Студенттердің білімдерін қадағалауға арналған сұрақтар: Бақылау сұрақтары. Топтың қалыптасуының заңдылықтары мен негізгі қасиеттері.
Топтың даму кезеңдері.
Топты өлшеу әдістері: социометрия, референтометрия. Көшбасшы туралы түсінік.
Тапсырма: Адамдардың бір-бірін түсіну механизмдері.
Қарым-қатынас стилдері.
Қарым-қатынас техникасы мен ережесі.
Белсенді тыңдау.Қарым-қатынас және психологиялық шыдамдылық және оның түрлері.
Толеранттылық туралы ұғым (Реферат)
6. Әлеуметтік таптаурын ұғымы, оның түрлері мен функциясы. «Каузальды атрибуция» ұғымы. Қарым-қатынастың интерактивті жақтары: тұлға аралық өзараәрекет.
7. Кикілжіңді мінез-құлық және объективті кикіл- жіңді жағдаяттар (мысал келтіру). Жағдаяттар құру Тренингтер.
1
№10
дәріс
10-МОДУЛЬ. ТҰЛҒА АРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫ
Дәріс 10. Тұлғааралық қарым-қатынас - тұлғалық дамудың негізі ретінде.
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Тұлғааралық қарым-қатынас қоғамдық сананы дамыту негізі ретінде;
Тұлғааралық қарым-қатынас психологиясы;
Тұлғаның өзара әрекеттесу кеңістігі.
Дәрістің мақсаты:Тұлғааралық қарым-қатынас психологиясы және өзара әрекеттесу кеңістігіндегі барлық субъектілерінің қатынастарын орнатушы зерттеудің теориялық мәселелерін талдау арқылы білім алушыда тұлғааралық қатынас ұғымын қалыптастыру.
І. Тұлғааралық қатынастар – бұл айналаңыздағы адамдармен қарым-қатынастың кез-келген түрі, яғни адамның ішкі әлемін көрсетеді, оның эмоциясы мен көңіл-күйін жеткізеді. Тұлғааралық қатынастар дегеніміз қарым-қатынастың әртүрлі түрлерінің жиынтығы: ауызша және вербалды емес, бет-әлпет, ым-ишара, мінез-құлық ерекшеліктері, эмоционалды көріністер және тағы басқалар.
Адамдар арасындағы әлеуметтік байланыстардың негізгі мақсаты – эмоциялармен бөлісу, қандай да бір пайда алу, олардың танымдық қабілеттерін қолдану, жаңа білім мен тәжірибе алу үшін байланыс орнату, сонымен қатар қарсыластың қолдауына ие болады.
Тұлғааралық қатынастардың барлық түрлері өзара сенім мен түсіністікке негізделуі керек.Мақсатқа сәйкес бастапқы және екінші тұлғааралық қатынастар бар. Адамдар бір-бірімен тең шарттарда, ешқандай қажеттіліксіз өзара әрекеттескенде бұл тип бастапқы деп аталады. Екіншілік қатынастар белгілі бір көмек, бір адамның екінші адамға қызмет көрсетуі қажет болған кезде жүзеге асырылады.
Тұлғааралық қатынастардың қалыптасуы адамның дүниеге келуінен басталып, өмір бойы жалғасады. Бастапқыда жеке тұлға ата-аналардың, тәрбиешілер мен мұғалімдердің көмегімен қоғаммен дұрыс қарым-қатынас орнатуды үйренеді. Бірақ уақыт өте келе, жеке тұлғаның жеке тұлғасы түпкілікті қалыптасқан кезде, тұлғааралық байланыстардың құрылуы тек адамның жеке қасиеттеріне және оның қарым-қатынас жасау қабілетіне байланысты болады.
Адамдардың танымдық хабарлар алмасуы, өзара түсінісуі, бір-бірін қабылдауында ерекше әсер беретін ол вербалды емес қарым-қатынас. Вербалды қарым-қатынас адамның сөйлеуді меңгеруінің арқасында іске асады. Ол өзінің ойын, білімін, өзінің сезімін басқа адамдарға хабарлай алады және өзі басқа адамдардың ойын түсіне алады, олардың сезімдері мен ұмтылыстары туралы білуге мүмкіндік алады.
ІІ.Тілдің көмегімен сөйлеу қарым-қатынасында әрбір адам білімнің көп бөлігін басқа адамдардан алады. Жинақталған тәжірибені және білімді меңгеруге оқыту үрдісі жатады.
Сөйлеу – тілдің көмегімен адамдардың өзара қарым қатынас үрдісі. А.Мейерабиан зерттеуінше, 93 пайыз вербалды емес қарым-қатынаста беріледі, мимика (ым-ишара), қимыл-қозғалыс, дене тұрысы арқылы – 55 пайызы, дауыстың интонациясы, тембрі және жоғарылығы – 38 пайызды құрайды.
Қарым-қатынас процесіндегі хабардың таралуының 7 пайызы ғана вербалды тәсілдерге байланысты. Өйткені вербалды емес қарым-қатынас жүйесінде 700000-нан астам ым-ишара, қимыл-қозғалыс және дене тұрысы бар, біздің тілдегі сөздерге қарағанда әлдеқайда көп.
Вербалды емес қарым-қатынас құралдары дегеніміз танымдық немесе эмоционалды-бағалаушы хабарды жеткізуде ым-ишара, дене қозғалысы, дауыстың ырғақтық ерекшеліктері, тактильдік (тері) әсерлері болып табылады.
Тұлғааралық қарым-қатынаста жеке қарым-қатынас тәжiрбиелерiмiз арқылы жанұядағы, мектептегi, жұмыстағы, көшедегi тiкелей қатынастар арқылы игеремiз. Бұл микроорта. Микроортадағы қарым-қатынас арқылы әрқайсымыз әлеуметтiк қарым-қатынасқа түсемiз, яғни макроорта әсерiн сезiнемiз.
Макроорта – бұл өз ғылымы, мәдениетi, заңы, қоғамдық өлшемдерi бар қоғам. Микро және макроортаның олардың өзара әрекеттесетiн шек – бұл кiшi топ, онда бiздiң әрқайсымыздың өмiрiмiз өтедi. Объективті қатынастар мен байланыстар топ мүшелерінің арасындағы өзара қатынастардың көрінісі болып әлеуметтік психология зерттейтін субъективті тұлғааралық қатынастар табылады.
ІІІ. Тұлғааралық қатынастар формасы бойынша ресми және бейресми (ресми емес) болып табылады. Адамдар арасындағы ресми қарым-қатынас қатаң ережелер мен қарым-қатынас шекараларын ұстануға негізделген. Серіктесті өз бетінше таңдау құқығы жоқ.
Көбінесе бұл әріптестер немесе іскерлік серіктестер арасындағы қатынастар. Бейресми қарым-қатынаста нақты мінез-құлық шеңберлері жоқ, бейресми тұлғааралық қатынастардың негізі кең эмоционалды база және қарсыласты таңдау құқығы болып табылады.
Әлеуметтік байланыстар сонымен қатар формалды (мысалы, жұмыс тобымен өзара әрекеттесу) немесе формалды емес (достық, достық тұлғааралық байланыстар кіруі мүмкін) болады. Жеке қарым-қатынастар формалды қатынастарға қарағанда жағымды және әртүрлі, эмоционалды бай.
Топ ішіндегі тұлғааралық зерттеудің негізгі жолы – бұл әртүрлі әлеуметтік топтың құрамына енетін адамдардың өзараәрекеттесулерін терең білу.
Топ дегеніміз – бұл белгілі бір белгілерге сәйкес адамдар біріктіретін шынымен қалыптасқан форма: отбасы, мектеп сыныбы, достық серіктестік, жұмысшылар, шаруалар, зиялы қауым, жастар, ардагерлер, қала және ауыл тұрғындары және т.б.Дәл сол топтарда адам басқа адаммен байланысады.
Шағын топ – бір-бірімен тікелей байланыста болатын, бір мақсатқа, ұқсас мүдделер мен қажеттіліктерге біріктірілген екі немесе одан да көп адамдар тобы.Шағын топтың негізгі белгілері:
топ мүшелерінің тікелей өзара әрекеттесуі, олардың бір-бірімен жеке танысу;
қатысушылар саны аз, ол 2-3 адамнан 20-25 адамға дейін болуы мүмкін;
