Құрамына қарай: дара және күрделі Дара : негізгі және туынды Негізгі : жылдам, әрең,әрез,әлі, бұрын,ерте,кеш,қазір,дереу т б
жүктеу/скачать 17,64 Kb.
|
үстеу
|
Үстеу Үстеу- заттың әр қилы қимылы мен ісінің (етістіктің) әр түрлі сындық, бейнелік, мекендік, мезгілдік, шарттық, мөлшерлік күй-жайлары мен сынның белгісін білдіретін сөз табы. Сұрақтары:қалай?,қашан?,қашаннан?, неліктен?,не себепті?, не мақсатпен?. Ахмет Байтұрсынұлы: "Үстеу дейміз- сын есім, сан есім,есімдік,етістік сөздерді толықтыру, күшейту үшін айтылатын сөздер. Ғалым 5-ке бөледі: нықтаулық,сынаулық,өлшеулік,мезгілдік,мекендік Құрамына қарай: дара және күрделі Дара: негізгі және туынды Негізгі:жылдам, әрең,әрез,әлі, бұрын,ерте,кеш,қазір,дереу т.б Туынды: 2 жасалу жолы бар 1.сөзжасам арқылы. -ша, -ше бүгінше,әзірше,итше -ғарі,-гері ішкері,тысқары -шалық, -шелік осыншалық,мұншалық,соншалық -дайлық мұндайлық, сондайлық -шаң,-шең көйлекшең,етікшең -лай,-лей осылай,былай,өмірдей -лап, -леп аздап,көптеп,жетелеп 2.көлемдік септіктер арқылы адвербиалданып, көлемденіп,үстеуге көшкен сөздер бар. Барыс септігі:босқа текке,бекерге.дейін,шейін шылаулар тіркесу арқылы Жатыс септігі:түнде, мұнда,күнде,баяғды, қапыда, лезде Шығыс септігі:шетінен, шалқасынан, етпетімен +бері, кейін Күрделі үстеу 3 жолы бар: Бірігу арқылы:бүгін,биыл, жаздыгүні,ендігәрі, бүрсікүні Қосарлану арқылы:оқта-текте,бірте-бірте,емін-еркін Тіркесу арқылы: емін еркін,алдын-ала, ала жаздай Үстеудің мағыналық түрлері: Мезгіл: қимылдың орындалу мезгілін білдіреді.Сұрақтары: қашан? Қашаннан? Өз ішінен: негізгі: қазір,бұрын,ерте,кеш Туынды: а) ша; ше; бүгінше,әзірше Көлемдік септік күрделену арқылы:түнде, мұнда,күнде,баяғды, қапыда, лезде,босқа текке,бекерге, :бүгін,биыл, жаздыгүні,ендігәрі, бүрсікүн Мекен: қимылдың орнын білдіреді.Сұрақтары:Қайда? Қайдан? Өз ішінен: негізгі:жоғары, төмен, ары,бері Туынды: төменде,мұнда,алыста Күрделі: жол-жөнекей,ары-бері,алды-арты. Мөлшер- қимылдық, амалдық н|е сынның көлемдік дәрежесін, мөлшерін білдіреді. Қанша? Қаншама? Қаншалық? (бірен-саран, бірталай) Негізгі- жоқ Туынды- жұрн. арқ. Ша,ше- сонша, мұнша Шама, шалық- осыншама, мұншалық Дайлық- мұндайлық Күрделі- бірен-саран, азды-көпті, некенсаяқ, біршама. Сын-қимыл- қимылдың жасалу тәсілін, сынын, бейнесін білдіреді. Қалай? Қалайша? Қайтіп? Кімше? Өз ішінен: негізгі- тез, әрең, үнемі, дереу, еркін, оқыс. Туынды- а) ша, -ше жұрнағы: адамша, балаша -шаң,шең жұрнағы:көйлекшең, -лай, -лей, -дай, -дей: жартылай, осылай ә) көл.сеп арқылы бірге зорға, лезде, жаймен, ретімен т.б Күрделі- біржола, жайбарақат, бостан-босқа, емін-еркін, бетпе-бет. Күшейтпелі- заттың сындық қасиетін және қииылдың сапа мөлшерін, көлемін күшейтіп не солғындатып көрсетеді. Ең, тым, өте, аса, орасан, нағыз, әбден т.б Мақсат- қимылдың болу мақсатын білдіреді. Не мақсатпен? (Әдейі, қасақана) Себеп-салдар- қимылдың болып, болмау себебін білдіреді. Не себепті? Неліктен? (Босқа, амалсыздан, бекерге) Топтау- қимылдың топтық сипатын білдіреді. Қаншадан? Нешеден? Туынды- лап, леп- мыңдап, екілеп Күрделі- қос арқ- топ-тобымен, қос-қостап. Сөйлемдегі қызметі. 1)Негізгі қызм. Пысықтауыш- Кеше ерте келдім. 2)Сөйлем соңында жіктеліп баяндауыш- Іркітің де сонда, төлің де сонда. 3)Атау септ. Субстантивтеніп бастауыш- Еріншектің ертеңі бітпес 4)З.е, сын е тіркесіп келіп анықтауыш- Біршама уақыт өтті. 5)Суб. Атау мен іліктен басқа сеп. тұрып толықтауыш- Ертеңінді ойла. жүктеу/скачать 17,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|