ISSN 1998-9911. Vestn. Волгоград күй университет Сер. 2, Тіл білімі. 2008. № 2 (8)

МАТЕРИАЛДАР МЕН ХАБАРЛАР
Сиқырлық манипуляциялар әсіресе Селена 
толық жарқыраған кезде (яғни, толық айда) тиімді 
болады деп есептелді, ал Гекат қараңғылықтың, түнгі 
көріністердің және сиқырлықтың құдайы ретінде 
құрметтелді. Мысалға:
Автордың дүние суреттерінде ай нышандарына 
қатысты өзіндік интерпретациялары мүмкін: аймен, 
түнде А.С. Пушкин Эросты байланыстырады [8, б. 297] 
және көрсетілген құдайлар мен құдайлар емес:
Сонымен,
кешкі аймен, / Көшбасшыны киюге 
болмайды / Өрнегі бар ақ жамылғы? / Ұйқысы бар судың 
қараңғы жағасына, / Әңгімелескен жеріміз, / Болмай ма, 
ұзақ жол ұйымдастырып, / Толтырған кеселерді? / Соңғы 
тойға шақырыңыз / Тәкаппар Семелеяның ұлы, / Ерос, 
лирлеріміздің досы, / Тәңірлер мен адамдардың Иесі... 
(Пушкин. Достарға өсиетім).
Олардың үстінде бет еңкейеді
Гекате, / Оларай- Нұх
Грекияда бақтар гүлдейді... (Цветаева. Келіндер 
данышпандар).
Рим мифологиясында Диана айдың 
бейнесі және үш күш құдайы (үш әлемнің 
иесі: Аспан, Жер және жер асты әлемі) 
болып саналды. Мәселен:
М.Волошин айды Афея деп атайды:
Бозғылт Диана/ Терезеден қызға ұзақ қарады 
(Пушкин. Коломнадағы үй).
Тастардың үстіне иілген
ай мүйізі, / Төмен түсу, 
аллея, күлгін түсті ... /
Бикорн! Үш жүзді! Афея! 
(Волошин. Лунария);
Батыс семиттік (финикиялық-сириялық) 
мифологияда Венера планетасының бейнесі 
махаббат пен құнарлылықтың құдайы Астарте 
болды:
И.Северянин - Сканда:
Алтын жүзді жүзулер
Сканда
/ Маған көгілдір 
галлеяда (Северянин. Балтық теңізі).
Әй, мөлдір жіптерден / Қанат, қанат 
тоқып алсам! / О,
Астрата! Асқақтаймын / 
Екіжүзділіксіз құдіретің, / Қанат бер! (Гиппиус. 
Богиня).
Айдың теоморфтық (құдайлық) белгілері 
сыртқы көріністің эстетикалық белгілері 
арқылы көрінеді - ай әдемі:
Финикияда ай Астартамен, Вавилонда 
Иштармен байланысты болды. Оның үстіне, 
Халдей мен Вавилонда Ай салқындатылған Күн 
сияқты, бұрынғыдан да ескі деп саналды.
Бірқатар көне дәстүрлерде ай әйелдер 
құдайларын бейнелейтін болса, мысырлық 
мифтерде ол еркектік принципті бейнелеген. 
Көптеген ежелгі халықтардың арасында ай 
құдайлары даналықтың құдайлары болды. 
Мысалы, Мысырда Тот - айдың, даналық 
құдайы, ол көбінесе ибистің басы бар адам 
ретінде бейнеленген. Уақытты жылдарға, 
айларға, күндерге бөліп, санауды жүргізді. 
Мысыр мифологиясындағы Хонсу да ай 
құдайы, бізге жеткен Хонсу бейнелерінен 
басына орақ, ай дискісі бар жас жігітті жиі 
көреміз. Үндістанда Ай құдайы Сома-Ай 
Будданың ұлы болды; Халдейде Небо 
жасырын Даналықтың ай құдайы ретінде 
әрекет етті. Орыс концептосферасындағы ай 
әйелді, ай - еркекті (орыс тілінде бұл 
грамматикалық түрде расталады - атаудың 
жынысы бойынша: орыс тілінде зерттелетін 
ұғым екі негізгі жолмен - лексемалардың 
көмегімен вербалданады)
айжәнеай).
Сонда ғана сіз шынымен өмір сүресіз, сонда ғана 
күннің қалай жарқыратынын, қалай жарқырайтынын 
шынымен көресіз
ай әдеміжәне жұмбақ, қандай жақсы 
жаз жылы түндер (Арцыбашев. Соңғы жолда);
сүйкімді:
О, жақында, түн қараңғылығы, / С
әдемі ай
/ 
Сіз аспанды меңгересіз бе? (Пушкин. Фаун және 
қойшы);
Салтанат:
Қараңғы аспанда
сәнді
жарқырайды
ай
(Блок. Түн жерге түсті);
керемет:
кереметсіздіңай/ Мені теңіз жетеледі; / Астымда 
қараңғылық ұшқындап, / Есектің арғы жағында өртенген 
ісік! (Кухельбекер, Ницца);
сүйкімді:
Бірақ, біздің махаббатқа толы, / Тыныш 
кештен және
айдың сұлулығы
, / Ғашық көздер бір-
біріне бұрылды / Ұзақ сүйіспеншілікте еріндері 
қосылды ... (Некрасов. Әңгімелеуші).
172
Н.П. Сидорова. Орыс концепті сферасындағы айдың мифологиялық портреті

жүктеу/скачать 0,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: