Р. А. Авакова филология ғылымдарының докторы, профессор
Әдеттік құқыққа байланысты туған ЭП-тер
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Заңғой < заң
| 4. Әдеттік құқыққа байланысты туған ЭП-тер.
Қаламгер халық тілінің бар байлығын, сөз айшықтарын қолдану, тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы, өмір салтында қалып кеткен сөздерді пайдаланады. Әдет, әдет-ғұрып сөздері тек жалпы салт-санадағы, әлеуметтік өмірдегі емес,адамдардың әрекетіндегі нормаларды білдіреді.Осындай аттар қатарында Заңғой < заң, Айыппұл < айып, Барымталин < барымта ‘жасырын есе қайтару әдеті’, Бітімбай < бітім, Даугүл < дау, Даңғой < даң, Даусоғар < дау, Даулан < дау, Даубаев <дау, Домалақарызов < домалақ арыз, Жарлық < әмір, Үкімбай < үкім, Шағымбек, Шағымпері < шағым, Балаби, Мырзаби, Тампаби Би сөзімен келетін ЭП-тер – Тура+би, Бала+би, Мырза+би, Тампа+би. В.Радлов би – князь, патша, қожайын, сот, дана, шешен деп, одан беріректегі зерттеулерде би – сот, судья, билеуші, бек – ханнан кейінгі билеушінің титулы, ал би – ру-тайпаның басшысы, билеушісі немесе билеуші топтың өкілі деп түсінік берілген. Дала заңының білгірі, қазақ құқығының қарлығаш заңгері Ш.Уәлиханов: «Би атану үшін қазақ халық алдында әлденеше шешендік сайысқа түсіп, өзінің заң-жораны білетіндігін, шешендігін танытатын болған. Сөйтіп би атағы сот пен адвокаттық істегі патентке айналады» [149,53б],– деп түсіндірген. Заңғой < заң сөзі – қытай тілінде Ян деген екі элементті иероглиф, ереже, үлгі, түр, қалып, стиль, тәсіл деген мағыналарға ие. Қазақ тіліндегі заң сөзі – ян сөзінің ерекше, үлгі деген мағынасында қалыптасып, тұлғалық өзгеріске түскен түрі. Ян – түбір, ңзы – есімдік жұрнағы болған ұйғыр тілінде янза – түр, сорт деген мағынада қолданылатын сөз бар. Кезінде көп қолданыстағы заң сөзі бірте-бірте, юристік ұғымдардың дамуы нәтижесінде іріктеліп термин ретінде қалыптасқан. Ғалым-юрист Т.М.Күлтелеев бұрын қазақ тілінде заң сөзінің обычное право деген ұғымда және қазақ қоғамының өзіне тән ертеден келе жатқан тұрмыстағы дәстүр, әдет деген сөздердің синонимі ретінде қолданылғанын да айтады. жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|