік  біле  тұра  ағылшын  тілі  мұғалімі 
ағылшын  тілін  оқыта  біледі,  ағылшын  тілінде  сөйлете  біледі  және  ағылшын  тілінде  сөйлейтін 
халықтардың сөйлеу мәде-ниетімен қатар салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын оқыта біледі. 
Қазіргі кезде коммуникативті тәсілмен тығыз өзара байланыста арнайы мақсаттар үшін шетел 
тілін  оқытуға  мәдениетаралық  тәсіл  дамуда,  немесе  солай  аталатын  лингвистика  саласындағы 
білімнің  мәдениетаралық  парадигмасы  жетілдірілуде.  Оның  компетенттік  тәсілмен  үйлесуі 
лингводидактикада  оның  басқа  лингвомәдени  қауымына  тиістілігін  саналық  және  есепке  алу 
негізінде коммуникация бойынша басқа тілді серіктеспен сөйлеу қатысымын құру қабілеттілігі 
ретінде түсіндірілетін мәдениет-аралық құзырлылық ұғымының пайда болуына алып келді. 
Жоғары  оқу  орындарында  болашақ  мамандардың  мәденитаралық  құзырлылығын 
қалыптастыру  мәселесінің  теориялық  негізі  «мәдениет»,  «қарым-қатынас»,  «мәденитаралық 
қарым-қатынас»  ұғымда-рының  мәні  мен  мазмұнын  анықтауға  байланысты.  Сондықтан  бұл 
ұғымдардың  ғылыми-педагогикалық,  әдістемелік  әдебиеттердегі  талқылануы  маңызды.  Сол 
себепті аталған ұғымдарға кішігірім түсінік беруді жөн санадық. 
«Мәдениет»  терминінің  түп-төркіні  латын  тілінен  шыққан  және  алғашқы  кезде  топырақты 
бөлу  және  өңдеуді  білдірген.  Кейіннен  «мәдениет»  термині  барынша  кең  және  жалпылаушы 
мәнге иеболды. Бүгінгі таңда мәдениет терминін неғұрлым жалпы түрінде адам мен қоғамның 
қайта  жаңару  барысындағы  іс-әрекеттерінің  барлық  түрлері,  сондай-ақ  осы  іс-әрекеттердің 
нәтижесі ретінде түсінуге болады. [4] 
Мәдениет  дегеніміз  адамның  қоғамдық  тіршілік  иесі  ретінде  дамуына  тікелей  қатысты 
адамдардың материалды және рухани өндіріс процестерінде жасаған құндылықтарының жүйесі. 
Адамның  адам-гершілік  қасиетттері  оның  тілді  меңгеруінің,  қоғамдағы  орын  алатын 
құндылықтармен  және  салт-дәстүр-лермен  араласуының,  сондай-ақ  белгілі  мәдениетке  тән 
тәсілдерді, іс-әрекеттердегі дағдыларды меңге-руінің нәтижесі болып табылады.  
Қарым-қатынас  – 
адамдар
  арасында  бірлескен 
іс-әрекет
  қажеттілігін  туғызып, 
байланыс
  орнататын 
күрделіпроцесс
; екі немесе одан да көп адамдардың арасындағы танымдық немесе эмоционалды ақпарат, 
тәжірибе,  білімдер,  біліктер,  дағдылар  алмасу.  Қарым-қатынас  тұлғалар  мен  топтар  дамуының  және 
қалыптасуының қажетті шарты болып табылады.  
Қарым-қатынас барысында адамдардың 
танымдық
 
хабарлармен
, 
ақпаратпен
, 
тәжірибемен
, 
біліммен
, 
дағдылармен  алмасуы  және  өзара  түсінісуі,  бірін-бірі  қабылдауы  жүзеге  асады.  Адам  және  әртүрлі 
жоғары  сатыдағы  жануарлардың  өмір  сүру  жағдайларын  қарастырсақ,  онда  олардың  екі  жақты 
байланысты жүзеге асыратынан байқаймыз. 
Біріншісі – табиғатпен байланысы, ал екіншісі байланыстың өзгешеліктері тіршілік иелерінің 
бір-бірімен өзара әрекеттеліп, ақпарат алмасуында және бұл байланыс түрі қарым-қатынас деп 
аталады.  
Қарым-қатынас барлық тірі-тіршілік иелеріне тән қасиет, бірақ, адамдар арасында өте жоғары 
дәрежедегі  мәнге  ие.  Жалпы  қарым-қатынас  3  аспектіден  тұрады:  қарым-қатынас  мазмұны, 
мақсаты және құрамы.  
Қарым-қатынас  дегеніміз  –  байланыс  жасау  барысында  өзара  алмасатын  мәліметтердің 
сипаты.  Қарым-қатынас  қарым-қатынас  психологиясының  негізгі  ұғымы.  Қарым-қатынассыз 

жеке адамның тұлғалық қалыптасуы үрдісін, жалпы қоғам дамуын түсініп талдауға болмайды. 
Қарым-қатынас – адам-дарды біріктіру және дамыту тәсілі.  
Қарым-қатынас формалары: 
Тікелей  қарым-қатынас  -  табиғи  бетпе-бет,  сөздік  және  бейсөздік  (ым,  қимыл)  құралдар  көмегімен 
жасалынатын  толық  психологиялық  контакт,  кері  байланыс  бір  мезгілде  өтеді.  Бұл  -  адамдардың  бір-
бірімен қатынас жасау тарихындағы бірінші формасы. 
Жанама қарым-қатынас —қатысушылардың кері байланыс уақытын ұзартатын, не кешіктіретін жазу 
және  техника  құралдары  арқылы  жасалынатын  толықсыз  психологиялык  контакт.  Хат  жазу,  кітап 
шығару, радиодан сөйлеу тағы сол сияқты адами қарым-қатынастарды күрделеңдіріп жіберді. 
 
Тұлғааралық  қарым-қатынас  –  екі  не  құрамы  өзгермейтін  топ  ішіндегі  таныс  адамдардың  тікелей 
контактілері.  Тұлғааралық  қарым-қатынастың  белгілері:  қатысушылардың  психологиялық  жақындығы, 
бір-бірінің ерекшеліктерін білуі, бірігіп күйзелуі, өзара түсінушілігі, ортақ қызметтестігі. 
Адамдар  арасында  қарым-қатынасқа  түсу  мақсатының  сандық  көрсеткіші  күннен-күнге 
артуда.  Атап  айтқанда:  объективті  түрде  жан-жақты  білім  алу  немесе  білім  беру,  оқу  және 
тәрбие алу, жеке және іскерлік қатынас орнату т.б. Мақсатына қарай, олардың қажеттіліктеріне 
сәйкес биологиялық және әлеуметтік болып бөлінеді.  
Қоғам  өмірінің  саяси-әлеуметтік  және  экономикалық  аясындағы  интеграциялық  процестер 
мәдениет-аралық қарым-қатынастың орнауына үлкен септігін тигізеді. Мәдениетаралық қарым-
қатынас  әр  түрлі  ұлт  өкілдерінің  тепе-тең  немесе  біріге  отырып  өзара  әрекет  жасауын  талап 
етеді. Білім алушы мұндай қарым-қатынас жасай алу үшін тек шетел тілін жақсы меңгеріп қана 
қоймай, сонымен қатар сол тілде сөйлеушінің тілдік емес ерекшеліктерін түсініп, ұғынуы тиіс. 
Мәдениетаралық  қарым-қатынас  процесіне  қатысушы  көп  тілді  меңгерген  сайын,  сол  елдің 
мәдениетін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, ұлттық ментали-тетін жете түсінеді. 
Көптеген  шетел,  орыс  және  өзіміздің  отандық  ғалымдарымыз  «мәдениетаралық  қарым-
қатынас» ұғымын зерттеумен айналысып келеді және әр ғалым бұл ұғымға әр қырынан өзінің 
анықтамаларын беруде. Мәселен, Д.Б. Гудковтың айтуынша, «Мәдениетаралық қарым-қатынас 
ол  түрлі  ұлттық  мәде-ниетке  жататын  қатысымдық  актіге  қатысушылардың  бір-бірін  дұрыс 
түсінуі» дейді [5, 39 б.]. Ғалым С.С.Құнанбаеваның пайымдауынша, «Мәдениетаралық қарым-
қатынастың соңғы нәтижесі – мәдениет-аралық қатысым субъектісін қалыптастыру» дейді [3, 86 
б.]. 
Тәуелсіз  мемлекетіміздің  ертеңі  ұрпақтың  байлығы  мен  мәдениетіне  саналы,  ұлттық  ойлау 
қабілеті  мен  біліміне,  іскерлігі  мен  кәсіби  шеберлігіне,  кәсіби  құзырлылығына  да  байланысты 
екенін естен шығармауымыз қажет. 
 «Құзырлылық»  ұғымы  бүгінгі  күні  оқыту  үрдісінде  білімді  қолданудыңақырғы  нәтижесі 
ретінде қарастырылуда. Оқыту үрдісінде «құзырлылық» ұғымы білім алушылардың білімі мен 
тәжірибесін, дағдылары мен біліктерін белгілі бір мәселені шешуде қолдануы. Оқыту үрдісіндегі 
құзырлылықтарға ғалымдар әртүрлі анықтамалар берген.  
 Ғалымдардың  пікірлерін  басшылыққа  ала  отырып,  біз  «құзырлылық»  ұғымына  –  білім 
алушылардың  жеке  тұлғалық  психологиялық  ерекшеліктеріне  байланысты  меңгерген 
білімдерін,  дағдылары  мен  біліктерін,  танымдық  және  тәжірибелік  іскерлігін  өмірде  дұрыс 
қолдануы деген анықтама бере аламыз. 
«Мәдениетаралық  құзырлылық»  ұғымына  келетін  болсақ,  ол  –  мәдениетаралық  қарым-қатынас 
үрдісінде жеке тұлғаларға қарым-қатынастық жағдайдың әсерін бағалауға, вербальді және вербальді емес 
құралдарды  тиімді  пайдалануға,  коммуникативті  ниеттерді  іс  жүзінде  жүзеге  асыруға  және  кері 
байланысарқылы  байланыснәтижелерінтексеруге  мүмкіндік  беретін  білім  мен  дағдылар  жиынтығын 
айтамыз. 
Мәдениетаралық  қарым-қатынас  пен  мәдениетаралық  құзырлылық  мәселелері  көптеген 
шетел,  орыс  және  отандық  ғалымдардың  зерттеу  объектісіне  айналған.  Мәдениетаралық 
оқытудың  ұйымдастыру  мәселелері,  мазмұны  мен  формалары,  әдістері  мен  технологиялары 
М.Бирам,  А.Томас,  А.Шмидт,  Д.Деардорф,  Н.Дэвис,  И.И.  Халеева,  С.Г.  Тер-Минасова,  Н.М. 
Громова,  Н.Д.  Гальскова,  А.П.  Садохин,  Н.Ф.  Коряковцева,  Д.Б.  Гудков,  Ю.Рот  және 
Г.Коптельцева,  В.П.  Фурманова,  Р.Д.  Льюис,  А.А.  Леонтьев,  И.А.  Зимняя,  С.С.  Құнанбаева, 
К.Құдайбергенованың зерттеулерінде қарастырылған. 

«Мәдениет»,  «қарым-қатынас»,  «мәденитаралық  қарым-қатынас»,  «құзырлылық»  ұғымы 
жөнінде  жоғарыда  жалпы  мағлұмат  беруге  тырыстық,  біздің  мақаламыздың  тақырыбымыз 
болашақ  мамандарды,  оның  ішінде  ағылшын  тілі  мұғалімдерінің  мәдениетаралық 
құзырлылығын қалыптастыру мәселесі төңірегінде болмақ. 
Болашақ  мамандарды  дайындау  жүйесінде  мәдениетаралық  құзырлылықты  қалыптастыруды  өзара 
сыйласу,  мәдениеттегі  айырмашылықтарға  төзімділік  таныту  және  мәдениет  кедергілерін  жеңу  прин-
циптері негізінде студенттердің мәдениет диалогына қатысу қабілетін дамытуға байланысты қарастыру 
қажет.  Мәдениетаралық  оқыту  студенттерде  мәдениетаралық  қарым-қатынас  жасауға  қабілетті  қалып-
тастыруға  бағытталған  және  оларды  белгілі  бір  этносқа  жататындығын  сезіну  мен  басқа  мәдениет 
өкілдерінің салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарымен танысуға жетелейді.  
Шетел тілін меңгерген қазіргі заман тұлғасы басқа адамдармен қарым-қатынас үрдісіне еркін түседі. 
Осыған  байланысты,  шетел  тілін  үйренушілерден  тек  шетел  тілінің  лексикасын  толық  меңгеру  мен 
сөздерді нақты түсінікті етіп айту және шетел тілінің грамматикасын толық меңгеру ғана емес, сонымен 
бірге  өзінің  мәдениетаралық  құзырлылығын  қалыптастыру  да  талап  етіледі.  Аталған  құзырлылық  тілді 
меңгерудің  төмендегі деңгейіне жетуді көздейді және бұл деңгей, біріншіден, шетел тілінде әңгімелесу 
барысында  әр  түрлі  кездейсоқ  жағдайларға  лезде  жауап  таба  білу,  екіншіден,  сөйлеу  мінез-құлқының 
адекватты жолын айқындау, үшіншіден, аумақты арсеналдан нақты құралдарды ағатсыз таңдау, төртін-
шіден, осы құралдарды ұсынылып отырған жағдайға сәйкес тиімді қолдануға мүмкіндік береді.  
Мәдениетаралық құзырлылықты қалыптастыру мақсатында шет елдің мәдениетін меңгеру де 
маңыз-ды.  Шет  елдің  мәдениетін  оқып  үйрену  тілді  оқып  үйренуден  басталады.Білім  алушы 
жаңа тілдік форма-ны үйрене келе, оның артында тұрған мәдениеттің, әлеуметтік бірліктің сол 
бір  бөлігін  тани  бастайды.  Шетел  тілі  арқылы  білім  алушы  сол  тілде  сөйлейтін  халықтың 
мәдениетін  елестетіп,  түсіне  бастайды.  Шетел  мәдениетін  үйрену  үрдісі  жекеден  –  тілдік 
бірліктер - жалпыға – мәдениетті тану мен түсінуге қарай жүреді [6]. Бірақ, шетел мәдениеті тек 
ана  тілінің  мәдениетімен  салыстырмалы  түрде  ғана  және  білім  алушы  сол  уақытқа  дейін 
меңгерген білімдер арқылы ғана түсінікті болады.  
Сонымен, шетел тілінде қарым-қатынас жасауға оқыту әлеуметтік-мәдени білімдер мен іскерліктерді 
меңгеруді білдіреді. Мұнсыз тілді тәжірибе жүзінде меңгеру екіталай. Шетел тілін оқытудың мәдениет-
танушылық  бағыты  тек  жалпы  білім  беру  мен  тәрбиелік  мақсаттарды  ғана  емес,  сонымен  қатар  нақты 
тәжірибелік мақсаттарды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Оқытушының ең негізгі мақсаттарының бірі 
– шетел тілін оқыту мазмұнындағы әлеуметтік-мәдени компонентін оқытудың технологияларын дайын-
дау қажеттігі болып табылады. Бірақ, мұнда білім алушылардың өздерінің ана тілдерін, салыстыру үшін 
олардың мәдениетін, оның элементтерін ұмытпау қажет, себебі тек осы жағдайда ғана білім алушы басқа 
елдің  мәдениеті  мен  сол  тілдің  ерекшеліктерін  сезіне  алады.  Осыған  байланысты,  білім  алушылар 
оқытылып  жатқан  елдің  ұлттық  мәдениетінің  негізгі  тақырыптары  (тарих,  география,  саяси-қоғамдық 
қатынастар,  білім  беру  жүйесі  мен  спорт)  бойынша  білім  алуы  тиіс  және  сонымен  қатар,  сол  тілде 
сөйлейтін халықтардың әлеуметтік-мәдени ерекшеліктері жөнінде толыққанды мағлұмат пен білім алуы 
қажет.  
Оқыту  сапасы  көбінесе  елтану  мен  лингвоелтану  пәндері  бойынша  іріктелген  материалдарына 
байланысты  болады.  Оқытылып  жатқан  тілдің  елдер  өмірі  мен  тұрмыс-тіршілігіндегі  ерекшеліктер 
туралы өзекті және қызықты мағлұматтар, суреттер, схемалар, статистика, ұсынылып отырған материал-
дар  негізінде  оқытушының  егжей-тегжейлі  дайындаған  мәліметтері  және  коммуникативті  жаттығулар 
шетел тілі бойынша дайындалған оқу-әдістемелік кешендерге біздің елімізде қазіргі заманауи білім беру 
парадигмасына толық сәйкес келуіне мүмкіндік береді.  
Осы  ретте  айтатын  болсақ,  жаңа  әлеуметтік  мәдени  кеңістіктің  пайда  болуы  білім  беру 
жүйесінің  алдына  халықаралық  мәдени-кәсіптік  қарым-қатынастарды  жүзеге  асыра  алатын 
мамандарды  даярлауда  студенттердің  мәдениетаралық  құзырлылығын  қалыптастыру  үшін 
шетел тілінің лексикасын, фонетикасы мен тілдің грамматикасын оқытуды ғана емес, сол елдің 
мәдениетін,  салт-дәстүрін,  әдет-ғұрпын,  ұлттық  менталитетін  айқындауға  бағыттайтын 
лингвоелтану,  лингвомәдениеттану  оқу  пәндерін  толық  меңгеру-мен  қатар,  шетел  тілінде 
әңгімелесу барысында әр түрлі кездейсоқ жағдайларда сұрақтарға сауатты жауап қайтара білу, 
сөйлеу  мінез-құлқының  адекватты  жолын  айқындау  алу  қабілеттерін  дамыту  жоғары  оқу 
орындарында  мәдениетаралық  құзырлы  мамандар  даярлауда  белгілі  бір  деңгейде  өз  ықпалын 
тигізері анық.  
Жоғарыдағы  айтылғандарды  қорытындылай  келе,  отандық  және  шет  елдік  ғалымдардың 

еңбектеріне 
жасаған 
кішігірім 
талдауымыз 
бізге 
мәдениетаралық 
құзырлылықты 
мәдениетаралық қарым-қатынас саласындағы тұлғаның тәжірибесін себепші етіп отырған білім, 
іскерлік пен дағдылардың біріктірілген жиынтығы деп тануымызға мүмкіндік берді. 
 
1.
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол – болашаққа 
бастар жол» Жолдауы. Астана, 2014 ж. 
2.
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан–2050» стратегиясы–қалыптасқан 
мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы 14.12.2012 ж. 
3.
 
Құнанбаева С.С. Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы. – Алматы: 2010. – 324 б. 
4.
 
Библер В.С. От наукоучения к логике культуры. – М: Наука, 2003. – 237 б.  
5.
 
Гудков Д. Б. Теория и практика межкультурной коммуникации. М.: Гнозис, 2003. – 288 с.  
6.
 
Садохин А.П. Межкультурная коммуникация: Учебное пособие. М.: Альфа-М; ИНФРА-М, 2009. – 254 с. 
 
Резюме 
Данная  статья  посвящена  некоторым  проблемам  формирования  межкультурной  компетенции  в  системе 
подготовки  будущих  специалистов.  Межкультурная  компетенция  –  комплекс  знаний  и  умений,  позволяющих 
индивиду в процессе межкультурной коммуникации адекватно оценивать коммуникативную ситуацию, эффективно 
использовать вербальные и невербальные средства, воплощать в практику коммуникативные намерения и проверять 
результаты  коммуникации  с  помощью  обратной  связи.  А  также,  в  статье  рассматривается  необходимость 
формирования межкультурной компетенции в подготовке будущих специалистов, раскрываются значения понятий 
«культура», «коммуникация», «межкультурная коммуникация», «компетенция», «межкультурная компетенция». 
 
Summary 
This  article  deals  withsome  problemsof  formation  of  interculturalcompetencein  the  trainingof  future  specialists. 
Intercultural competence- a setof knowledge and skillsthat allowsthe individualadequately assess thecommunicative situation 
in  the  process  ofintercultural  communication,  effectively  useverbal  andnon-verbal  means,  put  intopracticethe 
communicativeintention  andcheck  the  resultsof  communicationwith  the  help  offeedback.Also,  the  article  discusses  the 
necessity ofthe formation ofintercultural competencein thetraining of futurespecialists, reveals the meaning of the following 
notions "culture", "communication", "intercultural communication", "competence", "intercultural competence". 
 
УДК377.091 
 
КӘСІПТІК КОЛЛЕДЖДЕРДЕ ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ИННОВАЦИЯНЫҢ ДАМУЫ 
 
Р.Р. Масырова – п.ғ.д., профессор, С.Қ. Абыканова – 2 курс магистранты, 
Ә.Қ. Нұрғалиев – 2 курс магистранты, Евразия технологиялык университеті  
 
Аннотация 
Қазақстан Республикасында мемлекеттік «Білім» бағдарламасының негізгі ережелері мен кәсіптік білім жүйесін 
одан әрі нығайтуға бағытталған индустриальды-инновациялық технология қазіргі таңда білім беру саласы үшін ең 
басты қажеттілік болып отыр. Ел Президенті Н.Ә. Назарбаев айтты: «Кәсіптік колледждерде және жоғары білім ең 
бірінші кезекте ұлттық экономиканың мамандарға деген қазіргі және келешектегі сұранысын барынша өтеуге бағдар 
ұстауы керек. Көп жағынан бұл халықты еңбекпен қамту мәселесін шешіп береді», – деп атап көрсеткен болатын[1]. 
Осыған  байланысты,  кәсіптік-техникалық  колледждер  нарықтық  экономикада  бәсекеге  қабілетті  мамандар 
дайындау қажет. 
Бүгін техникалық және кәсіптік білім беруді реформалау жүйесі назарға екі маңызды талаптарын ескере отырып, 
барлық оқыту стандарттарын жаңарту бастады: 
- жаңа кәсіптік стандарттар негізінде инновациялық индустрияландыру даярлау; 
- кәсіби және техникалық білім беру берушілермен әлеуметтік серіктестік принциптеріне негізделген болуы тиіс. 
Тірек сөздер:Кәсіптік білім, кәсіби тәлім-тәрбие, даму, жүйе, инновация. 
 
Қазіргі  Қазақстан  қоғамында  инновациялық  процестерді  білім  беру  саласын  дамытудың 
магистральды желісі деп айтуға болады. Білім іргетасы болып саналатын кәсіптік лицейлер өз 
түлектерін  жаһандану  дәуірінің  талаптарына  сай  етіп  және  әлем  нарығында  бәсекеге  қабілетті 
етіп  даярлауды  инновация  көме-гімен  және  инновациялық  іс-әрекеттермен  ғана  жүзеге  асыра 
алады. Біз осыған мысал ретінде оқу проце-сіндегі инновацияның бірнеше түрлерін сипаттайық. 
1)
 
Оқушыға  сапалы  білім  беру  мақсатында  ақпарат  арқылы  түсіндірудің  жаңа  формасын 
қолдану. 
2)
 
Электронды кітапханалармен жұмыс жасау қабілеттіліктерін қалыптастыру. 

3)
 
Практикалық және семинар сабақтарының жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалану. 
4)
 
Тақырыпқа сәйкес ғаламтор материалдарын талдауға бейімдеу. 
5)
 
Сабақтағы «кері байланысты» орталықтандырылған желі бойынша ұйымдастыру. 
Енді  осы  инновациялық  процестерді  жеке-жеке  талдайтын  болсақ,  колледж  түлегі 
мамандығына  сәйкес  білімін  жалғастырса  да,  өндірісте  жұмысшы  мамандығын  игерсе  де  оқу 
процесінен  алған  ақпа-раттары  арқылы  зеректік  пен  біліктілік  және  кәсіби  даярлықты 
қалыптастырады.  Ал  электрондық  кітап-хана  білім  алушыны  интелектуальды  ресурстармен 
байыта алады. Болашақ мамандарды кәсіби даяр-лаудың негізгі көзі практикалық, семинар және 
зертханалық сабақтарда болып табылады. Оқушы сабақ үстінде өзі жіберген әрбір қатесі үшін 
оқытушыдан  қайта-қайта  ескерту  алмай,  өз  кемшілігін  өзі  анықтай  алады.  Сонымен  қатар, 
техникалық  және  кәсіптік  білім  беру  жүйесінде  білім  алушының  өзіндік  жұмысы  мен 
оқытушыныңбасшылығымен  орындайтын  жұмыстарға  арнайы  сағат  бөлінеді.  Бұл  –  білім 
алушыны кәсіби даярлауды қамтамасыз ететін бірден-бір мүмкіндік болып есептеледі. 
Кәсіптік  колледждердің  оқу  процесіндегі  инновацияның  дамуы  –  сол  оқу  орнының  сапалы 
даму  қажеттілігі  мен  жүзеге  асыратын  мұғалімдердің  инновацияны  толық  игере  алмауы 
арасындағы қарама-қайшылыққа тікелей байланысты. Инновациялық процесс – бұл өте күрделі 
динамикалық жаңа білім процесі (латын тілінен processus – қозғалу, жылжу) – нақтыбір нәтиже 
беретін  бір-біріне  жалғасқан  әсерлер  жиынтығын  сипаттайды[2].  Инноватикаға  жататындар: 
білім  беру  инновациялық  моделі  ғылымға  тұжырымдамалық  жаңалық  енгізе  отырып,  оның 
практикада  іске  асыру;  оқу  бағдарламаларының  пәндік  мазмұндық  вариативтік  (баламалы) 
стандартымен  жағдайға  байланысты  оларды  таңдау  мүмкіндігін  жасау;  оқытуда  белгілі  бір 
бағыттарды қайта жобалау және модификациялау, пайдаланылып жүрген дәстүрге жаңа элемент 
енгізу және т.б. 
Мұғалімнің  қазіргі  кездегі  қоғамдағы  орны  қандай?  Беделі  қаншалықты?  Әрине,  заман 
талабы  деп  осы  мамандық  иелеріне  үлкен  жүкті  көтерткеніміз  анық.  Баланың  адам  болып 
қалыптасуына,  ары  қарай  азамат  болып  ер  жетіп  бір  маман  иесі  атануына  тікелей  мұрындық 
болатын  ол  –  ұстаз.  Мектеп,  кәсіптік  лицей,  колледждер,  академия,  университет  барлығы 
жарқын болашаққа бастайтын білім мекемелері. Тіректері – мұғалім.  
Жалпы,  жоғарыда  көрсетілген  іс-әрекеттер  жиынтығы  оқу  процесіндегі  инновацияның 
дамуын  толық  қамтамасыз  ететін,  мұғалімнің  негізгі  іс-әрекеттеріне  жатады.  Ал  мұғалімнің 
инновациялық іс-әрекетін төмендегі 1-суреттен талдауға болады.  
Мұнда  оқу  процесіндегі  инновацияның  дамуындағы  мұғалімнің  іс-әрекеті  педагогикалық 
процесс  пен  оның  компоненттерінің  өзгерісінен  басталып,  оқыту  мазмұнының  жаңаруымен, 
соған  байланысты өндірістік оқытуды қоса қам-титын оқыту  әдістерімен, жаңа педагогикалық 
технологиялармен түсіндірі-леді.  
Оқытушы  еңбегінің  нәтижесін  анықтау  тек  қана  оқушының  алған  білім  сапасымен 
бағаланады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Оқу процесіндегі 
мұғалімнің 
инновациялық іс-
әрекеті 
Педагогикалық процестің 
прогрессивті өзгерісі 
Білім мазмұнының  
өзгерісі 
Оқушының жеке 
тұлғасын дамытуға 
арналған жаңа 
мақсат 
Білім стандар-
тының 
өзгеруі 
Білім 
бағдарлама-
сының 
өзгеруі 
Оқу-әдістемелік 
кешендердің 
жаңартылуы 
Оқытудың жаңа 
құралдарын қолдану 
Оқытудың жаңа 
моделі, тәсілі мен әдісі 
Оқушыға жаңа 
идеямен оқыту 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет - 1. Мұғалімнің оқу процесіндегі инновациялық іс-әрекеті 
 
Дәстүрлі  жүйеде  бағалау  оқытушының  құзыретіндегі  жұмыс  болып  есептеледі.  Берілген 
басты сұрақтар мен қосымша сұрақтардың жауабын қандай бағамен бағалауды оқытушының өзі 
біледі. Ал, қазіргі оқу процесіндегі инновацияның тағы бір мүмкіндігі «кері байланысты» немесе 
бағалауды орталықтандырылған желі бойынша ұйымдастыру білім алушының ынтасын, зейінін 
арттыруға және өз біліміне деген сенімділік қалыптастыруға мүмкіндік береді. 
Біздің 
зерттеу 
жұмысымыз 
бойынша 
кәсіптік 
колледждің 
оқу 
процесіндегі 
инновацияныңдамуы  мұғалімнің  өндірістік  өндірістік  оқыту  мәселелерін  қамтудағы 
іскерліктеріне де тоқталуды жөн санайды. Мұғалімінің мақсаты – оқушыны субъект ретінде оқу 
ісіне қызықтыратын қабілетін  арттыратын жағдай жасау, болашақауыл шаруашылығы, өндіріс 
орны,  жеңіл  өнеркәсіп,  азық-түлік  саласы  мамандарының  қабілеттеріне  қарай  шығармашылық 
жұмыспен шұғылдануына  мамандықтар,әрбір оқушының бойын-дағы  жеке-даралық қабілетіне 
адам  әрі  дамыту  үшінсәйкесінше  жеке  тапсырамалар  беру,  болашақ  маманның  өзі  атқарған 
жұмысына  сын  көзбен  қарап,  еңбегінен  нәтиже  шығару  және  т.б.  қабілеттіліктерді  дамыту 
болып табылады.  
Ғылыми әдебиеттерде педагогикалық технология жайындағы түсінікXVIII ғасырдың басында 
пайда  болды.  Н.В.  Маслованың  ізденіс  еңбектерінің  арқасында  бірнеше  еңбектердің  авторы, 
«Технология»  кітабын  жарыққа  шығарған  ғалым  Федор  Поликарпов  1920-жылдары 
«технология»  ұғымын  бірнеше  рет  пайдаланғаны  анықталған.  Әртүрлі  мемелекеттерде  оқу 
процесінің технологиясы әртүрлі қарқынмен және бірнеше әдістермен енгізілген. Мысалы 1940-
1950  жылдары  АҚШ  пен  Батыс  Европа  елдерінде  оқу  порцесіне  техникалық  құралдардың 
көптеп қолданылуына сәйкес «білім технологиясы» деген термин пайда болды, одан кейін бұл 
термин  оқыту  әдістерімен  бірігіп,  педагогикалық  технологияға  айналды[3].  Жалпы,  оқыту 
технологиясы  болсын,  педагогикалық  технология  болсын,  тәжірибе  жүзінде  жүргізілген  іс-
әрекеттер  арқылы  оның  маңыздылығы  айқындалады,  сондықтан  біз  өзіміздің  зерттеу 
жұмысымызда оқу процесіндегі инновацияның дамуын колледж мұғалімдері мен оқушыларына 
жүргізілген тәжірибелік-эксперимент жұмыстары арқылы талдау жасап, анықтауды жөн көрдік.  
Сонда,  қазіргі  қоғам  үшін  жаңашылдықтың,  заманауи  ғылыми  жаңалықтарын  еркін  игеріп, 
өндірісте  еркін  пайдалану  қасиетінің  негізгі  механизмі  –  оқу  орындарындағы  білім 
қызметкерінің жан-жақтылық еңбегінде болып отыр. Білім беруге жаңалықты енгізу дегеніміз – 
еліміздің  интеллектуалды,  инно-вациялық  жәнемәдени  әлеуетін  көтеру  мен  адамзаттың  жеке 
тұлғалық  шығармашылық  қабілеттілігінің  үйлесімді  дамуы.  Сонда  біздің  зерттеу 
жұмыстарымызда  мұғалім  кәсіптік  лицей  педагогикалық  проце-сіндегі  инновациялық 
түрленулерді жүзеге асыратын басты субьект болып табылады. Техникалық және кәсіптік білім 
беру  мекемелеріндегі  түбегейлі  өзгерген  жағдайлар  мен  қоғам  талаптары  мұғалімнен 
инновациялық  іс-әрекеттерді  гуманистік  құндылықтар  негізінде  түсініп,  нақты  сипатын 
қабылдауға  даяр  болуларын  бірінші  кезектегі  міндеттері  деп  белгілейді.  Мұғалімнің 
инновациялық  іс-әрекеттерді  жүзеге  асыруындағы  мотивациялық  компоненттердің  Л.С. 

