киіну  Атлас жібек киінген (С. С.). жүрегі

367
Шернияз, Бұқар, Сүйінбай,
Жыр бабасы демеген (Жамбыл).
көк жібек 
Далаға жайып көк жібек,
Өзінен-өзі мөлдіреп,
Гүл болып желбіреп,
Көктем сұлу келеді,
Құшағын жайып елжіреп (С. Мəуленов)
көңілдің 
Көп болды еркін желмен асыр салып
көк дөнені  
Көңілдің ұшпағалы көк дөнені (С. М.).
көк семсер 
Жарқ етіп аспанында көк семсері,
Көктемнің басын шайып өтсе селі 
(С. Мəуленов).
көк торғын 
Жиырма тоғызы міне апрельдің
Көк торғын жамылған қара жердің 
(І. Ж.).
көктің 
Сөгілді бұлттың көбесі,
кемесі  
Көрінді көктің кемесі (С. Мəуленов).
көк лақ 
Көк лағым көгенде тұрып семірген 
(жұмбақ).
көк құрақ 
Талма түс. Маздап тұр шуақ күн,
Көркін-ай көк, жасыл құрақтың 
(М. Мақатаев).
көзі ағару 
Ит қалмақ көзің ағарды,
Ақымақтықпен келгенін 
Ажалыңның келгенін (Қыз Жібек).

368
Немереңді танымай,
Көзің неден ағарды? (Алпамыс).
көрпелерін ... 
Қарасаңыз мінеки, əлдилеуде,
жаңарту  
Əлсін-əлі жаңартып көрпелерін 
(М. Мақатаев).
көкірекке 
Жауған оқтың жарып өтіп дауылын,
гүл егу  
Көзді ашып, көкірекке гүл ектік (М. Х.).
көк кесе 
Төңкерілген көк кесе,
Теңіздің тұнық кезінде (С. Мəуленов).
көк күмбез 
Көк күмбездің астында көк масаты,
көк масаты 
Сəулемен алтындаған сары белім (С. Т.).
көз жұму 
Жиырма жеті жасында,
Əбдірахман көз жұмды (Абай).
көріне кіру  
Соның да тілін алмадың,
Сабадың, сөктің, қарғадың
Көріне қашан кіргенше (Шəкəрім).
көк жібек  
Көкшеге жаз көк жібек жапқандайын 
(І. Ж.).
көлдің иесі 
Беу дүние-ай, аққулар оралғанда
Айдын көлдің иесі жол алғанда 
(М. Мақатаев).
көзі мерген 
Шешеннің сөзі мерген
Шебердің көзі мерген 
 
 

(Мақал).

369
киініп 
Киініп ағаштары да жасыл тонын
жасыл тонын 
Жоғалған жер жүзінен қысқы көрік 
(Мақал).
күздің 
Жапты талай жапырақтар,
жасы 
Жамды жасы талай күздің (С. Мəуленов).
қайыңдардың Желмен ұшып қайыңдардың көйлегі,
көйлегі 
Күркіреген күн мен аспан сөйледі 
(С. Мəуленов).
қазақтың 
Атын былға, аман-сау жүрсіңбе сен,
кемпірі 
Қазақтың қасиетті кемпірінің?! 
(С. Мəуленов).
қара 
Қара көзіңнен қара моншақтар төгілген,
моншақтар 
Қалған тұқыммын қара моншақтан 
себілген (М. Мақатаев).
қара 
Жылжиды ерен жүйрік қара арғымақ,
арғымақ 
Мойыны жануардың бунақ-бунақ,
Айылын екі жерден мықтап тартып,
Кетеді қамшы бассаң зулап-зулап 
(Жұмбақ).
қара 
Қара күшігім қабаған,
күшігім 
Артына киіз жамаған (Жұмбақ).
қара сиыр 
Қара сиырым қарап тұр,
Қызыл сиырым жалап тұр (Жұмбақ).
барқыт шапан Көктің барқыт шапанын түн жапқанда 
(С. Мəуленов).

370
қан жамылу 
Қазақтың қан жылап жатқаны мынау 
(Ж. Айм.).
қаза келу 
Қаза келсе, малдыдан мал таймай ма?
Ажал жетсе, батырдан жан таймай ма? 
(Шəкəрім).
қанаты 
Тоқта, тоқта жүз қатын,
қырқылу 
Қырқылған шығар қанатым,
Мұқалған шығар болатым? (Б. Ж.)
қара айғыр 
Қара айғыр, қара алып, жүйткиді,
Жануар күшіне сенеді (С. С.).
қара шаңырақ Қара шаңырақ иесі (М. Ə.).
қызыл алтын, Қырманда қызыл алтын, қызыл маржан,
маржан 
Жайнайды жаратылыс берген сондай 
(С. С.).
қыстың 
Көктемнің желі жұлқынып,
көйлегі 
Жыртылып қыстың көйлегі
Бұлттарын айдап бұрқырап
Күркіреп аспан сөйледі (С. Мəуленов).
қызықтың 
Қызықтың айдыны құлаш ұрап,
айдыны 
Армансыз қаздай қалқып қудай жүзген 
(І. Ж.).
қызыл ауыз 
Ғайша жайын сырттан сөз қылушы
Қызыл ауыздар бар, еді (М. Ə.).
қызығы 
Көзге де, ауызға да қызығы жоқ,
үзілді 
Қызығы үзілген бос жүргенше (Абай).

371
қымбат 
Кезінде өзі ашылып-жабылады, 
нəрсе  
Мағынасы қымбат нəрсе, арзан емес 
(Жұмбақ).
қос əйнек 
Қос əйнек, шыны да емес, темір де 
Бұзылса оны адам емес (Жұмбақ).
қос жанар 
Қос жанары қараса от шашады,
Тəкаппарлық тұлап тұр пішінінде
(Жұмбақ). 
құдай құлы 
Бар еді сол кісінің бір жақсы ұлы,
Қаза жетіп өліпті сол бір жылы,
Жесір қалған келінін Қодар алып,
Қылмайтын істі қылған құдай құлы 
(Шəкəрім).
құла тай 
Құла тайын құздардан қарғылатқан 
(М. Мақатаев).
мерт болу 
Орманда түн ішінде жол білмесең,
Мерт болмай өту қиын аман-есен 
(С. С.).
марқұм болу 
Əкей болса марқұм болып кетті 
 
 

 
(Ж. А.).
малдың 
Жылқы – малдың патшасы,
патшасы 
Түйе – малдың қасқасы (Мақал).
малшының 
Торады маңды
қонағы 
Малшының шақырылмаған қонағы 
(М. Мақатаев).

372
мерт болу 
Дұспанға мені мерт қылма,
Өзегімді дерт қылма (С. М.).
мөлдір 
Жалын мен су барып-барып басылсын,
моншақ  
Мөлдір моншақ жағаға кеп шашылсын 
(С. М.).
мөлдір 
Шаш мөлдір моншақтарды,
моншақ 
Тарт кемпір, қосақтарды (С. Мəуленов).
пара ыдысы 
Ыдысысың параның
Қотара құйса толмайтын (Б. Ж.).
піскен 
Піскен түйнек менде бар,
түйнек  
Алтын түйнек сенде бар (Б. Ж.).
отарба 
Қалтырады отарба,
Болды безек дөңгелек (І. Ж.).
отаға 
Ақ таяғын артына қыстырып, сиыр
Байбол отағасы да көрінбейді (Ж. А.).
отарба 
Түстім келіп метроға
Домбырамды өңгеріп,
Жөнелді алып отарба,
Жұлдызы жанған дем беріп (Ж. Ж.).
отаға 
Мен емес ертегінің қариясы,
Мен емес, үй ішінен үні шықпас,
Отырған от басынды отағасы (А. Л.).
отымның 
Жұмабай деген бала тұла бойы 
алды  
тұңғышым еді, – дейді ол 

373
сырласып отырып, – отымның алды; 
суымның тұнығы еді (С. М.)
отымның 
Тарт қолыңды! Берекетін алма 
басы 
отымның басының! (Ə. Н.).
отаға 
Отағасы, бұл қай ауылдың қойы (Ж.А.).
отарба 
Жарылды, өкіріп, отарба
Қанды жаққа əкетті (М. Ж.).
ой сарайы 
Алтайдың Қайсар ойын отыр сезініп,
Ол-дағы ой сарайын тартты (С. М.).
өлеңнің 
Қазақтың тарлан жорғасы
ордасы  
Өлеңнің көркем ордасы.
Ойдың терең арнасы,
Жырдың асыл қазынасы (Н. Ахмет).
өлімнің 
. . . Келіп ең, жауым, маршпен
сазын шертесің Өлімнің сазын шертерсің 
 
 
(М. Мақатаев).
өлім егу 
Суырып қанмен даланы,
Өлім екпек болады (Қ. Аман).
өмірдің 
Ей, өмірдің даңғаза қуанышы,
қуанышы  
Түсінерсің бір кезде, сендіремін 
(М. Мақатаев).
өмірдің 
Баданадай көздердің бақырайып,
қонағы  
Ей, өмірдің қонағы, не білесің?
(М. Мақатаев).

374
өмірдің 
Аттай жүріп өмірдің баспалдағын,
баспалдағы  
Бірі менмін қайғыдан қашқан жанның
(М. Мақатаев).
сары алтын 
Қызыл арай сары алтын шатырына 
Күннің кешке кіргенін көрді көзім 
(Абай).
сəби 
Қайғысыз мəңгі сəби періштелер,
періште  
Мəңгілік жайын тастап жерді құштың 
(С. С.).
сөздің 
Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы,
патшасы  
Қиыннан қиыстырып ер данасы,
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы 
(Абай).
сөздің 
Тілдің майын ағызып,
балы  
Сөздің балын тамызып,
Қос шешендер сөйледі.
сөз жету 
Көз жетпеген жерге, сөз жетеді 
(Мақал).
сөздің майы 
Білімдіден аяман сөздің майын (Абай).
сүйек ағару 
Сүйегім бір ағармай келе жатыр,
Көрініп жеккөрінішті ауылдасқа 
(Айтыс).
сұлу зат 
Жібектей күймен толғап аяладың,
Көк шыбық, құралай көз сұлу затты 
(М. Мақатаев).

375
сырлы шек 
Пай, пай, пай неткен өлең гүрілдеген
Безілдеп сырлы шектер дірілдеген 
(С. Мəуленов).
тарлан 
Қазақтың тарлан жорғасы
жорға  
Өлеңнің көркем ордасы ... (Жамбылға)
табиғат 
Табиғат бөбектері бір туысқан,
бөбегі  
Қайғысын бір-бірінің ұғынысқан 
(С. Мəуленов).
тарихтың 
Тарихтың таңы атпастан ерте жасап,
таңы  
Талайда қазақ түгіл көшірген тас (І.Ж.).
талаптың 
Талаптың мініп тұлпарын,
тұлпарын міну Тас қияға өрледің (Абай).
темір 
Көрмей тұрып құсамын,
сарай  
Темір көзді сарайды (Абай).
тез кету 
Көп жасамай тез кетіп,
Көзімнің жасын ағыздың (Абай).
темір 
Темір айғыр,
айғыр  
Алмас тіспен
Жердің тізіп жыртысын (С. С.)
темір 
Темір бура жеккені
бура  
Аузы жерді қапса,
Аузы жерді тапса ... (І. Ж.).
тіл бас 
Тіл тас жарады,
жару  
Тас жармаса, бас жарады 
 
 

(Мақал).

376
тіл көтеру 
Піл көтермегенде,
Тіл көтереді (Мақал).
тіршіліктің ... 
Тіршіліктің перделерін ашады (С. С.)
пердесі 
түн
Дағдылы қараңғы түн қырандары,
қырандары  
Кептерді түнделетіп алып жүрді (С. С.).
түн 
Балауса бел, құба жон, бал құрақтан,
еркесі  
Шəйі самал желпиді балбыратқан.
Бала бұлақ беймаза түн еркесі,
Құла тайын құздардан қарғылатып 
(М. Мақатаев).
түннің жалауы Айналып көлді батқан күн,
жығылу 
Жығылды түннің жалауы (М. Мақатаев).
түн пердесін  
Ер өмір түн пердесін жамылғанда,
жамылу  
Алып ми, мүмкін ауырлауда (М. Мақ.).
түйме тас 
Кішкене ғана түйме тас,
Атан түйе тарта алмас (Жұмбақ).
түкті кілем 
Бір түкті кілем,
  
Бір түксіз кілем (Жұмбақ).
тұрмыс 
Сұм өмір сенен кəусер ішем деп ем,
тонын пішу  
Тұрмыс тонын өзімше пішем деп ем 
(С. М.).
толқынның 
Шұлғи тартқан сулығын ту асаудай,
арғымағы 
Арындайды толқынның арғымағы 
(С. Мəуленов).

377
тоғыз белбеу 
Тоғыз белбеу, қос жібек,

жүктеу/скачать 1,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: