Пәні бойынша ОҚу- әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 0,99 Mb. Pdf көрінісі
|
| 46 сурет. Тынысалуғаәсеретенінфакторлар.
Физиология ғылымныңтағыдабірбастыміндеттері – сыртқытынысалуфункциясынзерттеу. Ал, тынысалудыңішкімеханизмінзерттеу – биохимияныңміндеті. Сыртқытынысалуқарқындылығынсипаттайтынкөрсеткіштердіүштопқабөлугеболады : - сыртқыауа – альвеолдараумағындағытынысалудысипаттайтынкөрсеткіштер. Оларғатынысалуқозғалысыныңырғақтылығы, жиілігі мен тереңдігі, тынысалудыңминуттықкөлемі (ТМК), өкпежелдетуі (ОВ), өкпеніңтіршіліксыйымдылығы (ӨТС) т.б. жатады; - альвеолдықауа - өкпекапиллярларындағықанаумағындатынысалудысипаттайтынкөрсеткіштер, немесетікелейөкпедегі газ алмасуы; - қандағыгаздардыңмөлшеріннемесеқаноксигенациясынсипаттайтынкөрсеткіштер. Адамныңтынысалуықоршағанортаныңжәнеағзаныңішкіортасыныңөзгерістерінебейімделеді. Бейімделужүйкелікжәнегуморальдықреттелуүрдістеріарқылықамтамасызетіледі. Қалыптыжағдайдаадамныңтынысалуайналымы «демалу»-«демшығару» минутына 12 - 16-ға дейінболуымүмкін. Тынысалудыңбұлтүріэйпноэдепаталады. Сөйлеужәнетамақтанукезіндетынысалууақытшаөзгереді: апноэ - демалғанданемеседемдішығарғандатынысалудыңтоқтауыпайдаболады. Физикалық, еңбекжүктемелерікезінде, оттегінікөппайдаланудан, гиперпноэнібайқауғаболады, басқашаайтқандатынысалудыңтереңдігі мен жиілігіарттады. Адам ұйықтағанда да тынысалупаттерніөзгереді: баяу (ортодоксалды) ұйқыкезеңіндетынысалусирекжәнетынысалуқозғалыстардыңамплитудасытөменбопкеледі, ал парадоксалдыкезеңінде - бұлкөрсеткіштеріұлғаяды.Тіріорганизмніңтіршілікетуінеқажет аса маңыздықызметтердібелгілібірорталықтарреттепотырады. Тынысалу осы қызметтердіңбірі. Тынысалудыңжиілігі, тереңдігіоттегініңадамғақажетмөлшерінежәнеқандағыкөмірқышқыл газ деңгейінесәйкесөзгеріпотырады. Бұлсәйкестілікжүйкежүйесіарқылыреттеледі. Демек, тынысалуүрдісінреттейтіннейрондартобы (тынысалуорталығы) сопақшамидаорналасқан. Тынысалуорталығыныңүстіңгі - артқы (дорзалды) жағында ромба ойығыныңтөменгібұрышынажақынкөбінесеинспирациялық, ал астынғы - бауыр (вентрал) жағындаэкспирациялықжәнеаздағанинспирациялықнейрондарорналасқан. Тынысорталығыныңинспирациялықжәнеэкспирациялықбөлімдеріарасындареципроктық (кері) қарым-қатынасы бар. Инспирациялықбөлімқозғансәттеэкспирациялықбөлімтежеледі. Экспирациялықбөлімқозса, керісіншеинспирациялықбөлімініңжұмысытежеледі. Осы екібөлімніңқызметмеханизмітуралыәртүрліпікірлер бар. Солардыңбірі - Варолийкөпіршесіндеорналасқанпневмотаксикалықтынысалуорталығыныңқызметі. Пневмотаксикалықорталықдемалужәнедемшығарукезеңдерініңбелгілібіркезекпенреттелуінқ адағалапотырады. Орталықтынысалумеханизмідемдіішкетарту мен сыртқашығаруырғақтылығыныңкезектесіпкелуінқамтамасызетіпқанақоймай, тынысалудыңтерендігі мен жиілігінөзгертеотырып, өкпевентиляциясынорганизмніңқажеттілігінеқарайбейімдейалады. Атмосфералықауаныңқұрамы мен қысымы, қоршағанортаныңтемпературасы, денееңбегікезіндегіорганизміңжағдайыныңөзгеруі, эмоциональдыққозужәнет.б. осы сияқты, сыртқыортаныңфакторларызаталмасуқарқындылығынаәсеретеотырыпәсіресе, оттегіпайдалану мен көмірқышқылгазынбөлупроцесінеықпалетеотырыптынысалуорталығыныңфункционалдықж ағдайына да әсеретеді. Басқа да физиологиялықпроцесстердіңреттелуісияқты, тынысалудыңреттелуі де керібайланыспринципібойыншажүзегеасырылады. Былай болу себебі, организмдіоттегіменқамтамасызетіп, ондатүзілгенкөмірқышқылгазыныңденеденшығарылуынреттейтінорталықтынысалумеханиз мініңқызметі - өзіреттейтінпроцестердіңфизиологиялықжағдайыменанықталады. Қандакөмірқышқылыныңжинақталуыжәнеоттегініңжетіспеушілігі - орталықтынысалумеханизмінқоздырушы фактор болыпесептеледі. Демдіішкеалу, шығару, тынысалуеттерініңжиырылуыарқылыіскеасырылатыныбелгілі. Тынысалуеттерінжиырылтатынжүйкенейрондарыжұлын мен ми құрамынакіреді: диафрагмалықжүйкенейрондарыжұлынның III-IV), әкеткіш (VІ), мойынсегментініңалдыңғыашасында, ал қабырғааралықеттердіңжүйкежасушаларыжұлынныңкөкірексегменттеріндеорналасқан. Егержұлын мен мидыңтүйіскенжеріненкөлденеңкессе, диафрагма еттерібұрынғысыншажиырылабереді, мұныңарқасындатынысалутоқтамайды, біраққабырғааралықеттертынысалуүрдісінеқатыспайды. Демек, бұлтәжірибелертынысалу ми мен жұлынарқылыреттелетінінкөрсетеді. Адам өзеркіментынысынжиілетежәнетереңдепалады, тіптібіразғадейінтоқтата да алады. Бұл да тынысалуүрдісінреттеуге ми, әсіресе ми қыртысыныңқатысатыныңкөрсетеді (47 сурет). 47 сурет.Тынысалуреттеужүйесініңнегізгібөліктері: 1 – орталық механизм , 2 – артериалдықхеморецепторлар (каротидное тело), 3 – бульбарлықхимиялықсезімталаймақтары, 4 – өкпеніңмеханорецепторлары, 5 – өкпе, 6 – диафрагма, 7 – қабырғааралықеттер. жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|