Поэмалар біржан сал. ҚОянды жәрмеңкесі (поэма)

Ал бұл жерде сап тынғандай қайыршылық құйыны,  

сыра деген өңештерге сар-сар етіп құйылып. 

Балалар жүр төбелесіп – 

                                      

жұдырығы түйіліп,  

кәріп адам алба-жұлба, маған жервес

1

 

ұсынды,  

мерезі жоқ деді білем, жиіркенбей иіліп. 

 

Киімдерін жайбарақат шешіп жатыр барлығы,  

ұрлық та жоқ, қарлық та жоқ,  

Қорлық та жоқ 

                       

көрсететін пышақпенен бұйырып.  

Мен – қонақпын, 

                   

менімен дос буэнас мучачас

4

,  

менен ешкім ештеңе де сұрамады қиылып. 

 

Күн демалыс болса-дағы, шешелері сілкісе, 

құмға аунаған балалардың сауғалайды құм-шаңы. 

Балаларын шешелері жиырып ап кірпіше, 

«Қайыр сұрап қайтыңдар» деп қабағымен жұмсады. 

 

Шұлғау сынды шоқпыт тігер бір мекеме тұр алда,  

жарнамасын жайнаңдатқан төбесіне тіреудің.  

«Күллі дүние кедейлерге!» деп жазылған ұранда,  

суреті тұр сайланатын талпақ танау біреудің. 

 

«Бұл не тұмсық?» деп едім мен, 

                                                    

жалт қарады серігім,  

«дарақым-ау» дегендей-ақ шолып өтіп бетімді.  

                                           

1

 

Сыра 

2

 

Ең әдемі бойжеткен (испанша). 

Бояулы аузын көлегейлеп, шығарғандай ерінін  

«Фуку!» деді, – түсінбес сөз... «пішту» деген секілді. 

 

«Фуку деген адам ба?..»— деп қалып едім сыр бағып,  

түсінбейтін бұл не қылған, ойлады ма пері деп. 

Жауырыны қиқаң етіп, көз қиығы қуланып  

қиқ-қиқ күлді, шиқ-шиқ күлді: 

                                                

«Керісінше, кері!» деп.  

Темір тісті, кетік иек, опырық та жапырық,  

қайыршылар қарап маған, 

                                          

ашуларын шақырып  

плакатқа қарады да «Фуку!» деді барлығы, 

білте үрлеген секілденіп,  

«пішту» деген секілденіп 

                                        

қарқ-қарқ күліп, қапылып. 

 

Суреттегі таныды олар — талпақ танау танысын,  

Сәл үрпиіп тұрғандығын, жыртар кезде намысын.  

Уәдеменен жұмақ сыйлап, пышақ тақап алқымға,  

алдап-сулап алатұғын аш-жалаңаш дауысын. 

 

Бұл  танаулар  өрттей  қаулап  тұмсық  тықпас  жоқ  жері, 

мастыққаннан, 

                         

аштықтардан бомбылайды бомбыны.  

Ел-халықтың аштығы ғой — омыраудағы ордені,  

Құлпырады сорған сайын халық дейтін сорлыны. 

 

Аштық менің азаматтық күйігім,  

жан-тәнімді рақатқа мен бөлемен!  

милиондарды құтқара алса түйірім, 

 

кесіп-кесіп, бөліп-бөліп берер ем. 

 

Готикалық Санто-Доминго шіркеуі.  

Кірді екі қыз 

                      

балауызы бар білтелі,  

креолдық түннің періштесіндей екеуі  

пайғамбар – әйел табанын неге сүртеді?  

күрсініп жүріп он білте жақты – 

                                                     

он шырақ, 

көзінің жасын көрсетпей неге іркеді? 

 

Егіздің бірі ерімей көздің жасына  

мұңымен балқып, балауызындай қолдағы: 

«Он шырақ жақтық — он бауырымыз басына, 

Онымыз өлді. Екеуміз тірі қалғаны...» 

 

Ешқандай дауыс жетпеді көктен асқынып,  

креолдық бетті жас шайып өтті көп күткен. 

Балалық менің россиялық аштығым 

жұғыса берді жер бетіндегі жоқтықпен... 

– 

Тек  сіз  ғана,  сіз  ғана  қол  ұшын  бере  аласыз  бізге...—  үстіне 

жағасы  жарғақтанған  қаптал  киіп,  иығына  бүйірі  солықтау  бояуы 

оңған рюкзак асынып, өтірік айтпайтындай өткір көк көздері отша 

жанған  жігіт  ағасы  қадалған  жерінен  қан  алардай  осы  сөзді  тағы 

қайталады. 

Ол  шолтиған  ғана  шалбары  бар,  бозаң  ақ  шұлығының  бір 

сыңарына,  қайдан  қаңғып  жүргені  белгісіз,  жалғыз  жетім  ошаған 

жабысқан, қос танауын қорс-қорс тартқан тырыли баланы қолынан 

ұстап тұрды. Баланың көзі де әкесіне тартқан еді, тек зығыр түстес 

маңдайына  түскен  кекілімен  шағылысқанда  одан  да  гөрі 

көктеңбілдеу көрінетін тәрізді. 

Менің  Москвадағы  пәтеріме  өңім  түгіл  түсімде  көрмеген  адам 

таң  атпай  құлқын  сәріден  келуінің  мынадай  тарихы  болатын. 

Айтысына  қарағанда  –  ол  Камчаткада  жұмыс  істейтін,  кеме 

жөндеуші  инженер  екен.  Москваға  ұлы  екеуі  демалысқа  келген 

жерінде  –  қалтасына  ұры  түсіп,  бар  қаражатын  қағып  кеткен 

көрінеді.  Москвада  бірде-бір  танысы  жоқ,  бірақ  ең  сүйікті  ақыны 

бар  екен,  ол  –  мен  екенмін,  сондықтан  Москвадағы  екі  туып  бір 

қалғаны  –  мен  болмаймын  ба...  Тығырыққа  тірелгенде  — 

Петропавловск  –  Камчаткаға  дейін  екі  авиабилетке  ақша  сұраса, 

беретін  адам  жалғыз  мен  деп  ойлаған.  Ол  жаққа  табаны  тисе, 

ақшаны телеграфпен тездетіп жіберетініне күмән жоқ.  

–  

Ұлым, Женя ағаңның өлеңінен оқып жіберші,— деді ол ұлына 

еркелеткен  сыңаймен.  –  Үй-ішіміз  боп  бұл  кісі  десе  ішкен 

асымызды жерге қоятынымызды көрсін, ағаң... 

Бала  орнынан  тұрып  сәл-пәл  бойын  түзеп,  кекіл  шашын 

алақанымен бір сипап, саңқылдай жөнелді: 

«Соғыс жылғы неке қиған тойлар-ай!» 

Ақша  бермесіме  амалым  қалған  жоқ.  Содан  бері  он  бес  жыл 

уақыт өтті, сол саңқылдап менің өлеңімді оқыған баланың ендігі өз 

балалары  да  бар  шығар,  бірақ  мен  Камчаткадан  ешқандай 

телеграфпен  салынған  ақша  алғаным  жоқ.  Менің  тұла  бойымды 

иіткен сол бір кішкентай концерт әдемі әзірленген еді. Неге екені 

белгісіз,  осы  бір  қулығына  құрық  бойламайтын  сезімтал  бопса 

менің қабырғама қатты батты. 

Менің  соғыс  кезіндегі  балалық  шағым  тұтастай  қарызға  толы. 

Маған  бір  түйір  нанды  да,  жатар  баспананы  да,  қайырымды  қас-

қабақ  пен  ақылды  да,  ең  аяғы  азық-түліктің  карточкасын  да 

ешқандай қайтарусыз қарызға берді. 

Қайтарады-ау деп ешкім менен күткен жоқ, қайтарамын деп мен 

де  мойныма  уәде  алып,  уәде  бергенім  жоқ.  Ал  бірақ  қайтарып 

келемін, әлі күнге қайтарып келемін. 

Сондықтан  да  мен  алдау-арбаудың  аранына  түсе  отырып, 

әрқашан  қолымнан  келгенше  қарыз  беруге  тырысамын.  Бірақ, 

менің бір байқай бастағаным –  кейде өзіңнен қарыз алған адамдар, 

сені бірте-бірте жек көре бастайды, өйткені сен оған оның қарызы 

туралы  тірі  ескертусің  ғой.  Алайда,  ақшаны  беріп  тұру  керек.  Ал 

бірақ жұрттың бәріне жететін ақша қайдан табылады десеңші? 

 

Шырғалаң түкпір, шытырман түптің ұлдары  

шырмауық дерсің – 

                                    

ортаға бейім туғалы.  

Санто-Доминго балалары да өздерін  

сыртқы әсер бөліп, 

                              

көрдің бе келіп шулауын:  

«Карлтон» дейді өздерін, «Хилтон» деп олар  

амалы бар ма – 

                       

алаяқ болмай жоқ амал.  

Не деген пысық біз жатқан жайда балалар,  

қалт етсе қимыл ақшаға шағып бағалар, 

сыртынан сылап, 

                            

алмұрттай сипап қағады  

сау етер ақша секілді шеттің адамы. 

 

Күтеді олар 

                    

қонақтар қашан оралар,  

күбіжіктейді кішкентай мүсін – балалар.  

Жаутаңдап қана жалынышпенен қарайды  

Үмітке толы көзқарастары және олар.  

«Лоббилардың» ылауыменен, 

                                                           

ымымен 

Жорғалап құрдай, 

                              

өтетін бірі-бірінен  

Әрбір Боббидің, 

                         

әрбір Джонның, 

                                                  

Фрэнктің 

айырады ойын анадайдан-ақ түрінен.  

Аңғалбайым деп ат қойған менің бір балам,  

ынт-шынты менен ықыласы ауып шын маған 

басынан сипап диминутиво

5

 

деп едім, 

Диминутиво — еркелетіп ат қою. 

еркелеткенді өзіме сосын бұлдаған. 

 

Ұйқыдан тұрып «мастығым» әлі тарамай,  

Жатқанмын бір күн 

                              

көтертпей бойым қаралай.  

Аңғалбай келіп испанша менен сұрайды:  

«Ақша берші, ағай! 

                                

Женя ағай, жан ағай!» 

Бердім мен ақша. 

                             

Қоңырқай жүзді, кең маңдай  

«Грасиас!»

6

  

деді көзінен бір от жанғандай.  

Артында тұрған жалаңаш қарын екі іні: 

«Здравствуй!» деді 

                                

ғайыптан пайда болғандай.  

Оларда да алаң, менде де алаң жоқтұғын,  

алаңсыз тұрдық – 

                           

арада талай өтті күн.  

                                           

5

 

Димунитиво – еркелетіп ат қою. 

6

 

Грасиас – Рақмет! 

Бір күні жолдан болдырып келіп жатқанмын,  

құдай ұрғанда, қалтамда жоқ-ты көк тиын.  

 

Аңғалым келіп ақша сұрады, абайлап,  

артынан мені шық бермес болды-ау деп ойлап,  

соңына ерген інілерінен болды ұят,  

өш алмақ болып жасасын сосын, жын ойнақ.  

Тереземдегі тоңазытқышты тағадай,  

көзіне қосып, 

                       

жатқанмын салқын сағалай,  

балкон түбінен әлгілер енді шуласын:  

«Ақша берші, ағай! 

                                 

Женя ағай, жан ағай!» 

Әуелі күліп, 

                    

езуді жидым мен енді,  

көп көріп едім күңіренген түнек шеменді,  

күңіренген түнек арасынан сан естігем  

«Ақша бер, Женя, 

                              

ақша бер, Женя!» дегенді.  

Қаңғырған кезім, қор болған жылдар – санамда  

«Женяжан емес», «әй, Женя!» едім мен онда.  

Қаңғыбастарым айтатын маған: «әй, Женя,  

төзсеңші аздап – қонбайды бақыт табанда,  

кездесері анық өлмеске – өлі балықтың,  

кресіңді тақ, 

                    

құдайға табын, оданда!  

Жасаған иең пендесін көрмей қалмайды, 

есебінде жоқ 

                   

жасаған «құлы» жоқ онда!  

Тақпадым крест, 

                         

бекерге құнын түсірмен,  

табыну болсьін, тағзымым болсын – ішімде!  

Өлмедім аштан, 

                                 

өлісі түгіл балықтың 

тірісін көрдім, ірісін көрдім – 

                                           

көрмеген онда түсімде.  

Әсіре деді, 

                    

әуей деп бір кез ел мені,  

сәнқойлау едім – көре алмады да, көрмеді.  

Қарным да тойып, бүтінделсе де иінім,  

ақылға деген кетпеді аштық мендегі.  

Бай ғой деп санап 

                           

бөлетін жандар мені елден,  

Жоқтықтың жойқын құрдымын көрсе әлемнен, 

Сол аштықпенен, сол жоқшылықтың алдында  

дәрменсіз болып, 

                              

сорлы да болып келем мен.  

Аш жүрген менің Женькаларымды әлемде,  

Аштықтан ақша құтқарар болса егерде,  

Тек қана ақша, 

                        

тек қана ақша жасар ем  

Уақытымды қор қылмас едім өлеңге! 

Жасар ем ақша, 

                         

жасар ем жалған бақырды, 

құтқарар болсам... аштықтан, Адам, атыңды.  

Мәймөңке жәрдем, 

                             

қашыңдар сайқал қайырымнан  

Тәубасыменен, таупиығынан айрылған  

Тарихқа аз ба, 

                        

Колумбы жасап кеткен іс 

Жақсылығының – ниетін жолдан тайдырған.  

Құрлыққа оның, құрғаққа оның шығуы –  

аяқталды ғой, 

                            

көрдің бе, міне, сиығы:  

«Ақша берші, ағай, 

                          

Женя ағай, жан ағай!»  

көрген бір түстей қиыны қашқан, қиюы.  

Жаныңды жеген 

                             

жансебіл бала-шағаның  

Ұлардай шулап қолдарын жайып тұруы... 

 

– 

Колумбының  тырнақтары  тағы  да  кір  ғой!  Осы  бір 

ирландиялықты  икемге  келтіре  алмай-ақ  қойдым-ау,  не  істесем 

екен? Қазір біз оның қолдарын ірі планмен түсіруге кірісеміз ғой! 

Гримші  қайда,  әлгі?!  –  күнге  күймеу  үшін  танауын  креммен 

баттастыра сылап, жыртық шортик киген, түк-түк кактус балтырлы 

адамсымақ итальян тілінде сөйлеп, шыр-пыр бола бастады. 

– 

Мүмкін  тазармаған  түрпідей  кір  тырнақтар  оны  айбындырақ 

көрсетер?  –  беті  күйдірілген  қызыл  қыштай  күреңітіп,  танауы 

апиыншының  әлпетіндей  ақтаңдақтанып  кеткен  кинорежиссер 

қырылдай сөйлеп, сәл-пәл ойланып қалды. 

Творчестволық  ауызбірліктің  тоқайласпауына  қара-мастан, 

киноны түсіру әрі қарай жалғасып кетті. 

Банан  пальмалары  баяу  ғана  ырғатылады.  Үндістердің  жаппа-

жабындысы  етіп  салынған  декорацияның  көлегейінде  тұрған 

жасанды  пальмалар  жалғандықтың  жымын  байқатпауға 

тырысатындай. 

Тоқыма  қаудың  үстінде  қаққан  қазықтай  менменсіп  отырған 

Христофор  Колумб  —  ирландиялық  актер  саптама  етіктің  жанын 

шығара аяғын қысқанын сездірмейді. Өйтпегенде қайтсін, «Санта-

Марияның» жүзіп шыққанын түсіргенде мұрнына су жетпей жүріп 

өзінің қарағайдай етігін Испанияда қалдырып кеткен. Колумбының 

қасында  үндістердің  қол  басшысы  Каонабо  боп  отырған  жапон 

актері – гриммен қоңырайтқан қылша мойнын акуланың тістерінен 

жасаған,  тасалқалар  қаншама  қысса  да  нағыз  самурайдың  қалпын 

сақтап, қыңқ ететін емес. Колумб үндіс қолбасшысына саудыраған 

шыны  моншақтарды  салтанатты  түрде  ұсынып  жатып,  Римде 

осындай вестерн-кинолардың шауыпкелінде арзанға жалданып нан 

тауып жүрген әріптес-американдық актерларға көзін қысып қойды. 

Қолбасшы  ұсынылған  сияпатты  бұлшық  еттері  бұлт-бұлт  еткен 

каратэшінің  кеудесіне  үнсіз  ықыласпен  қысты  да,  сыйға  –  сый 

дегендей – Колумбыға лайық құрметпен – алтын сауытын сыйлап 

жатты.  Санто-Домингоның  жағасында  түсіріліп  жатқан  осынау 

жалпы  көріністе  –  байырғының  бойжеткендерін  он  долларға 

жалданып  ойнап  жүрген  сайқал-жезөкшелер,  айналасын  айуандай 

қанға  бояған  басқыншылардың  роліндегі  небір  алаяқтар  мен 

азғындар сабан киімдерін саудыратып, ала-құла қылыш найзаларын 

осқылап, тақтай қалқандарын тарсылдатып табан астында ию-қию 

бола  қалды.  Алдын  ала    жазылып    қойылған    музыка      қосылды,  

грундигов  күшейткіштері  қол  аямай  дабыл-барабандардың 

дауысын одан бетер жаңғырықтырды. 

– 

Ал  түсіремін...  Жемісті  әкеліңдер!  –  камераны  жүргізуші 

тамағын жырта айқайлады. 

Кактус  балтырлы  адамсымақ  байырғы  бойжеткендердің  біреуін 

иығынан  нұқып  қалуы-ақ  мұң  екен,  ол  бөксесін  шөп  тиеген 

шанадай  шайқалтып,  айналасында  жеміс-жидек  үйіліп  жатса  да 

төбесіндегі  ыдыстағы  қолдан  жасаған  қойыртпақ  жеміс-жидекті 

төгіп алмастай икеммен тайпалып ала жөнелді. 

– 

Тоқтат!  –  режиссердің  шыбын  жаны  шырқырады.  –  Әнебіреу 

кемпір аспаннан түсті ме? 

Жұрттың  бәрі,  түсіру  алаңына  ғайыптан  тайып  қайдан  пайда 

болғаны  белгісіз,  иіні  түскен,  алба-жұлба,  жұдырықтай  үндіс 

кемпірді көріп еді. Кемпірдің екі дүниеде жұмысы жоқ – құлағына 

келген  музыка  дыбысына  ессіз  ырғатылып,  жарым-жартысы 

босаған  шөлмектен  шарап  сіміріп  тұрды.  Сіңірі  тартылып  қалған 

кішкентай  баланың  саусақтарындай  саусақтарымен  шөлмекті 

өлердей  сығымдайды,  әлдебір  дуа-сиқыр  өңін  әлдеқашан  мүжіп 

тастағандай. 

Менің  есіме  мына  бір  жағдай  түсті...  Кіші  Ярославцыда 

революцияға дейін өткен  жәрмеңкені  киноға  түсіріп  жатқан  кезде 

мен қарабурыл түлкі мен бұлғын терісін іліп тастаған Циолковский 

паровозының  тот  басқан  ескі  қанатында  тұрдым.  Көпестердің 

дастарқандары  бекіреден,  үйітілген  торайдан,  тоңазыған  еттен, 

шампан  шөлмектерінен  қайысады.  (Бекіренің  біреуі  –  екінші  күні 

ұшты-күйлі  жоқ  болды.  «Столдан  құлады  да  –  қақ  жарылды. 

Актіледік», – деп картина директоры себебін қысқа ғана қайырды, 

сөйтсек  Кіші  Ярославцының  еңбекшілері  революцияға  дейінгі 

бекіренің сорпасымен жергілікті асханада үш күн терлеп-тепшіпті). 

Кенет  кадрға  қолында  екі  түйір  балқыма  ірімшігі  мен  бір  шыны 

айраны  бар,  самай  шашы  қудай,  шүйкедей  ғана  кемпірдің  шыға 

келгені. 

Кемпірді  қосалқы  режиссердің  қайда  болмасын  көстеңдеп 

жүретін  қолы  келіп  ұстағанша,  сеңсең  бөрік  киіп,  күзен  ішікке 

оранған  көпестер  мен  қайсар  мұрттарын  қайқайта  шиырған 

дуанбасылардың арасынан қырындап өте берді... 

Кактус балтырлы адамсымақ полицияға тән қамқорлықпен үндіс 

кемпірге  қарай  құлай-мұлай  ұмтылып  кадрдан  алып  шықты.  Ал 

үндіс  кемпір  болса,  мынау  топыр  мені  өздерімен  бірге  неге 

билетпейді  деп,  аң-таң.  Бірақ  өткеннің  қолдан  жасалған  сұлбасы, 

бүгінгінің қаз-қалпындағысын бойына сіңіре бермейді. 

– 

Қайтадан жаңа дубль! –  режиссер қапалана қынжылды. 

–

Үздік-создық, қашан таусылады, осы? – Колумб қабағы түксиіп, 

тісінің  арасынан  сыздықтата  сөйлеп,  самайына  жапсырылған 

ақбурыл бояу түсіп  қалмады ма дегендей саусақтарының ұшымен 

сипалап  қойды.  –  Біреуің  маған  джин  қосылған  сусын 

әкеліңдерші... 

Қалай-қалай айналасың, 

                                       

тегершігі-ай, тарихтың! 

Санто-Доминго. 

                          

Яхта – клуб. 

                                             

Түсірудің алаңы.  

Кинофильмұлы болып Христофор Колумбы  

джинді сусын сораптайды – 

                                              

шөлін басып шамалы. 

Дубльдердің арасында үзік-үзік мезі еткен,  

Дублинін

7

 

сағынады өзім деген өзекпен. 

–

 

Чарльз, – дейді жанындағы Охеде Алансоға ол, – 

босқа арам тер болмадық па 

                                                 

бекерге біз безектеп? 

Токионың қуы әнеки, 

                                    

бес минутын дәл ұғып,  

бес минутта карта ойнайды – барыменен салынып. 

Тарихымыз қолдан жасап, ойдан жасап ойнаған  

құйрық бұлғап қайқаңдайды  

дауылпаздың даңғырасын жамылып.  

Салқын суға мұртын малып, 

                                         

жан күткен жан болма, сен,  

жан қалар деп ойлайсың ба, жан күткеннен, 

                                                                          

әлде сен. 

                                           

7

 

Дублин – Ирландия астанасы. 

Тән сөгілмей, 

                       

қан төгілмей 

                                        

бола қалған қырғынсыз  

Хор қызындай тарих бар деп ойлайсың ба, 

                                                                      

сонда сен? 

Ал шын тарих нағыз, нақты  

кімге ұнады, кімге жақты?..  

Мүмкін оны жаңағы бір кемпірдей 

Желкесінен алып біреу, 

                                     

өлтірмей  

лақтырып жіберді ме, 

                                         

өзінің 

киносына ешбір зиян келтірмей. 

Жаппаларды, жабындыны – 

                                            

жалап өтті от-қаһар,  

шындығында, шын Колумбы – зауалынан жоқ қатал.  

Алтынға күл айналардай өрт орнына қарады,  

қарады ол тағылықпен – 

                                         

өзіне тән тәкаппар.  

Өртеу, отау, байлау, матау дегенің –  

Колумбыдан қалғандайын көремін.  

Зеңбірекке оқ салғанда, 

                                          

дүміне. 

Ядролық соғысты екті дер едім.  

Сол емес пе тәлкегі асқан заманда  

аң алатын итті салған адамға.  

Үндістердің өлімтігін етігімен таптады  

аяқ асты жатқан жоқ па, 

                     

бұйырмады-ау уыс топырақ оларға, 

бас жұлынды, 

                      

бастан бөлек жұлынды  

салт қып салған шығыршықтар танауға.  

Қара күлді қарашықпен көзге үрлеп  

қараулықпен, мекерлікпен 

                                          

жаңа әлемді тез билеп,  

Өзіне-өзі қара ат алды Колумбы  

дүниені дуалаған болды нағыз безбүйрек.  

Қай әмірші ажалынан аса алған,  

күнәлі ажал – 

                 

азапты ғой қашаннан,  

өлерінде сол Колумбы құяңынан тырысып  

құрысымды жазамын деп қасарған.  

Өмір бойы өзі шашқан сүйектер  

сай-сүйегін сырқыратып, өш алған... 

Санто-Домингода  жаныңды  қоярға  жер  таппайтын  ыстық  еді  –

Колумбы мүсіні күнге балқып, қола қамзолын кәзір-кәзір сыпырып 

жүктеу/скачать 1,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: