Пікір жазғандар

Реттеулік, интегралдық үдерістер класына тән жалпы пси- хологиялық ерекшеліктермен бірге, олардың әрқайсысының белгілі бір өзіндік айырмашылықтары да болады.

• 
  адамда іс-әрекет басталғанға дейін қалыптасатын және оның бүкіл мазмұнына айқындаушы ықпал ететін болашақ нәтиженің идеалдық формасы. Психологияда мақсат іс-әрекеттің жүйе түзуші факторы ретінде қарастырылады, бұл іс-әрекеттің және олардың арасындағы байланыстың компоненттерін, олардың уақытша реттелімділігін (жоспарын) анықтайды, сондай-ақ іс- әрекетті ұйымдастырудың басқа да аспектілері үшін негіз болып табылады.
  

1. 
   Мақсат мотивті саналау және осы мотивті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін объектіні табу негізінде қалыптасады. Мы- салы, материалдық мотив мақсатты қалыптастыру негізінде орындалған жұмыста марапатқа ие болу.
   
2. 
   Мақсат орындалмайды және оны тұжырымдау немесе жаңа мақсат қоюды талап етеді.
   
3. 
   Мақсаттар берілген баламаның біреуін таңдау арқылы генерациялана алады. Мақсат қоюдың негізгі екі – нормативтік және нормативтік емес типтері бар. Құрама мақсат түзу со- лардың туынды тәсілі болып табылады.
   

1. 
   Антиципацияның субсенсорлық деңгейі өзіне белгілі бір іс-әрекет пен жекеленген қозғалыстар орындалуын қамтамасыз ететін саналанбайтын операцияларды қосады.
   
2. 
   Сенсомоторлық және перцептивтік антиципациялар сезіну мен қабылдау үдерістеріне негізделеді; олар іс-әрекетті жаңа ақпараттың пайда болу мүмкіндігін ескере отырып ұйымдас- тыруға мүмкіндік береді.
   
3. 
   Ұсынымдық антиципация антиципациялық сұлбаларға негізделген. Бұл – адамның өткен тәжірибесі және олардың мүмкін өзгерістерінің ағымдары туралы ақпараттардан тұратын жағдайлар жайлы ұғым (ұсыныс).
   
4. 
   Тілдік-ойлау антиципациясы – антиципацияның жоғары деңгейі. Бұл деңгейде кеңінен тілдесу және жағдайды жіктеу мүмкін болады. Негізгі механизм – күтілетін оқиғалар туралы болжамды (гипотезаны) тұжырымдау.
   

5. 
   Рефлексивтік антиципация – тек жеке ғана емес, ұжымдық болжауды да қалыптастыру. Өзіндік бірлескен антиципациялық әсердің туындауы арқасында бірлескен іс-әрекетке қатысушы- лардың бір-бірін өзара жақсы түсінісуі жақсарады, антици- пацияның тереңдеуі және оның дәлдігі артады. Күрделілігі бойынша да, қуаты бойынша да болжамдардың жоғары деңгейі түзіледі. Тілдік-ойлау антиципациямен бірге нақты осының өзі басқару іс-әрекетінің мазмұны мен табиғатына көбірек сәйкес келеді.
   

1. 
   «Бағдарлар бойынша» жұмыс – жоспарлаудың ең қара- пайым тәсілі, іс-әрекет сыртқы орталарға реактивтік жауап принципі бойынша құрылады.
   
2. 
   «Үлгілер бойынша» жұмыс – әлдеқайда күрделі жоспар- лау тәсілі. Адам стандарттық (қатаң) алдын ала белгіленген жоспарды сөзсіз орындауға ұмтылады. Бұл жерде «штаттан тыс жағдайлар» іс-әрекетті толықтай ұйымдастырмауы мүмкін. Бұл тәсіл жетекшінің консервативтік-репродуктивтік стиліне тән.
   
3. 
   Іс-әрекетті жағдайдың мүмкін өзгерістерін ескере отырып жоспарлау – ең тиімді тәсіл. Жалпы стратегия аса көп бөлшек- теусіз жасалады, бұл жоспарды іс-әрекет жағдайының өзгеруіне байланысты икемді өзгертуге мүмкіндік береді.
   

1. 
   жоспарлардың тиімдісін жедел генерациялауға қабілет- тілік;
   
2. 
   бірнеше жоспарды талдау негізінде мінез-құлықтың жалпы стратегиясын жасау;
   
3. 
   жоспар құрылымында екі – стратегиялық және такти- калық деңгейдің болуы;
   
4. 
   жоспарлардың жасалу кезеңіндегі іскерлік пен оларды жүзеге асыру кезеңіндегі қатаңдылықтың сабақтасуы;
   
5. 
   ең жақсы жоспарларды табу және таңдау шеберлігі.
   

1. 
   жағдайға бағдарлану және қойылған мақсатқа жетудегі қиындықтарды анықтау;
   
2. 
   қалыптасқан жағдайдан шығудың тиімді варианттарын жасау;
   
3. 
   осы варианттарды салыстырмалы талдау, олардың ар- тықшылықтары мен кемшіліктерін, сондай-ақ олардың әрқайсы- сын жүзеге асыру үшін қажетті «бағасын» анықтау;
   
4. 
   мақсатқа жету ықтималдылығын оңтайландыратын ва- риантты таңдап алу;
   
5. 
   таңдалған вариантты нақтылау мен бөлшектеу және оны орындау «технологиясын» жасау;
   
6. 
   жоспарды жүзеге асыру;
   
7. 
   жүзеге асыру тиімділігін бағалау, қажет болғанда, оны түзету, бастапқы мақсатты қол жеткен нәтижелермен салыс- тыру.
   

1. 
   Уақыттық принципке сәйкес өзін бақылаудың алдын ала (антиципациялайтын), ағымдық (аралық) және нәтижелік (қо- рытынды) түрлері болады.
   
2. 
   Модальдық принципке сәйкес өзін бақылаудың көру, есту, тактильдік және құрама түрлерін айтуға болады. Басқару іс- әрекетіндегі жетекші рөл көру мен есту түрлеріне тиесілі.
   
3. 
   Құрылымдық принципке сәйкес өзін бақылаудың түрлері олар жүзеге асатын деңгейлер бойынша бөлінеді. Бұл – өзін бақылаудың биологиялық деңгейі (гомеостаз), тіршілік әрекетінің негізгі жүйелерінің физиологиялық өзін реттеуі, күйдің психо- физиологиялық реттелуі, іс-әрекетке психологиялық өзіндік бақылау, мінез-құлыққа әлеуметтік бақылау мен өзіндік бақылау.
   
4. 
   Еркіндік принципіне сәйкес өзін бақылаудың ерікті және еріксіз түрлері болады.