Психология кафедрасы
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
ОПД лекция жинағы (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланған әдебиеттер тізімі
- 7-лекция Лекция сабағының тақырыбы
| 3.Жеке тұлғалық дайындық
Оқушының жаңа әлеуметтік ұстанымын қабылдау, оқуға деген ынтасы, мектеп бейнесін жақсы қабылдау.Болашақ оқушының қоршаған адамдармен тіл табыса алуы да маңызды. Әдептілік нормаларын оқыту мектеп ережелерін меңгеруге көмектеседі. Жолдастық сезімдерін, ұстаздармен, сыныптастарымен тіл табысу үшін баланың жеке тұлғалық қабілеттерін қалыптастыру қажет.Мұғалімнің тапсырмаларын түсініп орындау үшін, жауапкершілікті болу үшін, оқу міндеттерін шешу мақсатында бүкіл күшін бағыттауда, белгілі бір жаста өз тәртібін басқару үшін жеке тұлғаның жігерлілік қабілеттерін дамыту қажет. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Алдамұратов Ә. Жалпы психология . - Алматы:Білім, 1996 2.Жарықбаев Қ.Б. Психология. Алматы: Мектеп, 1982 3.Жарықбаев Қ.Б. Жантану негіздері: оқулық. - Алматы, 2002 4.Намазбаева Ж.И. Психология: оқулық. - Алматы 2005 5.Немов Р.С. Психология: Учебник: В 1 кн. - М., 1998 6.Общая психология : Курс лекций/СостИ. Рогов. - М.,1983 7.Общая психология: Учебное пособие/ Под ред. А.В.Петровского. М.,1977 8.Педагогика және психология. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. «Мектеп» баспасы, - Алматы, 2002 9.Психологически словарь/ Под ред. В.В. Давыдова. М., 1996 7-лекция Лекция сабағының тақырыбы: Алты жасар балалардың психикалық дамуы Сабақ жоспары: 1.Балаларды алты жастан бастап оқыту мәселесі 2.Мектептегі оқуға тұлғалық дайындық 3.Мектептегі оқуға интеллектуалдық дайындық 4.Мектептегі оқуға тұлғалық және интеллектуалдық даярсыздық 1.Балаларды алты жастан бастап оқыту мәселесі Өздеріңіз білетіндей, әрбір жас кезеңі жетекші қызметтің өзіндік түрімен сипатталады. Сонымен, алты жасар балада Өсу, жетекші қызметтің біртіндеп өзгеруі байқалады: ойыннан оқуға көшу. Сонымен бірге ойын өзінің жетекші рөлін сақтайды. Бір жағынан балаларда жаңа оқу іс -әрекетіне, жалпы мектепте белсенді қызығушылық пайда болады, ал екінші жағынан ойынға деген қажеттілік азаймайды. Балалар 9-10 жасқа дейін ойнауды жалғастыратыны белгілі. Алты жасында жеке тұлғаны қалыптастырудың негізгі бағыттарының бірі - оқу мотивтерін қалыптастыру. Алты жасар балаларды оқуға итермелейтін мотивтерді зерттей отырып, психологтар олардың ең көп тарағандары мыналарды анықтады: кең әлеуметтік, танымдық оқу мотивтері (білімге қызығушылық, жаңа нәрсені үйренуге деген ұмтылыс) және ойын мотивтері. Оқу іс-әрекетінің толық дамуы алғашқы екі мотивтің әрекетінің арқасында жүреді, бірақ олар ойын мотиві қанағаттандырылған кезде алты жасар балаларда қалыптасады. Сонымен қатар, егер балалардың ойынға деген қажеттіліктері қанағаттандырылмаса, онда олардың жеке басының дамуына елеулі зиян келтіріледі, оқу формальды сипатқа ие болады және оқуға қызығушылық жоғалады. Сөйлеу әрекеті теориясынан белгілі болғандай, сөйлеу өзінің мотивациялық және мақсатты жақтарымен басқа қызмет түрлеріне - интеллектуалдық, еңбек, коммуникативті, ойынға өтеді. Белгілі ресейлік психолог А.А.Леонтьев дұрыс айтқандай, бір сөзбен айтқанда, адамның ісі жоқ. Сөйлеу үшін сөйлеу - бұл психологиялық негізсіз процесс. Алты жас ерекшелігі мынада: бұл жағдайда ішкі мотивация мен жаңа тілді меңгеруге деген қызығушылықты қалыптастыру үшін FL оқу процесін ойын әрекеті контекстіне қосуға болады. балалардың мақсатты тілде қарым -қатынас жасаудың табиғи қажеттілігі жоқ. И.А. -ның дұрыс анықтамасына сәйкес. барлық қарым -қатынас мәселелері ана тілінде шешілетін және шетел тіліне қажеттілік жоқ жағдайда жаңа тілге көшудің психологиялық негіздемесі болып табылады. Дәл осы жаста оқушылардың барлық сөйлеу әрекеттері үшін табиғи мотивтер құруды қамтамасыз етуге, тіпті ең қарапайым мәлімдеме жасауға мүмкіндік беретін, жаһандық әрекет ететін ойын мотивациясының арқасында ФЛ -ны оқытудың коммуникативті тәсілін енгізудің бірегей мүмкіндіктері бар. мағыналы және қызықты. Алты жасар балалардың арасында психикалық дамуда өте маңызды жеке айырмашылықтар бар (эмоционалды-еріктік сфера, есте сақтау, зейін, ойлау және т.б.), бұл олардың отбасы мен балабақшадағы өмірі мен қызметінің әр түрлі тәжірибесімен анықталады. . Балаларды мектепке бейімдеу процесі әр түрлі жолмен жүреді. Кейбір балалар өзін сенімді ұстайды, басқалары қобалжуды сезінеді, басқалары қыңыр және т.б. «Кейбір балалар ана тілінде сөйлесе алмайды. Бұл балалар не тым импульсивті, не шыдамсыз, не керісінше пассивті және қорқақ. Психикасы ерекше тұрақсыз, импульсивті, мазасыз балаларға бірінші сабақтан бастап назар аудару керек. Оларға жалпы іс -әрекетке үнемі қатысуды талап ететін рөлдер жүктелген жұмыс қажет. Сіз сондай -ақ фактіге назар аударуыңыз керек ойыншықтар балалармен бірге білім беру мәселесін шешуге қажет болғанша ұзақ болмайды, әйтпесе балалардың назары аударылады. Бірақ сіз оларға ойыншықтарды балалардан табиғи және әсер етпейтін түрде алуыңыз керек: «Жануарлар шаршап, демалғысы келеді», «Қуыршақтар төсекке жатады» және т.б. 2.Мектептегі оқуға тұлғалық дайындық Бүгінгі күнде «мектептегі оқуға дайындық» ұғымы комплексті және баланың барлық өмірінің сферасын қамтиды.Мектепке дейінгі баланың өмірінде әлеуметтік, психологиялық жағынан және физиологиялық жағынан да қиын кезең.Бұл кезеңде мектеп өмірімен танысады, әлеуметтік ортасы өзгеріп және оқушының жаңа әлеуметтік рөлін меңгере бастайды.Белгілі орыс психологтары А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, А.А. Люблинская мектепке даярлау ұғымына баланың оқу тапсырмаларын түсінуін,әрекеттерді орындау тәсілдерін меңгеруін, ерік қасиеттерінің дамуын, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау дағдыларын, мұғалімді тыңдау, материалды еске сақтау біліктілігін жатқызады.Е.Е. Кравцова мектептегі оқуға психологиялық даярлығы бұл баланың дамуында «қарым-қатынас» негізгі ролді атқарады деген тұжырымға келді. Ал Л.И. Божович мектепке келетін баланың таным қызығушылықтары дамыған, әлеуметтік ортаға ене алу біліктілігі және оқуға деген ынтасы болу қажет деген пікірге келді.Р.В. Овчарова тұжырымдамасында, мектептегі оқуға дайын бала өзінің әрекеттерін жоспарлап және бақылай алады, қоршаған дүниенің заңдылықтарын, заттардың жасырын қасиетін бағдарлайды, оларды өз әрекеттерінде қолдана алады, басқа адамды тыңдай біледі және логикалық ойлау тәсілдерін орындай алу біліктілігін жатқызады. Алайда, мектепке даярлау мәселесі Қазақстан ғалымдары Б. Баймұратова, Қ. Сейсенбаев, Н. Айғабылов, Б. Дабылова еңбектерінде біршама зерттелгені белгілі. Дегенмен, мектептегі оқуға даярлау мәселесі әліде өзекте мәселелердің бірі болып қала бермек. Мектепке психологиялық даярлықты жүзеге асыру ісін ғалымдар түрліше жіктейді. И. Шванцар, Л.И. Божович зерттеулеріне сүйене отырып, мектепке даярлықты жүзеге асыру ісін үш бағытта жүргізу қажет деп тұжырымдайды. Ал Е.Е. Кравцова мектепке даярлықтың төрт бағытын қарастырды: 1 бағыт - балаларды мектептегі оқуға қажетті нақты іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру 2 бағыт – мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында байқалатын жаңа құрылымдар мен бала психикасындағы өзгерістерді зерттеу; 3 бағыт - оқу әрекеттерінің алғы шарттары; 4 бағыт - баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы түрде бағыну іскерлігі Демек, баланы мектепке психологиялық жағынан даярлау тақырыбын зерттеп жүрген психологтер(В.В. Холмовский, Л.А. Венгер, Н.И. Непомнящая т.б.) даярлықтың төменгі бағыттарын бөліп көрсетті. Бұл мектепке дейінгі баланың білімі және біліктілігі. Кез-келген бала жазып және санаумен ғана шектеліп қана қоймай, ең маңыздысы салыстыра білуді,талдауды, ойлай білуді, өздігінен қорытынды жасай білуі тиіс. Көрнекі -әрекеттік ойлау қабілеттілігі жоғары бала көрнекі үлгімен жұмыс істегенде,заттардың кейпімен, мөлшерін ұйқастырғанда, қойылған міндеттерді шешуде тиімді әрекеттердің барлық түрін орындап шығады. Сонымен бірге баланың сөйлеу тілінде кемістіктің болмауы және өзіне сөйлеген сөздің мағынасын түсініп,өзінің ойын жеткізе алуы қажет. Бала өзбетімен сөйлем құрастырып, ұқсас дыбыс тіркестерін анық айта алуы маңызды. Әрбір бала әңгімені құрастырумен қатар әрі бала заттарды, суреттерді, әрекетттерді бейнелеп және оның мазмұнын айтып беруі қажет. Яғни, баланың сөздік қорының мөлшері, таным үрдістерінің даму деңгейі, логикалық операцияларды орындай алуы, баланың оқуда білімді табысты меңгеруінің негізі болып табылады. Мектепке келген бала оқимын деген ниетпен мектеп табалдырығын аттайды. Бірақ кейде бала оқуға барғым келеді дегенмен, оның мотиві әртүрлі болады. Біреуі мектепте көп бала бар және онда көңілді десе, біреуі партаға отырғысы келгендіктен мектепке баруы мүмкін. Алайда мұндай ықыласпен мектепке келген балалар, біраз уақыттан кейін мектептің қатал тәртібіне және күнделікті оқу сабақтарына шыдай алмайды. Жалпы, бала оқу үрдісінің өзіне қызығуы қажет. Сонда ғана бұл баланың таным қызығушылықтарының дамуына, жаңа білім алуына мүмкіндік жасайды.Сонымен бірге бала мұғалімдермен, балалармен қарым-қатынас жасау үшін қажетті қасиеттердің қалыптасуы аса маңызды. Яғни, оқу әрекеті ұжымдық сипат болғандықтан, әрбір бала құрдастарымен қарым-қатынас жасай алуға, бірге жұмыс істеуге дағдылануы керек. Кейбір балалар жаңа ұжымға тез еніп, балалармен тез тіл табысып кетеді. Ал кейбіреулері көпке дейін құрбыларымен тез тіл табыса алмағандықтан, ұжымнан тыс қалып, жалғыз жүреді. Сондықтан баланың ұжымда өзіне тиісті орын алуы, оның қарым-қатынасына әсер етеді. Сөйтіп берілген құраушылар баланың басқалармен қарым-қатынас арқылы мектепте оқытуға, мектеп оқушысының рөлі арқылы балалар тобымен ойлау дайындығын дамытады. Бұл баланың шешім қабылдай алып, мақсат қоя білуі. Сонымен бірге баланың әрекеттерді жоспарлап, олардың орындалуын жүзеге асыруда күш жұмсай білуі, қиындықтарды жеңуі баланың психологиялық үрдістердің қалыптасуына ықпалын тигізеді. Егер баланың мектептегі оқуға дайындығы осы бағыттармен ұштасып жатса, баланың оқуға тез бейімделіп, жақсы оқып кетуіне мүмкіндік туғызады. Мектепке дейінгілердің негізгі іс-әрекеті ойын болғандықтан, оларға бірден оқу әрекетіне ауысу біршама қиындықтар туғызады. Мектеп табалдырығын алғаш аттаған бала педагогтармен және балалармен кезіккенде мазаланады, оқу үрдісінің өзіне жағымсыз эмоция сезініп, қорқыныш пайда болады. Осыдан келе нашар оқитын балалар және екінші жылға қалып қоятын балалар пайда болады. Сонымен бірге баланың көңіл-күйінің болмай, себепсізден жиі ауыруы мектеп неврозы сипатында көрінеді, яғни мектепті еске алса болғаны жылап, уайымдайды. Сөйтіп, мектеп бала үшін стрессогендік факторға айналып, денсаулығының нашарлауына әкеліп соғады. Сонымен балаларды мектепке психологиялық даярлау бағыттарын тәжірибеде жүзеге асыратындар - ата-аналар, мұғалімдер және мектеп және балабақша психологтері. Баланың мектептегі оқуға дайындығы біртіндеп қалыптасатын аса күрделі үрдіс және бұл үрдісті жүзеге асырудың бірден бір жолы - ата-ананың, мұғалімнің және психологтың бірігіп жұмыс істеуі. Бала балалық шақтан өзіне белгісіз, таныс емес дүниенің есігін ашқаннан кейін, баланың өмір сүру тіршілігін түбегейлі өзгертеді. Яғни, баланың мектеп өміріне еніп және өзінің әлеуметтік ортада «МЕН» дегенін қалыптастыра алып, жоғарыдан көріне алуы, баланың білімді, табысты және нәтижелі игеріп кетуіне ықпал жасайды. Түйіндей келе, бұл баланың жеке тұлғасының қалыптасуы және ақыл-ойының, таным үрдістерінің дамуы болып табылады. Демек, баланы мектепке даярлау мәселесі өз өзектілігін жоғалтпайтын әлі де зерттеуді қажет ететін міндетті мәселелердің бірі болып қала бермек. 3.Мектептегі оқуға интеллектуалдық дайындық Мектепте оқуға интеллектуалдық дайындық дегеніміз - дамыған сараланған қабылдау, аналитикалық ойлау, яғни құбылыстар арасындағы негізгі белгілер мен байланыстарды түсіну қабілеті, логикалық есте сақтау, білімге деген қызығушылықтың болуы, оларды алу процесі, ауызекі сөйлеуді игеру және символдарды түсіну және қолдану қабілеті. Интеллектуалдық дайындық жеткілікті білімге ие болуды қамтиды (мектеп жасына дейінгі балаларда ой-өрістің болуы). Мектеп жасына дейінгі баланың білімі сенсорлық тәжірибеге негізделген. Олар қоршаған шындық туралы идеяларды қалыптастырып, кейбір қарапайым ұғымдарды (өсімдіктер, жануарлар, маусымдық құбылыстар, уақыт, сан) және жалпы сипаттағы мәліметтерді (жұмыс, туған ел, мерекелер, кітаптар және олардың кейіпкерлері туралы) игереді.Интеллектуалды дайындық сонымен қатар ішкі жоспарда әрекет ету (ақыл-ойда кейбір әрекеттерді орындау), оқу міндетін бөліп алу және оны тәуелсіз әрекетке айналдыру, заттардың жаңа қасиеттерін анықтау, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын байқау мүмкіндігін қамтиды. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|