Пәні бойынша ОҚу- әдістемелік кешені

– мочевинаны, креатинді,  мочевина қышқылын, артық тұздар мен суларды, т.б. бөтен
заттарды шығарады. Бүйректің басты қызметі – организмдегі су-электролиттік алмасуды
реттеу. Су-электролиттік алмасу реттелген жағдайда, организмдегі қанның көлемі мен
осмостық қысымы және денедегі сұйықтық өз қалпын сақтайды. Сондай-ақ, бүйрек
организмдегі қышқылды-сілтілі тепе-теңдіктің негізгі реттегіші болып саналады.
Организмнен шығуға тиісті зәр бүйрек астауларынан несеп ағарға, одан біртіндеп қуыққа
түседі.
Несеп ағар – трубка тәрізді орган, оның бас жағының диам. 2 – 4 мм, ұзындығы 30 см-дей.
Несеп ағар төмен қарай, кіші жамбасқа түсіп, одан әрі қуыққа кірігеді. Бұл тұста несеп ағар
жақсы дамыған бұлшық ет талшықтарымен (сфинктер) қапталған. Сфинктер зәрдің қуықтан
кері қарай, несеп ағарға өтуіне жол бермейді. Қуық – дөңгелек пішінді қуысты орган,
сыйымд. 400 мл, кіші жамбастаорналасқан. Оның түбі, денесі және төбесі болады. Қуықтың
қабырғалары жақсы дамыған бұлшық ет қабатынан тұрады. Бұлшық еттің жиырылуы
нәтижесінде қуық зәрден босайды. Зәр шығарушы канал – несеп түтігі арқылы қуықтағы зәр
сыртқа шығарылады.Ер адамдардың несеп түтігінің тағы бір қызметі – шәуҺетті шығару
және жыныстық қозу кезінде үрпінің алдыңғы бөлімінің бездерінен арнайы сөл бөлу. Дені
сау адам тәулігіне 4 – 6 рет дәрет сындырады (шамамен 1,5 л-дей). Зәр шығару жүйесінің
көп таралған аурулары: нефрит, пиелонефрит (бүйректің қабынуы), цистит (қуықтың
қабынуы), уретрит (несеп түтігінің қабынуы), т.б. Ер адамдарда, көбінесе, несеп түтігінің
қабынуы, әйелдерде қуық пен бүйрек қабынуы жиі кездеседі.
Адам зәрінің шамамен 96%-ы су, 1,5%-ы бейағзалық заттар. Зәрде хлорлы натрий мөлшері
көбірек, сульфаттар, фосфаттар, калий, кальций, магний карбонаттары аз мөлшерін құрайды.
Зәрдің құрамында 2,5% ағзалық заттар болады. Әсіресе несепнәр (мочевина), зәр
қышқылы көбірек кездеседі. Несепнәр бауырда аммиактан түзіледі. Ересек адам тәулігіне
шамамен 1,2 -1,6 л зәр бөледі. Көптеген ауруларды анықтау үшін зәрді талдауға алып
зерттейді. Зәрдің сарғыш түсті болуы оның құрамындағы урохром пигментіне байланысты.
Урохром гемоглобиннің ыдырауынан, ішек пен бүйректе ет пигментінен түзіледі. Зәрдің
құрамындағы азотты өнімдер несепнәрмен бірге шығарылады.
Бүйрек (re»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу n, грекше: ne»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу phron) – құрсақ қуысында I - II бел омыртқа тұсында орналасқан
безді мүше. Бүйрек құрсақ қуысының артын ала, ішперденің сыртында байламдарға
байланып, жоғарғы жақтары бір - біріне шамалы жақын орналасады. Бауыр қысымында
болғандықтан, оң бүйрек сол бүйрекке қарағанда жарты омыртқадай төмен орналасады.
Бүйректің артқы беттері көкет етегімен және белдегі шаршы бұлшықеттерімен, ал тоқ
ішіктің төмен өрлеме және төмендеуші бөліктермен шектеседі. Бүйректің орны жас және
жыныс ерекшеліктеріне байланысты өзгереді. Олар әйелдерде – төмендеу, ал жаңа туған
кезде одан да төмен, жамбас сүйегіне тіреліп жатады. Бүйректің ұзындығы – 12см, ені – 6см,
қалыңдығы – 4см, салмағы – 120см. Бүйрек сыртынан жұқа, бірақ тығыз талшықты
қабықпен (cу, 7-8%apsula fibrosa) қапталады. Екі бүйірі мен қақпа бойын май мен ұлпа қаптап,
бүйректің майлы қабын (cу, 7-8%apsula adipose»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу ) құрайды. Ересектерде бүйректің беті – тегіс, ал
нәрестеде бұдыр болып келеді. Зәр шығару жүйесі: Бүйректің жарып көрсетілгендегі
құрылысы: 1 – қыртысты қабат; 2 – милы қабат; 3 – пирамидалар; 4 – бүйрек емізікшелері; 5
– кіші тостағаншалар; 6 – бүйрек қақпасы; 7 – бүйрек астаушасы; 8 – несепағар.
Бүйректің жоғарғы және төменгі ұшы (e»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу xtre»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу mitas supe»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу rior e»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу t infe»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу rior), және ортаңғы жиегі
(margo late»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу rale»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу s e»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу t me»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу dalis), алдыңғы және артқы беттері (facу, 7-8%ie»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу s ante»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу rior e»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу t poste»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу rior) болады.
Бүйректің шеткі жиегі дөңес, ортаңғы жиегі ойыс болып келеді. Ойыс жағын оның қақпасы
(hilus re»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу nalis), дейді. Қақпадан артерия, жүйке кіреді, вена, сарысу тамырдан және зәрағар
түтігі
шығады.
Бүйректің қабаттары немесе орнықты ұстайтын заттары. Бүйректі сыртынан жұқа талшықты
қабат қаптайды. Оның сыртында, әсіресе қақпа бойында және артқы бетіне таман бүйрек
миының қабаты болатыны жоғарыда сөз етілді. Майлы қабатының сыртында бүйректің
шандыр қабығы (fascу, 7-8%ia re»- кесемін деген сөзінен шыққан. Себебі осып кесу nalis) бар, екі талшықты қабатпен байланысып, екі жапырақша
түзіледі. Оның біреуі бүйректің алдында, екінші артына қарай бағытталады. Бүйректің шеткі
жиегінде екі жапырақша бір бірімен бірігеді де ішпердің сыртында жалғасады. Ортаңғы
жиек жағындағы екі жапырақшалар бір - бірімен бірікпей, алдыңғы жапырақша бүйрек
алдындағы тамырларға, қолқаға, төменгі қуыс венаға жалғасады. Артқы жапырақшасы

омыртқа денесінің алдынан орап, алдыңғы жапырақшаға бірігеді. Бүйректің жоғарғы ұшы
жағындағы екі жапырақшалар бүйрек үсті безін қоса жуып, бірімен бірі бірігеді. Бүйректі
жоғары жібермей ұстап тұрады, ал бүйректің төменгі жағы ондай жапырақшамен
жабылмайды. Бүйректі мекемденіп, қозғалмай тұруына құрсақ қысымы, бүйректің шандыр
қабықтары, белдің үлкен бұлшықеттері, қан тамырлары жағдай жасайды. Егер олар бүйрек
маңында шамадан тыс азғындап кетсе, онда бүйрек орнында тұра алмай, жылжығыш
болады. Оны «Кезбе бүйрек» деп атайды. Мұндай бүйректі көтеріп, тігіп қоюға тура келеді.

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: