Перифраздары

357
ақ алмас 
Халықпыз ақ алмасты айға жонып,
Құл қылып жауды талқандаған (А. Ж.).
ақ көрпе 
Ақ көрпеге орайды,
Ақ қар байтақ даланы (С. О.). 
ақ отау 
Тына қалып бұлбұл да жаға – талда,
Қарайтұғын айдынға, ақ отауға (М. 
М.).
ақ сандық 
Ақ сандығым ашылды,
Ішінен жібек шашылды (Жұмбақ).
ақ бикеш 
Ақ бикешті майға салып жесе,
Жақсы болар еді (Диал. сөздік).
ақ күміс шашақ Ұшқындап сəні кеткен ағаштарға,
Ақ күміс шашақ болып көрік бердің
(С. С.).
ақ қанат 
Ажал жүрді қуып,
періште 
Ақ қанат періштелер (С. Мəуленов).
ақ ару 
Төсінен шықты қай таудың,
Ақ толқын ерке аруым (С. М.).
ақ сəлделі
Ақ сəлделі қожалар
қожа  
Зікір салып сұңқылдар,
Өз тамағы тойған соң.
Бейне жынды бұрқылдар (Жұмбақ).
ақиқаттың  
Ақиқаттың арбасы алысқа кетеді
арбасы 
(Мақал).

358
ақтық демін 
Ақтық демін алғанша,
алу 
Сарқылып күші қалғанша,
Қорқаулармен алысқан
Гастелло ер – арыстан (Н. Байғанин).
ақ қант  
Ақ қант аспандағы сонда жауып,
Бал бұлақ таудан, тастан орғылаған 
(І. Ж.).
ақ сандық  
Ақ сандық əлі батқан жоқ (Ж. Аймау.).
ақ көйлек 
Əр жерден ақ көйлегі бір жарқ етіп,
Жүгірген жалаң аяқ бала қайың 
(С. Мəуленов).
ақ марал 
Ақ марал, осы жолы жығылмай кет,
Алтайдың душар болдың мергеніне 
(Айтыс).
ақ күміс 
Ұшқындап сəні кеткен ағаштарға
шашақ 
Ақ күміс шашақ болып көрік бердің 
(С. С.).
ақ періште 
Бұрынғы өткен шойыр көрсе,
«Ақ періште» дер еді (С. С.)
ақ мамық 
Ақ мамығым, ақ үлдірім,
Неге мұнша сүйіндірдің (С. С.).
ажал айдау 
Біржан сал, ажал айдап өзің келдің,
Іздеуге ойланып ем өткен жолы (Айтыс).
ажал жету 
Егер сенің қолыңда
Ажалым жетсе, өлемін (Б. Ж.).

359
ажал бұзып 
Талайдың таудай күшін талқан қылып,
өту 
Емі жоқ екпінді ажал бұзып өтті 
(Шəкəрім).
азар беру 
Азар берсең кісіге,
Өзіңде азар көрерсің (Мың бір түн).
айбатты 
«Жұмбақтас» – бейне арыстан шөгіп
жалбыр жал жатқан,
Айбатты жалбыр жалын төгіп жатқан 
(С. С.).
айдынның 
Айдынның еркелері, білмей тұрмын,
еркелері 
Етермін тағдырыңды кімге аманат ?! 
(М. Мақатаев).
адамның 
Əкесінің баласы – адамның дұспаны,
баласы 
Адамның баласы – бауырың (Абай).
алпыс тісті 
Алпыс тісті айдаһар,
айдаһар 
Еш қонса қадам баспайды (І. Ж.).
аспан 
Бұлттарын айдап бұрқырап,
сөйлеу 
Күркіреп аспан сөйледі 
(С. Мəуленов).
ауқатты үй 
Бір кездегі ауқатты үйлердің қора –
мүлік қиқайып-сиқайып қалыпты
(Ж. А.).
аппақ төсек 
Жердің аппақ төсегі
Жаңа жауған жатыр қар (С. С.).

360
аппақ сүт 
Құйылып гүлдерге
Айдан саулап аппақ сүт (С. Мəуленов).
алтын сағат 
Келеді алтын сағат көтеріліп,
Бастауға кең əлемнің жұмыс күнін 
(С. М.).
ақ жамылу 
Ақ қар жапты даланы,
Ақ жамылды айнала.
Отырып кім қалады.
Тоңатұғын қай бала (Қаз. əндері).
аппақ таза 
Керуенін тартыпты батыс жаққа,
түйелері 
Кер тырналар – аппақ таза түйелері 
(М.Мақатаев).
аспанның
Аспанның лағыл маржаны,
лағыл маржаны Мұхитқа батып барады (М. Мақатаев).
ауыр кілем 
Сатайын десем ауыр кілем,
Сатпайын десем тəуір кілем (М. М.).
аспанның 
Жымқырып қиып алып шықса кене,
нажағайлы-ау Аспанның ол бір түрлі нажағайлы-ау 
(Жұмбақ). 
əңгіменің 
Аталық əңгіменің жібін үзбей,
жібі 
Əйтпесе тыңдаушымыз кетер жеріп 
(І. Ж.).
əуенің 
Əуенің тиірмені түнде жүріп,
тиірмені  
Тастады ақ ұлпаға жерді көміп (І. Ж.).
Табиғаттың 
Табиғаттың бал бөбегі,
бал бөбек 
Ойнап көктің бұлтын ашып,

361
Боз ат мінген таң келеді
Ала тозаң бұрқырап (С. Мəуленов).
бас ием 
Жүректе жара, баста мұң,
Түнерді тұнық аспаным.
Қайран да менің бас ием
Солардың кімге тастандық? (М. М.).
бал шарабы 
Басқа шығып бал шарабы көктемнің,
көктемнің 
Балбыратып, мазамызды кетірді (М. М.).
бауырымның 
Киевім менің туысқан
бесігі  
Бауырымның бесігі (Н. Байғ.).
бостандықтың Вальпарайсо ілесіп бара жатыр,
құрбаны  
Бостандықтың құрбаны – еліктермен 
(Н. Байғ.).
бөз жамылу 
Кезінде жасың, көңілінде ащы сөзіңді,
Есітпей, көрмей, жамылсам екен
бөзімді (М. Мақатаев).
ғашықтық 
Бітпейді ішімде
жарасы 
Ғашықтық жарасы (Абай).
дариясы 
Дариясы өмірдің шайқалмайды,
өмірдің 
Дəрмені жоқ бір пенде жылағанға 
(М. Мақатаев).
даланың жат 
Қалай енді тебіренбей басыламын,
ұрпағы 
Кетті тастап даланың жат ұрпағы 
(С.Мəуленов). 

362
даналықтың 
Даналықтың нұрлы шамы сөнді ғой 
нұрлы шамы  
(С. М.).
дəрігердің ... 
Қаз-қатар дəрігердің шипасы тұр,
шипасы 
Ішпепті.
Қаз-қалпында менсінбейді (М. Мақ.).
дəулет 
Дəулет құсы қонды басыңа,
құсы  
Қыдыр келді қасыңа.
Бақ үйінде түнедің
Алыстан тоят тіледің (Б. Ж.).
демі үзілу 
Үйірінен адасқан тентек едің,
Тентегім-ай, үзілді ерте демің (М. М.).
демі біту 
Батар күнмен соңғы демі бітті, көзі
жұмылды (Ж. А.).
өлшеулі 
Өлшеулі демі біткенде
демі біту 
Ажалдың оғы жеткенде,
Бадана көзді берік сауыт
Тең болар оның панасы –
Жалаңқат киген шекпенге (Б. Ж.).
достық ... 
Аңырамын иесіз жағалауда,
кемесі  
Айырылып достық кемесінен (Б. Ж.).
домбыраның 
Баламды бірте-бірте ала берді,
иесі 
Қала ма домбырамның иесі жоқ (Қ.Ə.).
дуасы жоқ 
Ақылы жоқ басқа
ауыз 
Адырайған көз бітеді.

363
Дуасы жоқ ауызға
Сылдырлаған сөз бітеді (Мақал).
екі 
Көрсе көзің алар тыныс,
сəулем 
Екі сəулем ерке еді (С. С.).
екі кербез 
Екі кербез қатар түзеп,
Келді елдің шетіне (С. С.).
екі сұлу 
Күміс суды жұмсақ сызып,
Екі сұлу сыланды (С. С.).
екі шек 
Өлсемде «Көк кептерге» бір соғайын,
Құр тақтай екі шекті əпер бері! (Б. Ж.).
екі ант 
Екі антқа жаны ашысын кім елжіреп,
Беттеріне түкірді бəрі де кеп (Шəкəрім).
елуді 
Ерттеп мініп елуді,
ерттеп міну  
Жүзге тартып жөнелдім (С. Мəуленов).
елдің 
Елдің баласы бола алмаған, ағасы да
баласы  
бола алмайды (Мақал).
еңбек 
Қыздырып еңбек дүкенін,
дүкені  
Желпілдетіп жер бетін (Ж. Ж.).
ерінген бал 
Дер едің ерінген бал бар мінезі,
мінезі  
Жылы жел ескен жазғы тəтті сөзі 
(Ж. Ж.)
ескіліктің 
Еңсесі кеткен еңкейіп,
еңсесі еңкею  
Ескілік енді елер ме (Қ. Аман).

364
жаздың 
Күздің желі ұшырған,
желегі  
Жаздың жасыл желегі (С. Мəуленов).
жасыл 
Сусылдап жасыл ала жібек қанат,
қанат  
Шырқайды жазғы өмірдің күйін
күйлеп (С. С.).
жасыл 
Ақ көйлекті,
желек  
Сұлу текті,
Жасыл шашақ желекті (С. С.).
жас ару 
Өзінің жасыл желек жас аруын
Оқжетпес күзетеді бағып сырттан 
(С. Мəуленов).
жанына 
Жеті атаңды өлтірген,
қаза келтіру  
Жанына қаза келтірген (Ер Қосай).
жасыл 
Жасыл көрпе жердегі,
көрпе  
Майда жібек желжегі (С. С.).
жасыл 
Көктем даланы құндақтаған
көйлек  
Жасыл көйлектерімен (С. Мəуленов).
жасыл 
Шашағын жасыл тал жайып,
шашақ  
Құрақтар төмен иілген (С. Мəуленов).
жаман 
Шектері отырған жамау, жаман
тұмақ  
тұмақтылар сəлем берісті (Ж. Аймау.).
жан 
Назды дауыстар дірілдейді,
пернесі  
Жан пернесін басып ылғи (С. Мəуленов).
жас ару 
Жұтқанда жас аруды кəрі теңіз,
Кеудеге бұлтын жиып күз жылаған 
(С. Мəуленов).

365
жан сарайы 
Жан сарайының тереңінде жатқан кім
көрінгенге айтыла бермейтін небір
құпия сырларын ақтара салғысы келді. 
(С. О.).
жасылы 
Жауыны жауып, жасылы
жарқылдау 
Жарқылдайды – жаз кепті (І. Ж.).
жалбыр ...Арғымақ тай жалбыр жалын сілкініп,
жал 
Көл бетінен көшеді жай жылысып 
(С. О.).
жасыл 
Жамылып жасыл барқыт асыл құндыз.
барқыт асыл 
Түрленген тоты құстай тау көркем 
құндыз 
(І. Ж.).
жаздың 
Жаздың демі,
демі 
Дерттің емі,
Ыстық лебі тиген соң (С. С.).
жалғанның 
Мият тұтып, мұң шағып, жалыну ма?
жарығы 
Пана таппай жалғанның жарығында 
(М. Мақатаев).
жаздың 
Жамылып жаздың мақпалын,
мақпалы 
Төсеніп қыстың ақ қарын,
Білмеппін күннің батқанын,
Білмеппін таңның атқанын (М. М.).
жасыл 
Жазира, жасыл кілем, өрнектеген,
кілем 
Туған жерге, дариға, жер жетпеген 
(М. М.).
жер еркесі 
Жетісу – сері жанды жер еркесі (М. М.).

366
жетім ету 
Дүниеде барлық баланы
Жетім етпек болады (Қ. Аман.).
жер жүзінің 
Жамбыл келді алыстан,
кіндігі 
Жер жүзінің кіндігі (Ж. Ж.).
жер шырағы 
Мавзолейдің тасына
Жер жүзінің шырағы
Кремль де қасында (Ж. Ж.).
жердің 
Жердің аппақ төсегі –
аппақ төсегі 
Жаңа жауған жатыр қар. 
(С. Мəуленов).
жердің 
Ұшан теңіз,
тəні 
Жердің семіз
Тəні болып иген соң (С. С.).
жібекке 
Сұлудай толып бұралған.
жасыл 
Жібекке жасыл оранған (С. С.).
жібек 
Нəзік жан дүниеге ғажайып,

жүктеу/скачать 1,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: