Психодиагностиканың жағдайы(мәселелері) және олардың шешілуі

Қазіргі таңда педагогикалық диагностика ғылыми және практикалық психологиялық білімнің жеке саласы болып бөлінді. Көптеген педагогикалық диагностикалық әдістемелер пайда болып, тез арада көбейіп кетті. Математика мен физиканың қазіргі әдістері, электрондық педагогикалық диагностиканың құралдары яғни ЭВМ кеңінен қолданылуда.Көптеген елдерде, мысалы АҚШ та, Германияда көптеген ғылыми және практикалық баспаларда жүйелі түрде психологиялық әдістерді сипаттаған. Соңғы жылдары мұндай әрекеттер Ресейде де жасалынған. Бірақ оның ешқандай тұжырымдамасы мен ғылыми негізі жоқ еді. Бұл жағдайда тұжырымдама дегеніміз негізделген , педагогикалық диагностика әдістемелердің классификациялау негізіне салынған жүйе. Ғылыми негіз ретінде педагогикалық диагностика әдістер , олардың ауқаттылығын , күшті және әлсіз жақтарын айтамыз. Баспаларда шығатын әдістемелер ешқандай керек мәліметтермен толықтырылмаған.

Бұл формальдық талап емес. Көптеген педагогикалық диагностика әдістемелер белгілі психологтармен баспаға шығарылған болса да, жоғарыда аталған талаптарға сай келмейді.

Педагогикалық іс - әрекетте өзінің мақсаттары, мазмұны, формасы, әдістері және нәтижелері бар.

Педагогикалық диагностика мұғалімнің кәсіби жұмысының бір бөлігі ретінде мектепке дейінгі, бастауыш сыныптағы оқушыны,жеткіншекті және жоғары сыныптағы оқушыны , оның дамып жатқан жеке тұлғасын зерттейді.

Сондықтан кәсіби диагностикалық жұмыстың практикасы мен теориясын білем деушілер жеке тұлға ұғымының қазіргі түсінігімен таныс болу керек. Социологиялық , психологиялық зерттеу ешқандай өзінің педагогикалық талдауын ауыстыра алмайды. Кешендік зерттеу тұлғаны зерттеу барысында әлеуметтік , психологиялық және педагогикалық зерттеудің бірлігін қамтамасыз етеді. Жүелілік жағынан педагогика тұлғаны жүйелі ұйымдастырудың спецификалық денгейін басқа ғылымдардың адам туралы алынған нәтижелері мен біргелікте қарастырады. Тұлға дегеніміз үнемі өзгеріп дамитын жүйе , ол белгілі әлеуметтік түрде қалыптасады. Тұлғаның қалыптасуы саналы өзін - өзі басқаруына қабілетінің дамуымен ғана сипатталып қоймайды, ол керекті тәртібін қамтамасыз ететін сәйкес мотивацияны қалыптастырумен сипатталады. Мотивация (себеп) ішкі конфликттерді жеңіп шығуды қамтамасыз етеді. Адам тұлға болып тек өзінің тәртібі мен іс - әрекетін басқаруға қабілетті ететін психологиялық дамуының денгейіне жеткен кезде ғана қалыптасады. (Л.И.Божович) .

Психикалық іс-әрекеттің дамуы динамикалық пен тұрақсыздан тұрақтыға қарай жүреді. Сыртқы әсерлер психикалық процестер мен жағдайларды тұрақты қасиеттерге айналдырады. Жағдайлардың фонында психикалық процестер мен тұлғаның қасиеттері пайда болады. Қасиеттер белсенділіктің белгілі бір адамға қатысты тұрақты және орнықты денгейін сипаттайды. Бұл денгей тұлғаның әлеуметтік құндылығын анықтайды және оның әрі қарай дамуына субъективтік жағдай жасайды. Қалыптасқан жүйе ситуациялық әсерлер мен өзгерістердің тәртіптің егеменділігін қамтамасыз етеді. Бұл егеменділік тұлғаның анықтығы мен жетілуінің көрсеткіші болып табылады.(А.Г.Ковалев).

Педагогикада оқушы тұлғасын талдаудың негізгі бағыттары анықталған:

1. Кішкентай кезіндегі баланы тәрбиелеу бірыңғай процесс болып табылады.Ал оқушы тұлғасының қалыптасуы, тәрбиелеу функцияларының(стимулдық, іс әрекетінің сәйкестігімен, тәрбиелеу процесінің бөліктерінің біртұтастығымен, В.С.Ильин) жүзеге асуымен қамтамасыз етіледі.

2. Тұлғаның қалыптасуындағы даму, тәрбиелеу, оқу потенциалы.(Ю.К.Бабанский, В.В.Давыдов, А.А.Кирсанов, И.Я.Лернер,М.И.Махмутов және т.б.). Оқу іс -әрекеті жеке белсенділіктің спецификалық формасы ретінде тұлғаны өзгертуге бағытталған. Мысалы, оқу процесінде өнегелік сана- сезім дамиды,ал танылатын ортаның дамуы, нормалық өнегеліліктің талаптары туралы спецификалық балалық көзқарасының қалыптасуына әкеледі.

3.Оқушының басқалармен араласу қарым- қатынасы субьектінің болу процесі ретінде. Оқушының тәртібі араласу субьектісі ретінде әлеуметтік жағдайларды анықтайды. Оның негізгісі- «Мен» деген бейне. Оның негізін тұлғаның өзін- өзі сыйлауы құрайды. Әлеуметтік жағдайларға: қарым- қатынас жағдайы, басқа адамға бағытталған жағдай, эмпатияға дайындық яғни жанашырлыққа, мейірімділікке және т.б.(А.В.Мудрин).

4.Оқушы тұлғасының өзін-өзі тәрбиелеуі. Өзін-өзі тәрбиелеу тұлғаның белсенділігімен анықталады. Өзін-өзі тәрбиелеу қажеттілігі тұлғаның дамуының ең жоғарғы формасында. Оқушының өзін-өзі тәрбиелеу мазмұнын жігерлілік пен өнегелік, жаман қасиеттерді жеңу.(А.А.Арет, А.Г.Ковалев,Л.И.Рувинский және т.б.).

5.Түлғаның тәртібі мен дамуындағы ауытқуларды жеңу.

Қиын балалар мен жасөспірімдердің тәрбиесінің негізгі өлшемі тұлғаның белсенділігімен бағытталуы, жетекші іс-әрекеттерге көзқарасы, жеке психологиялық ерекшеліктер мен қасиеттер болып табылады. Тәрбиесінің ауытқулары бар балалар - қиын тәрбиеленетін балалар, заң бұзушы жасөспірімдер және кәмелетке толмаған қылмыскерлер.(М.А.Алемаскин, А.С.Белкин, И.А.Невский, Б.Ф.Райский және т.б.).

Қорытынды:

1. 
   Тұлғаның тәртібі мен іс- әрекетінің негізгі факторы- әлеуметтілік болып саналады.
   
2. 
   Тұлға деп қарым-қатынасы өзінше ретімен дамитын жүйені айтамыз.
   
3. 
   Тұлғаның қалыптасуы- бірыңғайлық үрдіс.
   

Тұлғаның жеке дамуы оның сапалық жағдайларының кезекті ауысымында көрсетілген бөліктердің тұрақтылығының дамуы болып саналады. Бұл адамның даму деңгейінің динамикасының психосоматикалық бағыттың зерттеу нәтижелерімен расталады. Жеке сана-сезімнің қалыптасуы оның онтогенетикалық дамуының процесінде кезекті деңгейлерімен іске асырылады. Тұлға сана-сезімі деңгейлерінің ауысымының кезектілігін А.А.Меграбен төмендегідей көрсеткен:

1.Сенсорно-процептивтік;

2.Ойлау - логикалық;

3.Практикалық іс- әрекеттерін және қимылдау функцияларын меңгеру деңгейі;

4.Витальдық(өмірлік) құштарлықты меңгеруінің деңгейі;

5.Тәртіптің сана- сезімдік өзін - өзі басқарудың деңгейі;

Өмірдің әр кезеңінде адам әртүрлі қиындықтарды басынан өткізеді. Әр кезеңде тұлға белгілі бір қиын құбылысты меңгереді. Бірінші деңгейде сезімнің жинақы еместігінің құбылысын бағындырады. Екінші деңгейде ойлау танудың сезімдік көлемінің шектеулігін жеңіп шығады. Үшінші деңгейде-өзінің қызыққан нәрселерінің қиын құбылысын меңгереді, аффектілері мен құмарлықтарының құбылыстарын меңгеріп, оларды жылудың көзіне айналдырады. Төртінші деңгейде-сана-сезім мен тәртібінің зоологиялық жекешелендірудің белгілерін жеңіп шығады, ой өнегеліктің шыңына көтеріледі. Тұлғаны тәрбиелеу жүйке жұмысының физиологиялық көзқарасы тұрғысынан қарағанда динамикалық стереотиптер тұрақты жүйені құру болып есептелінеді.(И.С.Марьенко). Бас миының қабығының қасиеті болып саналатын жаңа әсерлерді қабылдау және байланыстарды құру, бұзу тенденциясы немесе бұрынғы байланыстарды қайта құрайды. Сонымен қатар ескі динамикалық стереотип тұрақтылықты меңгерген, сондықтан қайта құруға қарсы тұрады.