Перифраздары

143
деген мағынаны білдіретін грек сөзі. Яғни ол тілдің 
айқындылығы, анықтылығы, дəлділігі, ықшамдылығы, 
əсерлілігі секілді қасиеттерін əңгімелейтін лексикалық 
қабат.
Ал канондар перифразды əсемдікті, əсерлілікті 
білдіретін образды көркемдеуші тəсілге жатқызып: 
«Никто, думаю, не станет сомневаться, что перифраза 
содействует возвышенности речи. Подовно тому, что 
в музыке основной тон звучит приятнее благодаря так 
называемым созвучием, так и перифраза часто вторит 
главным словом и весьма содействует общей красоте», – 
дейді И.В. Арнольд өзінің «Риторика к Гереннию» 
деген еңбегінде. Осы еңбегінде перифраздың басқаша 
да өзгешелігі айтылған: «Описательность есть способ 
изложения описывающий простую вещь посредством 
привлечения сложимых оборотов».
Осы сияқты пікірлерді басқа антик заманының 
авторларынан кездестіруге болады. Мəселен, Квинти-
лиан: «Когда то, что может быть выражено одним или 
во всяком случае немногими словами, выражается 
многими, это называют перифразой, чем-то вроде 
словесного обихода, иногда необходимо именно в тех 
случаях, когда им прикрывают то, что будущи выска-
зано прямо, звучало не крова; иногда же перифразы 
служат только целям красоты... ». 
Бұл авторлардың «заттың жай атауын күрделі 
тіркеспен атауды перифраздар дейміз» деген пікірлерін 
біз де қолдаймыз. Бірақ Квинтилиан оның стильдік 
қасиетін таратып айтпаған.
М.В. Ломоносов та перифраз туралы осы талдауға 
сəйкес өз анықтамасын береді: «Парафразис есть 
изображение одного или немногих слов через многие, 
например: разоритель Карфагены вместо Сципиона... 

144
Сей троп служит к распространению идей и оных 
важному приятному преставлению, а особлибо, когда 
действие или страдание какого-нибудь свойства или 
обстоятельства, часто вида или предыдующие или 
последующие, подовные либо противные вещи самого 
действия или страдания положены будут...».
М.В. Ломоносов антик авторлар мен өз заман-
дастарының еңбегінен мысал келтіре отырып, пери-
фрастикалық тіркестердің жасалу жолдарын анықтады. 
Бірақ М.В. Ломоносов өз еңбегінде бұл жолдың тек 
сыртқы жағдайын ғана ескертеді. Ол перифрастикалық 
тіркесті зат атауының орнына қайталаумашылыққа 
ұмтылу үшін қолданылады деген, бірақ бұл тіркестің көр-
кемдегіш, əсерлегіш қасиетін ескермеген. А.А. Потебня 
өзінің «Из записок по теории словесности» деген 
еңбегінде перифразға мағыналық жағынан көңіл бөледі. 
Перифраз заттың, құбылыстың ең жақсы қасиетін 
суреттей келіп, эпитетке жақындайды, бірақ оның 
айырмашылығы заттың, құбылыстың жай атауымен 
қатар тұрмай, өз құрамындағы логикалық мағынаны 
эмоционалдық мағынамен ауыстырып тұруына бай-
ланысты дегенді айтады. 
Перифраздың эпитетке жақындығын, күрделі эпи-
теттен перифрастикалық ұғымға ауысуын В. И. Харциев 
байқаған. 
Зерттеушілердің көзқарасы семантикалық белгілеріне 
келгенде ғана əралуандана бастайды. Антикалық 
теорияда перифразды тек қана тілдік фигураға 
жатқызбай, оны күрделі метафора деп те есептеген.
О.С. Ахманованың «Лингвистикалық терминдер сөз-
дігінде» перифразға: «а) описательное выражение, 
б) троп, состоящий в замене обычного слова, описа-
тельным выражением» [117], – деген анықтама береді де, 

жүктеу/скачать 1,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: