По страницам Красной книги Казахстана

42

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

43

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

42

42

42

42

42

С

аны  азайып  бара  жатқан  түр. 

Жақсы  ұшатын  едәуір  ірі 

инеліктердің бірі. Еуроазиаттық-

африкандық 

таралған. 

ТМД-да 

Еуропа  бөлігінің  оңтүстік  және  ба-

тыс  аудандарында,  Қазақстан  мен 

Орта  Азияда  даралап  таралған.  Суы 

таза  тоқтау  және  жартылай  ағатын 

су 

қоймаларында 

дернәсілдері 

дамиды. 

Дернәсілдің 

дамуына 

температураның  әсер  етуіне  бай-

ланысты  дамуы  1–2  жылға  созы-

лады.  Ересектерінің  ұшуы  маусым-

нан  қыркүйекке  дейін  созылады. 

Қансорғыш  зиянды  қосқанаттарды 

белсенді  құртуда  түр  өте  пайдалы. 

Таралу  аймағының  едәуір  бөлігінде, 

сонымен  қатар  Қазақстанда  си-

рек  кездеседі.  Соңғы  жылдары  су 

қоймаларының  ластануына,  оқу 

және  әуесқой  жиынтықтар  үшін 

ересектерін  орынсыз  көп  ұстауға 

байланысты  саны  азайып  отыр. 

Инеліктердің  дене  мөлшерінің  ерек-

ше  ірі  және  бояуының  ашық  болуы 

қызықтырады. Ұстауға толық тыйым 

салып,  оқушыларға  түрді  сақтау 

қажеттігін түсіндіру керек.

С

окращающийся  в  численности 

вид. Один из наиболее крупных 

видов  стрекоз  с  мощным  поле-

том.  Имеет  евразиатско-африканс-

кое распространение. В СНГ обитает 

локально в западных и южных райо-

нах  европейской  части,  Казахстане 

и Средней Азии. Личинки развива-

ются в разнообразных стоячих 

и  полупроточных  водоемах 

с  чистой  водой.  Жизненный 

цикл продолжается 1–2 года в 

зависимости от температурных ус-

ловий развития личинок. Лет имаго 

длится с июня по сентябрь. Вид очень 

полезен  как  активный  истребитель 

кровососущих  двукрылых.  На  зна-

чительной части ареала, в том числе 

и  в  Казахстане,  редок.  В  последние 

годы 

отчетливо 

наблюдается снижение численности 

из-за загрязнения водоемов и вылова 

имаго для любительских и учебных 

коллекций,  так  как  вид  привлекает 

собирателей необычайно крупными 

размерами  и  яркой  окраской.  Необ-

ходимо  полное  запрещение  отлова, 

в  частности,  разъяснение  школьни-

кам необходимости сохранения 

вида.

Әмірші инелік — Дозорщик-император

Anax іmperator Leach, 1815

Қысқақанатты Боливария дәуіті — Боливария короткокрылая

Bolіvarіa brachyptera Pallas, 1773

С

аны  азайып  бара  жатқан  дәуіт 

түрі.  Қырымда,  оңтүстік  дала-

лы  аймақта  (Поволжьеден  Ер-

тіске  дейін),  Кавказда,  Күнгей  Кав-

казда,  Орта  Азияда,  Батыс  және 

Оңтүстік  Қазақстанда,  Кіші  Ази-

яда,  Сирия,  Иран,  Крит  аралын-

да, 

шығыста 

Оңтүстік-Батыс 

Моңғолияға  дейін  таралған.  Жусан-

ды-астық  тұқымдасты,  сортаңды 

шөлдер  мен  шөлейттер,  сирек  ксе-

рофитті  өсімдіктері  бар  құрғақ 

тау  етегінде  тіршілік  етеді.  Тұран 

ойпатының  оңтүстігіндегі  тоғайдан 

белгілі.  Бұл  жыртқыш,  жемтігін  із-

деп  сирек  өсімдіктер  арасымен 

жерде  белсенді  қозғалады.  Да-

муы  және  қорек  құрамы  туралы 

мәліметтер  жоқ.  Кең  көлемді  жусан-

ды  жазықтықтарда  сирек  кездеседі. 

Тау баурайында 1 сағаттық жолда 3 

данадан  артық  кездеспейді.  Малды 

шектен  тыс  бағатын  жерлерде  саны 

азайып  отыр.  Қазақстанда  түрдің 

таралған жерлеріне онша қатты әсер 

етпесе, онда ерекше шаралар қолдану 

керек емес. 

С

окрашающийся  в  численнос-

ти  вид  богомолов.  Распростра-

нен  в  Крыму,  на 

юге степной зоны (от 

Поволжья  до  Ирты-

ша),  на  Кавказе,  в  Закав-

казье,  Средней  Азии, 

Западном  и  Южном 

Казахстане,  в  Малой 

Азии, Сирии, Иране, на 

о. Крит. На востоке дохо-

дит  до  Юго-Западной 

Монголии.  Обитает  в 

злаково-полынных,  со-

лянковых  пустынях  и 

полупустынях,  сухих 

предгорьях  с  разре-

женной  ксерофитной 

расти-

тельностью. 

На  юге  Туранской  низменности  от-

мечен  в  тугаях.  Это  хищник,  актив-

но передвигающийся по земле среди 

разреженной  растительности  в  по-

исках добычи. Данных по размноже-

нию  и  составу  пищи  нет.  На  полын-

ных равнинах встречается единично, 

но  на  больших  площадях.  На  скло-

нах гор встречается в ко-

личестве  более  3  особей 

на 1 час пути. Сокращается 

в численности в местах пе-

ревыпаса скота. При умерен-

ном  антропогенном 

влиянии  в  местах 

распространения 

в  Ка захстане  для 

его  сохранения 

особых  мер  не 

требуется.

С

аны  қысқарып  бара  жатқан 

түр.  Түркіменияның  оңтүстігі, 

Тәжікстан,  Өзбекстан,  Қырғы-

зия,  Қазақстан  (Шардара),  со-

нымен  қатар  Индияда  таралған. 

Тораңғы  мен  жиде  өсетін  жайыл-

ма  тоғайларда  тіршілік  етеді, 

бақтарда  да  кездеседі.  Ағаштар  мен 

бұталарда  тіршілік  етеді.  Өзгеріске 

ұшыраған  тоғайда  өте  аз  кездеседі. 

Қазақстанның  оңтүстігіндегі  (Жеті-

сай)  бақтарда  саны  едәуір  көп:  бір 

ағашта 30–40 данаға дейін кездеседі. 

Ағаш пен бұтада қозғалмай отырып, 

жемтігін  аңдиды.  Жұмыртқаларын 

оотекаға  салады,  оны  аналықтары 

бұтақтарға  бекітеді.  Жұмыртқасы 

қыстайды. Өте ашқарақ дәуіт. Бірінші 

кезеңдегі  дернәсілдері  өсімдік  бит-

терімен,  ересектері  қандалалармен, 

жарғаққанаттылармен, 

қосқанат-

ты лармен  және  тікқанаттылармен 

қоректенеді. Ересек даралары 55–60 

күн  тіршілік  етеді.  Аталықтары  ер-

те өледі, аналықтары қазан айының 

соңына  дейін  кездеседі.  Түрді 

сақтау  үшін  Сырдария  өзенінің 

жайылымындағы 

тоғайларды 

қорғауға жағдай жасау керек. 

С

окращающийся  в 

численности  вид. 

Распространен 

на  юге  Туркмении, 

Таджикистана, Узбе-

кистана, Киргизии и 

Казахстана (Чардара), а так-

же  в  Индии.  Обитает  в  пой-

менных  тугаях  с  ту-

рангой и лохом, про-

никает в сады. Живет 

на деревьях и кустар-

никах.  В дегради-

рованных  тугаях 

встречаются  еди-

нично. В садах юга 

Казахстана  (Дже-

тысай)  достигает  большой  числен-

ности:  до  30–40  особей  на  одном 

дереве.  Неподвижно  подстерегает 

жертву, 

сидя  на  дереве 

или кусте. Яйца 

от кладывает  в 

оотеках, которые 

самка  прикрепля-

ет к веткам. Зимует 

в стадии яйца. Очень 

прожорли вый.  Ли чин-

ки  первых  возра стов 

пи  таются  тля  ми, 

взрослые  формы — 

клопами,  перепон-

чатокрылыми, 

дву крылыми и пря-

мокрылыми. Взро слые 

особи живут 55–60 дней. 

Самцы погибают раньше, 

самки  живут  до  конца 

октября.  Сохранению  вида 

будет  способствовать  охрана  ту-

гаев в пойме р. Сырдарьи.

Т

аралу  аймағы  салыстырма-

лы  тар,  өте  сирек  кездесетін 

шегіртке  түрі.  Қазақстандағы 

Deracanthіna  B. -Bіenko  туысының 

жалғыз  өкілі.  Бұл  ірі  қанатсыз 

шегірткенің  жуан  денесі  қоңыр 

түсті.  Оңтүстік  Алтайда,  Зайсан 

шұңқырында  (Үрқашар,  Барлық 

және Жайыр жоталарында) таралған. 

Тау етегіндегі құрғақ жерлердегі ксе-

рофитті  шала  бұталарда  тіршілік 

етеді. Жерде жүгіріп жүреді, бірақ ба-

яу.  Көбею  кезінде  қатты  шырылдай-

ды,  әсіресе  аталықтары.  Қоректенуі 

мен  дамуы  туралы  мәліметтер  жоқ. 

Малдың  шектен  тыс  жайылуы  әсер 

ететін болғандықтан, тіршілік ететін 

ортасын қорғау керек. 

О

чень  редкий  вид  куз-

нечиков 

с 

относи-

тельно  узким  ареалом. 

Единственный  представитель  рода 

Deracanthina B. -Bienko в Казахстане. 

Это  крупный  бескрылый  кузнечик 

с  массивным  телом  бурого  цвета. 

Распространен  на  Южном  Алтае,  в 

Зайсанской впадине, северо-восточ-

ных  отрогах  Тарбагатая,  погра-

ничной  Джунгарии  (хребты  Ур-

кашар, Барлык и Джаир). Обитает 

на  сухих  участках  подножий  скло-

нов  с  ксерофитными  полукустар-

ничками. Бегает по земле, медлите-

лен. Во время размножения активно 

стрекочет, особенно самцы. Данных 

по  питанию  и  размножению  нет. 

По скольку  стра-

дает  от 

перевыпаса 

скота,  необходимо  контролировать 

выпас в местах обитания.

Ағаш дәуіті — Богомол древесный

Hіerodula tenuіdentata Saussure, 1869

Түйіршікті деракантина — Деракантина гранулята

Deracanthіna granulata F. d. W., 1839

6

7

6

7

6

7

44

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

45

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

С

ирек 

кездесетін 

дарала-

нып  таралған  түр.  ТМД  мен 

Қазақстандағы Damalacantha B. -

Bіenko  туысының  жалғыз  өкілі.  Бұл 

қанатсыз  ірі  шегірткенің  мығым  да 

жуан  денесі  сарғыш  түсті,  алдыңғы 

кеудесі мен құрсағында қоңыр және 

қара  суреттері  бар.  Қазақстанның 

шөлді  аймақтарында  таралған.  Си-

рек  сор  өсімдіктері  бар  тасты-

сортаңды  жерлерде  кездеседі.  Сор 

өсімдіктерімен  қоректенеді.  Жер-

де жүгіріп жүреді, бірақ баяу. Көбею 

кезінде қатты шырылдайды, әсіресе 

аталықтары. Аналығы жұмыртқасын 

топыраққа  салады.  Қорыққан  кезін-

де басын жерге иіп, құрсағын жоғары 

көтеріп, үркіту бейнесіне енеді. Түрді 

қорғау  үшін  қорғалатын  жерлер 

ұйымдастыру керек, мысалы, Шарын 

өзені аңғары. 

Р

едкий  вид  с  локальным  рас-

пространением.  Единственный 

представитель  рода  Damalacan-

tha B. -Bien в Казахстане и в СНГ. Это 

крупный  бескрылый  кузнечик,  име-

ющий  коренастое  массивное  тело 

желтоватого цвета с грязно-бурым и 

тёмным рисунком на переднеспинке 

и  брюшке.  Распространен  в  пустын-

ной зоне Казахстана. Встречается на 

каменисто-солончаковых  участках 

с  редкими  солянками.  Питается  со-

лянками,  бегает  по  земле,  медлите-

лен.  Во  время  размножения  гром-

ко стрекочет, особенно самцы. Яйца 

самка  от-

кладывает  в 

почву.  При  испуге  становится  в  по-

зу угрозы, пригнув голову к земле и 

приподняв  брюшко.  Сильно  страда-

ет  от  перевыпаса  скота.  Для  сохра-

нения  вида  необходимо  создать  ох-

раняемые  территории,  например,  в 

районе долины р. Чарын.

Дала шегірткесі — Дыбка степная

Saga pedo Pallas, 1771

Дамалаканта вакка шегірткесі — Дамалаканта вакка

Damalacantha vacca F. d. W., 1846

Қ

азақстан  жеріндегі  таралу 

аймағы шектеулі, саны азайып 

бара  жатқан,  сирек  кездесетін  ше-

гіртке  түрі.  ТМД  фаунасындағы 

Onconotus  F. d. W.  туысының  екі 

түрінің  бірі.  Бұл —  мығым,  ірі 

қанатсыз шегіртке қара қоңыр түсті, 

аталығының  алдыңғы  кеудесі  мен 

құрсағында сары суреттері бар. Дала-

лы  жерлерде  оңтүстік-шығыс  Сібір-

ге  дейін  таралған.  Бұталы  өсімдікті 

түрлі  шөпті-астық  тұқымдасты  да-

лаларда  тіршілік  етеді.  Аналығы 

әдетте жерде жүгіріп жүреді, аталығы 

көбіне  биік  шөптің  сабақтары  мен 

бұталарда  кездеседі.  Көбею  кезін-

де  аталықтары  аналықтарын  елік-

тіру  үшін  қатты  шырылдайды. 

Өсімдіктермен  қоректенеді.  Ауыл 

шаруашылығында  далалы  жерлер-

ді  қарқынды  игеру  түрдің  тіршілік 

ортасын  қатты  қысқартты.  Түрді 

қорғау  үшін  кездесетін  жерлерін  та-

уып, мүмкіндігінше қорғалатын жер-

ге айналдыру керек. 

Р

едкий  вид  кузнечиков,  сокра-

щающийся  в  численности,  с 

ограниченным  в  пределах  Ка-

захстана  ареалом.  Один  из  2  ви-

дов  рода  Onconotus  F. d. W.  в  фауне 

СНГ.  Это  коренастый,  крупный  бес-

крылый  кузнечик  темно-коричне-

вого  цвета  с  желтоватым  рисунком 

на  переднеспинке  и  брюшке  у  сам-

ца. Распространен в степной зоне до 

юго-востока Западной Сибири вклю-

чительно.  Обитает  в  разнотравно-

злаковых  степях  с  кустарниковой 

растительностью. Самки обычно бе-

гают  по 

земле, сам цы 

чаще  встречаются  на  стеблях  высо-

ких  трав  или  на  ветвях  кустарни-

ков.  Во  время  размножения  самцы 

громко стрекочут, привлекая самок. 

Питается  растительной  пищей.  Ин-

тенсивное использование пахотных 

земель степной зоны в сельском хо-

зяйстве  ведет  к  резкому  сокраще-

нию  местообитаний  вида.  Для  со-

хранения вида необходимо выявить 

места,  где  вид  еще  сохранился,  и 

включить их, по возможности, в ох-

жүктеу/скачать 14,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: