Ақпаратты өнімдер Унифицирленген мәлімет және қызмет ету, стандартты түрде көрсетілген, ақпаратты өнім атты иемденеді. Мысал ретінде ақпаратты массивте, арнайы бөлім, аналитикалық анықтама және т.б. зерттеу нәтижелері боп келеді. Ақпаратты өнім әр түрі спецификалық техналогияны қажет етеді. Сондықтан кейбір ақпараттық жүйелер сол немесе басқа ақпаратты өнім түрлерін өндіруге, екіншілері әр түрлі өнімдерді өндіруге негізделген. Нәтижесінде арнайы және әмбебап ақпаратты жүйелер шықты.
База мәліметтері және ақпаратты ресурстар
Есептеу техникасының және ақпаратты сақтаудың дамуы экономикалық жағынан тиімді ақпараттық массив машиналарын сақтау мүмкіншілігі туды.Олардың кең таралуымен, бұл мәліметтерді, ақпарат өнімге өндіруімен, тез арада ақпарат индустриасы дамыды, қағазсыз ақпаратқа кету бастады.
Библиографиялық база мәліметтері екінші реттік ақпаратты, яғни басылым мәліметтерін өзінде сақтайды. Сәйкесінше бірінші ретті ақпарат яғни басылымдар: кітап, статьялар, патенттер, басқа ақпарат жүйе нұсқасында сақталады.
База мәліметтері салалық, полиматикалық, ”ішкі” (яғни бір организация шеңберінде орналасқан) немесе “сыртқы” (яғни берілген организацияның сыртқы жағында орналасқан). Кей кезде база мәліметтері, құжаттардың сол немесе басқа түрге (патент, дисертация бойынша және т.б.) немесе белгілі бір телгатика бағыты бойынша құралуы мүмкін.
Автоматты ақпаратты зерттеу жүйесі өзін байланысқан тілдік, логикалық, математикалық, ақпараттық, техникалық және еңбек ресурстарын, автоматты еңгізуге, өңдеуге, сақтау және ақпаратты іздеуге арналған, ретінде көрсетеді.
Ақпараттық түбірі - кибернетика ғылымында жатыр. Ең алғаш рет “кибернетика” түсінігі XIX ғ. бірінші жартысында пайда болды, француз физигі Андрес Морис Ампер, “Ампер күші” мектеп қурсынан белгілі, бүкіл ғылымдардың, сол кезде бар және гипотикалық түрде (бұлар болған жоқ бірақ ол бойынща болу керек), жалпыға бірдей класификациясын құруға бел байлады. Ол белгілі бір ғылым, басқару оперімен зерттеумен айналысатын, болу керек деп ойлады. Ампер техникалық жүйемен басқаруды көздеген жоқ, себебі ол кезде күрделі техникалық жүйелер болған жоқ. Ол адамдарды басқару, өнерін көздеді. Бұл жоқ ғылымды Ампер кибернетика деп атады, грек сөзінен кибернетика (басқаруда өнерпаз). Ежелгі Грецияда бұл атақты колесницаларды басқарушы жауынгерлер марапатталды.
Сол кезден бастап кибернетика жүз жылға ұмтылды. 1948 ж. Америка көрнекті ғалымы Норберт Випер, оның математика логикасы еңбектері есептеу техникасын программалау негізгі болды, қайтадан кибернетика терминін дүниеге әкелді және оны тірі табиғатты мен техникалық жүйелерді басқару ғылымы ретінде анықталды.Бұл анықтама мейлінше даулы болды.Тірі табиғаттың және техникалық жүйені бір дисциплинада қосу кезді түрде мұндай анықтамаға көптеген елдердің ғалымдардың паразылығы туды.Кеңес одағында кибернетика қатты критикаға айналды. Көптеген елдерде ғылыми дискурсия ғылыми шеңбердің жойылуына әкеп соқтырды, ал КСРО-да кибернетика саяси түрде қолданылды, соның нәтижесінде бұл облыста зерттеу жұмыстары бірнеше жылға жойылды.
Міне осылай дәл анықтамасынан және ғылым ішінде ыдырау пайда болды. Қазір кибернетика психология мен математикалық логика арасындағы байланысын зерттеуін жалғастыруда, қолдан жасалған интелекттің құру тәсілдерін игеруде,бұнымен қатар бұдан бөлініп кеткен ғылымда бар. Ол есептеу техникасының ақпаратпен жұмыс істеуге қолданылатын заттардың проблемаларымен айналысады. Ұлыбританияда және АҚШ-та бұл ғылымды computer science деп атады. Франция бұл ғылым Информатика деген атқа ие болды. Содан бұл ат Ресейге және шығыс еуроп елдеріне келді.
Ақпараттық технология
Ақпараттық өнімнің әр түрі оны алудың спецификалық техналогияны қажет етеді.Бұл техналогияның маңызды бөлігі сәйкес келетін ақпаратпен қамтамасыз ету, қолданбалы бағдарламалар пакеті атты түрде келетін боп келеді. Тек сол кезде әр бағдарлама, өніміне өзінің ҚБП сәйкес келеді, соңғысын қиындыққа бағытталған немесе функционалды ҚБП-ға жатқызады. Егер сол бір ҚБП бірнеше ақпаратты өнімді алуға мүмкіндігін берсе оны интегралды деп атайды.
Сонымен жаңа ақпаратты өнім өндірісінің құраушысы боп келетіндер:
1 Техникалық құралдар (ЭВМ, басылып және ақпаратты беру құралдары)
2 База мәліметтері
3 ҚБП
Ақпаратты өнімнің өндіріс процедурасы бастапқы база мәліметтерінен басқару түрде, қолдану, нормативті техникалық, организмі және ғылыми-әдістемелік құжаттар түрінде бекітіледі.
База мәліметтерін құруға өзіндік ақпараттық техналогияны қажет етеді.Сондай ақ база мәліметтері түсінігімен банк мәліметтері тығыз байланысты. Банк мәліметтері-ақпаратты мәліметтің бір түрі, бұл ол үлкен көлемді салыстырмалы біркелкі бір-бірімен байланысқан және айнымалы мәліметтерді сақтау үшін олардың оперативті жасқартылуын және көпсалалы қолдану үшін. Банк мәліметтерінің құрамына кіретіндер: банк мәліметтерімен оларды құру және қолдану комплексі (база мәліметтерін басқару бағдарлама жүйесі, тілдер, есептеу қондырғысы, процедуралар, персонал, методикалар).
Ақпаратты желілер. Байланыс және есептеу техникасының дамуына байланысты олар жалпыға бірдей ақпараттық инфраструктураға оның техникалық негізін ақпараттық желілер құрайды, көп мөлшерде бірігеді. Олар арқылы тұтынушы кез-келген, желіге қосылған, банк мәліметтеріне кіруге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде әртүрлі ғылыми байланыстар бар. Оның бір бөлігі дәстүрлі түрде ақпараттық түрде және кітапханалар арқылы берілсе, басқа бөлігі –мәліметтер желесі арқылы. Мұндай принциппен ақпаратты тұтынушыға жеткізу мемлекеттік ғылыми-техникалық ақпарат жүйеде және сәйкесінше халықаралық ҒТА-жүйесінде.
Компьютерлік желілер
1 Локалды желілер
2 Глобалды компьютерлік желілер
Локалды желілер
Сырт қондырғыларымен байланысу үшін компьютерде порттар бар, ол ақпаратты қабылдап және беруге ие. Қиынға соқпайды бұл порттар арқылы екі немесе оданда көп компьютерлерді қоссақ, олар бірімен-бірі ақпаратпен алмаса алады. Бұл кезде олар компьютерлік желі құрайды. Егер компьютерлер бір-бірімен алшақ орналасса желілік қондырғының ортақ комплектісі орындалылса және олар бағдарламамен қамтамасыз ету пакетімен басқарылса, онда мұндай компьютерлік желісін локалды деп атайды.
Қарапайым локалды желілер жұмыс группаларына қызмет етуде қолданылады. Жұмыс группасы-бұл адамдар тобы бір жобаны істеп жатқан (мысалға бір журналды немесе ұшақты шығарумен айналысқанда) немесе бір бөлімнің қызметкерлері.
Тікелей байланыс
Екі компьютер Виндоус 95, 98 операциялық жүйеде жұмыс істеп жатқан, паралель портқа қосылған кабельмен жалғауға мүмкіншілік бар. Бұл кезде ешқандай қосымша аппаратты және бағдарламамен қамтамасыз ету бұндай желі қажет етпейді. Аппаратты байланыс рөлін стандартты паралельді порт атқарады, ал бүкіл бағдарламамен қамтамасыз ету, басқару байланысқа қажетті операциялық жүйеде бар. Тікелей байланыс кезінде компьютердің біреуі жетекші етіп бекітілсе, екіншісі-жетекті. Жетекші компьютерден жетектегі компьютер бүкіл деген және папкілерге кіруге болады. Жетекші компьютер операторы бір компьютерден басқаға мәліметтерді жіберуді басқара алады.
Тікелей байланыстың артықшылығы ол оның қарапайымдылығы (ешқандай қосымша аппаратпен және бағдарламамен қамтамасыз ету керек емес). Сондықтан тікелей байланысты организация және мекемелелерді кеңірек қолданады, көбінесе тұрмыста. Барынша компьютерлік ойындар, бірнеше ойыншыларға арналған, тікелей байланыс режимінде жұмыс істей алады. Жан-ұяда екі компьютер болғанда кеңінен тікелей байланысты қолданады.
Жұмыс станциялар және файлдық сервер
Екі не оданда көп компьютерлерді қосу үшін тікелей байланыс жеткіліксіз.Бұндай кезде әр компьютерде желілік платаны орнату керек, кабелмен жалған және арнайы бағдарламаны, компьютерлер жұмысын басқаратын, қосу керек. Кейбір желілерді арнайы басқаратын компьютер бар, оны файылдық сервер деп атайды. Бүкіл қарапайым компьютерлерді мұндай желіде жұмыс станциялары деп атайды.
Локалды желінің жүйесі
Локалды жүйенің конфигурациясын топология деп атайды.
1 Топологияның ең қарапайым түрі-шина. Бұндай желіде компьютерлер бір кабелмен қосылған
2 Шинаға ұқсас сақина құрылымы
3 Локалды желіге, файылдық сервер негізінде құрылған,жұлдызша схемасы қолданылуы мүмкін.
4 Бағдарламамен қамтамасыз ету және қондырғының құрамы схемаға тәуелді боп келеді. Топологияны мекеменің тұтынуына байланысты алады. Егер мекеме бірнеше этапты иімденсе, онда қар тәріздес схемасы қолданылады. Онда бүкіл мекемеге арналған бір орталық сервер және әртүрлі жұмыс тобына арналған файылдық сервер бар.
Локалды желінің тағайындалуы
Бүкіл компьютерлік желілердің тағайындалуын екі сөзбен айтуға болады: біріңғай кіру (немесе біріңғай қолдану). Ең алдымен мәліметтерге біріңғай кіру боп келеді. Бір жоба үстінде жұмыс істеп жатқан адамдарға әріптері құрғап мәліметтермен жұмыс істеуге тура келеді. Локалды желі арқылы адамдар бір жоба үстінде бір мезгілде жұмыс істей алады.
Локалды желі-қондырғымен біріңғай қолдануға мүмкіншілік береді. Көбінесе локалды желіні құрып, бүкіл бөлімге бір принтер алу арзан, әр жұмыс орнына принтерді сатып алғанға қарағанда,желінің файылдық сервер бағдарламаға біріңғай кіруді қамтамасыз ете алады.
Қондырғы, бағдарламалар және мәліметтер бір терминмен біріктіріледі: ресурстар.
Локалды желінің негізгі тағайындалуы-біріңғай ресурстарға кіруі.
Локалды желіде әкімшілік функциясы бар. Жоба үстіндегі жұмысты желіде қадағалау жеңіл, автономды компьютерлермен жұмыс істегенге қарағанда. Егер оқу класында локалды желі бар болса, онда ол әкімшілік функциясын атқарады, оқушылардың оқу сабағының жүрісін қадағалайды.
Локалды компьютерлік желілерді бір-бірімен қосуға болады, егер олар алшақ орналасса да. Бірақ бұл кезде арнайы кабель байланысын қолдана алмаймыз, бірақ оның орнына қарапайым байланыс заттары: телефон желілерді, радиостанциялар, волоконды-оптикалық желілер, ғарыштық, спутниктік байланыс және т.б. көмекке келеді.
Локалды желілер арасындағы байланыс ретінде кез-келген байланысты қолдануға болады-айырмашылығы тек сенімділігінде (кедергілер деңгейінде) мәліметтерді беру жылдамдығында (желінің жіберу икемділігі) және желінің қолдану. Бәрімізге белгілі желі жақсы болғанда, оның жылдамасы қымбат болады, бірақты ол арқылы бірлік уақытта көп мәліметті өткізуге болады.
Екі не одан да көп желілерді бір-бірімен қосқан кезде желі аралық одақ пайда болып, глобалды компьютерлік желі құрылады. Глобалды желі қаланы, облысты, мемлекеттті, континентті, бүкіл дүние жүзін, географиялық жағынан бүкіл елді қамти алады, бірақ оның бүкіл азаматтарын қамти алмайды. Мысалға, қорғау министірлігі өзінің желісін қамтиді, Оқу және білім министірлігі - өзіндігін. Бұл желілер бүкіл елді қамти алады, бірақ бір-бірімен қиылыспайды. Егерде екі не одан да көп желілер, әр түрлі форматта жұмыс істеп жүрген, бір-бірімен қиылысса оларды бір-біріне форматтауға арналған, арнайы компьютерді қажет етеді. Компьютер немесе бағдарламаны, бұндай функцияны атқаратын, шлюз деп атайды.
Егер екі желіні біріктірсең, бірдей протаколды қолданылатын, олардың арасында тұратын қондырғыны көпір деп атайды.
Желілердің иелері (мысалы, банкілер) глобалды желіге қосылады, кең байланыс мүмкіншілігін алу үшін, бірақ сырт пайдаланушылардың бұл желіге қосылуға тыйым сала алмайды. Бұл жағдайда Шлюз компьютері қорғаныс ролін, бражумауыр деп аталатын, атқарады. Тек ол арқылы ғана әкімшілік рұқсатымен ақпарат ете алады.
Байланыс түрлері:
1 Егер компьютер желі құрамына әрдайым кіретін болса ол тұрақты байланысты иемденеді.
2 Егер компьютер желіге тек жұмыс уақытында қосылса, оны комутивті байланыс деп атайды.
3 Байланысты алыс жақтан орындауға болады, мысалы, телефон арқылы. Мұндай байланысты алшақтан кіру байланысы деп атайды.