Подымованың көзқарасы бойынша белгіленген түрлерін тізбектеп көрейік [4]: 
1.  Мұғалім  жұмысының  кәсіби  іс-әрекеттер  нәтижесімен  ешқандай  байланысы  болмайды. 
Бірақ  мақсатқа  әртүрлі  құралдар  көмегімен  қол  жеткізуге  болады.  Мұғалімнің  сыртқы 
мотивациялық ерекше-лігі ол жұмыс көлемін қажетті және жеткілікті  түрде орындап шығады. 
Ол өз еңбегінің сыртқы көрсет-кіштерін бағытқа алады және ол біліктілігін көтеруде жұмыстан 
кейін  уақыт  бөліп,  ерекше  дайындыққа  ұмтылмайды,  жұмысында  маңызды  бір  жаңалық  пен 
өзгерістің болмағанына да көңіл аудармайды. Бұл инновацияны ендірудегі сырттай ұмтылу түрі 
болып табылады. 
2.  Мұғалімнің  сырттай  өзін-өзі  бекіту  мотиві.  Бұлжағдайдамұғалімөзеңбегіндегіқоғамдық 
резонанс  үшін  инновацияны  енгізумен  айналысады.  Көбінесе  бұл  мотив  «керемет»  мотив  деп 
аталады.  
3.  Балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеуге  бар  көңілін  аударатын  кәсіби  мотив.  Бұл 
мотивпедагогикалық  іс-әрекеттерде  оңтайлы  нәтиже  беретін  креативтілік  деңгейімен  тікелей 
байланысты. Кәсіби мотивациямен жұмыс жасайтын мұғалімдер үнемі ізденісте жүреді.  
4.  Жеке  даралыққасиеттеріндамытатын  мотив.  Мұнда  мұғалім  үшін  еңбектің  шығармашыл 
түрлері, өзін-өзі дамыту іс-әрекеттері маңызды нәрселер болып табылады. 
Бөлініп  тұрған  төрт  тізбек  болғанмен  айтары  –  заман  талабына  сай  мінсіз  мұғалім  болуға 
ұмтылыс. Жаңа саланы меңгеру, техниканың тілін түсіну, инновацияны дамытушы, қолдаушы 
бола  білу  басты  мақсат.  Мұғалімнің  инновациялық  іс-әрекеттерді  жүзеге  асырудағымаңызды 
факторларының бірі – жаңа көзқарас, бағдарлама, оқулық, сондай-ақ осы жаңалықтарды енгізу 
үшін қажет – креативтілік қасиет.  
Қазақстан  Республикасындағы  техникалық  және  кәсіптік  білім  беруді  дамыту  мәселелері 
білім берудің барлық сатыларына дерлік өз әсерін тигізді. Өйткені үздіксіз білім берудің ұлттық 
жүйесінде техникалық және кәсіптік білім беретін жоғары оқу орындарымен қатар, техникалық 
колледждермен  кәсіптік  лицейлердің  де  маңызды  бір  буын  болып  есептеледі.  Біз  жоғарыда 
айтып  өйткеніміздей,  білім  негізгі  бастауышта  деген  қағиданы  ұстанатын  болсақ,  техникалық 
білімнің бастауы кәсіптік лицейлер екені даусыз. Ал бұл оқу орнының қазіргі таңдағы жай-күйі, 
жұмыс  барысы,  маман  даярлау  динамикасы,  түлектердің  еңбек  нарығындағы  рөлі,  барлық 
мәселелері  олардың  тұтас  педагогикалық  процесіндегі  инновациялық  дамуымен  түсіндіріледі. 
Техникалық 
және 
кәсіптік 
білім 
беруді 
дамыту 
мәселесі 
қоғам 
өмірі 
мен 
экономиканыреформалауың  мақсат  –  міндеттерін  де  анықтап  берді.  Мысалы,  үздіксіз  білім 
берудің  ұлттық  жүйесін  әлемдік  білім  беру  кеңістігімен  интеграциялау  кәсіптік  лицейлердегі 
орта  буын  маманы  даярлау  мәселесін  күрделендірілген  білім  беру  жүйесімен  байланыстырды. 
Өйткені,  қазір  барлық  мамандардың  еңбек  нарығындағы  бәсекеге  қабілеттілігін,  кәсіби 
құзіреттілігі,  коммуникативтілігі,  оның  оқу  орнынан  алған  теориялық  біліміне  байланысты. 
Теориялық  білім  инновациялық  жаңа  педагогикалық  технологияларымен  байланысқанда  ғана 
практика  жүзінде  нақты  нәтижелігімен  айқындалады.  Қазіргі  таңда  білім  беру  жүйесі  үнемі 
реформалау  мен  жаңарупроцестері  арқылы  өзгеріп  отыр.  Қоғамның  даму  кезеңдері  сол 
уақыттың  сұранысына  жауап  беретін  нақты  да,  ұтымды  жағдайларды  қажет  етеді. 
Қазақстандағы үздіксіз білім беру жүйесінің бір буыны болып есептелетін кәсіптік лицейлердің 
де, қазіргі таңда, тұтас педагогикалық процесінде мүлдем жаңа міндет қойылып отыр. Бұрынғы 
қалыптасқан  оқу  үрдісі  жаңа  заман  талаптарына  қанағаттандырған  жағдайда  ғана  оның 
құрылымында  өзгерістер  болып,  маман  даярлау  деңгейінде  әлемдік  білім  кеңістігіне  кіру 
мүмкіндігіжоғарылайтыны сөзсіз. 
 
 
 
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: