Реферат Тақырыбы: Эрик Берннің трансактілік талдау теориясы және қарым-қатынастың синтоникалық моделі

Оның тұжырымдамасына сәйкec адамдар өмірлік ұстанымына қатысты ерте шешімдермен бағдарламалaнғaн. Оның туыстары алдымен әке шешесінің белсенді қатысуымен жазылған сценарийі бойынша өмір сүредi.

Трансакциялық талдауға кіретіндер:

1) құрылымдық талдау-жеке бас құрылысын талдау.

2)трансакциялық талдау-адамдаpдың вервальды және вервальды емес әpeкеттері.

3)психологиялық ойын талдауы ұтысқа жеткізетін жасырын трансакция.

4) скрипті талдау- тұлға ерiкciз көнетін жеке өмір сценарий.

Трансакциялық тұжырымдамасында адамдардың басым көпшілігі кішкентай кезінен бастап ерiксiз түрде шынайы қатынасты ойынмен ауыстырады. Бұл баланың шынайы шындықты жауапкершілікпен кетy қажеттілігі туған кезде өз ойын бiлдiру өзін жақсы көруі.

Басты мақсат – адамға өз ойындарын , өмірлік сценарийлерiн, эго - жағдайларды сезінуге,қажетінше мінез – құлық пен өмір құрылымына қатысты шешімдерді қабылдауға көмектеседi.

Қарым-қатынас – дегеніміз әлеуметтік психологиялық құбылыс. Бұл адам өміріндегі рухани материялдық құндылықтарды қамтиды.Соңғы уақытта ең көп таралған қарым-қатынас тұжырымдамаларының бірі осы американдық психотерапевт Эрик Берн ұсынған эго күйлерінің моделі болды. Ол бизнес адамдарының назарын аударды, өйткені көптеген адамдардың пікірінше, әр түрлі жағдайларда адамның мінез-құлқы туралы нақты түсінік береді.

Берннің айтуы бойынша, әрбір эго күйі жабық және "мен ата-анамын", "мен ересекпін", "мен баламын".

Ғылыми ортада психоанализ әлі күнге дейін біржақты қабылданбағанына қарамастан, оны зерттеу Конфликтология проблемалары тұрғысынан белгілі бір қызығушылық тудырады.

Э.Берн көздеген басты мақсат-адамға қарым-қатынас сипатын, сөздері мен іс-әрекеттерін дұрыс талдауға, олардың шынайы мәні мен әңгімелесушінің қабылдауын түсінуге үйрету. Бұл мақсатты ол өзі жасаған транзакциялық талдау тұжырымдамасы аясында жүзеге асырды. Э. Берн теориясына сәйкес, кез-келген адам стереотиптердің" қоймасы " болып табылады. Э. Берн қалыптасқан стереотиптердің жиынтығын "ата-ана"күйі деп атады. "Бұл сіздің ата-анаңыз" деген сөз: "сіз қазір ата-анаңыздың біреуі (немесе оны ауыстырған адам) әдеттегідей ойлайсыз. Сіз ол әрекет еткендей әрекет етесіз-сол позалар, ым-ишаралар, сөздер, сезімдер және т.б.".

"Ересек" - " мен қалаймын "және" керек " деп өлшейтін "таразы". "Бұл сіздің ересек адамыңыз" деген тіркес: "сіз жай ғана жағдайды өз бетіңізше және объективті бағаладыңыз, енді сіз өз ойларыңыздың бағытын ашық түрде көрсетіп, проблемаларыңыз бен тұжырымдарыңызды тұжырымдайсыз"дегенді білдіреді. "Ересек" күйін белсендіру жағдайды объективті объективті бағалауды білдіреді.

Э. Берн жеке тұлғаның эмоционалды бөлігін "бала" деп атады. Өрнек: "бұл сіздің балаңыз": "сіз кішкентай бала сияқты әрекет етесіз" дегенді білдіреді. Э. Берн ойлағандай, әрқайсысы кішкентай ұл немесе қызды жасырады, өйткені ол белгілі бір жағдайларда белсенді бола алатын алдыңғы жылдар туралы әсер қалдырады.

Берн психология тілінде "мен" күйін сезімдер жүйесі ретінде сипаттауға болады, оны келісілген мінез-құлық схемаларының жиынтығы ретінде анықтайды. Э. Берн әр адамның өзіндік "мен" күйлерінің белгілі бір, көбінесе шектеулі репертуары бар екенін, оның мәні рөл емес, психологиялық шындық екенін айтады.

"Мен" күйі, ол бұдан әрі атап өткендей, қалыпты физиологиялық құбылыстар. Адамның миы психикалық өмірді ұйымдастырады. Оның қызметінің өнімдері реттеледі және "мен"күйі ретінде сақталады. Жағдайдың әр түрі адам ағзасы үшін өте маңызды.

Оның трансактілік талдау теориясында негізгі ұғымдар эго және транзакция күйлері болып табылады. Эго жағдайында Берн адамның ішкі әлемінде салыстырмалы түрде тәуелсіз және оқшауланған эмоциялар жиынтығын, көзқарастар мен мінез-құлық заңдылықтарын түсінеді. Берн үш бөлек кешендер мен мінез-құлық тәсілдерін ажыратады: ата-ана, ересек және бала. Ата - ана-бұл өзімшілдік, көзқарас сезімі және әдеттегі мінез-құлқы ата-ананың рөліне жатады. Ересек адамның жағдайы шындыққа, баланың жағдайы - бұл балалық шақта дамыған көзқарастар мен мінез-құлықты өзектендіру.

Трансактілік талдау теориясына сәйкес, ата - ана, ересек және бала-бұл абстрактілі мінез-құлық стилі емес, бірақ әр адамның бойында бар нақты және мағыналы естеліктер, олар әрдайым түсінілмесе де, әлі де бар және адамның мінез-құлқына айтарлықтай әсер етеді.

Мәміле-бұл кем дегенде екі адамның кез-келген ауызша немесе сөзсіз қарым-қатынасы. Егер адам тұлғааралық қарым-қатынастың трансактілерін дұрыс түсінсе, ол екі адам арасындағы қарым-қатынас неліктен сындарлы екенін және басқа жағдайларда кедергі болатынын тез түсінеді.

Әдеттегідей, транзакциялардың үш түрі ерекшеленеді: қосымша, қиылысатын және жасырын. Шындығында, олардың көпшілігі болуы мүмкін, бірақ бұл үшеуі типтік болып саналады. Қосымша өзара әрекеттесу деп аталады, онда серіктестер бір-бірінің позициясын барабар қабылдайды, жағдайды бірдей түсінеді және өз әрекеттерін серіктес күтетін және қабылдайтын бағытта бағыттайды. Қосымша транзакциялардың екі кіші түрі бар: тең және тең емес. Тең қарым-қатынаста серіктестер бірдей позицияларда болады және серіктес күткен позициядан дәл жауап береді.

Ары қарай қарым-қатынастың синтоникалық байланыс моделі туралы айтатын боламын.

Синтон атауы синтония сөзінен шыққан, ол "өзімен және басқалармен үйлесімді болу" дегенді білдіреді екен. Бұл модель нейролингвистикалық бағдарламалау аясында жасалған. Нейролингвистикалық бағдарламалау - бұл психология, лингвистика, математиканың бірігуінің нәтижесі; НЛП әдістері педагогика, менеджмент, психотерапия, бизнесте сәтті қолданылады.

Синтоникалық модель қарым-қатынастың негізгі дағдыларын көрсетеді, яғни қажетті мақсаттарды анықтау, сенсорлық айқындық, икемділік, сәйкестік, есеп, ресурстық күй және оларды игеру процесін бөліктерге немесе қадамдарға бөледі. Егер біз адамдармен сәтті қарым-қатынас жасағымыз келсе, арнайы практикалық жаттығулар көмегімен осы қадамдардың техникасын игеруіміз керек.

Осы модель аясында байланыс қабылдау мен ойлау процестерінің күрделі өзара әрекеттесуінің нәтижесі ретінде қарастырылады, қабылдау мен ойлаудан байланыс туындайды. Қарым-қатынас процесі қабылдаудан басталады, соның арқасында адам әлеммен және адамдармен байланыс орнатады. Біздің сезім мүшелеріміз қоршаған шындық туралы ақпарат жинау үшін ашылатын бес есік сияқты. Біздің санамыз оларды кезекпен ашады: бір адамда — алдымен суреттер үшін, содан кейін иістер үшін; екіншісінде — алдымен дыбыстар үшін, содан кейін жанасу үшін. Бұл өте жылдам дәйектілік, бірақ соған қарамастан дәйектілік. Біздің түпкі ойымыз барлық бес арнадағы ақпаратты бір уақытта қабылдайды және санадан гөрі көп мәлімет алады.

Байланыстың синтоникалық моделі әр адамның өзінің "сүйікті қабылдау есігі" бар деген идеяға негізделген — ол басқаларға қарағанда көбірек сенетін өкілдік жүйе. Мысалы, егер бір тұлғаның сүйікті жүйесі визуалды (визуалды) болса, онда ол әлемді "суреттерде" қабылдап, жадында сақтайды. Жетекші өкілдік жүйе көздің қозғалыстарында, қарым-қатынаста қолданылатын сөздерді таңдауда, тыныс алу ерекшеліктерінде және тіпті позада көрінеді.

Егер біз өзіміздің серіктесіміздің қандай өкілдік жүйені ұнататынын білсе, онда біз оның "сүйікті" қабылдау моделіне сәйкес келетін сөздерді қолдана аламыз. Көрнекілікке сүйене отырып, кейбір сөздерді есту және кинестетикалық — басқалары оңай түсінеді. Егер біз әңгімелесушінің басым өкілдік жүйесіне сәйкес келетін ауызша құралдарды дұрыс таңдап, қолдансақ, онда біз қарым-қатынас жасау жағымды, байланыс пен өзара түсіністік орнату оңай адам деп санай аламыз.

Адам қандай жүйені ұнататынын қалай білуге болады? Ол үшін мұқият бақылау жүргізу қажет. Ол қолданатын сөздерді көп айтады. Оның вербалды емес мінез-құлқы одан да айқын болады: көздің қозғалысы, дауыстың қарқыны мен тембрі, тыныс алу, поза. Бұл маңызды ақпаратты жалған жасауға болмайды, ол тікелей түйсік арқылы келеді, оны тануды және қолдануды үйрену маңызды.

Көрнекі өкілдік жүйесі бар адам бірдеңе айтқысы келеді, қазіргі уақытта не болып жатқанын анықтау үшін суреттерді сұрыптайды және қарайды. Бұл өте тез жасалады және оның көзқарасы бір уақытта назар аудармайды, ол мұрыннан 60 см қашықтықта орналасқан даққа бағытталған. Егер сіз дәл осы жерге баратын болсаңыз, онда сіз мұндай адамның ойлануына жол бермеуіңіз мүмкін, ол тіпті ашуланады. Көрнекі адамдардың сөйлеуінде тиісті сөздер басым: " көру"," анық"," түрлі-түсті"," Мен сенің нені білдіретініңді көремін " және т.б. олардың сөйлеу қарқыны басқа басым жүйелері бар адамдарға қарағанда жоғары.

Адам аудиал болса, оған таңдау жасау қиын; ішкі дауыс үнемі пікірталасқа түседі, не қалайтынын білмейді. Бұл кезде адамның көзқарасы оңға немесе солға, ортаңғы сызықпен қозғалады немесе төмен және солға қарай жүреді. Аудио адамдардың сөйлеуінде: "мен сізді тыңдаймын", "талқылайық", "қандай тон", "интонация", "айқайлар" және т. б. сөздер басым.

Кинестетикалық өкілдік жүйесі басым адамдар, айтпас бұрын, олардың ішкі сезімдерін тыңдайды және көздері еріксіз оңға қарай қарайды. Кинестетиктердің сөйлеуінде "жанасу", "жанасу", "сезу", "ауыр", "ауыр", "мен проблеманы сезінемін", "жанға ауыр" және т. б. сөздер басым.

Классикалық триадаға тағы бір түрі қосылады - "ақылды адамдар " немесе "компьютерлер". Олардың көз қимылдарын ұстау қиын, олар "түсіну керек", "талдау", "жүйелеу" және т. б. сөздерді қолдануды жөн көреді.

Адам төмендегі қарым-қатынас дағдыларын дамытқан кезде ең тиімді қарым-қатынас мүмкін болады:

- сіздің өкілдік жүйеңізді де, сұхбаттасушыны да ескеріңіз;

- қарым-қатынас мақсаттарын оң тұжырымдау;

- әңгімелесушінің мақсаттары мен мүдделерін түсіну және ескеру;

- үйлесімділікті көрсету (ішкі үйлесімділік, қалаулардың, ойлардың, сөздердің, әрекеттердің дәйектілігі);

-қарым-қатынаста икемді болу;

- бақылаушының күйі мен сыртқы түріндегі ең кішкентай бақыланбайтын өзгерістерге сезімталдық, сезімталдық;

- әңгімелесушімен раппорт күйіне кіру ("бір толқын");

- қарым-қатынаста жетістікке жету үшін психиканың уақтылы "ресурстық жағдайын" пайдалану;

- нақтылайтын сұрақтарды уақтылы сұрау.