Пән: Гистология Тақырыбы: Организмнің және негізгі тіндердің эмбрионалдық дамуының заңдылықтары. Тіндер туралы ғылым
жүктеу/скачать 1,15 Mb.
|
| Эмбриональды кезең
Эмбриональды кезең зиготаның пайда болуынан басталады. Онтогенездің әртүрлі түрлеріндегі осы кезеңнің аяқталуы дамудың әртүрлі сәттерімен байланысты. Эмбриональды кезең зигота, ұсақтау, бластула, ұрық жапырақтарының пайда болуы, гисто– және органогенез кезеңдеріне бөлінеді. Сүтқоректілер мен адамның эмбриондары органдардың рудименттері пайда болғанға дейін әдетте эмбрион, ал кейінірек ұрық деп аталады. Әйел мен еркек гаметаларының бірігуінен пайда болған Зигота жаңа организмнің дамуының бір жасушалы кезеңі болып табылады. Зиготада интенсивті ақуыз синтезі жүзеге асырылады, оның шаблоны бастапқы кезеңдерде овогенез кезінде синтезделген, бірақ жаңа және-РНҚ бір уақытта синтезделеді. Зиготаның ұсақталуы-түзілген бластомерлердің өсуінсіз зиготаның бірнеше рет митоздық бөліну процесі, нәтижесінде эмбрион бластула деп аталатын ең қарапайым көп жасушалы пішінге ие болады. Ол толық болуы мүмкін - голобластикалық , онда бүкіл зигота ұсақталады, ал ішінара меробластикалық, тек ұсақталған полюсі бар. Толық ұсақтау, өз кезегінде, біркелкі және біркелкі емес. Гаструляция-екі қабатты эмбрионның қалыптасу кезеңі. Оның беткі жасушалық қабаты сыртқы ұрық қабаты – эктодерма, терең – ішкі, эндодерма деп аталады. Қарабайыр хордалыларда мұндай эмбрион формасы бойынша бір камералы асқазанға ұқсайды, бұл эмбриондардың барлық сорттарын гаструла терминімен эмбриондардың қалыптасу кезеңінде белгілеуге негіз болды. Ұрық қабаттарының дифференциациясы белгілі бір типтегі, кластағы және түрдегі жануарлар жасушаларының, тіндерінің және мүшелерінің барлық алуан түрлілігінің қатаң анықталған тізбегінде пайда болуын қамтамасыз етеді, яғни.толық органо - және гистогенез. Бұл жағдайда әрдайым алдымен осьтік органдар пайда болады (жүйке түтігі, аккорд және бастапқы ішек) және үшінші, ортаңғы, ұрық қабаты – мезодерма. Бастапқы жыныс жасушалары эмбриогенездің алғашқы кезеңдерінде (эндодермальды жасушалардан - анамнездерде немесе сарыуыз қапшығындағы жасушалардан - амниоттарда) бөлініп, дамып келе жатқан бездерге ауысады. Адамдарда 2-ші және 5-ші айлар аралығында овогониялар қарқынды көбейеді, ал 7 - ші айда олар мейоздың бірінші бөлінуінің профазасына енеді. Овогенездегі маңызды құбылыс гендердің күшеюі болып табылады-бұл ерте эмбриогенезге қажетті ррнқ синтезін кодтайтын гендердің көптеген көшірмелерінің түзілуі. Көптеген хромосомалар түтік щеткаларының түрін алады, олар болашақта ррнқ мен мРНҚ - ны синтездейді-бұл кішкентай өсу кезеңі. Жұмыртқа цитоплазмасында ақуыз (сарысы), гликоген, май қоректік заттардың түзілуі жүреді. Бұл ядролық цитоплазмалық қатынастардың төмендеуіне әкелетін жұмыртқа мөлшерінің ұлғаюымен (үлкен өсу кезеңі) жүреді. Біркелкі таралған аз мөлшерде сарысы бар жұмыртқа жасушалары изолецитальды деп аталады. Омыртқалы жануарлардың көпшілігінде цитоплазмада сарысы көп және біркелкі таралмайды. Мұндай жұмыртқалар телолецитальды деп аталады. Жұмыртқа жасушаларының цитоплазмасында арнайы реттеуші ақуыздар жиынтығы синтезделеді: ядролық қабықтың ыдырау факторы, хромосомалардың конденсациясын тудыратын фактор, сперматозоидтың ядросын пронуклеусқа айналдыратын фактор (ондағы ұсақтау алдында ДНҚ синтезін белсендіретін), цитотомияға жауапты фактор, мейоз блогын анықтайтын фактор. Мембрана астындағы жұмыртқа жасушаларының цитоплазмасында микрофиламенттер мен полисахаридтік сипаттағы түйіршіктерден тұратын қалыңдығы 2-3 мкм болатын беткі кортикальды қабат бөлінеді. Көптеген жануарлардың жұмыртқаларында сарысы жиналу сатысында полярлық анықталады, анимальды-вегетативті бағыт байқалады: сарысы мөлшері вегетативті полюске қарай артады. Ооплазмалық сегрегация байқалады-цитоплазма заттарының біркелкі таралмауы: мРНҚ, гликоген Жануарлар полюсіне, аскорбин қышқылы экваторға, сарысы вегетативті полюске шоғырланған. Осының арқасында жұмыртқа деңгейінде сіз болжамды рудименттердің картасын - болашақ ағзаның бөліктерін ұсына аласыз. Бұл процесс әсіресе ұрықтанғаннан кейін белсенді түрде жалғасады. Плазмалық мембранадан басқа жұмыртқалардың қосымша қабықшалары бар: біріншілік, екіншілік, үшіншілік. Ұсақтау кезіндегі молекулалық-генетикалық және биохимиялық процестердің ерекшеліктері. 1. Митоздық циклдар қысқарады (теңіз кірпісінде - 30-40 мин). 2. БЛАСТОМЕРЛЕРДІҢ ДНҚ-сында инициация нүктелері көбірек және ДНҚ синтезі барлық репликондарда бір уақытта жүреді. 3. Гендердің транскрипциясы және иРНҚ синтезі дамудың әртүрлі кезеңдерінен басталады. Егер жұмыртқада сарысы және басқа заттар көп болса - ерте бластула сатысында. Сүтқоректілерде-2 бластомер сатысында: бұл жағдайда жасуша мембраналарының ақуыздары, бөлінуге қажетті ферменттер синтезделеді. Маңызды рөл цитотомияға жатады. Ұсақтау бороздары ооплазмалық сегрегация құбылысын көрсететін ооплазмалық аймақтар арасындағы шекаралар бойымен өтеді және әртүрлі бластомерлердің цитоплазмасы химиялық құрамы бойынша ерекшеленеді. Гаструляция-бір қабатты бластула эмбрионының Гаструла деп аталатын көп қабатты (2 немесе 3 қабатты) эмбрионға айналуы. Бластодерма сыртқы ұрық қабатына айналады-эктодерма және ішкі-эндодерма, ол ішкі қуысты құрайды-гастроцель. Гастроцельге апаратын тесік бластопор немесе бастапқы ауыз деп аталады. Барлық көп жасушалы жасушаларда 2 ұрық қабатының болуы жануарлар әлемінің гомологиясы мен шығу тегінің бірлігінің дәлелі болып табылады. Үшінші ұрық қабатының дамуы - мезодеома-гаструляция фазасының эволюциялық асқынуы. Гаструляция процесінде кеңістікте бағытталған жасушалардың қозғалысының 4 түрі бар: 1. Инвагинация-бластодерма аймағын бүкіл қабатқа сіңіру. 2. Эпиболия-вегетативті полюстегі жасушалардың бөліну жылдамдығынан артта қалған үлкен жануарлар полюсінің ұсақ жасушаларының көбеюі. 3. Деламинация-бластодерма жасушаларының бір-бірінің үстінде жатқан 2 қабатқа бөлінуі. 4. Иммиграция-топтардың немесе жеке жасушалардың қозғалысы. Эмбриогенездің әр жағдайында гаструляцияның бірнеше әдісі біріктіріледі. Мезодерма-үшінші ұрық қабаты екі жолмен түзіледі: телобластикалық немесе энтерокол. Гаструла сатысында цитодифференциация басталады, яғни өз геномының генетикалық ақпаратын белсенді пайдалану. Генетикалық белсенділікті реттеушілердің бірі-ооплазмалық сегрегацияға байланысты эмбрион жасушаларының цитоплазмасының әртүрлі химиялық құрамы. Гисто-органогенез кезеңі-тіндер мен мүшелердің түзілуі. Бір - біріне қатысты белгілі бір позицияны алатын ұрық қабаттары жасуша топтары-эмбриональды индукция арасындағы өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда жасушалық топтар оқшауланады, жасушалардың пішіні, құрылымы және химиялық құрамы өзгереді. Болашақ органдардың рудименттері пайда болады. Морфогенез процестері жасушалардың дифференциациясымен, тіндердің түзілуімен және дененің жеке мүшелері мен бөліктерінің селективті және біркелкі емес өсуімен бірге жүреді. Органогенездің бастапқы кезеңі нейруляция деп аталады (сурет. 23), ол осьтік мүшелер кешенінің қалыптасуымен сипатталады: жүйке тақтасы, оны жүйке түтігіне жабу, сондай-ақ аккорд пен қайталама ішектің қалыптасуы. Осьтік мүшелер кешенінің пайда болуы - жүйке түтігі, аккорд, ішек-барлық хордалылардың ұйымдастырылуына тән қасиет. Аккордтың бүйірлеріндегі Мезодерма жұптасқан сегменттерге бөлінеді-сомиттер. Экто-мезо - және эндодерма одан әрі даму барысында бір-бірімен өзара әрекеттесіп, белгілі бір органдардың қалыптасуына қатысады. жүктеу/скачать 1,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|