Қарым- қатынас дегеніміз -

Қарым-қатьгаас құралдары: а) Тш - сөздердің, анықгамалардың 
жүйесі және оқуды қарым-қатынаста қолданылатын мағыналы сөз 
тіркестеріне (пікірлеріне) біріктіру; ә) Бір ғана фразаның әр 
магынасын 
беретін 
интонация 
(дауыс 
ыргагы), 
эмоциялы 
айқындылық; б) Қарым-қатынастағы адамның отырысы, бет әлпетінің 
көрінісі, көзқарасы, сөз төркінің мәнін күшейте, толықтыра, тіпті 
жоққа шыгара алады; в) Ым-ишара (жест) қарым-қатынастың құралы 
ретінде жалпыға бірдей болуы мүмкін - яғни әрқайсысы өзіне тэн 
мағынамен сипатталады.
Тіл - адамның іс-әрекет процесінде таным, ақпараттық жэне 
коммуникативтік қызметгі атқаратын кез келген физикалық 
табиғаттың таңбалану жүйесі. Тіл - адамның жан дүниесінің көрінісі, 
ол - адамның, қоғамының рухани өмірінде объективті өмір сүретін 
құбылыс. Тіл мағыналы сөздерден жэне сол бойынша сөйлемдер 
жасалынатын ережелер жиынтығы синтаксистен құралады. Әрбір 
сөздің өзіндік мағынасы болады. Тіпдік сөздің қорында осы тілде 
сөйлейтін адамдар қауымдастығының айнападағы дүние туралы 
білімі сақталады. «Тіл - ой музейі» деген теңеу тегіннен тегін емес. 
Тіл анық болмаса, ой анық емес деген сөз. Тіл - ойдың айнасы. Тіл 
түлғаны қалыптастырады. Тілдегі сауатсыздық - адамның жалпы 
сауатсыздығының, мәдениетінің төмендігінің көрінісі.
В.А.Сухомлинский: «Сөз - ең маңызды педагогикалық құрал, 
оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың...» - деп оның маңызына 
ерекше назар аударган. Педагогикалық іс-эрекеттерді сарапау 
бойынша, егер сабақ ашық-жарқын және бейнелі сөз мэнерімен 
коркемделмесе, оқу-тэрбие мүмкіндіктері толыгымен жүзеге асырыла 
алмайды. Оқытушының тіл мәнерінің дамуы білім беру жэне тэрбиені 
күшейту үшін өте маңызды.Оқытушыда жақсы дамыған вербалды 
есте сақтау қабілеті, тіл мэнерін дұрыс таңдау жэне студентпен тіл 
табысу барысында дұрыс бағыт таңдай білу, нәтижесін сезе білу 
дағдысы қалыптасуы қажет.
Оқытушының аудитория алдындагы сөйлеу кезіндегі ең 
бастысы - тіл заңдылыктарын сақтау мен сөйлеу техникасын меңгеру. 
Ғылыми 
айналымда сөйлеу 
мәдениеттілігін 
анықтайтын 
сөз 
сапаларының 23 түрін айқындалган, олар: сөздің дұрыстыгы, 
тазалыгы, байлыгы, дэлдігі, қисындыгы, мэнерлілігі, бейнелілігі, 
әсерлілігі, орындылыгы, түсініктілігі, жүйелілігі, мағыналылыгы, 
байланыстылығы, айқындылығы, жандылылығы, тартымдылыгы, 
айғақтылыгы, 
ғылымилылығы, 
идеялылығы, 
ықпалдылыгы.
87

сенімділігі,түтастығы. 
Оқытушы 
аудиторияны 
игеруде 
осы 
сапалармен қоса ойын, сезімін, көзқарасын дауыс ырғағы, дауыс 
күші, ым-ишара, эрі қимыл-қозғалысы арқылы да жеткізеді. 
Оқытушы сөзінің тыңдаушы көңіліне қонуы таңдап алған сөздерін 
дұрыс қолданумен, оларды дұрыс байланыстырумен бірге сөзді 
құлақпен естіп, қимылын көзбен көруімен де байланысты екендігінде. 
Сондықтан оқьпушы ауызша жэне жазбаша тіл нормаларын, яғни, 
грамматиканы, сөздің қолдану аясын білу керек. Осы түргыдан сөз 
мэнерінің дұрыс не дұрыс еместігі бағаланады.
Лингвист 
Б.Н.Головин 
«Сөз 
мэнеріндегі 
мәдениеттілік» 
кітабында оның келесі құрамдас бөліктерін көрсетеді:
- сөйлеу дұрыстығы: екпін нормалары;
- сөйлеу дұрыстығы: грамматика нормалары;
- сөйлеу нақтығы;
- сөйлеу логикасы;
- сөз мәнерінің тазалыгы;
- сөз мэнерінің анықгылыгы;
- сөз мәнерінің байлыгы, эр алуандыгы;
- сөздің орындылығы;
- тілдік жэне сөйлеу стилі.
Тілдің бай лексикалық — сөздік жүйесі оқытушының сөздік 
мэнеріндегі педагогикалық мәдениеттілігінің анық белгісі болып 
табылады. Оқьпушының сөйлеу мэдениеті дегеніміз — сөз мэнеріне 
шеберлігі, стилистикалық ойды нүсқаны таңдай білу, ойын анық және 
айқын жеткізе білу дағдысы.
Сөйлеу мәдениетінің маңызды белгісі 

жүктеу/скачать 14,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: