КЛЮЧЕВЫЕ МОМЕНТЫ
– теоретические сведения по кормопроизводству;
– контрольные вопросы;
– приложение.
СОДЕРЖАНИЕ: Введение. Луговое и пастбищное кор-
мопроизводство. Корма для сельскохозяйственных
животных и методика их оценки. Растения сенокосов
и пастбищ, их биологоэкологическая характеристика,
классификация и группировка. Бобовые травы. При-
родные кормовые угодья. Оценка состояния сено косов и
пастбищ. Классификация и инвентаризация. Улучше-
ние природных и сеяных сенокосов и пастбищ. Систе ма
ра цио нального использования пастбищ и сенокосов.
Осно вы технологии консервирования кор мов для
стойлового периода. Программирование урожайности
кормовых культур. Расчет вели чины планируемой
урожайности по приходу фотосин тетической активной
радиации (ФАР) и методика расчета ФП посевов и
ЧПФ. Методика расчета дейст вительно возможного
уровня урожайности (ДВУ) по влагообеспеченности
и оросительной и поливной нормам. Полевое
кормопроизводство. Зернофуражные культуры. Силос-
ные культуры. Кормовые травы. Методика расчета
потребности в кормах и планирования посевных
площадей кормовых культур. Нетрадиционные и мало-
расп ространенные кормовые растения и культуры.
Горец Вейриха. Катран сердцелистный. Борщевик
Сосновского. Горчица белая. Чумиза. Сафлор. Мало-
распространенные кор мовые корнеплоды и клуб-
неплоды. Кормовые бахчевые культуры. Рацио нальное
исполь зование (диверсификация) нет радиционных и
малораспространенных кормовых культур.
Последнее издание 2010/328 с./84х108
1
/
32
ISBN 978-601-292-143-4
Мал азығын
өндіру.
Оқулық
Кормопроизводство.
Практикум
202
КӘСІПТІК БІЛІМ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Ауыл және орман шаруашылығы
Сельское и лесное хозяйство
ӘЛІБАЕВ Е., Қызылорда Аграрлықтехникалық колледжінің
арнайы пәндер оқытушысы;
ЕРМҰХАН Б., Қызылорда Аграрлықтехникалық коллед
жінің арнайы пәндер оқытушысы.
Оқулықта мал өнімдерін өндіру технологиясының тео-
риялық негіздері, мал тұқымдары, мал өнімділігі, мал
өнім де рін өндіру тәсілдері, өнім өндіруді ұйымдастыру,
өнім өн дірудегі жұмыстардың қауіпсіз және зиянсыз
жағдайларын қалыптастыру шаралары баяндалған.
Сонымен қатар ауыл шаруашылықтарында, жеке қожа-
лықтарда мал өнімдерін өндіру, оларды сапасына қарай
топтау ерекшеліктері, өнімдердің сапаларын сақтау
талаптары берілген.
Оқулық техникалық және кәсіптік оқу орындарының
студенттері мен мал шаруашылығы мамандықтарының
оқушыларына арналған.
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР
– Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру
және қайта өңдеу салалары;
– мүйізді ірі қара, қой, жылқы, түйе, шошқа, құс, қоян,
ара және балық шаруашылығы.
МАЗМҰНЫ: Кіріспе. Мүйізді ірі қара шаруашылығы.
Мүйізді ірі қараны сою және ет өнімдері. Сиыр сүтінің
химиялық құрамы және қасиеттері. Мүйізді ірі қараның
сүт өнімділігі. Мүйізді ірі қараны азықтандыру. Қазақ-
стандағы қой шаруашылығының дамуы. Қойды азық-
тандыру. Қой етін өндіру технологиясы және сапасын
бақылау. Ешкінің биологиялық ерекшеліктері және
тұқымдары. Ешкі өнімдері. Жылқы тұқымдары. Бие сүті
және қасиеттері. Жылқыны азықтандыру. Түйені өсіру,
азықтандыру және күту. Түйе сүтін өндіру. Шошқа етін
өндіру технологиясы. Ауылшаруашылық құстарының
тұқымдары. Бройлер етін өндіру технологиясы. Құс
шаруашылығында асылдандыру жұмыстарын ұйым-
дастыру. Үй қоянының тұқымдары. Үй қоянын ба-
ғып күту. Ара шаруашылығын ұйымдастыру. Ара
тұқымдары. Ара шаруашылығының тұқымдары. Балық
шаруашылығы. Тоғанды балық шаруашылығында
балық өсіру. Балықтың және балық өнімдерінің сапасы.
Соңғы басылым 2010/400 б./ 84х108
1
/
32
ISBN 996-535-875-3
Мал өнімдерін
өндіру
технологиясы.
Оқулық
ЖОЛШЫБЕК Т., ОҚО Сайрам ауданы Тассай елді меке
ніндегі Аграрлық колледждің оқытушысы, ветери нар лық
ғылымдар кандидаты.
Бұл оқулықта малдың анатомиясы мен физиологиясы
жөніндегі мәліметтер және оның өнімділігіне ық-
пал ететін жағдайлар келтірілген. Малда жиі кезде-
сетін аурулар, олармен күресу жолдары және про-
филактикалық шаралар туралы айтылған.
Сондай-ақ мал түліктерінің түрлері, қой, ешкі, мүйізді
ірі қара шаруашылығы, түйе, жылқы шаруашылығы,
құс шаруашылығы, ара, қоян, балық шаруашылығы
өнімдерін өн діру технологиясы баяндалған.
Оқулық техникалық және кәсіптік білім беретін оқу
орындарының студенттері мен оқушыларына, мал
шаруашылығымен айналысатын мамандарға арналған.
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР
– мал өсіру негіздері, малдың шығу тегі, өсуі мен жетілу
заңдылықтары, малды іріктеу, сұрыптау жолдары;
– төрт түлікті күтіп-бағуға қойылатын зоогигиена талап-
тары мен мал ауруларының түрлері, олардың болу се-
бептері мен болдырмау жолдары;
– мал мен құстың түрлері, тұқымдары, оларды азық-
тандыру мен күтіп-бағу ерекшеліктері, өнімдерін өндіру
технологиясы.
МАЗМҰНЫ: Кіріспе. Мал анатомиясы мен физио ло-
гия сының негіздері. Малдың өсіп-өну негіздері. Мал-
дың де не бітімі, сыртқы пішіні. Малды асылдандыру
негіздері. Мал өсірудің әдістері. Қолдан ұрық тан-
дыру. Малдың қысыр қалу себептері. Малды азық тан-
дыру негіздері. Жемшөп түрлері. Зоогигиена және
мал дәрігерлігі негіздері. Мал қораларына қойы ла тын
зоогигиеналық талаптар. Мал аурулары. Қой шаруа-
шылығы. Қой, ешкі өнімдерін өндіру техно логия сы.
Жылқы шаруашылығының маңы зы және оның негізгі
тұқымдары. Мүйізді ірі қара мал еті мен сүтін өндіру
технологиясы. Шошқаның шаруашылығы және шошқа
етін өндіру технологиясы. Түйе шаруашылығы. Құс
шаруашылығы. Бал ара шаруашылығы. Қоян және ба-
лық шаруашылығы. Тест сұрақтары.
Соңғы басылым 2009/360 б./ 84 х 108
1
/
32
ISBN 978-996-535-645-2
Мал
шаруашылығы.
2-басылым.
Оқулық
203
КӘСІПТІК БІЛІМ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Ауыл және орман шаруашылығы
Сельское и лесное хозяйство
ОМАРҚОЖАҰЛЫ Н., профессор, ауылшаруашылық ғы
лым дарының докторы;
Оқулықта елiмiздегi мал шаруашылығы салалары бо-
йынша мал түлiгi мен үй құсын, бағалы аң мен бал
арасын өсiрiп көбейту, бағып күту, азықтандырып-
жетiлдiру, өнiмдiлiгiн арттыру, өнiм сапасын жақсарту
жөнiнде мәлiмет келтiрiлген.
Аграрлық оқу орындарының тыңдаушылары мен
студенттеріне арналған.
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР
– Қазақстанның мал шаруашылығындағы мал мен
құстың түрлері, олардың тұқымдық қасиеттерін сарап-
тап өсіру мен бағып күту тәсілдері;
– мүйізді ірі қара, қой, ешкі, құс, жылқы, түйе, үй қояны
және бал арасы өнімдерінің жан-жақты сипаттамасы;
– аң шаруашылығындағы су күзені, көгілдір және ақ
түлкі, күміс қылшықты қара түлкі, саз құндызы туралы
мәліметтер қарастырылған.
МАЗМҰНЫ: Кіріспе. Мүйізді ірі қара мал шаруа-
шылығы. Сиырдың сүттілігін бағалау. Мүйізді ірі қара
малды бордақылау. Сиыр сүті. Қойдың биологиялық
ерекшеліктері. Қой тұқымдары. Қой қорасы және
күтімі. Қойды азықтандыру. Қойдың ет өнімі. Ешкі
шаруашылығы. Ешкі тұқымдары. Ешкіні ұрықтандыру,
төлдету және лақ өсіру. Ешкі өнімдері. Құс тұқымдары.
Құсты азықтандыру. Құс өнімдері. Жылқының анато-
миялық және физиологиялық құрылысы. Бие буаздығы
және құлындауы. Құнан, дөнен және сақа атты күту.
Жылқының ет өнімі. Биенің сүт өнімі. Ат спорты.
Түйе шаруашылығы. Түйе денесінің құрылысы мен
биологиялық ерекшеліктері. Түйе өсіру әдістері.
Бота өсіру. Түйе өнімі. Үй қоянының шығу тегі. Үй
қоянының тұқымдары. Көжек өсіру. Үй қоянын бағып
күту. Үй қоянын азықтандыру. Үй қоянының өнімі.
Ара шаруашылығы. Ара ұясының биологиясы. Араның
көбеюі, жұмыс қабілеті мен өмірінің ұзақтығы. Аң
шаруашылығы. Су күзені. Көгілдір және ақ түлкі. Саз
құндызы.
Соңғы басылым 2010/424 б./ 84х108
1
/
32
ISBN 978-996-535-299-7
Мал
шаруашылығы.
2-басылым.
Оқулық
БОЙКО Н.Т., кандидат сельскохозяйственных наук, доцент
Казахского национального аграрного университета;
РЯБИНИНА Г.Н., заведующая лабораторией НИИ разви тия
технического и профессионального образования Казахской
ака демии образования им. Ы. Алтынсарина, ответствен
ный секретарь Республиканского учебнометодического
центра, кандидат сельскохозяйственных наук, доцент педа
го ги ческих наук.
В практикуме содержатся практические и лабораторные
работы по предмету «Овощеводство», даны сведения
об овощных культурах, выращиваемых в Казахстане,
способах их выращивания, размножения, их вредителях
и болезнях.
Пособие подготовлено на основе обобщения отечест-
венной и зарубежной науки и практики, переработки
соответствующих инструкций и методических указаний.
Практикум предназначен для мастеров, преподавателей
и обучающихся колледжей, профтехучилищ по
специальности «Мастер растениеводства».
КЛЮЧЕВЫЕ МОМЕНТЫ
– использование предлагаемых примеров в качестве
решения вопросов;
– рассмотрение возможных способов выращивания
овощных культур, применяя информацию по
современным технологиям;
– в учебном пособии рассматриваются общие све-
дения о семенах, воспитании рассады, сортах и сор-
тоотличительных признаках овощных культур, а также
о защите их от болезней и вредителей в условиях
Казахстана.
СОДЕРЖАНИЕ: Предисловие. Знакомство с семенами
овощных культур. Определение качества семенного
материала. Предпосевная подготовка семян. Воспитание
рассады овощных культур. Схемы посева и площади
питания для рассады овощных культур. Режимы
воспитания рассады и способы их регулирования.
Знакомство со всходами овощных культур. Сорта и
сортоотличительные признаки овощных культур.
Капуста. Томат, перец, баклажан. Огурец. Лук и чеснок.
Корнеплодные овощные растения. Бобовые культуры и
кукуруза сахарная. Зеленные и многолетние овощные
культуры. Лабораторные работы по защите овощных от
вредителей и болезней. Вредители и болезни капусты.
Вредители и болезни огурца. Вредители и болезни
томата. Вредители и болезни картофеля. Вредители
и болезни моркови. Вредители и болезни лука и
чеснока. Вредители и болезни столовой свеклы. Методы
борьбы с вредителями и болезнями овощных культур.
Химические средства защиты растений.
Последнее издание 2010/153 с./ 84х108
1
/
32
ISBN 978-601-292-127-4
Овощеводство.
Лабораторный
практикум
204
КӘСІПТІК БІЛІМ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Ауыл және орман шаруашылығы
Сельское и лесное хозяйство
ЕРТАЗИН Х., профессор, доктор экон. наук, кафедра
«Менеджмент и организация агробизнеса» Казахского
Национального Аграрного Университета.
В учебном пособии рассмотрены теоретические и
прак тические вопросы организации производства
и агробизнеса (на примере предприятий АПК),
организационно-экономические
основы
развития
различных агроформирований, системы ведения
отраслей сельскохозяйственного производства, органи-
зация использования ресурсного потенциала, проблемы
планирования, аграрного рынка и механизмы регули-
рования рыночных отношений.
Учебное пособие предназначено для организаций
начального и среднего профессионального образования.
КЛЮЧЕВЫЕ МОМЕНТЫ
– уделено внимание организационно-экономическим
основам развития новых форм хозяйствования в ры-
ночных условиях, организации эффективного хозяйст-
вования и использования земельных, материально-
технических, трудовых и финансовых ресурсов на
предприятиях АПК, организации систем ведения
хозяйства, основам менеджмента, маркетинга и госу-
дарст венного регулирования, основам организации
перерабатывающих производств и производственного
обслуживания на сельскохозяйственных предприятиях.
СОДЕРЖАНИЕ: Введение. Предмет, задачи и метод нау-
ки. Понятие и содержание агробизнеса. Организационно-
экономические основы сельскохозяйственных пред-
приятий. Ресурсный потенциал и научно-технический
прогресс в сельском хозяйстве. Средства производства
и организация их использования. Организация
исполь зования земельных ресурсов. Планирование в
сельскохозяйственных предприятиях. Организация,
нормирование и оплата труда. Организация производ-
ства
продукции
растениеводства.
Организация
отраслей животноводства. Организация кормовой
базы. Аграрный рынок и механизмы регулирования
рыночных отношений.
Последнее издание 2010/ 232 с./ 84х108
1
/
32
ISBN 978-601-292-157-1
Организация
агробизнеса.
Учебное пособие
НҰРТАЕВ Ш.Н., Қазақ ұлттық аграрлық университеті,
аграрлық техника және технологиялар» кафедрасының
профессоры;
САПАРБАЕВ Е.Т., Қазақ ұлттық аграрлық универ сите
тінің аға оқытушысы.
Оқулықта орман және орман шаруашылықтарында,
ағаш кесу-өңдеу кәсіпорындарында қолданылатын ма-
шиналар мен механизмдер құрылымы, жұмысы, рет-
теулері және негізгі параметрлері жайлы мәліметтер
берілген. Негізгі орманшаруашылық жұмыстарының
механикаландырылған технологиясы, машина пайда-
ланудың ұтымды формалары және машина-трактор
агрегаттарын жинақтау жолдары көрсетілген. Орман
шаруашылығы мамандарын дайындайтын оқу орын-
дарының студенттеріне, оқытушыларына және осы сала
мамандарына арналған.
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР
– орманшаруашылық жұмыстарын ұйымдастырудың
заманауи технологиясы мен техникасын толық игеру;
– кәсіпорындарды ағаш шикізатымен тұрақты және
динамикалы қамтамасыз ету және бәсекеге қабілетті
сала өнімдерін шығаруда өндірістік процестерді меха-
никаландыру;
– еліміздің орманшаруашылық кәсіпорындарының іс-тә-
жірибесі.
МАЗМҰНЫ: Кіріспе. Машина жасау материалдары.
Машина бөлшектері мен механизмдері негіздері.
Трак торлар мен автомобильдер. Жұмыстық және кө-
мекші жабдықтар. Технологиялық машиналар және
құралдар. Орман алқаптарын тазалайтын машиналар.
Мелиоративтік және жол жұмыстары машиналары.
Топырақ өңдейтін машиналар мен құралдар. Ормандық
тұқым жинайтын және өңдейтін механизмдер мен
машиналар. Тұқымбақтарға арналған машиналар
мен құралдар. Орманды химиялық жолмен қорғау
машиналары мен аппараттары. Орманды күтімдік
кесуге арналған машиналар мен механизмдер. Орман
өртімен күресуге арналған машиналар мен аппараттар.
Ағаш дайындайтын машиналар мен механизмдер.
Орман шаруашылығында машиналарды пайдалану.
Орман шаруашылығында машиналар мен құралдарды
пайдалануды ұйымдастыру форма лары. Машина-
трактор паркін техникалық пайдалану негіздері.
Ағаш өңдеу өндірісінің жабдықтары. Ағаш кесу-өңдеу
өндірісі жабдықтары туралы жалпы мағлұматтар. Ағаш
өңдеуші жабдықтардың функционалдық құрастыру
бірліктері мен механизмдері. Жалпы мақсаттағы ағаш
кесуші станоктар. Орман ағаштарын кесу өндірісінің
жабдықтары.
Соңғы басылым 2011 / 408 б./ 84х108
1
/
32
ISBN 978-996-535-372-7
Орман
шаруашылығын
механикаландыру.
2-басылым.
Оқулық
205
КӘСІПТІК БІЛІМ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Ауыл және орман шаруашылығы
Сельское и лесное хозяйство
АШЫҚБАЕВ Н.Ж., биология ғы лым дарының канди даты,
доцент, жетекші ғылыми қызметкер, Қазақ ұлттық аграр
лық университетінде және Камбоджа жоғарғы техни калық
ауыл шаруашылық институтында қызмет атқарған;
ДҮЙСЕМБЕКОВ Б.Ә.
АҒЫБАЕВ А.А.
КАРБОЗОВА Р.Д.
Оқулықта ауылшаруашылық дақылдарының зиянкес-
тері мен аурулары, ғылыми негiзделген өсiмдiк қорғау
әдiстерi, пестицидтердi тасымалдау, қабылдау, сақтау
туралы негiзгi мәлiметтер берілген және олармен жұмыс
жүргiзу кезiнде қауiпсiздiк мәселесіне көңiл бөлiнген.
Оқулық аграрлық техникалық және кәсiптiк білім
беретін оқу орындарының оқушыларына, фермерлерге
арналған.
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР
– астық, бұршақ, техникалық, көкөнiс, жемiс-жидек
дақылдарының кең таралған зиянкестерi мен аурулары
сипатталып, өсiмдiк қорғаудағы негiзгi әдiстер мен
құралдар, пестицидтердiң уыттылығы, олардың әсер ету
бағыты, жiктелуi берілген;
– ауылшаруашылық дақылдарында зиянды организм-
дерден болатын шығынның алдын алу үшiн агрономдар
мен өсiмдiк қорғау мамандарына өсiмдiктiң аурулары,
зиянкестерi туралы мәлiметтердi және ғылыми негiз-
делген өсiмдiк қорғау әдiстерiн үйретеді;
– зиянкестер мен ауру қоздырғыштарының морфо-
логиялық және биологиялық ерекшелiктерi туралы
көрнекi материалдар, оларға қарсы химиялық және
биологиялық шараларды қолдану жолдары, тиімді
препараттардың аттары ұсынылған.
МАЗМҰНЫ: Кіріспе. Энтомология. Ауылшаруашылық
дақылдары зиянкестерiнiң негiзгi топтарына жалпы
сипаттама. Ауыл шаруашылығы дақылдары зиянкес-
терiнiң экологиясы. Ауылшаруашылық дақылдардың
зиянкестерi. Дәнді дақылдардың зиянкестерi. Бұршақ
тұқымдас дақылдардың зиянкестерi. Техникалық және
майлы дақылдарының зиянкестерi. Көкөніс дақыл-
дарының зиянкестері. Жеміс-жидек дақылдарының
зиян кестері. Астық және басқа ауыл шаруашылық өнiм-
дерi қорының зиянкестерi. Фитопатология. Өсімдік
ауруларына түсінік. Ауыл шаруашылық дақылдарының
аурулары. Ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестер
мен аурулардан қорғау шаралары. Ауылшаруашылық
дақылдарының зиянкестерi мен ауруларына қарсы
күресу тәсілдері. Өсімдік карантині. Өсімдікті зиянды
ағзалардан бірегей қорғау. Тест сұрақтары. Арнайы
белгілер. Түсіндірме сөздік.
Соңғы басылым 2010/256 б./84х108
1
/
32
ISBN 978-601-292-139-7
Өсімдік
қорғау.
Оқу құралы
АРЫСТАНГУЛОВ С.С., Қазақ ұлттық аграрлық уни
верситетінің доценті, ауылшаруашылық ғылымдарының кан
дидаты;
ЕЛШІБАЕВ А., Қазақ ұлттық аграрлық университетінің
аға оқытушысы;
УЗБЕКОВ Б.М., Қазақ ұлттық аграрлық университетінің
доценті, ауылшаруашылық ғылымдарының кандидаты;
КҮЛДЕЕВ А.И., Қазақ ұлттық аграрлық университетінің
доценті, экономика ғылымдарының кандидаты.
Практикумда республикада өсірілетін өндірістік ма-
ңызы бар екпе дақылдардың морфологиялық сипат -
тамалары, негізгі түрлері, түршелері және «Өсімдік
шаруашылығы» пәні бо йынша жүргізілетін зертха-
налық-тәжірибелік сабақтардың материалдары, өнімді
бағдарлау әдістемелері қамтылған.
Практикум техникалық және кәсіптік оқу орындарының
оқушыларына және егіншілікпен айналысатын шаруа
қожалықтарына, жеке фермерлерге және өндірістік
кооператив мүшелеріне арналған.
ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР
– халықты жеткілікті мөлшерде сапалы тағам түр-
лерімен, ал төрт түлікті сапалы мал азығы қорымен
қамтамасыз ету;
– егістік жұмыстарды жоспарлау, ұйымдастыру және
жүргізу тәсілдері;
– еліміздің ауыл шаруашылығы өндірісінде өсірілетін
дақылдармен танысу.
МАЗМҰНЫ: Кіріспе. Дәнді дақылдар: Өсімдіктер
құрылысының ерекшеліктері. Дәнді дақылдарды топқа
бөлу. Астық дақылдарының даму сатылары. Дәнді
бұршақ дақылдары. Жалпы сипаттамасы. Фенологиялық
байқаулар. Майлы дақылдар. Крестгүлді майлы
дақылдар. Тамыржемістілерді тұқымдарына қарап
ажырату. Тарна және турнепс. Фенологиялық бақылау.
Түйнек жемістілер: Картоп. Түйнектің анатомиялық
құрылысы. Физиологиялық бақылау. Жер алмұрты.
Бақша дақылдары, бұршақ тұқымдасына жататын
азықтық шөптер, астық тұқымдасына жататын азықтық
шөптер, тұқымтану: Екпе дақылдарының өнімін
бағдарлаудың, оған тыңайтқыш мөлшерін есептеудің
әдістемелері.
Соңғы басылым 2008 / 184 б./ 84х108
1
/
32
ISBN 978-996-535-508-0
Өсімдік
шаруашылығы.
Практикум
206
КӘСІПТІК БІЛІМ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Ауыл және орман шаруашылығы
Сельское и лесное хозяйство
ИЛЮХИН Г.П., Абай атындағы Қазақ ұлттық педа го
гикалық университетінің профессоры, ауылшаруа шылығы
ғылым дарының кандидаты;
РЯБИНИНА Г.Н., Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім
академиясы Техникалық және кәсіптік білімді дамыту
ҒЗИ зертханасының меңгерушісі, Республикалық оқуәдіс
темелік орталықтың жауапты хатшысы, ауыл шаруа
шылық ғылымдарының кандидаты, педагогика ғылым
дарының доценті;
Достарыңызбен бөлісу: |