Пәннің ОҚУ Әдістемелік кешені
-дәріс: Педагогикалық іс-әрекеттегі коммуникацияның психологиялық ерекшеліктері
жүктеу/скачать 336,5 Kb.
|
Силлабус курс4ж очно
| 14-дәріс: Педагогикалық іс-әрекеттегі коммуникацияның психологиялық ерекшеліктері
Психологиялық қарым-қатынастың маңызды ерекшеліктерінің бірі – ол қоғамдағы мағыналы өлшемдерден міндетті түрде қолдануға оқушыны мұғалімнің бағыттауы. Соңғысы адамзат қарым-қатынасының барлық аумағын көрсетеді. Психо – педогогикалық әдебиеттерде педогогикалық қарым-қатынастың әртүрлі стилі беріліп, педогогтың шығармашылығы мен оқушының шығармашылығы үшін ұйымдастырудың сан қилы түрлері көрсетілген. Көптеген педогогикалық зерттеулер көрсеткендей педогогикалық шеберліктің өсуі, қарым-қатынас стилінің демократизациялау жағынан өзгергенін және осы өзгерістің арқасында балаларға деген қарым-қатынастың жақсарғаны, сонымен бірге бұл қарым-қатынастың балалардың оқуға оң әсер ететініанықталды. Қарым-қатынас стилін таңдауда мұғалімнің жалпы педогогикалық деңгейі, оның жалпы адамзат құндылығына деген көзқарасы мен оған әсер ететін әдістер байқалады. Біздің ойымызша оқушы мен мұғалім арасындағы өзара қатынастың үш тилінатап көрсетуге болады: ситуативті (жағдайы) операционалды бағаланушы Ситуативті өзара қатынаста оқушы мұғалім үшін педогогикалық мәселелерді шешетін құрал ретінде қаралады. Жалпы педогогикалық ситуация (жағдай) нақты ситуация кезіндегі оқушының тәрбиесін қадағалауға не басқаруға әкеледі. Жалпы түрде өзара қатынастың бұл стилін былай сипаттауға болады. «мен істегенді істең. Ол мынандай жағдайларда типичен баланы ойнауға, тырысуға, жадына сақтауға, абай болуға тәрбиелейді, қалай жасауды көрсетпейді, яғни баланың шығармашылығын ұйымдастырмайды, оны тәрбие тұрғысынан мақсат бағытына бейімделуіне, заты, жалпылама механизмінің шығармашылық құрылымына, олар құлықтың категория және принциптерді жатқызбайды. Ситуативті ықпалдасушылықтың мысалы ретінде 7 – сыныптың орыс тілі сабағының көрінісі. Мұғалім. Үй тапсырмасын тақтада тексереміз (4 оқушы тақта алдында сөйлем жазуда) сөйлемнің құрылысын дұрыс жасаған ба? Құрылған сызба бойынша сөйлемдер дұрыс жасалған ба?Дұрыс. Сен мынау қандай сөйлем екенін анықтай аласың ба? (Тақта алдындағы оқушыға қарайды, оқушы айтады) Мұғалім. Ал, бұл қандай жалғау. Сөйлемді қайталап оқыңыз. (оқушы сөйлемді оқып, интонация жалғауының астын сызады) Сөйлемді талда: егер ол талдай алмаса бәрі көмектеседі.Бұл қандай сөйлем?Кім көмектеседі?(Ешкім қол көтермейді, өзі жалғастырады).1-сөйлем қайсысы? 2-сөйлем қайсысы?(тақтадағы бала жауап береді). Мұғалім. Дұрыс, ал «жәнең шылауы бұл сөйлемде не мағына береді? Тәжірибе стилі оқушы мен мұғалім қарым-қатынасының арасында жүзеге асады. Мына принцип бойынша «Мен жасағандай жасаң деген. Ересек әсер ету әдісін табады, олардың жалпылау әдісін көрсетеді және әртүрлі жағдайларда қолданады, мазмұнынын көрсетеді. (алдымен тәжірибелі) бақылау әрекетін, бағаны, жоспарлауды яғни баланы іс-әрекет шартымен өзінің шғармашылығын құруды үйрету. Сабақ жағдайында тәжірибелі стиль мұғалім оқушыларды әрекеттің талдау әдісіне бағыттайды. «біз неге осылай жасаймыз?ң деген сұрақты зерттеуге бағыттайды. Құнды стиль жалпы түрде былай көрінеді «адам бәрінің өлшемің. Ол мағына тудырушы механизмдердің ортақ санқилы шығармашылық түрінен туындайды. Бұл негізделу тек обьективті құрылым көзқарасының тұрғысынан ғана емес, адамзат шығармашылығын өзара қатыстығынан да көрінеді.Бұл стильдің жарыққа шығуы әртүрлі формаларда шығарманың құлықты ұйымдастырылуынан әрқашанда туындайды. Тәжірибеде мұғалім өзінің стильін педогогикалық шығармашылықта ерекшелігін толық сезінбейді.Кейде олардың тәртібінде бөлек оқушыларға да, сыныпта да жағымсыз баға байқалады.Мұндай шарттың өмір сүруі оқушының ортақ бағасына көрінеді. «Қазіргі жасөспірім – бұлң деген анкета сұрағына он жылдық стажы бар 150 адам 75% оң жауап берген.Қазіргі жасөспірімдер – бұл біздердің ауысым «бұл біздің балалық шағымыз, бұл тамаша бәрін білетін халықң. Ал 25%-і теріс жауап берген: «Қазіргі жасөспірімдер – бұл қолданушыларң т.б. Әрбір жауапта жалпы педогогикалық мұғалім позициясы көрінеді, ол өзінің бейнесін және өзінің мамандығына деген бағасын алады. Ересек жастарға оң қарым-қатынасын көрсеткен мұғалімдер арнайы анкетаға былай жауап берген: «менің мамандығым – бұл өте жауапты және қуанышты жұмыс.Бұл өте қиын кейде рахметі жоқ, алайда сондай сүйкімді жұмысң; «Бұл менің қуанышымң. Ересек жастарға теріс көзқарастағы мұғалімдер мүлдем басқа ойда болды – «менің мамандығым бұл - қатең; «бұл күшті босқа жұмсауң т.б. Жауаптар корреляциясы екі анкетадағы да r = 0.7сенімді 0.95. Өзінің оқушыларына деген мұғалімнің теріс қарым-қатынасын мойындау – бұл өзін тәрбиелеу жолын жеңу деген мағынада, өзінің тәжірибесіне мамандық талап ету тұрғысынан сәйкес түрде құралымен ықпал ету әдісін білу керек. Оның бірі оқушылардың оқуға деген уәжділігін зерттеу.Қазіргі дидактиктер мен методистер мұғалімдер әдейі шақырылған, олар оқушылардың уәжділігін қалыптастырулары керек екендігін әр кездеде ескертіп отырады.Оқушыларды тәрбиелеп өз уәжділігі аймағына әсер ете білуге үйретеді.Оқу уәжінің жағдайын бүкіл сынып және бөлек оқушылар үшін де мұғалімнің білуі педогогикалық әсерлік пен эффектілікті анықтауға көмектеседі.Сабақ кезіәнде сынып тәрбиесін әр оқушыны әртүрлі баға формасында көрінеді.Жасөспірім қажеттілігінің мойындалуы мен өзін силаушылығы мұғалім бағасының оқудың уәжділігінің қалыптасуына үлкен әсер етуі көрінеді. «оқушылар бағалауға өте көп мән бередің. Бұл адаптация, оқу жүйесінде қалыптасып, бақылау өзінің маңызды ролін жоғалтты.Алайда оқушылардың формалды бақылауы керексіз өрістер туғызады: ең алдымен жақсы баға алуға қалыптасып, шынайы білім сапасы керек емес болып қалады.Осыдан сыбырлап айту, көшіріп алу және т.б. шығады. Оқушы ретінде өзін-өзі бағалау оның оқу үрдісі кезінде бақылаудан туындап, басқа адамдармен қарым-қатынасын анықтап, өзінің басқаларға деген түсіну қарым-қатынасының айнасы ретінде сезінеді. Мысал ретінде 4 – 7 сынып оқушыларынан жауап аламыз. Брестадағы №13 мектептің (300 адам) оқу уәжін зерттеу туралы анкеталардағы мынандай сұрақтарға «барлығы мені ойлайды...ң Олардың ішінде өзіне деген жалпы теріс көзқарасы бар, өзіне деген бағасы жоқ жауаптарда кездеседі (бәрі мені жынды деп ойлайды), оң қарым-қатынасты жауабы бар сұрақтар да бар (бәрі мені жақсы оқиды деп ойлайды). Теріс жауап берген оқушылардың 4 – 7 сыныптар арасындағы мектеп оқушылардың (8 % -ы 4 сынпта және 37%-ы 7сыныпта). 7 – сынып оқушыларының өзіне берген бағалары өте жоғары.Өсіп кеткен (бәрі мені қорқақ деп ойлайды); (бәрі мені топпас деп ойлайды); бәрі мені жаман деп ойлайды. Оқушының өзіне берген теріс бағасы барлық сыныптарда (18-20%) өзіне оң қарым-қатынас жоғары дәрежеде 7 – сыныптарда 4 – сыныппен салыстырғанда көп кездеседі. Осылай теріс бағалау тәрбиесі мен біліміне оқушылардың тұрақты әсер етіп, жасөспірім кезеңдерінде өзі туралы ойларды қалыптастырады.Оң баға беретін өзіне мектеп оқушысының оң қарым-қатынастары қалыптасып өзін мойындайды. Жасөспірімдер моральдік жағынан өз кемшіліктерін айтады.Бұл олардың өте жоғары сезімталдықтарын моральді нормаларға үйренуіне куәлік етеді.Сондықтан қалжыңды, күлкіні педогогикалық қатынас құралы ретінде эффективті қолданады.Қалжың мен күлкі өзінің ішкі әлеміне аз болса да жақындай алатын кезде ғана пайда болады. Бұл бақылау дұрыстыққа, заңдылыққа негізделеді.В.Я.Пропанның айтуынша күлкі моральді тануда маңызды құрал және адамдардың құлықтық жағын тану.Қанша адамзат қарым-қатынасы әрқилы болса, сонша күлкі түрі де әрқилы.Баланың, жасөспірімнің күлкісі мен қалжыңы – оның ойлауының теріс жағы бұл әлемді қырағы көру мен нәзік түсіну шеберлігі бұл оптемистивтік мүмкіншілік өзіне де қоршаған ортаға да қатысты. Алайда, өзінің жолдасының ақылдылығына балалар қуанып таң қалса, мұғалім кейде ашуланады, жиі емес. В.А.Сухаменинский былай деп сол туралы жазды «Шектеулі педогогикалық қате, тәртіпті тәртіп бұзушылық деп көру күлкілің Мұғалім үшін, өзінде және оқушыларында қалжыңды тәрбиелеу ол өзінің тұлғалық және оқушылық тұлғалық шығармашылық деңгейін өсіру болып табылады. Жасөспірімнің қарым-қатынасына мұғалім солардың көзімен қарауы керек және мазақтау мен өтірік әдейі күлушіліктен сақтану болса, қарым-қатынас арасына салқындық туғызады. В.А.Сухаменский былай деп жазды: «Қалжың күрделі нәрсе, қалжыңмен тәрбиелеуде ұзақ уақыт рухани ұжымды, тұлғаны дайындау керекң. Мұғалімнің жасөспірімге сабақ үстіндегі эмоционалды реакциясы - өзін ұғындырудың өзіндік формаы. Мұғалім айқайын жасөспірім шабуыл деп ұғады. Қай жағдайда да ол активті реакция туғызады, содан кейін құлықтың қарым-қатнас тұлғасының сапалық, категориялық ішкі әлемін меңгеру сияқты қарым-қатнас жойылады. Педогогикалық қарым-қатнастың құрамы мен әдісі ортақ педогогикалық мұғалім позициясында түсінуге тырысу өзінің тәрбиеленушілеріне ықпалын анықтайды. жүктеу/скачать 336,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|