Республикалық ақпараттық танымдық басылым

Денсаулық

сыры

Адамның саулығы - қоғамның байлығы

Республикалық 

ақпараттық - танымдық 

басылым

№35  (37)  28 қазан  (сейсенбі) 2014 жыл

densaulyk.syry.13@mail.ru

.

Сырттан  келетін  тамақтардың  барлығын,  сондай-ақ  мал  өнімдерін 

орталығын  ашып  отырмыз.  Бұнда  тамақ  өндіретін  мекемелерді  санитарлық 

тұтынушыларға  ұсынар  алдында,  міндетті  түрде,  зертханалық  тексеруден  өткізу 

ережелерді  сақтау  бойынша  не  істеу  керектігін  үйретеміз.  Зертхана  барлық 

керек. Себебі ет-сүт өнімдерінен табылған антибиотиктердің ағзаға зиянды екендігі 

облыстық орталықтарда, яғни 14 облыста және Алматы мен Астана қаласында бар. 

анықталып  отыр  деп  хабарлайды  санитарлық 

Күнделікті ішіп-жеп жатқан тамақтардың бәрі үнемі 

эпидемиологиялық  сараптама  және  мониторинг 

біздің  қадағалауымызда.  Егер  де  біз  қандайда  бір 

ғылыми-практикалық  орталығының  баспасөз 

кінәрат  тауып  жатсақ,  Кеден  одағы  кеңістігіндегі 

қызметі.

Ресей  Федерациясына,  Белоруссияға  хабарлаймыз. 

 

22-23  қазан  күндері  Республикалық 

Олар тауып жатса, бізге хабарын береді.

Санитарлық  эпидемиологиялық  сараптама  және 

Жиынға  Италиядан  арнайы  келген  профессор 

мониторинг  ғылыми-практикалық  орталығында 

Саверио  Маннино  Қазақстандағы  зертханалардың 

«Ет-сүт өнімдерінен антибиотиктерді анықтайтын 

жабдықталуын,  ондағы  қызметкерлердің  жұмысын 

жаңа  халықаралық  әдісті  игеру»  тақырыбында 

жақсы бағалады.

тренинг  өткізілді.  Жиында  Италияның  Милан 

Саверио  Маннино  –  Милан  университетінің 

университетінің тамақ өнімдері мен қоршаған орта 

профессоры:

бойынша  ғылым  департаментінің  профессоры 

-Мен  мұнда  Дүниежүзілік  банкпен  қолға 

Saverio  Mannino  және  республикамыздың  14 

алынған,  тамақ  өнімдерінің  қауіпсіздігіне 

өңірінен  санитарлық  -  гигиеналық  зертхана 

байланысты  жобасы  аясында  келіп  отырмын.  Бұл 

меңгерушілері  бас  қо сып,  ма лға  егілген 

жоба мал өсіру үшін қолданылатын антибиотиктер 

антибиотиктер  белгілі  бір  уақыттан  кейін  ет  және 

турасында.  Маңыздысы,  Қазақстан  тауарлары 

сүт  өнімдері  арқылы  адам  денсаулығына 

өнімдегі  антибиотиктердің  мөлшері  жағынан 

айтарлықтай  зиян  келтіретіндігін  айтып,  оның 

халықаралық стандартқа сай болуы тиіс.

алдын алу шараларын талқылады.

Ал  Санитарлық-эпидемиологиялық  сараптама 

«Кез  келген  өнім  нарыққа  шықпас  бұрын 

ж ә н е   м о н и т о р и н г   ғ ы л ы м и - т ә ж і р и б е л і к  

зерханада антибиотик мөлшеріне тексеруден өтуі тиіс. Егер дер кезінде тексермесе, 

орталығының зертхана меңгерушісі Махаббат Қаңтарбаеваның айтуынша, Кеден 

адам  ағзасы  антибиотиктерге  үйреніп  кетуі  мүмкін.  Мәселен,  бұған  дейін 

одағының азық-түлік өнімдерінің қауіпсіздігі және ет-сүт өнімдерінің техникалық 

Қызылорда  облысында  нарыққа  жіберілгенге  дейінгі  тексеріс  кезінде  сүт 

регламенті  бойынша  антибиотик  табылған  өнім  нарыққа  жіберілмейді.  Алайда 

құрамынан  антибиотик  анықталып,  оның  адам  денсаулығына  тигізер  зардабы 

антибиотиктердің  тетрациклин  тобы,  лево  мицетин,  стрептомицин,  бацитрацин, 

дәлелденген  болатын.  Сондай-ақ,  осыдан  бір-екі  жыл  бұрын  РСЭС  мамандары 

гризин - Кеден одағы кеңістігінде қолданылып жатқан негізгі антибиотиктер. Бұлар 

Австралиядан келген ет өнімінен «тренболон» деген гормон тапқан болатын. Ол 

тамақ өнімдерінде болмауы тиіс.

адамға өте зиян, одан иммунитет төмендейді, қатерлі ісікке душар болуы мүмкін. 

Бұрындары  елімізде  антибиотиктердің  бар-жоғы  ғана  тексерілсе,  2012 

Оған мемлекеттік санитарлық бас дәрігердің қаулысымен тыйым салынған. Оған 

жылдан  бастап  зертханада  пайыздық  мөлшері  анықталады.  Тамақ  өнімдерінде 

қоса, Балтық жағалауындағы мемлекеттен келген шпроттардан бензапирен деген 

гормондардың,  антибиотиктердің,  пестицид,  нейтраттардың,  ауыр  металл 

зиянды заттар табылды» делінген баспасөз хабарламасында.

тұздарының болуын анықтау мақсатында, зертханада қалай тексеру керектігі осы 

Шалғынбай Жандосов - Санитарлық эпидемиологиялық сараптама және 

тренингте кеңінен айтылды.

мониторинг ғылыми-практикалық орталығының директоры:

Ая ӨМІРТАЙ

-  Орталық  Азия  бойынша  Отандық  өндірушілерге  арналған  оқыту 

Елімізде ағзаға зиянды антибиотиктер тамақ өнімдерінде қолданылып келеді

Еліміздің  медициналық  ЖОО-на  ҰБТ-да 

өткізіледі.

жоғары балл жинаған талапкерлер оқуға түсуде. Бұл 

Сондай-ақ,  Салидат  Қайырбекова  жергілікті 

туралы ҚР Президентінің «Қазақстан жолы -2050: 

жерлерде  мамандар  жетіспеушілігі  мәселесін 

Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан 

шешуде  қандай  іс-шаралар  атқарылып  жатқанын 

халқына  арнаған  Жолдауын  түсіндіру  мақсатында 

баяндады.  2014  жылғы  түлектерді  жұмысқа 

Шығыс Қазақстан облысына барған ҚР Денсаулық 

орналастыру  қорытындысында  алдын  ала 

сақтау және әлеуметтік даму бірінші вице-министрі 

мәліметтер  бойынша  медициналық  мамандар 

Салидат  Қайырбекова  Семейде  Медициналық 

жетіспеушілігі 30% төмендейді. Айта кететін жайт, 

университеттің  Медициналық  орталығының 

салада  мамандар  негізінен  ауылдық  жерлерде 

кардиохирургиялық  бөлімінде,  консультативтік-

ж е т і с п е й д і .   О с ы ғ а н   о р а й   в и ц е - м и н и с т р  

диагностикалық  орталықта  болып,  медициналық 

студенттерді  оқуларын  аяқтаған  соң  ауылдық 

университеттің  жоғары  курс  студенттерімен 

жерлерге  жұмысқа  баруға  шақырды.  «Ауыл  – 

кездесу кезінде айтты.

осында  отырған  көпшілігіміз  үшін  туып-өскен 

 

Ке з д е с уд е   С а л и д а т   Қ а й ы р б е ко в а  

мекеніміз.  Ана-ана,  туған-туыстарымыз  сонда 

студенттерді  даярлау  сапасын  арттырудың 

тұрады.  Сонымен  қатар,  ауылда  жұмыс  істеу  жас 

маңыздылығын  атап  көрсетті.  «Денсаулық  сақтау 

мамандар  үшін  үлкен  мектеп  екенін  де  ескеру 

және медициналық білім - ең серпінді салалардың 

керек»,-деді ол.

бірі.  Онда  ауруларды  диагностикалау  мен  емдеу 

М и н и с т р   с о н д а й - а қ ,   м а м а н д а р д ы ң  

әдістері  туралы  ақпараттың  20  пайыздан  астамы  жыл  сайын  жаңарып  отырады. 

біліктіліктерін арттыруға ерекше көңіл бөлінетінін айтты. Республикалық бюджет 

Жаңа технологиялар енгізіліп, жаңа дәрілік препараттар шығарылуда. Осыған орай 

қаражаты  есебінен  жыл  сайын  мамандардың  кем  дегенде  20%  оқыту 

науқастардың  денсаулығы  мен  өмірі  үшін  үлкен  жауапкершілік  жүктелетін 

қарастырылған, яғни 5 жыл ішінде еліміздің барлық медициналық қызметкерлерін 

дәрігерлерге қойылатын талап да арта түсті,»-деді ол.

ел ішінде, шетелдерге жіберіп немесе үздік халықаралық мамандарды шақырып, 

Осыған  орай  бірінші  вице-министр  медициналық  ЖОО  мен  колледждер 

оқытып  шығаруға  болады.  Соңғы  3  жыл  ішінде  республикалық  ұйымдарда  100 

түлектерінің және жұмыс істеп жүрген дәрігерлердің білімдері мен машықтарын 

мыңнан астам маман біліктіліктерін арттырды. Шетелдерге 600-ден астам отандақ 

тәуелсіз бағалау институты енгізілгенін атап өтті. Мұндай бағалау симуляциялық 

маман оқуға жіберілді. Олар негізінен: Жапония, АҚШ, Германия, Франция, Дания, 

технологияларды  пайдалана  отырып,  арнаулы  қондырғылармен,  манекендермен 

Корея және басқа елдерге барып, білім алып қайтты.

және муляждармен жарақтандырылған кабинеттерде өткізіліп, дәрігерлер өздерінің 

Шетелдерден әр саланың үздік мамандарын елімізге шақырып, шеберлік-

тәжірибелік машықтарын дәлелдейді.

сыныптарын өткізу тәжірибесі кеңінен қолданылуда.

Әңгіме  барысында  Салидат  Қайырбекова  ағымдағы  жылы  еліміздің 

Қазіргі  уақытта  мамандарға  біліктілік  санаттарын  беруде  олардың  тәжірибелік 

медициналық ЖОО-на Ұлттық бірыңғай тестте жоғары балл жинаған талапкерлер 

машықтарына  ерекше  көңіл  аударылатын  болған.  Яғни,  дәрігерлердің  кәсіби 

оқуға түскенін айтты. Атап айтқанда, «Жалпы медицина» мамандығы бойынша ең 

біліктілігін  бағалауда  олардың  диагностика  мен  емдеудің  озық  әдістерін 

төменгі балл 92 болды.

қаншалықты меңгергендері маңызды.

Оған  қоса,  биыл  С.Асфендияров  атындағы  Қазақ  ұлттық  медициналық 

Жалпы,  дипломнан  кейінгі  кезеңде  мамандардың  даярлықтарын  арттыру 

университеті базасында талапкерлерді психометрикалық сынақтан өткізу пилоттық 

бағытында  қабылданып  жатқан  барлық  іс-шаралар  олардың  кәсіби  деңгейін 

жобасы  іске  асырылды.  Мұндай  сынақтар  болашақта  дәрігер  болғысы  келетін 

арттырып,  тиісінше  халыққа  көрсетілетін  медициналық  көмектің  сапасын 

жастардың қаншалықты ауыртпашылықтарға төзе алатынын анықтау мақсатында 

арттыруға мүмкіндік беретін болады

Дәрігерлерге қойылатын талаптар күшейе түсуде 

Денсаулық

сыры

2

Денсаулық жаңалықтары

Адамның саулығы - қоғамның байлығы

 

 

№35  (37)  28 қазан  (сейсенбі) 2014 жыл

Все права защищены.

При использовании материалов BNews.kz в любых 

Қазақстанда жылына сүт безі ауруынан 1500 әйел көз жұмады. Бұл дертпен қазіргі 

таңда 15 мың нәзік жандылар күресуде. Бұл туралы Almaty.tv тілшісіне Қазақ онкология және 

радиология ғылыми-зерттеу институты Маммология орталығының маммолог дәрігері Әсем 

Тоғызбаева мәлімдеді. 

«Аталмыш дерт көбіне 30 бен 60 жас аралығындағы әйелдерде жиі кездеседі. Алдыңғы 

әдебиеттерде 50 - 60 жастағы әйелдер қатерлі ісікке шалдығады деп жазылып келсе, қазіргі 

таңда қыз-келіншектердің де бойынан бұл ауру анықталуда. Елімізде жылына шамамен 3900-

4000 әйел ауырса, оның ішіндегі бір жарымға жуығы жарық дүниемен қоштасып жатады», - 

деді Әсем Тоғызбаева.

Сүт безi қатерлi iсiгiнің пайда болуына ықпал ететiн факторлар да көп.

«Сүт  безінің  қатерлі  ісігі  пайда  болуына  көп  себептер  бар.  Радиацияның,  зиянды 

газдардың,  синтетикалық  бояулардың,  улы  химикаттардың  ұзақ  мезгiл  әсер  етуiнен  шығуы 

мүмкін.  Сонымен  қатар,  отыз  жастан  асқанда  босану  және  көп  түсiк  жасату,  климакстың 

кешiгуi (53 жастан асқанда келуі), бала емізбеу, сүттен ерте бөлу сияқты жағдайлар дерттің 

пайда болуына алып келеді», - деді маммолог дәрігері.

Қатерлі ісікпен тек жасы келген әйелдер ғана емес жас қыздар да ауруы ғажап емес. 

Сондықтан,  мамандардың  айтуынша  әйел  заты  айына  бір  рет  маммолог  маманның 

қабылдауында болуы керек.

«Дерттің пайда болуы белгілері - омырау үлкейіп, ареол жуандайды. Кеуде ұшынан 

сұйықтық бөліне бастайты. Ол жерде қызару, бөрту сияқты өзгерiстер болса, міндетті түрде 

мамандарға қаралу қажет», - дейді маман.

Сүт безі рагінің дамуы 4 сатыдан тұрады. Маманның айтуынша, егер әйел дер кезінде 

дәрігерге қаралса, дерттен айығып шығуға мүмкіндігі бар.

«Омырау қатерлі ісігі егерде бірінші және екінші сатыларында анықталса, ісік жақсы 

емделуі  мүмкін.  Ал  үшінші  және  төртінші  сатыларында  ол  тек  қана  химия,  сәулелі  ем,  ота 

жасау  арқылы  емдеуге  болады.  Ота  жасау  үшін  алдымен  ісіктің  қай  жерде  орналасқанын 

анықтау  қажет.  Әйел  ауруын  асқындырып  алған  жағдайда  өмір  сүру  мүмкіндігі  дерттің 

сатысына байланысты. Алғашқы сатысында анықталып, уақытылы ем қабылдаған жағдайда 

100% сауығып кетуге болады. Қалған үш сатыда да кешенді тексерістен өтіп отырса, өмір сүру 

мүмкіндігі жоғары», - деді маммолог маман.

Қазақстанда  онкологиялық  ауруларға  шалдығушылардың  арасында  бірінші  орында 

сүт  безінің  қатерлі  ісігі  тұр.  Дүниежүзiлiк  денсаулық  сақтау  ұйымының  мәлiметi  бойынша, 

аталмыш дертке шалдыққандардың төрттен бiрi, бiрiншi баласын кеш босанған әйелдер болып 

табылады.  Сонмен  қатар,  жыл  сайын  әлемде  10  миллион  әйел  аталмыш  дертке  шалдығып, 

олардың 8 миллионы көз жұмуда. 

Қарағанды  облысында  бірінші  қазаннан  бастап  маусымдық  тұмауға  қарсы  қаупі 

жоғары топтарға екпе егу жұмыстары басталды. Оның ішінде бүгінгі күнге дейін аймақтағы 

6016 медқызметкер де тегін препаратпен қамтамасыз етілді, деп хабарлайды BNews.kz тілшісі. 

  Жергілікті  бюджеттен  тұмауға 

қарсы  Францияда  өндірілген  Санофи 

Пастер  компаниясының  өнімі  сатып 

алынды.  Вакцинаның  құрамы  жыл 

сайын  маусымдық  эпидемияға  орай 

жаңартылып отырады.

Дәрігерлердің айтуынша, вакцина 

тұмау  жұқтыруды  екі  есеге  дейін 

азайтады.  Дегенмен,  екпенің  кері  әсері 

де  бар.  Оның  құрамында  бар  заттар 

жақпайтын  жандарға  екпе  салмауға 

кеңес беріледі.

Тұмауға қарсы екпе салу 

жұмыстары жалғасуда.

                                                                   Ләззат ҚОЖАХМЕТОВА

Қазақстанда жылына сүт безі дертінен

 1500 әйел көз жұмады 

Қарағанды облысында дәрігерлер де 

тұмауға қарсы егіліп жатыр

Оралда  «Медициналық  орталық» 

ЖШС «Бизнестің жол картасы-2020» 

б а ғ д а рл а ма с ы   б о й ы н ш а   ж а ң а  

жабдық сатып алды, деп хабарлайды 

BNews.kz тілшісі.

«Медициналық  орталық»  ЖШС 

клиникасы  2001  жылы  бұрынғы 

теміржол ауруханасының базасында 

құрылды.

«Біздің  құрал-жабдықтар  21 

ғасырдың  жаңа  технологиялары 

негізінде әзірленген. Олар халықтың 

д е н с аул ы ғ ы н   ж а қ с а р т у   ү ш і н  

д и а г н о с т и к а л ы қ   қ ы з м е т т е р  

көрсетеді.  Сапалы  медициналық 

диагностика  бүгінде  қолжетімді: 

біздің  ұжымда  өз  с а ласының 

ү з д і к т е р і   ж ұ м ы с   і с т е й д і .  

Дәрігерлеріміздің біліктілігін арттырып, көрсетілетін қызметтер сапасын жақсарту саласында 

халықаралық ұйымдармен ынтымақастық орнатып жатырмыз», – деп атап өтті орталықтың 

басшысы, жоғары санаттағы дәрігер Рафхат Истаев

.

БЖК-2020: Оралда медициналық орталық 

жаңа жабдық сатып алды

Тұтығу – бұл   сөйлеу   ырғағымен   сөйлеу   екпінінің   бұзылуы. 

Әдетте   тұтығу   сөйлеудің   интенсивті даму кезеңінде   пайда   болады, 

көбінде  бала  2-5  жасында  фразалармен  айта  бастаған  кезде  көрінеді. 

Тұтығу    балаларда    үнемі    жүйке    жүйесінің    әлсіреуінен  болады. 

Сонымен  қатар  тәрбиеле,  жанұядағы  конфликтілік  жағдайлар,  оқыста  

қатты  қорқып,  шошынып  қалса да  тұтығу  пайда  болуы  мүмкін.

Тұтығуды  органикалық  және  функционалды   деп  2-ге бөледі.

1.         Органикалық  тұтығу тек  орталық  жүйке  жүйесінің  органикалық  

зақымдануынан    туады,    кез-келген    жаста    көрінеді  және    сирек   

кездеседі.

2.         Функционалды  тұтығу  көбінде  орталық  жүйке  жүйесінің  және  

перифериялық  сөйлеу  механизмдерінің  органикалық  зақымдануынсыз 

болады.  Бұл    жеңіл    қоздырғыш    балаларда    аяқ-астынан    психикалық   

жарақаттың  әсерінен  туады.

Егер   бала   кішкене әрі   сирек   тұтықса да   дереу   маманға   бару   керек.   

Кішкене    стрестің    болуы,  қорқу    және    шаршау    тұтығуды    күшейтуі   

мүмкін.     Комплексті   медициналық,   логопедтік   және   психологиялық     

тексеруден  өткізу  қажет.

Баланың    сөйлеуінің    бұзылуына      биологиялық,  психологиялық   

факторлар,  сондай-ақ  қоршаған  ортаның  келеңсіз  жағдайлары  себепші  

болады:

1)         Ана құрсағындағы ұрықтың 4  апталығынан 4 айлығына  дейінгі  

кезеңдегі    дамуының    бұзылуы    сөйлеу    тілі    бұзылуына  алып  келуі 

мүмкін.     Яғни   ананың   екіқабат   кезінде   вирусты   жұқпалы   аурулар,   

әртүрлі    зақымдар,    гигиеналық    талаптарды    сақтамауынан,    резус   

фактор   бойынша     қанның     сәйкес   келмеуі   және   т.б.     себептер   әсер   

етеді.

2)         Болашақ  ананың  екі-қабат  кезінде  қорқып-шошынуы, жүйке-

жүйесінің      мазасыздануы,    уайымдауы,  ашулануы    баланың      сөйлеу   

тілінің  бұзылуына  әкеледі.

3)         Сөйлеу  тілінің  мүкістенуіне  бас  сүйегінің,  жарақаттануы   мен  

мидың   шайқалуы  ықпал  етеді.

4)                 Босану   кезінде   және   толғақ   қысымынан   болатын   зақымнан 

мидың   оттегімен   жеткілікті     қамтамасыз   етілмеуі   салдарынан   бас   

сүйегінің  ішкі   жағына  қан  құйылады.

5)                 Сөйлеу   тілінің   бұзылуы   тұқым   қуалайтын   аурулар   және   

нәресте      кезінде    жиі-жиі      шалдыққан    әртүрлі      ауру-сырқаулардың       

зардаптарынан  да  зардап  шегеді.

Баланың   сөз   қорының     баюы,   дұрыс   сөйлеуі үшін   қоршаған   орта,   

үлкендердің     сөзі   анық,   асықпайтындай   және     дұрыс     болуы   керек.   

Кейбір    ата-аналар    баланың    сөзімен    сөйлеймін    деп    сөзін    бұзып   

айтады,    олар    балаға    ұғынықты    деп    ойлайды,    ол    дұрыс    емес.   

Сондықтан    баланы    кішкентай    кезінен    бастап    әдемі    дұрыс,  таза   

сөйлеуге    үйрету    керек.  Балаға    көп    ертегілер    оқытып,   

жаңылтпаштармен   тілін   жаттықтырып     және   баланың   сөздері   үнемі   

дамыту қажет.

Шығыс-тибет   медицинасының   емі:   Асқазан   меридиан   нүктелері   (Е-

4,6,12,36), алдыңғы  ортаңғы  меридиан  нүктелері (J-14, 22, 23,24) артқы  

ортаңғы    (Т-14,16,20),  жүрек  (С-7),  қуық  (V-15),  өкпе  (Р-7),    бүйрек 

меридиан    нүктесі    (R-21).    Рефлексотерапияда    тұтығуды      емдеу   

психотерапиямен  қатар  жүргізу  керек.  Науқас  ем  алу  барысында  2-3  

ай бойы сөйлесулерін белсенді   түрде     жаттықтыру   қажет.   Алдымен   

асықпай   сөйлеуге   машықтанады,   кітапті   асықпай, сөйлемдерді   үзбей   

оқүға   жаттығады.   Сөйлеу   алдында   ішкі   толқынысын   басып,   ойын   

тұжырымдап  алып  бастаса, тез  сауығады.

Халық  емі :

0,2 г.  мумияны  20 г.  балға  араластырып, қайнатылған  жылы  сумен ас  

алдында  ішеді. Немесе  осы  қосындыны  таңертең  кешке  тілдің астына  

жағып қояды. Бір  емделу  мерзімі –15 күн. Демалып  қайта  жалғастыруға  

болады.

Тұтығу (логоневроз)

Қолыңыз қысы-жазы бір жылымайтын болса, онда аяқ-қолдағы 

қан айналымының бұзылғаны.

Қос  алақаныңыз  шоққа  қақтағандай  үнемі  лапылдап,  қызып 

жүрсе, бауырдың уытқа қарсы «қайратының» кеми бастағаны.

Алақаныңыз қарадан-қарап тершіп, дымданып, әйтпесе құрғап, 

бозарып жүрсе, қалқанша без жұмысындағы ақаудың салдары.

Қолыңыздың терісі ақ жарғақтанып, сыдырылып түсе бастаса, 

ағзаңызда А, Д дәрумендері тапшы.

Шынашағыңыз  ауық-ауық  жансызданып  қалғандай  сезілетін 

болса, жүрек-қан тамыры жүйеңізде ақау бар.

Ауық-ауық  жансыздану  үлкен  саусақтардан  байқалса,  тыныс 

жолындағы кеселдің хабаршысы.

Саусақтың  ең  төменгі,  яғни  алақанға  ұштасқан  тұсындағы 

буынға  терең,  көлбеу  әжімдер  түссе,  сусамырға  шалдығуыңыз  ғажап 

емес.

Саусақтарыңыздың  ұшы  қан  қызыл  түске  енсе,  ас  қорыту 

жүйеңіздегі  ақауды,  қоңыр-қызыл  түске  енсе,  бауыр  мен  бүйректегі 

кеселді аңғартады.

Оң  қолдағы  сұқ  саусақ  ұшының  екі  қапталы  дуылдап,  қыши 

берсе, тоқ ішегіңізді бір тексертіп алыңыз.

Сұқ саусақтың ішкі жағы ақжарғақтанып, терісі түлей берсе, өт 

қалтасы жұмысының бұзылғаны.

Алақан мен саусақтағы бұл өзгерістер, әрине, ауруыңызды өзіңіз 

анықтап,  өзіңіз  ем  тағайындауыңыз  үшін  емес,  дәрігерге  көрініп, 

тексерілуіңізге нақты себеп.

Қолыңызға зер салыңыз

3

Адамның саулығы - қоғамның байлығы

Денсаулық

сыры

7

Желшешек (ветряная оспа, ветрянка) – 

кейіннен бүкіл денеге, оның ішінде бас терісі, 

а зд а п   у ы т т а н у ы м е н ,   д е н е   қ ы зу ы н ы ң  

ауыз,  мұрын,  құлақ  және  жыныс  мүшелеріне 

көтерілуімен,  денеге  және  сілемейлі  қабыққа 

таралады;

ішінде  сұйықтығы  бар  кішкентай  көпіршікті  сулы  бөртпелер  шығуымен 

    Дақ, күлдіреу және қатпарлар бір мезгілде байқалуы мүмкін. Мұндай кезде дене 

сипатталатын жұқпалы вирустық ауру. Қоздырғышы ұшықтар тобындағы вирустар 

қызуы көтерілмейді;

болып  табылады.  Вирус  тез  таралады,  бірақ  сыртқы  ортаға  аса  төзімді  емес. 

    Дене қышиды;

Желшешекпен балабақшаға баратын және бастауыш сыныптарда оқитын балалар 

    Әсіресе ауыз қуысы, жыныс мүшелері, көздің шырышты қабығы, саусақ арасы 

жиі, ал екі жасқа дейінгі және ересек балалар сирек ауырады. Күздің соңғы айлары 

мен  бармақ  аралығына  шыққан  бөртпелердің  қышуы  қиындық  туғызады, 

мен қыстың бастапқы айларында ауру  үдей түседі. Желшешек ауа-тамшы жолы 

науқастың мазасын кетіреді;

арқылы таралады, яғни науқастан сау адамға сөйлегенде, жөтелгенде, түшкіргенде 

    Тамақтың, бастың, арқаның  ауруы;

беріледі. Вирустық аурудың бұл түрі дені сау баланың сырқат баламен ойнап бірге 

    Тамаққа тәбеттің төмендеуі;

жүрген кезінен 2-3 апта өткесін барып басталады. Вирус жоғары тыныс жолдары 

    Жалпы әлсіздік;

арқылы  еніп,  қанға,  қан  арқылы  тері  мен  сілемейлі  қабықтарға  таралады. 

    Тоңып, дірілдеуі мүмкін.

Желшешек вирусы эпителий жасушаларын зақымдайды. Ішкі мүшелерге (мәселен, 

Емдеу:

көкбауыр, өкпе, ұйқы безі, бауыр, т.б.) жұғуы да мүмкін. Желшешекпен ауырып, 

Науқастарды  әдетте  үйде  емдейді,  тек  аурудың  ауыр  түрінде  немесе 

сауыққаннан кейін әрбір ересек адамда өмір бойы тұрақты иммунитет қалыптасып, 

асқынған жағдайда балаларды ауруханаға жатқызады. Тазалық пен жақсы күтім 

желшешекпен  қайта  ауырмайды.  30  жастан  асқан  адамдар  үшін  аурудың 

қажет. Басқа инфекциялық аурулардың жұғуынан сақтану керек. Көпіршіктер тез 

инкубациялық  кезеңі  –  11-21  күн,  ал  30  жасқа  дейінгілер  үшін  13-17  күн  (орта 

кебу үшін бөртпелерге калий перманганатының (1-2 пайыздық) ерітіндісін немесе 

есеппен 14 күн). Ауырған адамдар бөртпелер пайда болғанға дейін 2 күн бұрын 

калий марганецқышқылының (10 пайыздық) ерітіндісін, жасыл дәрі (зеленка) жағу 

және  бөртпелер  қабықпен  қапталғанша  қаупі  болады.  Желшешекпен  ауырған 

керек. Бөртпелер кепкеннен кейін жылы суға жуынып, алса болады. Тамақ ішіп 

балаларда, әдетте, ауруға қарсы өмірлік иммунитет қалыптасады.

болғаннан  кейін  ауызды  міндетті  түрде  шаю  керек.  Іріңді  асқынуар  болған 

Жел шешек түрлері:

жағдайда  антибиотиктер  тағайындалады.  Қайнатылып  сүзілген  сұлы  суына 

Желшешек әдеттегі (жеңіл, орташа және ауыр) және қалыптан тыс болып 

шүберекті батырып алып, қышыған жерге басса болады. Егер қатпарлар іріңдей 

бөлінеді.   Жеңіл түрінде науқастың жағдайы қанағаттанарлықтай болдады. Дене 

бастаса,  олардың  таза  болуын  қадағалау  қажет.  Бала  жараның  бетін  қасып 

қызуы  қалыпты,  кейде  сәл  көтеріледі,  38  градустан  асатын  жағдайлар  сирек 

тастамауын  қадағалаңыз.  Баланың  көңілін  аулап,    тырнағын  алып  тастау  керек. 

кездеседі.  Науқастың  денесіне  және  сілемейлі  қабықтарға  аздап  бөртпелер 

Төсек орнын ауыстырып тұрған абзал. Ыстықтан алшақ ұстаған дұрыс. Өйткені 

шығады. Желшешек бөртпесі ұзаққа созылмайды, 2-4 күнде қайтады. Орташа ауыр 

науқас ыстықтаған сайын терлей түседі, ал тер қышуды өршіте түседі.

түрінде  ағзада  жеңіл  уыттану  жүреді,  науқастың  дене  қызуы  көтеріледі, 

Жалпы  желшешекті  емдеу  науқастың  жасы,  денсаулық  жағдайы  мен 

айтарлықтай  бөртпелер шығады, қышиды. Бөртпелер 5 күнге дейін тұрады. Сулы 

аурудың  ағымына  байланысты  жүргізіледі.  Егер  бала  желшешектен  басқа 

бөртпелер кепкен кезде баланың дене қызуы түсіп, көңіл-күйі, жағдайы жақсарады. 

ешқандай аурумен ауырмаса, онда оны тек үйде емдеуге болады, яғни оған дене 

Ауыр  түрінде  теріде,  ауыздың,  көздің,  жыныс  мүшелерінің  шырышты 

қызуын төмендететін   ацетаминофена (Tylenol) немесе ибупрофен (Advil) беруге 

қабықтарында өте көп бөртпелер шығады. Науқастың дене қызуы қатты көтеріледі, 

болады.    Ол  үшін  дәрігерден  дәрінің  беру  мөлшерін  біліп  алыңыз.  Сондай-ақ 

лоқсиды,  асқа  тәбеті  жоғалады,  ұйқысы  қашады,  бала  қатты  қышынғандықтан, 

ауруды  жеңілдететін,  асқынуларды  азайтатын    интерферон  беріледі.  Өсімдік 

мазасызданады.  Бөртпелер ұзақтығы 7-9 күн.

шикізаттарынан дайындалған дәрілер, мәселен, Флакозид (flacosidum), Алпизарин 

Желшешектің  қалыптан  тыс  түрінде  таралмалы,  геморрагиялық, 

(Alpisarinum), Хелепин (Helepinum), Госсипол (Gossipolum), т.б. тағайындалады.

гангренозды белгілер болуы мүмкін. Мұндай түрі өте сирек кездеседі, тіпті арты 

Қандай  ем  болмасын  екіншілік  инфекцияның  түспеуіне,  ауруды  асқындырмауға 

қайғылы оқиғамен аяқталуы мүмкін.

бағытталады.  Науқас  сүтті  тағамдар  мен  көкөністерді  көбірек  жеп,  сұйықтықты 

Ересектерде  желшешек  ағымы  көбіне  өте  ауыр  жүреді.  Әсіресе,  жүкті 

көбірек ішкені дұрыс.  Қышуды азайту үшін антигистаминді дәрілер алуға болады. 

әйелдер  үшін  қауіпті.  Өйткені  жүктіліктің  алғашқы  айларында  вирус  жұқтырса, 

Бірақ балалар дәрігермен ақылдасып алыңыз.

құрсақтағы  нәрестеге  зиян  келуі  мүмкін,  ал  соңғы  айларында  шалдықса, 

Балаларға  қарағанда  жасөспірімдер  мен  ересектерде  ауру  белгілері 

мерзімінен  бұрын  босану  немесе  нәрестеде  туабітті  желшешек  дамуы  мүмкін. 

айтарлықтай ауыр болады. Түрлі асқынулар өршуі мүмкін. Әсіресе жүкті әйелдер 

Мұндай  жағдайда  ауру  қалыптан  тыс  жүреді  де  балалар  желшешектің  тарап 

мен  иммундық  жүйесінде  бұзылыстар  бар  адамдар  дәрігерлер  қадағалауында 

кетуінен  көз  жұмуы  да  мүмкін.  Екі  айлық  нәрестелер  мен  бір  жасқа  дейінгі 

болуы керек. Ауру белгісі байқалған жағдайда олар өз бетінше емделуге болмайды.

балаларда  ауру  ағымы  өте  ауыр  жүреді,  түрлі  асқынулар  (құлақтың  қабынуы, 

Кейбір  науқастарға  аурудың  ағымын  қысқарту  үшін  вирусқа  қарсы  препараттар 

өкпенің қабынуы, пиодермия, т.б.) болады.

тағайындайды.

Желшешектің  асқынуы  әдетте  екіншілік  инфекциялардың  (тілме,  іріңді 

Аурудың алдын алу:

тері  аурулары,  іріңдік,  жайылмалы  іріңдік,  сепсис  және  т.б.)  қосылуына 

Белгілі  бір  алдын  алу  шарасы  жоқ.  Ауруға  қарсы  вакцина  салынады. 

байланысты  туындайды.  Кейде  аурудың  басталғаннан  кейінгі  бесінші  немесе 

Желшешекпен  ауырған  науқасты  бөлек  ұстайды.  Ауру  асқынбаған  жағдайда, 

жетінші  күндері    вирустық-аллергиялық  түріндегі  менингоэнцефалит  дамиды. 

бөртпелердің соңғы элементі шыққаннан соң 5 күннен кейін бала елмен араласа 

Сондай-ақ жекелей бүйрек қабынуы, ошақтық жүрек етінің қабынуы (миокардит) 

берсе  болады.  Балаңызда  аурудың  белгілері  болса,  отбасы  дәрігеріне 

жағдайлары да кездеседі.

хабарласыңыз, мектепке хабар беріп, баланы толық жазылғанша үйде қалдырыңыз. 

Аурудың жалпы белгілері:

Баланың иммунитетін көтеру қажет. Желшешекпен ауырмасаңыз, иммунитетіңіз 

    Дене қызуының көтерілуі (37,7°–38,8°C);

төмен  болса,  оған  қарсы  екпе  салдырып  алуға  болады.  Ол  үшін  дәрігермен 

    Тері суланып күлдіреп, теріде бөртпелер пайда болады;

ақылдасып алған жөн.

    Бастапқыда кішкентай қызыл қышымалы дақтар көрінеді;

Ескерту: желшешек ауруы кезінде баланың дене қызуы көтерілсе, оған ешқашан 

       Ол кейіннен сулы бөртпелер мен күлдіреуге, содан кейін бірте-бірте жарылып 

аспирин дәрісін беруге болмайды.

қатпарларға айналады;

                                                                                                   Жанна АБАЙҚЫЗЫ

    Олар алғашқы кезде кеудеде, іште, қол мен аяқта, арқа және бетте пайда болып, 

к ө р с е т к і ш к е   д е й і н  

 

Сәл де болса, артық табысты ойлаған жас аналар бала босанғаннан 

арттырылып,  ағымдағы 

кейін  кө

п  ұзамай,  қызметке  қайта  шығып  кетуді  дәстүрге  айналдырып  алған. 

жылы  оның  мөлшері  75 

Ұтатыны  –  бір  жағынан  бала  1  жасқа  толғанға  дейін  төленетін  ай  сайынғы 

6 0 0   т е ң ге н і   қ ұ р а ғ а н  

жәрдемақы  болса,  екінші  жағынан  жұмыс  орнынан  алатын  айлық  жалақысы. 

болатын.  Әрине,  бала 

Әрине, аналар бала қамын ойлап, оны асырау мақсатында қызметке шығатын болар, 

к ү т і м і н е   б е р і л е т і н  

алайда ақ халаттылар қауымы бұлай жасау арқылы отбасылар баласының дені сау 

жәрдемақы  көлемі  өте 

болып  өсуіне  үлкен  кедергілер  жасайтынын  айтады.  Өйткені  ұдайы  анасының 

жоғары  болмағанымен, 

жанында  болып,  оның  жылуын  сезінбеген,  уақытылы  ана  сүтін  ембеген  бала 

бала  денсаулығы  үшін 

аурушаң болып өседі.

тәубешілік етуге болады.

Осы  орайда  біраз  ғалымдар  бала  бір  жасқа  толғанға  дейін  аналарының 

О с ы   о й д ы   қ о с т а ғ а н  

жұмысқа шығуына заңмен тыйым салу қажеттігін айтып жүргелі біраз боп қалды. 

м

е

д

и

ц

и

н

а

 

Бұл  топтың  басында  Қазақ  тағамтану  академиясының  президенті  Төрегелді 

ғылымдарының  докторы, 

Шарманов  бар.  Ол  дүниеге  келген  әр  бала  кем  дегенде  екі  жыл  ана  сүтімен 

педиатр Ғани Айтқұлұлы 

қоректенуі қажеттігін айтады. Одан көп болса, тіпті жақсы.

өзіндік  пікірімен  де  бөлісті:  Рас,  әркімнің  әлеуметтік  жағдайы  әртүрлі.  Біреу 

Ел Үкіметі, Құдайға тәуба, ана мен бала денсаулығын жақсартуда жыл сайын жаңа 

«қызметке  мәжбүрліктен  қайта  шықтым»  дер,  бірақ  мұндай  мүмкіндік  қайта 

жеңілдіктер жасап келе жатыр. Рас, әлі де болса, жәрдемақы көлемін ұлғайтса деген 

келмейді. Бала бір жастан асқан соң, ана бәрібір жұмысқа шығады, ал оған дейін 

тілегіміз  бар,  бірақ  оның  бәрі  бірте-бірте  жүзеге  асып  жатқан  шаралар.  Қазіргі 

бірді-бірге жалғап үнемдей тұруға болады ғой. Ал егер де әлеуметтік жағдайлары 

қолданыстағы заңнама бойынша, ата-ананың табыс көлеміне қарамастан, дүниеге 

сын  көтермей,  жұмысқа  шықпаудың  өзге  амалы  қалмаса,  баланы  ата-әже 

келген бала 1 жасқа толғанға дейін жәрдемақы үзіліссіз беріліп тұрады. Міне, осы 

тәрбиесіне берген жөн. Ол кісілермен бірге, бір отбасында тұратын болса, тіпті де 

уақытты  зая  жібермей,  ана  баласының  басы-қасында  болып,  оның  тамағымен, 

құба-құп. Анасы баласын таңертең, кешкілік емізіп тұрады. Бірақ ең дұрысы – ана 

тәрбиесімен, күтімімен айналысса жөн емес пе? – дейді академик.

баласының жанында ұдайы болып, 1 жасқа толғанға дейін өзі емізіп тұрғаны жақсы.

Ғалым  сөзінің  жаны  бар.  Елімізде  жәрдемақы  мөлшері  жыл  санап  өсіп  келетіні 

Дегенмен  орынды  бастамаға  әйелдер  қауымының  көбі  қарсы-ақ.  Олар  мұндай 

шындық. Қазіргі заңнама бойынша, бала туылғанда берілетін бір реттік жәрдемақы 

заңды шектеу қою – құқықтың шектелуі деп санайды. Олардың сөзінше, бұл мәселе 

отбасында дүниеге келген әрбір бірінші, екінші, үшінші балаға 30 айлық есептік 

– әр әйелдің өз еркі болуы шарт. Қазір қоғамда дәл осылай да, әр әйел жұмысқа 

көрсеткіш  немесе  45  360  теңге  мөлшерін  құрайды.  Ал  бала  күтіміне  арналған 

шығу-шықпауды  өзі  шешеді.  Бірақ  қызметке  қайта  оралу  –  жиі  қайталанатын 

жәрдемақы отбасындағы баланың туу ретінің санына қарай бірінші балаға – 8 316 

үрдіске айналып бара жатқаны сезіледі. Ақ халаттылардың аттандап жатқаны да 

теңге, екінші балаға – 9 828 теңге, үшінші балаға – 11 340 теңге, төртінші және одан 

сондықтан.  Болашақ  ұрпақтың  дені  сау,  мығым  болуы  үшін  баланың  күтіміне 

кейінгі  балаға  12  852  теңге  мөлшерінде  белгіленген.  Ал  2010  жылдан  бастап, 

байыптылық қажет-ақ

елімізде демографиялық ахуалды арттыру үшін төртінші және одан кейінгі туылған 

балаларға  берілетін  біржолғы  жәрдемақы  мөлшері  30-дан  50  айлық  есептік 

Ана сүтін ембеген бала аурушаң болып өседі

ЖЕЛШЕШЕК

№35  (37)  28 қазан  (сейсенбі) 2014 жыл

Меншік иесі: 

“Алтын Бесік 

Қызылорда” 

жауапкерлігі 

шектеулі серіктестігі

Бас редактор

Гүлназ Абдраманова

Тілші

Ақтолқын Нұрыбаева

Газет Қазақстан  

Республикасы

Байланыс және 

ақпарат Министрлігі

Ақпарат және 

мұрағат комитетінде

2013 жылдың

 2 сәуірінде тіркеліп, 

тіркеу туралы

№ 13490-Г куәлігі

берілген.

индекс 

65119

Редакцияның мекен 

жайы: Қызылорда 

қаласы, Панфилов 

көшесі, № 25 үй

Телефон-факс:

23-18-00

Таралымы

6000 дана

Таралу аймағы:

Қазақстан Республикасы

Жекелеген

авторлардың пікірі

редакцияның көзқарасын 

білдірмейді,

қолжазбалар 

қайтарылмайды,

“Денсаулық сыры”

газетінде 

жарияланған

мақала көшіріліп 

басылса,

сілтеме жасалуы

 міндетті.

Газет редакцияның 

компьютер орталығында

теріліп, беттелді.

“ПРИНТ” баспаханасында

басылды.

Қызылорда қаласы, 

Байтұрсынов көшесі, 49  үй

Телефон: 

8 7242 27-61-62

E-mail:

densaulyk.syry.13@mail.ru

d

d

d

d

Адамның саулығы - қоғамның байлығы

Денсаулық

сыры

8

 

Қ о р ы л  

-  

созылмалы ауру.

К ө б і н е   қ о р ы л  

о б с т р у к ц и я л ы қ  

а п н о э   ұ й қ ы  

с и н д р о м ы н ы ң  

себепшісі  болып 

табылады: ұйқыда 

т ы н ы с т ы ң  

тоқтауы  және  жиі 

тістерін  қайрауы. 

Мұндай  кідірістің 

ұ з а қ т ы ғ ы   б і р  

түнде  4  сағатқа 

дейін  немесе  одан 

ұзаққа  созылуы 

м ү м к і н .  

Н ә т и ж е с і н д е   -  

о т т е г і н і ң  

же т і с п еу ш і л і г і ,  

ұ й қ ы ш ы л д ы қ  

ауру,  жиі  болатын 

бас ауруы, ашушаңдық, шашыраңқылық... Ауыр жағдайда – жүрек аритмиясының 

әр түрлі формасы, инфаркт, миокард, инсульт және ұйықтап жатып, кенеттен өлу. 

Бірақ  бұл туралы ойламаған жөн.

Ресей Федерациясының денсаулық сақтау және әлеуметтік даму мининстрлігінің 

сомнологиялық  орталығының    директоры  Яков  Левин,  адам  ұйқысына  қарап, 

қаншалықты  ұзақ  өмір  сүретінін  аныұтауға  болатынын  айтады:  неғұрлым  аз 

ұйықталса, соғұрлым өмір қысқарады, себебі организм қалпына келіп үлгермейді.

Сондай-ақ,  қорыл  әсерінен  дене  салмағы  артуы  мүмкін.  Сондықтан,  жақсы 

нұсқаушылар  жаттығу  кезінде  дұрыс    тыныс  алуға  ерекше  көңіл  бөледі. 

Организмге  оттегі жетіспеушілігі тиісінше май қабаттарының жиналуына себепші 

болады.  Егер  сәл  анатомияға  тереңдесек,    қорыл  процесі  тарылған  жұтқыншақ 

қабырғаларының   дірілдеуі кезінде пайда болады. Жұтқыншақ қабырғаларын өз 

тонусында  ұстап  тұратын  таңдай  мен  тіл  бұлшық  еттері  босаңсып,  жұтқыншақ 

тарылады.  Кейбір адамға бұл дем алуға кедергі болады. Қазір сергек кезіңізде, өз 

қорылыңызды өзіңіз жасап көріңіз. Дем алудың қиынға соққанын сезіп тұрсыз ба? 

Ауа тіпті дерлік жетпейді. Және осы күйде адамдар тәулігіне 7-8 сағаттан  болады.

Қорыл көбінесе белсенді ғұмыр кешпейтін  жасы үлкен адамдарда болады: табиғи 

қартаю кезінде бұлшық еттер әлсізденіп,  ұйқы кезінде тыныс жолдарын ұстап тұра 

алмайды.

Қорыл айтып кеткендей, қашанда дерлік жас шамасына байланысты емес, артық   

салмақты  адамдарда    болады.  Мойын  тұсын  бүркейтін,  май,  тыныс  жолдарына 

қосымша салмақ түсіреді.

Қорылдың себебі тумысынан болған кемшіліктер болуы мүмкін: мұрын жолдары 

мен жұтқыншақтың  тарлығы, мұрын түймешегі мен көмей бездерінің ісуі, жөнді 

тістемеу  де.  Басқаша  айтқанда,  созылмалы  қорыл  болса,  бір  нәрсенің    дұрыс 

болмауы деген сөз.

Бірлі-жарым қорылдың көрінісі алкоголь мен стресс әсерінен пайда болуы мүмкін, 

екі  жағдайда  да  ұйқы  уақытында  организм  түгелімен    өшіп,  бұлшық  еттерді 

қалпында ұстау жағдайында болмайды.

Қалай емдейміз?

Операцияға  үмітсіз  жағдайда  ғана  келісу  қажет.  Қорыл  –  бар  болғаны 

организміңізде  бір  нәрсе  дұрыс  еместігіне  куә  болатын  жай  ғана  синдром.  Ол 

әдеттегі  стресс,  қимылсыздық,  тамақ  пен  алкогольдің  мөлшерден  артық 

қолданылуы....  Егер  емделуші  бұрынғы  тұрмыс  жағдайын  өзгертпейтін  болса, 

операция  ешқандай  да  панацея  болмайды.  Қорылға  иогомен,  жүзумен,  шығыс 

тыныс практикаларымен айналысу жақсы профилактика бола алады. Оған қоса, 

кешкі  жетіден  соң  тамақтанудан  бас  тарту  және  де  өз  рационынан  алкогольді 

шығару, оның ішінде сыраны татпау қорылдан арылуға көмектеседі.

Қорыл жайлы бірнеше фактілер

*  Ұйықтар  алдында  ән  айту  –  қорылға  жақсы  профилактика.  Тіпті  караокеде 

"МузАртқа"  қосылып  ән  айту  таңдай  бұлшық  еттерінің  қатаюына  мүмкіндік 

туғызады. Бастысы – ауызды кеңінен ашып, дауыс желбезегі мен таңдай бұлшық 

еттерін күшейте, жігермен әндету.

* Қорылдың дауыс қаттылығы 85 децибелге дейін жете алады, ал бұл бар болғаны 

реактивті ұшақтан 1,5 есе ғана төмен. Сонымен қорылдап жатқанның өзі ештеңе 

естімейді.

* Күйеуі қорылдайтын әйелдер есту қабілетінен ерте айрылады: әуежайда ұйықтау, 

бір бөлмеде қорылдайтын адаммен бірге ұйықтағанмен бірдей.

Қорыл деген не?

Рак (обыр) – түрлі ағзаларда қатерлі ісіктердің пайда болуымен байланысты 

туындайтын аурулардың тұтас спектрінің жалпы атауы. Соның ішінде ауру түрлері 

мен  оны  емдеу  әдістері  әртүрлі  болуы  мүмкін.  Көбінесе,  ем  аурудың  қай  сатыда 

диагностика жасалуына байланысты болып келеді. Басқа ауруларда кездесетіндей, 

ауруды  асқындырып  алған  жағдайдайда  емдеу  қиынға  соғады.  Соңғы  жылдары 

онкологиялық аурулардың жасару бағытын байқай отырып, әрбір адам үшін алдын-

ала  тексерілу  мен  үнемі  медициналық  қаралудан  өтіп  тұру  қажеттілігі  сөз  етуге 

тұрарлық жағдай.

Обыр  ауруының  80-90%  жағдайлары  қоршаған  ортаның  себептері  деп 

саналады; «қоршаған орта» анықтамасы өзінің кең мағынасында әлі де аз зерттелген 

тамақ  өнімдерінен,  әлеуметтік  және  мәдени  іс-әрекеттен  құралады.  Алдын  алуға 

болатындай  обыр  ауруының  себептері  толық  анықтала  қойған  жоқ,  дегенмен 

ауыратындардың  жартысына  жуығында  ондай  себептердің  барлығына  болжам 

жасалған.  Обыр  ауруының  үлесі:  тамақтану  сипатының  30-35  %-нан,  темекі 

тартатындардың 30%-нан, жұқпалы (вирустық) агенттердің – 17%-нан, алкогольдің 

–  4%-нан,  қоршаған  ортаның  ластануының  –  2%-нан,  ауыр  тұқым  қуалау 

салдарының – 2%-нан тұрады. Осы факторлардың әсерін тұтас қарастыру қажет. Күн 

сайын алдын-алу негіздерін, жалқаулық пен қол тимеудің салдарынан біз өзіміздің 

денсаулығымызды тәуекелге тігіп жүрміз.

Обырдың алдын-алуға болатын ауру екендігі жайлы бірсыпыра бұлжытпас дәлелдер 

бар.

Есте ұстаңыз, ауруды емдеуге қарағанда, алдын-алу оңай!

Қатерлі  жаңа  өскіндердің  даму  тәуекелін  едәуір  төмендету  үшін  «салауатты  өмір 

салты» деп аталатын ұғымға енетін қарапайым бірнеше ережені ұстана біліңіз.

Темекі  тартпаңыз,  егер  тартып  жүрген  болсаңыз  –  тоқтатыңыз.  Егер  Сіз  темекіні 

тастай алмай жүрсеңіз, онда тартпайтындар арасында темекі тартпаңыз. Пассивті 

темекі тарту активті темекі тарту сияқты зиянды.

Рак  ауруының  салдарынан  болатын  өлім  жағдайларының  25-30%-ы  темекімен 

байланысты деп саналады. Тек қана темекі тарту және оған алкогольдің қосылуы 

салдарынан болатын ұлтабар, жұтқыншақ және ауыз қуысы обырының үлесі 43%-

60%    аралығында  өзгеріп  отырады.  Қуықтың,  асқазан  асты  безі  және  бүйрек, 

асқазан, жатыр мойны, мұрын қуысы мен миелоидты лейкоз обыры жағдайларының 

көпшілігі  темекі  тартумен  байланысты  болып  келеді.  Өлім  жағдайларының 

жартысы орташа жаста кездеседі, оған қоса темекі тартатындар тартпайтындарға 

қарағанда өздеріне берілген ғұмырдың 20-25 жылын текке жоғалтады.

Қазіргі  таңда  обыр  немесе  басқа  аурулардың  басталуына  дейін  темекі  тартуды 

тоқтату темекі салдарынан болатын өлім жағдайларынан, орта жастан бастап, тіпті 

егделеу жаста да қашуға мүмкіндік беретіндігі жайлы нақты дәлелдемелер бар.

Зиянды  тамақтарды  алып  тастаңыз.  Канцерогендер  (қатерлі  жаңа  өскіндердің 

дамуына  себеп  болатын  химиялық  заттар)  көптеген  азық-түліктерде  кездеседі, 

әсіресе,  майға  қуырылған  тағамдарда,  консервіленген  және  маринадталған 

тағамдарда, ұзақ сақталынған азық-түліктерде, ысталған тағамдарда.

Майлы  тағамдарды,  әсіресе,  малдың  майын  тұтынуды  азайтыңыз,  қатты  тоя 

тамақтанбаңыз – күнделікті тамақтану рационы 2500 калориядан аспауы тиіс. Үнемі 

жүктемесіз  және  ақуызсыз  тамақтану  күндерінің  жүйесі  мен  диета  сақтауды 

ұстаныңыз. Алкоголь тұтынуды қойыңыз. Суға қатысты айтарымыз: фильтрленген 

немесе бөтелкедегі суды пайдаланыңыз.

Қажетті  азық-түліктер.  Сізге  күн  сайын  жасұнықтардан  (клетчатка)  тұратын 

жемістер,  көкөністер,  шырындар  және  басқа  да  өсімдік  құрамдас  тағамдардың  5 

бөлшегін (порциясын) жеп отыру қажет. Жасыл, сары және қызғылт сары көкөністер 

мен  жемістерді,  цитрусты  жемістерді,  жидектерді,  құрғатылған  жемістерді,  теңіз 

азық-түліктерін,  пияз  бен  сарымсақты  тұтыну  ерекше  пайдалы.  Қызыл 

көкөністердің  ішінде  ең  тамаша  таңдау  –  қызанаққа  тиесілі.  Өзіңіздің  күнделікті 

рационыңызға ірі ұнтақты ұннан жабылған нанды (бидайдан және қара бидайдан) 

және ботқаны қосқаныңыз абзал. Майлы балықта қатерлі жаңа өскіндердің дамуына 

кедергі жасайтын пайдалы заттар көп-ақ. Жаңғақтар да өте пайдалы.

Иммунитетті  нығайтыңыз.  Белсенді  болыңыз,  күн  сайын  дене  шынықтырумен 

шұғылдануға тырысыңыз.

Дене  белсенділігінің  қорғану  тиімділігі  рак  ауруының  даму  тәуекеліне  қатысты 

белсенділік деңгейінің артуына байланысты күшейе түседі. Дегенмен жүрек ауруы 

бар  адамдар  сақтана  білуі  тиіс.  Дененің  қалыпты  салмағын  ұстау,  әсіресе,  үнемі 

отырып жұмыс істейтін адамдар үшін  дене белсенділігі қажет. Дене жаттығуларын 

аптасына 3 реттен кем емес 30-40 минут бойы жасау керек. Егер сіз суық тиіп жиі 

ауыратын болсаңыз, иммунолог дәрігер маманына қаралыңыз.

Онкологиялық ауруларды алдын-алу үшін не істеу керек?

№35  (37)  28 қазан  (сейсенбі) 2014 жыл

Тағам  өнімдерінің  алуан  түрлілігімен  тамақтану  арқылы  ғана 

организмді қажетті заттектермен қамтамасыз етуге болады.Көкөністер мен 

жемістерді  көбірек  тұтыныңыз  және  бұршақ  тұқымдастар,тұтас  дәнді 

ө н і м д е р , е т   ж ә н е   с ү т   ө н і м д е р і н   е с т е н   ш ы ғ а р м а ң ы з .                                                                                        

Тамақтану  тәртібі  дегеніміз  -  ас  қабылдауда  белгілі  бір  уақытқа 

бағыну,сондай-ақ  тамақтану  кезінде  астың  мөлшерін  және  мәзірін  сақтау 

деген  ұғымды  білдіреді.Дұрыс  тамақтану  тәртібі  бойынша  белгілі  бір 

уақытта  тағамның  аз  көлемін  жиі  қабылдау  қажет.Күніне  төрт-бес  рет 

тамақтану  оңтайлы  саналады.Астың  қорытылып  үлгеруі  үшін  кешкі 

уақыттағы соңғы тамақтану ұйқыға кетерден кемінде 2-3 сағат бұрын болуы 

тиіс.Тәүліктік  ас  мәзірі  әртүрлі  және  құнарлы  болуы  керек.Адам  ағзасы 

дұрыс  қабылдайтын,оны  асқазан  еш  қиындықсыз  қорытатын  тағам 

түрлері,ақуыз,майлар,витаминдер мен минералды заттарға бай болуы қажет.                                                                                

      Белгілі бір уақыттарда тамақ ішу маңызды.Бұл жағдайда ағзада 

шартты рефлекс қалыптасады,яғни тамақ ішу белгіленген уақытта асқазан 

сөлі  көбірек  бөлінеді,тәбет  ашылады,тамақты  жақсы  қорытуға  жағдай 

жасайды.Тәбет  дегеніміз  –  аштыққы  қарсы  тұратын  құбылыс.Ол  мына 

п р и ц и п т е р м е н   д ә л е л д е н е д і . Ат а п   а й т қ а н д а , т а м а қ   қ а б ы л д ау  

мезгіліне,тағамның  түрі,дәмі  немесе  иісі,түрлі  қоспалар,тіпті  кейде 

адамның  тамақ  жайлы  ойлауы  да  өзіндік  рөл  атқарады,яғни  сыртқы 

факторлардан делдал іздемей,белгілі бір тамақты ойша құмартқанда тәбет 

өздігінен  пайда  болады.  Егер  денсаулықты  қалыптастыратын 

факторлар:қозғалыс  белсенділігі,жұмыс  қарқындылығы,ауруға  қарсы 

тұру,дұрыс тыныс алу,жүрек бұлшықеттерінің жұмысы,зат алмасу,еңбек пен 

демалысты дұрыс ұйымдастыру және рационалды тамақтану десек,соңғысы 

бірден  бір  маңызды  орын  алып,жоғарыдағы  аталаған  факторлардың 

орындалуына себепші болады.Сол себепті салауатты тамақтанып,салауатты 

өмір  салтын  ұстанып  денсаулықтың  қадіріне  жете  білейік.Салауатты 

тамақтану бойынша келесі негізгі ұстанымдарды қадағалаңыз:                               

     -Шикі көкөністер мен жемістерді тұтыну.Шикі көкөністер мен жемістер 

организм  үшін  аса  пайдалы,ал  қыздыру  арқылы  өңдеуден  өткізілгенде 

(пісіру,бұқтыру,қуыру)  дәрумендердің,минералдық  элементтердің  белгілі 

бір бөлігі жоғалады.Тамақтану рационында қошқыл-жасыл және қызғылт-

сары түсті көкөністерді көбірек тұтыныңыз. Шикі көкөністер мен жемістер 

тұтыну  көптеген  аурулар  дамуының  алдын  алуға  көмектеседі.                                                                                                                     

- М а й л ы л ы ғ ы   т ө м е н   с ү т   ө н і м д е р і н   т ұ т ы н у .                                                                                                                                                                                                            

- Б а л ы қ   п е н   қ ұ   с   е т і н   а п т а с ы н а   ке м і н д е   2 - 3   р е т   т ұ т ы н у.                                                                                                                                                                                                                  

-Жоғарғы және бірінші сұрыпты нан-тоқаш өнімдерін ірі тартылған ұннан 

ж а с а л ғ а н   н а н   ө н і м д е р і н е   а л м а с т ы р у                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

-Ас  тұзын  тұтынуды  күніне  2-3  г  (жарты  шәй  қасық)  дейін  шектеу.                                                                                                                                                                             

-Рационның  калориялығы  жоғары  жануар  майлары  (сары  май,майлы 

ет,шошқа  майы)  және  жеңіл  сіңетін  көмірсулар  (қант,тәттілер)  есебінен 

азайту.  Салаттарды  өсімдік  майымен,қаймақ  немесе  йогурт  құйып 

араластыру. 

Ж.Ақылбекова, ҚР ҰЭМ ТҚҚК-ң  «ҚОСЭСО» РМҚК-ң                                                                                                                                          

Сырдария аудандық филиалының                                                                                                                       

санитарлық-гигиеналық зертханасының                                                                                                                      

дәрігер-зертханашысы 

Дұрыс тамақтану 

принциптері