Психология негіздері

объект 
ретінде 
қарастырады. 
Мүмкіндігі 
шектеулі 
балаға 
медициналық 
көмек 
көрсетудің 
маңызы 
зор, 
бірак 
мұндай 
балалардың білім алуы жэне әлеуметтендірілуі ескерілмейді. Қоғам 
мүмкіндігі шектеулі баланы - сыркат адам деп кабылдағандыктан, 
оларға тек медициналык көмек көрсетіп, білім беру жүйесін тыскары 
қалдырады. Қоғамның белсенді дамуымен бүл модель адамның 
мүмкіндіктерін шектейтін 
ауыткушылықтың себептері мен пайда 
болуын клиникалық ғылыми зерттеуге жэне қажетті алдын алу 
шаралары мен жеке ауруларды емдеуге ынталандырды. Дегенімен, 
қазіргі таңда өз маныздылығын төмендетті.
«Қогамга қауіп төңдіретін» модель
дамуында ауыткушылығы 
бар тұлғалардьщ кейбір категорияларына (ақыл-ойы кем, естімейтін, 
психикалык 
ауыткушылығы 
бар) 
байланысты 
пайда 
болды. 
Әлеуметтік орта адамдардың пікірінше осы категориядағы балалар 
ауруды 
тасушы 
«бақытсыздыкты 
тасушы» 
материалды 
жэне 
моральды шығын келтіреді деген. Аталған мэселеге байланысты 
қоғам өзін «қауіп-қатерден» сақтау үшін элеуметтік ортадан алшак 
орналаскан, кейде катаң тэртігі негізінде жабық мекемелер мен 
интернаттар ашыла бастады. Мүндай жағдай да оқыту мүлдем 
болмады немесе жеткіліксіз деңгейде болды.
«Аяумылық білдіру» моделі
адамның жеке тұлғасының дамуына, 
өз-өзіне кызмет көрсетуге ынталануына кедергі келтіреді. Модель 
мүмкіндігі шектеулі адамнын өмір бойы балалық жаста калатын 
адамдарға (мысалы, зиятында ауыткушылығы бар балаларға кенінен
- 4 3 -

таралған) тэн. Бұл модельдің негізгі міндеті - бұл білім беру мен 
дамытуға көмекпен камтамасыз етпей, керісінше, қоғамнан жекелеу 
арқылы қоршаған ортадағы «жамандықтан» мүмкіндігі шектеулі 
адамдарды корғау, тіршілік етудің қолайлы ортасын күру болып 
табылады.
«Дамыту» моделі
мүмкіндігі шектеулі баланың білім алуы мен 
даму қабілеттілігінің деңгейін көрсетеді. Бүл модельге сәйкес коғам 
мүмкіндігі шектеулі баланың толыкканды дамуына жауапты; қоғам 
мүндай балаларға педагогикалық түзету мен дамыту үшін тиімді 
жағдайлар жасауға міндетті. Бүл модельдің талаптарына сәйкес 
мүмкіндігі шектеулі балалар қоғамның мүшелері сияқты барлык 
кұкықтарға ие: өзінің тұрғылықты жерінде өмір сүруге, оқуға, жүмыс 
жасауға, өз үйінде тұруға, өз еркімен достарды таңдауға және достык 
қатынас пен барлығымен тең болуға кұкылы.
Қазіргі кезде мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың категориясын 
топтастыру төмендегідей сипатталады:
• 
есту қабілеті бүзьілган түлгалар: естімейтіндер, нашар
еститіндер, кейінен естімей қалгандар.
• 
көру қабілеті бүзылган түлгалар: көрмейтіндер
, нашар
көретіндер.
-• 
сөйлеу тілі бүзылгандар
• 
тірек-цимыл аппараты зақымдалган түлгалар
• 
психикалық дамуы тежелген балалар.
~ 44 ~

• 
зияты 
бұзылган 
түлгалар 
(ақыл-ой 
дамуы
кешеуілдегендер)
• 
эмоциялың-ерік 
сферасы 
бүзылган 
түлгал ар(ерте
жастагы аутизмге шалдыққан балалар)
• 
дамуында күрделі кемиіілігі бар балалар.
Қазіргі уакытта дамудағы бұзылыстардың жіктелуінің бірегей 
ұстанымдары жок. Біздің мемлекетімізде арнайы психологиялык- 
педагогикалык әдебиеттерде кеңінен таралған (М.В. Власова мен 
М.С. Певзнер, В.В. Лебединский, О.Н. Усанова, B.JI. Лапшин мен 
Б.П. 
Пузанов) 
зерттеулерінде 
ұсынылған 
топтастыруларды 
қарастырып көрейік.
М.В. Власова мен М.С. Певзнердің еңбектерінде мүмкіндігі 
шектеулі тұлғалардың тобы төмендегідей сипатталады:
1. Сенсорлык кемшілігі бар балалар (есту кабілеті, көру қабілеті, 
сөйлеу кабілеті, тірек-кимыл аппараты бұзылған).
2. Психикалык дамуы тежелген балалар.
3. 
Астениялык немесе реактивтік жағдайдағы, конфликт 
жағдайындағы балалар.
4. Психопатиялық күйдегі (эмоциялык-ерік қасиеттері бүзылган) 
балалар.
5. Акыл-ой дамуы кешеуілдеген балалар.
6. Психикалык аурулардың алғашкы белгілері анықталған 
(шизофрения, эпилепсия, истерия) балалар.
- 4 5 ~

В.В. 
Лебединский 
зерттеулерінде 
дамудағы 
кемшілік 
психикалық дизонтогенез проблемасы негізінде топтастырылады:
1. Жалпы тұрақты бұзылу ( мысалы, олигофрения).
2. Дамудың тежелуі (танымдык эрекет пен эмоциялық-ерік 
касиетгерінің баяулауы).
3. Организмнің зақымдануы (тұкымқуалайтын аурулар, ұрықтык 
даму кезіндегі, туылу кезіндегі, туғаннан кейінгі 
инфекция, 
интоксикация, орталық нерв жүйесінің соккы алуы).
4. Дамудағы кемшіліктер (анализаторлык жүйелердің - көру, 
есту, сөйлеу, тірек-кимыл аппаратының бүзылуы).
5. Белгілі психикалық функциялардың дамуындағы жеделдеу 
(ерте балалар аутизмі).
6. Дамудың дисгармониялығы, туа пайда болған немесе ерте 
балалык шақта пайда болған 
тұрақты психикалык закымдалу 
(психопатия).
0.Н . Усанова дамудағы кемшілікті топтастыруды төмендегідей 
көрсетеді:
1. 
Органикалық 
зақымдануға 
байланысты 
анықталатын 
дамуында кемшілігі бар балалар.
2. 
Функционалдық жетіспеушіліктің эсерінен болатын дамудағы 
кемшіліктер.
3. Психикалық депривация жағдайындағы балалар.
В.Л. Лапшин, Б.П. Пузановтын үсынуы бойынша дамудағы 
кемшілікті топтастыру келесідей сипатталады:
~ 46 ~

1. Сенсорлык кабілеті бұзылған тұлғалар:
көру қабілеті зақымдалған балалар;
• есту кабілеті закымдалған балалар.
2. Зиятынын жетіспеушілігі бар тұлғалар (акыл-ой дамуы 
кешеуілдеген, психикалык дамуы тежелген балалар).
3. Сөйлеу қабілеті бұзылған балалар.
4. Тірек-кимыл аппараты бұзылған тұлғалар;
5. Күрделі кемшілігі бар тұлғалар.

жүктеу/скачать 2,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: