Психология ғылым ретінде. Мақсаты, міндеттері, пәні мен объектісі
Хоторн Эффектінің пайдалы тұстары
жүктеу/скачать 117,96 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Хоторн Эффекті назар аудармайтын тұстар
Хоторн Эффектінің пайдалы тұстары:жұмысшы мән берген іске мән беруді үйретеді; егер құрылым моделі дұрыс және лайықты болса, бұл эффектті пайдаланып жұмысшыларды көңілдендіру арқылы, топтық бәсекелер, ойындар, арнайы жарыстар арқылы жұмыс өнімділігін ұзақ мерзімге жақсартуға болады; жұмысшылардың еңбек жағдайына жеткілікті бағалау жүргізу басқарушының ұзақ мерзімді жоспар құруына көмектеседі. Хоторн Эффекті назар аудармайтын тұстар:жұмыс ортасының кейбір ішкі жағдайы бәрібір айқындалмайды, мысалы ұйымдастыру ниеті; өндіріс моделінің таңдалуы басқарушының субъектив пікірін негіз етеді; шешушісі, жұмыс ортасы динамикалы болады, модел үздіксіз өңделіп, нақты жағдайға бейімделуі керек; өндіріс моделінің дұрыстығы мен басқарушының шешім ету көрегендігі сабақтасып жатады. Барнум эффектісі. 1948 жылы психология ғылымдарының профессоры Бертрам Форер студенттерге тәжірибе жасап, психологиялық теорияның негізін ашты. Ол аудиторияда отырған бір топ студентке мәтіні бар бір-бір парақтан таратады. Профессордың айтуынша, ол таратылған бағалау парағы арқылы әрбір студенттің мінезін анықтамақ болған. Расында Бертрам мырза ешқандай талдау жасауды мақсат етпеген болатын. Профессор жәй ғана жұлдыз жорамалдан алынған бір мәтінді барлығына таратып берген еді. өзінің жеке басына қатысты 11 сұраққа жауап берді, бірақ ол бәріне бірыңғай жауап берді және олардан 5 балдық жүйе бойынша тестілеудің дұрыстығын бағалауды сұрады. Зерттеуге қатысушылардың көпшілігі олардың сипаттамаларының сипаттамасымен келісіп, 4 балдан жоғары баға берді. Оқушылар мұғаліміне сенді және бұл сипаттаманың әрқайсысы үшін «объективті» екенін растады, бірақ бұл олардың бәріне бірдей болды. Шындығында, ол оларды алдады, бірақ оның эксперименті адамның «мейірімді» сөзге және оны айтатын адамның жеке басына психологиялық тәуелді екенін растады. Бұдан адамдар беделді тұлғаларға сенетіні және олардың сөздерін еш күмәнсіз қабылдайтыны шығады. Бұл, әсіресе, қоғам өмірінде айқын, саясаткерлер ұялмастан халықтың пікірін жиі өзімшілдік мақсатта қолданған кезде байқалады. Студенттермен психологиялық тәжірибе жалған постулаттардың жеке адамға әсер ету механизмін ашты және оның екінші атауын алды - Форер эффектісі немесе Барнум -Форердің субъективті растау әсері. Бастысы болжамның арнайы сол кісіге арналып жасалғанын және оны анықтауда білікті ғалымдар мен психологтардың қатысқанын айту керек. Сонымен қатар, болжалған мінездемеде адам баласына ортақ тіркестерді пайдаланып, ойдың нақты және негативті болмауын қадағалау керек. Бұл адамды психологқа, астрологқа, экстрасенске немесе ертеңгі күннің болжамына сендіру үшін жеткілікті болмақ. Бұл құбылыс психологида Барнум эффектісі деп аталады.
Алғашқы әсер эффектісі. Алғашқы әсердің әсері-бұл алғашқы кездесуде алғашқы минуттарда субъектіде қалыптасқан адам туралы пікір. Бұл адамның қызметі мен жеке басын одан әрі бағалауға әсер етеді. Бұл әсер жаңадан кездескен адамға тез және жалпыланған әсер қалдыруға және бұл әсерді одан әрі қарым-қатынас жасау үшін пайдалануға мүмкіндік береді. Алғашқы әсерді тақырып әдейі немесе еріксіз қалыптастыра алады. Бұл әсердің факторлары адамның сыртқы келбеті мен мінез-құлқының ерекшеліктері болуы мүмкін, ол туралы тақырып пікір қалыптастырады. Бірінші әсер көбінесе қабылдаушы субъектінің жеке ерекшеліктеріне байланысты болады, сондықтан жалпыланған немесе нақты, жан-жақты немесе үстірт, мейірімді немесе теріс және т. б. болуы мүмкін. Бірінші әсердің әсері сонымен қатар зерттеушілер байқау әдісін қолдану кезінде гало эффектісі, жеңілдік эффектісі, орталық тренд эффектісі, логикалық қателік, тәртіп эффектісі, контраст эффектісі, кәсіби, этникалық және поло-рөлдік стереотиптермен бірге жиі жіберетін қателіктер қатарына жатады.
Аудитория әсері эффектісі. Аудитория әсері – арнаулы міндетпен көпшіліктің алдында тұрған бір адамға немесе бір топ адамға аудиторияның әсері. XX ғасырдың 30 жылдары ашылған. Екі қарама-қарсы құбылыстан тұрады: аудитория немесе көпшіліктің алдында біршама адам өздерін жақсы ұстау қасиетіне ие, немесе керісінше (сол уақытта ендігі бір адамдардың бойында ыңғайсыз сезім туындап, жаман көрсеткішке қол жеткізуі мүмкін). 1965 жылы әлеуметтанушы психолог Роберт Зайонц Аудитория әсерінің ығыстыру теориясымен қатысты екенін анықтаған. Зайонц дәлелдей алғандай: аудиторияның позитивті немесе негативті әсері бастысынан атқарылар міндеттің "жеңілдігіне" байланысты. Егер, мәселен, сөз сөйлеп тұрған адам аудиторияны жеңетінін білсе (өзіне толыққанды сенімді болса. Бір уақыттағы Гитлер сияқты), онда сөйленген сөз жоғары деңгейде шығатын болады. Ал егер өзіне сенімді болмаса, өкінішке орай, аудитория тарапынан өз бағасын төмендетуге ұшырайды. Аудитория әсері (Zayonts әсері, жеңілдету әсері) адамның мінез-құлқына бөтен қатысудың әсері болып табылады. Бұл нәтиже, мысалы, психологиялық зерттеулер жүргізу кезінде назарға алынуы тиіс: аудиторияның ықпалы ішкі күшіне қауіп төндіретін факторлардың бірі ретінде қарастырылуы мүмкін. Осы әсердің мысалдары:
Ер адам әйелдің алдында жақсы көрінуге тырысады (керісінше); Бөтен адамдар болған кезде күшті эмоцияларды, алаңдаушылықты, ыңғайсыздықты сезінуге болады және т.б. Өз-өзімен және компанияда жеке тұлғаның мінез-құлқы мен ой-пікірлері әр түрлі. Пигмалион эффектісі. Розентал деп те аталатын Пигмалион эффектісі балалардың білім беру жүйесінде мектептегі үлгерімдерін жақсарту үшін кеңінен қолданылатын әдіс болып табылады. Баланың мектептегі үлгерімі ата-ананың немесе мұғалімнің одан күткен күші әсер етеді деген пікірге сүйене отырып, құбылыс психологтардың арасында көптеген пікірталастар туғызды. Олардың пікірінше, Пигмалион эффектісі баланың эмоционалдық дамуына, оның қысымы мен стрессіне байланысты ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін. Әсер қалай жұмыс істейді: егер сыныптағы мұғалім сырттан белгілі бір оқушылардың ерекше қабілеттері бар немесе олар оқыған тақырып бойынша ықтималдығы туралы ақпарат алса, тәлімгер басқалардан гөрі олардан жоғары үміттер тудырады. Бұл олардың сыныпта, тестте немесе тыңдауда басқаша қарастырылатындығын білдіреді. Пигмалион эффектісі жақсы нәтижелерге жетелейтін төрт негізгі факторға негізделген, бұл Розенталдың 1994 жылғы «Жеке тұлға үшін күтілетін әсер: 30 жылдық перспектива» материалында көрсетілгендей: жүктеу/скачать 117,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|