Реферат тақырыбы: Алалиясы бар мектепке дейінгі жастағы балаларда сөздік қордың қалыптасу ерекшеліктері
жүктеу/скачать 20,79 Kb.
|
| Негізгі бөлім
Алалия тіл мүкістіктерінің ішіндегі ең ауыр түріне жатады. Мүкістіктің мұндай түріне шалдыққан баланың сөйлеу тілі іс жүзінде қатынас құралы бола алмайды. Баланың ана құрсағында және сәбилік кезде дамуындағы ми қабығының сөйлеу орталықтарына табиғи байланыстардың бұзылу әсерінен сөйлеуінің дамымауы немесе мүлдем болмауы деген сөз. Алалия сөйлеудің болмауы, сөйлей алмау деген мағынаны білдіреді. Алалия термині (грек тілінің а- жоқ мағына, lalio –сөйлеу, тіл) – аудармасы – сөйлеу тілінің жоқтығы, бұл термин сөйлеу тілі бұзылыстарына арналған әдебиеттерде бұрыннан бері беріліп келеді. «Алалия» терминінен басқа, сөйлеу тілі бұзылысының бұл түрін белгілеу үшін (әсіресе медициналық және шет елдік) басқа да көптеген терминдер қолданылады: туа біткен афазия, дамудың афазиясы, онтогенетикалық афазия, дисфазия, сөйлеу тілі дамуының тежелуі, сөйлеу тілінің конституциональды тежелуі, сөйлеу тілін меңгерудің бұзылуы, ( мылқау- естімей сөйлей алмау) Алалия –сөйлеу тілінің уақытша функциональды тежелуі ғана емес. Сөйлеу тілінің қалыптасу процесі бұл бұзылыста орталық жүйке жүйесінің патологиялық қалыпты жағдайында өтеді. М.Совак (1971) және басқа зерттеушілер, «алалия» түсінігін кеңейте отырып, оған сөйлеу тілінің жоқтығы, оның неврологиялық тұрғыдан сөздің жоқтығын мутизммен байланыссыз кешігіп қалыптасуын, деменция мен шизофрениядағы сөйлеу тілінің тоқырауы, олигофрениядағы есту қабілетінің жоқтығы сияқты барлық жағдайларын қосады. Алалияны түзетуде негізгі зейін тілді белсенді дамыту мен балалардың сөздік қорын молайтуға бағытталады. Бас ми қабығының тіл аймақтарының жастайынан зақымдануы әсерінен баланың сөйлеу тілінің жіктелмеу немесе мүлдем дамымауы. Статистика бойынша алалия 1% мектеп жасына дейінгі балаларда, 0,2-0,6 % оқушы балаларда байқалады. Ұл балаларда қыздарға қарағанда 2 есе көп байқалады. Берілген бұзылудың негізінде тіл қозғаушы мен тіл есту аймақтарының толымсыздығы жатыр. Алалиямен түзету жұмыстарының сәттілігінің кілті оның бұрынғы кезеңі (3-4 жастан) басында, күрделі таңба, сөйлеудің барлық компоненттеріне жүйелік әсер ету, ойлау процестерін психикалық функцияларды дамытумен бірлікте қалыптастыру. Қозғалтқыш альалиясымен сөйлеу болжамы жақсы жағымды; сенсорлы және сенсорлық алалалы – белгісіз. Органикалық мидың зақымдану дәрежесі үлкен дәрежеде болжамдарға әсер етеді. Оқу үдерісінде алалиялы балалар жазбаша мінез-құлықты сезінуі мүмкін (диссепсия және дислексия). Алалия — клиникалық диагноз, ол терапияда NRO сөзінің қорытындысына сәйкес келеді (жалпыға ортақ сөздің жеткіліксіз дамуы). Алалияның мотор формасының пайда болуының негізі — сөйлеу қозғалтқыш анализаторының кортикалы бөлімінің ерте органикалық зақымдануы. Бұл жағдайда бала өзінің жеке сөйлеуін дамытпайды, алайда біреудің сөзін түсіну сақталмайды. Зақымдалған аймаққа байланысты аффферентті қозғалтқыш және эфференттік қозғалтқыштың алалығы бар. Аферитті қозғалтқыштағы альалияда кейінгі циркуляцияның зақымдануы орын алады (сол жақ жартышардың төменгі париетальды аймақтарын анықтайды), кинестетикалық артикулярлық апроксиямен бірге жүреді. Ең тиімді қозғалтқышты алalia промоторының кортексіне әсер еткенде пайда болады (орталық брок, төменгі фронталь гирусының артқы бөлігі) және кинетикалық артикулярлық апроксиада көрсетілген. Сенсорлы алалия есту және анализатордың кортикальды сегментінің зақымдалуына әсер етеді (орталығы Верника, жоғары уақытша гирустың артқы үштігі). Бұл сөйлеу дыбыстарының ең жоғары кортикалық талдауын және синтезін бұзады, жақсы физикалық есту қарамастан, бала басқалардың сөзін түсінбейді. Қозғалтқыштың әр түрлі кезде сөйлеуге тән емес (неврологиялық, психологиялық) және сөйлеу көріністері. Қозғалтқыш алалиядағы неврологиялық белгілер ұсынылған, ең алдымен, қозғалыс бұзылулары: ыңғайсыздық, қозғалыстарды үйлестірудің болмауы, саусақ моторикасының нашар дамуы. Балалар өзін-өзі ұстау дағдыларын меңгеру қиынға соғады (түймені бекіту, аяқ киім және тонналар. п.), кішігірім мотор операцияларын орындау (бүктелген мозаика, басқатырғыштар және pr.) Қозғалтқыш алалиясы бар балалардың психологиялық сипаттамаларын ескере отырып, жадының құнсыздануын байқамау мүмкін емес (әсіресе акустикалық), назар, қабылдау, эмоционалдық және ерікті. Қозғалысы бойынша, моторлы альалиялы балалар гиперактивтік болуы мүмкін, тоқтатылған немесе белсенді емес, бұғатталған. Көптеген балалардың қозғалтқышы бар аляси өнімділікті азайтты, жоғары шаршау, сөйлеуге жағымсыздық. Балалардағы интеллектуалды даму — екінші рет жапа шегеді, сөйлеу тапшылығына байланысты. Сөз дамыған сайын интеллектуалдық бұзылыстар біртіндеп өтеледі. Сөйлеу тілі дамуының қарапайым тежелулеріне қарағанда, сөйлеу тілінің ауыр түрлерін сипаттай келе, М.Критчли (1974) оральды-фасциальды дискоординациялардың, ерін мен тілдің кеміс қимылдарының болуы, сөз белгілерін дұрыс қолданбай түсінбеуі туралы айтады. Балалар афазиясы (алалия) баланың сөйлеу үшін белгілерді қолдануға мүмкіндігінің жоқтығымен (сөз асимволиясы) белгіленеді. М.Критчлидің айтуынша, Бүкіләлемдік неврология федерациясы (Италия, Варенна, 1966) сөйлеу тілінің жете дамымауын белгілейтін «афазия» терминінен бас тарту туралы айтқан. Алайда, оның орнына ұсынған «туа біткен алогия», «дисфазия» кеңінен таралмады. Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары (СТКБ) бар балалар – бұл есту қабілеті сақталған, ақыл-ойы бұзылмаған, бірақ сөйлеуінеде айтарлықтай ақау бар, дамуында кешеуілдеу бар рекше санаттағы балалар. Баланың сөйлеуін дамыту ана тілін бірте-бірте меңгеруімен байланысты: фонемалық естуді дамыту және ана тілінің дыбыстарын білу дағдыларын қалыптастыру, сөздік қоры, синтаксис ережелері және сөздің мағынасы болу керек. Баланың тілі қоршаған айналасындағы ересектердің сөйлеуінің тікелей әсеріне және сөз сөйлеудің жеткілікті тәжірибесіне, сөйлеу ортасының мәдениетіне қарай, оқыту мен тәрбиелеу арқылы қалыптасады. Сөйлеудің бұзылуы сөйлеудің әртүрлі компоненттеріне әсер етуі мүмкін: дыбыстық жазба (сөйлеудің түсінігі, дыбыс кемшіліктері), фонемиялық есту (сөздің дыбыстық құрамының жеткіліксіздігі), лексико-грамматикалық құрылымы (сөздік қордың аздығы, сөйлемдегі сөздерді үйлестіру қабілетсіздігі). Бұндай бұзушылық сөйлеу тілінің жалпы жетілмеуі деп аталады. Сөйлеу қабілетінің бұзылуы бар балалардың арнайы білім беру қажеттіліктері жалпыға бірдей, сөйлеуді дамытудағы ауытқулары бар барлық балаларға тән. СТКБ бар білім алушылардың ерекше білім беру қажеттіліктерін уақытында есепке алу үшін мына жайттарды ескеру қажет: сөйлеу бұзылулары бар балалардың талдағыштық, аналитикалық, синтетикалық және реттеуші қызметті қалыпқа келтіруге кешенді көмекпен қамтамасыз етуге негізделген жағдай жасау; педагогикалық, психологиялық және медициналық құралдарды кешенді медициналық-психологиялық-педагогикалық түзету құралдармен үйлестіру; білім беру кеңістігін барынша кеңейту, әлеуметтік байланыстарды күшейту арқылы тиісті коммуникациялық стратегияларды және тактикаларды таңдауға және қолдануға үйрету; баламен түзеу-сауықтыру жұмысына белсенді түрде қатысу мақсатында отбасын психологиялық-педагогикалық қолдау; ата-аналармен серіктестікті ұйымдастыру. Қажетті арнайы құрал-жабдықтар Оқытудың интербелсенді техникалық құралдары: СТКБ бар балалар үшін қажетті көру және есту көрнекіліктерінің мүмкіндіктерін пайдаланатын полисенсорлық негізде құрылған дидактикалық құралдар; балада қалыптастырып жатқан дағды мен білікті жаттықтыру үшін, сондай-ақ СТКБ бар балаларға қажетті материалды әртүрлі нұсқада көп рет қайталату үшін оқытушы компьютерлік ойындар; СТКБ бар балалардағы бастапқы білік пен дағдыларды қалыптастыруға арналған арнаулы оқу-жаттықтыру құрылғылары. Сөйлеу тілінде бұзылыстары бар балалардың қабылдау ерекшеліктері көрнекі (графикалық) материалдың көп көлемін қолдануды талап етеді. Оларды балалардың көру аумағында орналастыру үшін кілемді және/немесе магнитті тақталар және басқа сияқты арнайы жабдықталған орын қажет. жүктеу/скачать 20,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|