Психолингвистика пәні бойынша
жүктеу/скачать 0,96 Mb. Pdf көрінісі
|
| 5. Сөйлемдерді қабылдау
Н.Хомскийдің пікірінше, кӛпмағыналы фразаларды түсіне алу қабілеті адамның тілдік компетенциясының маңызды
ерекшеліктерінің бірі
болып табылады. Тыңдаушының (оқырманның) міндеті екі құрылымды сӛйлемнің қайсысын (37 және 38) ойға алғанын анықтау болып табылады (36).
(36)
Посещение родственников утомительно. Туысқандардың үйіне бару адамды қатты шаршатады. (37)
Когда нас посещают родственники, это утомительно. Біздің үйге туысқандар қонаққа келгенде, біз оларды күтеміз деп шаршап кетеміз. (28)
Когда мы посщаем родственников, это утомительно. Туысқандардың үйіне қыдыр бар, бұл бізді жалытырады.
55
Ұқсас жағдайда, (39) фразасы екі мағынаға ие болуы мүмкін (немесе Н.Хомскийдің пікірінше, екі етерең құрылым). Реципиенттің міндеті түсіну немесе екі мағынаның қайсысы (40 немесе 41) белгілі контексте жүзеге асырылған. (39) Қарақшылар адам ӛлтіру – қорқынышты іс (Убийства бандитов были ужасны). (40) Қарақшылар адам ӛлтірген кезде, бұл қорқынышты іс болды (Когда бандиты убивали, это было ужасно). (41) Қарақшыларды ӛлтірген кезде, бұл қорқынышты іс болды (Когда убивали бандитов, это было ужасно). Тұтас алғанда, кӛпмағыналы сӛйлемдер ӛзінің синтаксистік құрылымына байланысты бірнеше типі болуы мүмкін.
Кӛпмағыналы сӛйлемнің типтері Мысал Мүмкін варианттар (42) Бірмағыналы
(43) Глобальды кӛпмағыналы
(44) Жеңіл кӛпмағыналы
(45) Жеңіл кӛпмағыналы
(46) Қиын уақытша кӛпмағыналы The horse raced past the barn fell. Жылқы сарайдың қасынан ӛтіп бара жатып құлап қалды? Сарайдың жанынан жүгіріп ӛткен жылқы ... құлап қалды?
Уақытша кӛпмағыналы сӛйлемдерге (temporarily ambiguous sentences) (46) келетін болсақ, олар оқу барысында белгілі бір орындарға дейін осылайша болуы мүмкін. Кӛпмағыналық реципиент мүмкін мағынаның қайсысын қабылдайтынын шешкен кезде жоғалады (алынып тасталды). Сонымен қатар, бір сӛз сӛйлемде бірнеше мағынаға ие болуы мүмкін (47) немесе контекстен суырып алынған жазба тілдегі фраза ауызекі тілде бар логикалық екпінің ізі болмайды (48).
Мүмкін варианттар (47) Балапандар түскі асқа дайын. Балапандар (тірі) тамақтануға даяр. Балапандар (қуырылған) жеуге даяр. (48) Ол норвег қызына үйленетін болып шешті. Ол үйленетін боып шешті, әйтеуір. Ол тек норвег қызына үйленемін деп шешті.
Сӛйлеуді қабылдау барысында реципиент үшін әрқашан берілген сӛздің синтаксистік формасы маңызды емес екенін ескерте кеткен жӛн. Ең бастысы – оның мән- мағынасында. Тану, айыру (recognition test) эксперименті кезінде сыналушыларға алдымен, үлкен емес мәтіндер, соңынан түрлі фразалар берілді және оладан бұл фразаларды бұрын 56
кездестіргені жайында айтуды сұрады. Егер оларға алдымен (49) фраза берілсе, онда сыналушыларға кейінірек берілген (50) фразадан айырулары қиын болды.
(49)
Мистер Смит заказал кофе. Мистер Смит кофе әкеліп беруді тапсырды. (50)
Кофе был заказан мистером Смитом. Кофені әкеліп беру мырза Смит тарапынан тапсырылған болатын.
Басқа жағдайда сыналушылаарға алдымен, (51) фразаны оқып, соңынан (52) фразаны ұсынса олар оны ажырата алған. Ӛйткені олар түрлі сұраққа жауап берген. Бұл жағдайда активті және пассивті құрылымдар арасындағы айырмашылық маңызды болып табылады.
Фразалар Сұрақтар (51) Кофе
Смит заказал кофе. Мистер Смит кофе әкелуді тапсырды. Что заказал мистер Смит? Мистер Смит не әкелуді тапсырды?
Бұл фразаларға жауап беретін сұрақтардағы бұл айырмашылық (кофе немесе мистер Смит) қабылдау аяқталғаннан кейін санада сақталатын форманы бейнелейді. Сондай-ақ, сыналушылар фразаларды қабылдауда онда берілген ситуацияларға кӛңіл бӛледі және осының ӛзі тілдік хабарды есте сақтауға әсер етеді.
жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|